ALEJANDRO

[Manangikanawa iti Tao].

1. Alejandro a Dakkel, anak ni Felipe II ti Macedonia ken ni asawana nga Olimpias, nayanak idiay Pella idi 356 K.K.P. Nupay saan a nadakamat ti naganna iti Biblia, ti panagturayna iti maikalima nga imperio ti lubong ket naipadto dua a siglo sakbay a mayanak.​—Da 8:5-7, 20, 21.

Idi agtawenen iti nasurok bassit a 20, dua a tawen kalpasan ti pannakaisagpatna iti trono idi napapatayen ti amana, rinugian ni Alejandro a parmeken ti lubong. (Da 8:5) Daytoy nasaranta nga agtutubo a nalaing iti estratehia militar pinagpuestona ti bassit a buyotna a nakaintarda nga agaabay, maysa a taktika nga inrugrugi ni amana ken ad-adda a pinasayaat ni Alejandro ti kinaepektibo dayta.

Imbes a kamatenna dagiti agliblibas a Persiano kalpasan ti dua a nabileg a panagballigi idiay Asia Menor (ti damo idiay Karayan Granicus; ti maikadua, iti Tanap ti Issus, a sadiay naan-anay a naabak ti maysa a dakkel a buyot ti Persia a napattapatta a kagudua a milion), nagturong ketdi ni Alejandro iti isla a siudad ti Tiro. Sinigsiglo a nasaksakbay, naipadto a maipuruak iti baybay dagiti pader, tortorre, balbalay, ken ti mismo a tapok ti Tiro. (Eze 26:4, 12) Nakapatpateg ngarud ti panangala ni Alejandro iti rippuog ti daan a siudad iti kangrunaan a paset ti pagilian a dinadael ni Nabucodonosor sumagmamano a tawen sakbayna ket nangibangon babaen iti dayta iti maysa a nangato a kalsada a 800 m (0.5 mi) ti kaatiddogna nga agturong iti isla a siudad. Ti panangbegbeg dagiti barko ken makinana a pakigubat ti nangdadael iti dayta napannakkel a reyna ti baybay idi Hulio 332 K.K.P.

Iti sabali a bangir, linuktan ti Jerusalem dagiti ruanganna kas isusuko, ket sigun ken Josephus (Jewish Antiquities, XI, 337 [viii, 5]), naipakita ken Alejandro ti libro a nakailanadan ti padto ni Daniel, nalabit ti kapitulo 8, a sadiay ti maysa a nabileg a Griego nga ari parukmaen ken parmekenna ti Imperio ti Persia. Gapuna, saan a dinadael ni Alejandro ti Jerusalem ket nagpaabagatan nga agturong iti Egipto, a sadiay nakablaawan kas manangispal. Imbangonna sadiay ti siudad ti Alejandria, maysa a sentro ti edukasion a nakaaramidan ti Griego a Septuagint. Idi inturongna ti panagkitana iti daya, nagsubli ni Alejandro manipud Egipto a limmasat iti Palestina ket kaduana ti 47,000 a lallaki, pinarukmana ti naorganisar manen a buyot ti Persia iti asideg ti Gaugamela. Nagpartak ti panagsasaruno dagiti pasamak a kas iti panangpapatay ken Dario III dagiti sigud a gagayyemna, isusuko ti Babilonia, ken panagtultuloy ni Alejandro a mangsakup iti Susa ken Persepolis. Manipud sadiay, intuloyna ti kampaniana agingga iti India sakbay nga inturongna manen ti panagkitana iti laud.

Paspasamak Kalpasan ti Panagparmek. Naisangsangayan dagiti plano ni Alejandro a panangbangon manen iti Babilonia ken panamagbalin iti dayta kas kabeserana, ngem saan a pulos natungpal dagita. Kas impadto ni Daniel, isu nagessat ken nabungtol ken patay. (Da 8:8) Natungday ti ambision ni Alejandro a mangibangon manen iti Babilonia saan laeng a gapu ta idi 323 K.K.P. bayat a kabambannuaganna iti edad a 32, kellaat a natay iti gurigor gapu iti malaria a dinegdegan ti awanan annad a kabibiagna no di ket gapu ta idi pay laeng inkeddengen ni Jehova a saanen a pulos mabangon manen ti Babilonia.​—Jer 50:35-40.

Bayat ti ababa a panagbiag ni Alejandro inasawana ni Roxana, ti anak ti naparmek a Bactriano nga ari, ken inasawana met ni Statire, anak ti Persiano nga ari a ni Dario III. Babaen ken Roxana, naaddaan iti anak a napanaganan Alejandro (Allou). Ket babaen iti maysa nga agnagan Barsine naaddaan iti bastardo nga anak a napanaganan Heracles (Hercules). Nupay kasta, impakpakaunan ti padto ni Daniel a “saan nga iti putotna” ti pakaitedan ti imperiona; gapuna napapatay ti intero a pamilia ken dagiti pagtawiden ni Alejandro sakbay a naglabas ti adu a tawen. (Da 11:3, 4) Kanayonanna pay, naisurat: “Ket dayta yantangay nabungtol, iti kasta adda uppat a timmakder a kasukatna iti kamaudiananna, addanto tumakder nga uppat a pagarian manipud iti nasionna, ngem saan a babaen iti pannakabalinna.” (Da 8:22) Ngarud, saan laeng a naiparparna iti historia a ti imperio ket nabingbingay kadagiti uppat a heneral ni Alejandro: ni Seleucus Nicator innalana ti Mesopotamia ken Siria; ni Cassander, ti Macedonia ken Grecia; ni Ptolemy Lagus, ti Egipto ken Palestina; ken ni Lysimachus, ti Thrace ken Asia Menor.

Ti panagparmek ni Alejandro ket nagdakkelan ti epektona iti pakasaritaan ta nagsaknap iti kasta unay ti Griego a pagsasao ken kultura. Ti gagangay a Griego (Koine) nagbalin a pagsasao iti intero a lubong, iti kasta ti naud-udi a paset ti Biblia ket naisurat iti Koine imbes nga iti Hebreo.

2. Anak ni Simon ti Cirene ken kabsat ni Rufo. Ti amada ket napilit a mangawit iti kayo a pagtutuokan ni Jesus.​—Mr 15:21; Lu 23:26.

3. Kabagian ti nangato a padi a ni Anas nga adda idi maus-usig da Pedro ken Juan.​—Ara 4:6.

4. Maysa a Judio idiay Efeso a siiimatang idi a dagiti agpampanday iti pirak nangparnuayda iti derraaw maibusor ken Pablo. Idi ginandat ni Alejandro a kasao ida, isu binirraawan ti nagulo a bunggoy dagiti managderraaw.—Ara 19:33, 34.

5. Daydiay kadua ni Himeneo a ‘nakapadas iti pannakarba iti pammatina,’ ken nailaksid gapu iti panagtabbaawna. (1Ti 1:19, 20) Mabalin nga isu met laeng ti Num. 6, iti baba.

6. Ti agpampanday iti gambang a nakapakdaaran ni Timoteo a pagaluadanna, gapu iti “adu a panangdangran” nga inaramidna ken Pablo.—2Ti 4:14, 15.

[Kahon iti panid 108]

NI ALEJANDRO A DAKKEL KEN TI PADTO TI BIBLIA

Padto

Kaitungpalan

“Maysa a kalakian dagiti kalding . . . kinabilna ti kalakian a karnero ken binungtolna ti dua a sarana.” “Ti kalakian a karnero a nakitam nga addaan iti dua a sara iladawanna ti ar-ari ti Media ken Persia. Ket ti kalakian a kalding a burboran iladawanna ti ari ti Grecia.” (Da 8:5, 7, 20, 21)

Kalpasan a namindua nga inabakna dagiti puersa ti Medo-Persia idiay Asia Menor, immuna a nagpaabagatan ti buyot ni Alejandro sa nagpadaya, a naan-anay a pinarmekna ti Imperio ti Medo-Persia

“Ken ti tapokmo [Tiro] ikabildanto iti mismo a tengnga ti danum.” (Eze 26:4, 12)

“Apaman a nagbalin a nabileg, nabungtol ti dakkel a sara.” (Da 8:8)

Idi 323 K.K.P., iti edad a 32 a tawen isu nakabil ket natay

“Ti pagbalinamto [Babilonia] ket langalang a rebrebbek agingga iti tiempo a di nakedngan.” (Jer 51:26)

Natungday dagiti nangayeda planona a panangbangon manen iti Babilonia kas kabeserana, ket kamaudiananna nagbalin a langalang a rebbek dayta a lugar

“Maburakto ti pagarianna ket mabingbingay . . . ngem saan nga iti putotna.” (Da 11:4)

Napapatay dagiti pagtawiden ni Alejandro, ket nabingaybingay ti pagarian

“Nabungtol ti dakkel a sara, ket adda uppat a timpuar . . . a kasukatna.” (Da 8:8, 22)

Idi 301 K.K.P., inturayan dagiti uppat kadagiti heneral ni Alejandro ti nagduduma a a paset ti sigud nga imperio

[Ladawan iti panid 109]

Medalia a mangipakpakita iti maipagpagarup a langa ni Alejandro a Dakkel