Librot’ Biblia Numero 8​—Ruth

Mannurat: Samuel

Lugar a Nakaisuratanna: Israel

Nalpas a Naisurat: c. 1090 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 11-años a panagturay dagiti ukom

 1. (a) Apay a ti libro a Ruth saan a basta estoriat’ ayan-ayat? (b) Aniat’ naisangayan a nakadakamatan ken Ruth iti Biblia?

TI LIBRO a Ruth nakaay-ayat a drama a nagbusel iti naimnas nga ayan-ayat da Boaz ken Ruth. Ngem, saan a basta estoriat’ ayat dayta. Di nairanta a paglinglingayan. Itampoknat’ panggep ni Jehova a mamataud iti agtawid iti Pagarian, ket itan-oknat’ naayat a kinamanangaasina. (Ruth 1:8; 2:20; 3:10) Ti nalawat’ saknapanna nga ayat ni Jehova makita gaput’ panangpilina iti Moabita, dati nga agrukrukbab ken Kemos a pagano a dios, a nakumberti iti pudno a relihion, ket nagbalin nga inapo ni Jesu-Kristo. Ni Ruth maysa kadagiti uppat a babbai a nainaganan iti linea manipud ken Abraham agingga ken Jesus. (Mat. 1:3, 5, 16) Ni Ruth, agraman ken Ester, maysa kadagiti dua a babbai a nakainaganan ti librot’ Biblia.

 2. Kaano a naangay dagiti pasamak iti Ruth, kaano a naisurat daytoy a libro, ken asinot’ mannurat?

² “Naaramid idi kadagiti aldaw a nanghuesio dagiti ukom . . . ” Kadagitoy a panglukat a sao, irugi ti Ruth ti nakaay-ayat a salaysayna. Kadagitoy a sao maawatan a ti libro naisurat kalpasan dayta, idi tiempo dagiti ari ti Israel. Ngem, dagiti pasamak a nadakamat saklawenda ti agarup 11 a tawen idi tiempo dagiti ukom. Nupay di nadakamat ti nagan ti nangisurat, mabalin nga isun Samuel, nga agparang a nangisurat met iti Oc-ocom ken isut’ nagpaiduma a matalek a lalaki idi rugrugi ti periodo dagiti ari. Yantangay ipasimudaag dagiti maudi a bersikulo nga agbalbalinen a prominente ni David, isaadnat’ pannakaisuratna idi agarup 1090 K.K.P. Ni Samuel, a kabisadonat’ karin Jehova a “leon” iti tribo ti Juda, ken inusar ni Jehova a nangpulot ken David iti dayta a tribo kas ari ti Israel, interesado unay a mangirekord iti kapuonan ingga ken David.​—Gen. 49:9, 10; 1 Sam. 16:1, 13; Ruth 1:1; 2:4; 4:13, 18-22.

 3. Aniat’ mangpasingked a kanonikal ti Ruth?

³ Di pulos pagduaduaan a ti Ruth ket paset ti katalogo ti Biblia. Umdas ti pannakapasingkedna idi impaltiing ni Jehova ti pannakailista ni Ruth iti kapuonan ni Jesus idiay Mateo 1:5. Ti Ruth sigud a binigbig dagiti Judio kas paset ti Hebreo a katalogo. Di ngad pakasdaawan, a dagiti pirsay dayta a libro natakkuatanda a nairaman kadagiti dadduma a canonical a libro a Dead Sea Scrolls a nadiskobreda nanipud 1947. Maysa pay, maitunos unay ti Ruth kadagiti panggep ti Pagarian ni Jehova agraman dagiti kalikaguman ti Linteg ni Moises. Nupay naiparit ti pannakiasawa dagiti Israelita kadagiti managrukbab idolo a Cananeo ken Moabita, dina impuera daytoy dagiti ganggannaet kas ken Ruth a nangako iti panagdaydayaw ken Jehova. Iti libro a Ruth, nasurot a detaliado ti linteg a panangsubbot ken panagasawa dagiti agbayaw.​—Deut. 7:1-4; 23:3, 4; 25:5-10.

LINAON TI RUTH

 4. Ania a pangngeddeng ti naipasango ken Ruth, ket aniat’ ipasimudaag ti pangngeddengna no iti porma ti panagdaydayawna?

⁴ Pangngeddeng ni Ruth a makikuyog ken Noemi (1:1-22). Mangrugi ti estoria bayat nga agbisin ti Israel. Ni Elimelec, a taga Betlehem, binallasiwnat’ Jordan a kaduanan Noemi, nga asawana, ken dua a babbaritona, da Mahalon ken Kilion, tapno agtaengda iti daga a Moab. Sadiay inasawa dagiti annakna da Orfa ken Ruth, a Moabita. Trahediat’ immapay iti pamilia idi nga, umuna natay ti ama, sa kalpasanna dagiti annakna. Tallo nga awanan annak, balo a babbai ti nabati, ket awan bin-i ni Elimelec. Idi nadamagna a naasian manen ni Jehova iti Israel gapu ta intedna ti taraonda, inkeddeng ni Noemi nga agsubli iti Juda a pagilianna. Nakirubuat met dagiti manugangna. Nakipakaasi ni Noemi nga agsublidat’ Moab, a dinawatnat’ naayat a kinamanangaasin Jehova tapno ikkannanto idat’ assawada a kailianda. Idi agangay ni Orfa “nagsubli iti ilina ken kadagiti diosna,” ngem ni Ruth, a napasnek ken napigsat’ isusurotna iti panagdaydayaw ken Jehova, nagtalinaed ken Noemi. Napintas ti pannakayebkas ti pangeddengna: “Sadinoman a papanam mapanakto, sadinoman a pagnaedam pagnaedakto. Ti ilim isunto ti ilik, ket ti Diosmo Diosko. Sadinoman a pakatayam pakatayakto, ket sadiay maitabunakto. Ni Jehova aramidenna koma a kasta kaniak ken ad-adda pay no adda aniaman malaksid ken patay a mamagsina kadata.” (1:15-17) Nupay kasta, ni balo ken awanan anak a Noemi, a ti naganna kayuloganna “Ti Kaay-ayok,” insingasingna a managanan Mara, a kayuloganna “Napait.”

 5. Aniada a nasayaat a kalidad ti imparang ni Ruth, ket kasano a pinaregta ni Boaz?

⁵ Agadas ni Ruth idiay talon ni Boaz (2:1-23). Idi simmangpetdat’ Betlehem, nagpakada ni Ruth ken Noemi tapno agadas kadagiti sebada. Ni Boaz, a makintalon, lumakayen a Judio ken asideg a kabagian ni Elimelec a katuganganna, nadlawna ni Ruth. Nupay linteg ti Dios a mapalubosan dagiti agadas, impakitan Ruth ti kinaemma idi dimmawat ti pammalubos nga agadas idiay talon. (Lev. 19:9, 10) Dagus a napalubosan, ket kinuna ni Boaz a ditoy talonna laeng ti pagadasanna a kaduana dagiti babbalasang. Gapu ta nadamagna ti nasungdo a panangtratona ken Noemi, pinaregtana ni Ruth a kastoy: “Ni Jehova gunggonaanna koma ta aramidmo, ket naan-anayto koma a gunggona ti umapay kenka manipud ken Jehova a Dios ti Israel, nga iti sidong dagiti payakna immayka nagkamang.” (Ruth 2:12) Dayta a rabii imparabur ni Ruth ken Noemi dagiti nagbannoganna ket inlawlawagna nga adut’ naadasna gaput’ kinaimbag ni Boaz. Naawatan ni Noemi nga inturong ni Jehova daytoy, a kunkunana: “Isu koma ti bendisionan ni Jehova, a dina inidian ti naayat a kinamanangaasina iti nabiag ken natay. . . . Ti lalaki kabagiantayo. Isu ti maysa kadagiti mannubbottayo.” (2:20) Wen, asideg a kabagiandan Boaz, nga iti legal a pamay-an mapataudnat’ anak a para ken Noemi iti nagan daydi natay nga Elimelec. Intuloy ni Ruth ti nagadas kadagiti talon ni Boaz inggat’ ngudo ti panagani iti sebada ken trigo.

 6. Kasano a kiniddaw ni Ruth ti pannakiasawa babaen iti pannubbot, ket aniat’ insungbat ni Boaz?

⁶ Ni Boaz, kas mannubbot, inasawanan Ruth (3:1–4:22). Gapu ta nabaketanen ket din aganak, binilin ni Noemi ni Ruth a mangsandi kenkuana, ket makiasawa babaen iti subbot. No kasta a panniempo, ugali ti makintalon nga aywananna ti pannakaitaep ti irik, a maaramid iti sumipnget tapno napigsat’ angin kalpasan ti agmalem a kapudotna. Maturog idi ni Boaz idiay pagtaltagan, ket sadiay ti nakasarakan ni Ruth kenkuana. Siuulimek nga immasideg, sa linukaisanna ti saka ni Boaz, ket nagidda. Idi makariing ni Boaz iti tengngat’ rabii, imbaga ni Ruth ti naganna ket, maitunos iti ugali dagiti babbai nga agkalikagum iti kalintegan ti panagasawa dagiti agbayaw, indawatna nga iyarpaw ni Boaz ti kawesna kenkuana.a Kunan Boaz, “Benditoka ken Jehova, anakko,” ket kinomendaranna ta saan a dagidiay babbaro ti sinurotna gaput’ derrep wenno agum. Imbes nga isu daytay manggargari iti narugit a panagdenna, ni Ruth napadayawan kas “nagpaiduma a babai.” (3:10, 11) Nupay kasta, kinunana ken Ruth, nga adda mannubbot nga as-asideg a kabagianda ngem isu; makiuman iti daytoy inton bigat. Intuloynat’ nagidda iti sakaananna ingga a bimmigat. Sana inikkan ni Ruth iti sagut nga irik, ket nagsubli ken Noemi, a mangsegseggat’ resultana.

 7. Kasano nga impagna ni Boaz ti panagasawada, ket ania a bendision ti resultana?

⁷ Nasapan Boaz a napan iti ruangan ti siudad a nangbiruk iti mannubbot. Idi nakaala ti sangapulo a panglakayen ti siudad kas saksi, intednat’ gundaway iti kaasitgan a kabagian a manggatang kadagiti sanikua ni Elimelec. Gatangenna kadi? Dagus a wen ti sungbatna idi agparang a manayonan ti kinabaknangna. Nupay kasta, idi madamagna nga akuenna ni Ruth sigun iti panagasawa ti agbayaw, nagamkanna ti tawidna ket ngarud iti legal a pamay-an inuksona ti sandaliasna tapno ipasimudaagna ti panagmadina. Awan nagan daytoy a lalaki idiay Biblia, malaksid iti di nadayaw a “Pulano.” Iti saklang dagita a saksi, ginatang ni Boaz ni Ruth kas asawana. Maipuon kadi daytoy iti kinaagum? Saan, no di ket tapno “ti nagan daydi natay ket saan koma a maikkat.” (4:1, 10) Amin a nakasaksi dinawatdat’ pamendision ni Jehova itoy naayat nga urnos, ket talaga a nakaskasdaaw ti nagbanagan dayta! Inyanak ni Ruth ti lalaki a putot ni Boaz iti kalakayna, ket ni Noemi ti nangtagibi iti ubing. Naawagan “anak a lalaki . . . ken Noemi” ket nanaganan Obed.​—4:17.

 8. Ania pay ti mangipasimudaag a ti itataud ti Bin-i a naikari ket inyurnos ni Jehova?

⁸ Dagiti maudi a bersikulo ti Ruth itdenda ti kapuonan manipud ken Perez, lumasat ken Boaz, ingga ken David. Kunat’ dadduma a kritiko a dida inlista amin a kaputotan, ta naunday unay ti nagbabaetan ti sumagmamano la a tao. Pudno aya dayta? Wenno nabendisionandat’ atiddog a biag ken nakaputotda idi lakaydan? Daytoy maud-udi a panangipapan isut’ umiso, nga igunamgunamna a ti itataud ti naikari a Bin-i ket urnos ken naayat a kinamanangaasi ni Jehova, ket saan a gaput’ natural a bileg ti tao. Kasta met lat’ inaramid ni Jehova idi, kas ti pannakayanak da Isaac, Samuel, ken Juan a Mammautisar.​—Gen. 21:1-5; 1 Sam. 1:1-20; Luc. 1:5-24, 57-66.

NO APAY NAIMBAG

 9. Kasano a nagsayaat a pagulidanantay ita dagiti prinsipal a dramatista iti estoria ni Ruth?

⁹ Daytoy nakaay-ayat a rekord talaga a naimbag, ta tumulong a mangpabileg ti pammati dagiti agayat iti kinalinteg. Amin a dramatista itoy makapasegga nga estoria nagpaidumat’ pammatida ken Jehova, ket inda “inawat ti pammaneknek gapu iti pammatida.” (Heb. 11:39) Nagsayaatda a pagulidanantay ita. Imparang ni Noemi ti nasinged a panagkompiansana iti naayat a kinamanangaasin Jehova. (Ruth 1:8; 2:20) Ni Ruth situtulok a pinanawannat’ ilina tapno agdaydayaw ken Jehova; pinaneknekanna a nasungdo ken managpasakup, ken sitatallugod nga agtrabaho. Gapu ta inapresiar ni Boaz ti linteg ni Jehova ken sipapakumbaba a tinungpalnat’ pagayatan ni Jehova, agraman ayatna ken matalek a Noemi ken ni nagaget a Ruth, inakona ti pribilehio a panagasawa babaen iti pannubbot.

10. Apay a ti nairekord iti Ruth pakirdenna ti panagtalektay kadagiti kari ti Pagarian?

¹⁰ Ti panagasawa a probision ni Jehova, ket itoy a kaso panagasawa babaen iti pannubbot, nausar a pakaidayawanna. Ni Jehova ti Nangyurnos iti panagasawa da Boaz ken Ruth, ket binendisionanna sigun iti naayat a kinamanangaasina; inusarna tapno mataginayon ti naarian a linea ti Juda a nagturong ken David ket nagangayanna ken Dakdakkel a David, ni Jesu-Kristo. Ti panangsaluad ni Jehova iti itataud ti Agtawid iti Pagarian sigun iti legal a probisionna pakirdenna komat’ namnamatayo ket seggaantayo a sitatalek ti kaitungpalan amin a kari ti Pagarian. Gutugotennatay koma nga agapura iti moderno nga aldaw a panagani, nga agtalektay iti naan-anay a gunggona ken Jehova, a Dios ti naespirituan nga Israel, nga iti sidong ‘dagiti payakna intay kimmamang’ ket dagiti panggep ti Pagarianna agturturongdan a sidadayag iti kompleto a pannakatungpalda. (2:12) Ti libro a Ruth sabali manen a nasken a kaw-ing iti rekord nga agturong iti dayta a Pagarian!

[Footnote]