Agmatalek iti Dios “A Makakita iti Nalimed”

“Agkararagka ken Amam nga adda iti nalimed; ta ni Amam a makakita iti nalimed gunggonaannakanto.”​—MATEO 6:6.

 1, 2. Kasano a maiyilustrar a ti kasla pribado a bambanag a mabalin nga agbalin a publiko? (1 Samuel 21:7; 22:9)

SUMAGMAMANO A tawen ti napalabasen maysa kadagiti Saksi ni Jehova nagtelepono iti kabsatna a lalaki idiay Long Island, Nueva York. Yantangay ti kabsatna sabali ti pammatina, insalaysayna kenkuana ti maipapan ti kari ti Dios a mangikkatton ti kinadakes manipud iti daga ken isublinanton iti naparaisuan a kasasaad. Idi nagpatinggan ti panagpatangda ket ti kabsatna a lalaki imbabanan ti telepono, isut’ nakellaat babaen iti maysa a timek a nagkuna, “Aguray biit, kayatko ti agsaludsod.”

² Isu dayta ti operator ti telepono. Isut’ agdengdengngeg met, a kadagidiay nga aldaw ti arwaten ti telepono ti mamagbalin kenkuana idi a makaaramid iti kasta, numan pay dayta di naiyannurot iti nasayaat nga ugali ken maibusor iti pagalagadan ti kompania. Ti Saksi ti naragsakan ta dagiti sasaona ti nangparissik ti kasta nga interes, ket isut’ nangiyurnos a sunotan dayta, kaskasdi isut’ nakellaat a ti pannakipatpatangna ket saan met gayam a pribado. Wen, dagiti dadduma no maminsan makita ken mangngegda no aniat’ pampanunotentayo a nalimed.​—Eclesiastes 10:20.

 3. Iti ania a pannakaawat a ti biag dagiti Kristiano ti kanayon a mabuybuya?

³ Di rebbeng a mangipaay iti dakkel a parikut daytoy kadagiti pudno a Kristiano, a pagregreggetanna ti agbalin a matalek iti Dios iti amin a tiempo. Kuna ni apostol Pablo: “Ta naaramidkami a bubuyaen ti lubong, dagiti anghel, ken dagiti tattao.” (1 Corinto 4:9) Tuktukoyenna idi ti ugali wenno aramid kadagiti arena dagiti gladiador. Sakbay ti maudi a pabuya dagiti Romano ti mangiparang a silalamolamo kadagidiay makidangadang ken nalabit matayto. Dagiti Kristiano itatta maipabpabuyada met iti imatang dagiti di manamati a kakabagianda, katrabahuanda, kakaarrubada, ken kaeskuelaanda. Mabalin a dagiti managpaliiw makabukelda iti nasayaat nga opinion iti Kinakristiano maibatay iti makitada kadatayo.​—1 Pedro 2:12.

 4. Kasano a mabalin maapektaran ti maysa a tao iti pannakaammo a dagiti dadduma agpalpaliiwda kenkuana?

⁴ No ammotayo a dagiti dadduma ti mangpalpaliiw kadatayo, mabalin nga addaantay ti pagannayasan nga agballigi a mangaramid ti manamnama kadatayo, a makiramantayo ti tarigagay ni Pablo: “A dikam mangted ti pakaikulbuan ti uray aniaman, tapno saan a mababalaw ti ministeriomi.” (2 Corinto 6:3) Ti pannakaammotayo a dagiti dadduma ti mangpalpaliiw kadatayo mabalin a mangpabileg ti pangngeddengtayo nga agaramid ti umiso. Ngem, ania ngay, no naipasangotayo iti pannakasuot kadagiti Nakristianuan a prinsipio a di makitkita ti publiko?

Makitana Uray ti Labes ti Makinruar a Pammarang

 5. Ti biag a publiko ken pribado dagiti papangulo a Judio ti nangidatag iti ania a paggidiatan?

⁵ Adu a relihiuso a papangulo a Judio idi umuna a siglo ti maysada idi a kita ti tao iti makinruar, sabalida met a kita iti tao iti makin-uneg. Namakdaar ni Jesus iti Sermonna iti Bantay: “Agannadkayo ta saankayo nga agaramid iti kinalintegyo iti sanguanan dagiti tao tapno pagpasindayawyo.” (Mateo 6:1, 2) Dagiti relihiuso a papangulo naiyarigda a kasla dagiti kopa a nadalusda iti ruar ngem ‘iti uneg napnoda ti kinarawet ken panaglablabes,’ kas kadagiti “tanem a napapudaw, nga iti ruar pudno a nalibnosda ngem iti uneg napnoda kadagiti tultulang dagiti natay ken isuamin a rugit.”​—Mateo 23:25-28; idiligyo ti Salmo 26:4.

 6. Ania ti mabalin a mapaliiw ni Jehova maipapan kadatayo?

⁶ Dagidiay a sasao ti rebbeng a mangtulong kadatayo a mangapresiar a ni Jehova interesado iti ad-adda pay ngem ti basta makita dagiti dadduma a tattao. Namalakad ni Jesus: “Sika, inton agkararagka, sumrekka iti siledmo, ket inton nairikepen ti ruangan, agkararagka ken Amam nga adda iti nalimed; ket ni Amam a makakita iti nalimed gunggonaannakanto.” (Mateo 6:6) Wen, mabalin a mangngeg ti Dios dagiti karkararagtayo uray no naiputputongtayo manipud kadagiti dadduma a tattao. Awan ti mailinged iti panagkita ti Dios. Mabalinna a paliiwen uray ti pannakaisikog ti maysa a tao, nalabit mabasa ti genetiko a material a ti kamaudianan isunto ti mangbukel kadagiti kababalin iti indibidual. (Salmo 139:15, 16; Genesis 25:23) Mabasana pay dagiti nalimed a pagannayasan ti puspusotayo. (1 Samuel 16:7; 1 Ar-ari 8:39; Jeremias 17:10; Aramid 1:24) Usigenyo no kasano ti rebbeng a panangapektar dagitoy a kinapudno kadatayo.

 7. Sadino ti mabalin a pagrang-ayan pay ti maysa a Kristiano?

⁷ Tapno agbalintayo a pudno a Kristiano rebbeng nga agtignaytayo a mangparmek kadagiti serioso a basbasol ken babak, a kas met ti inaramid dagiti immuna a Kristiano. (1 Corinto 6:9-11; Aramid 26:20; 1 Pedro 4:1-4) Ngem kasano met ngay dagiti basbasol a di pagaammo ti dadduma a tattao? Nupay dagitoy a panagbiddut saanda a pagaammo ti publiko saanna pagbalinen ida a basbassit ti pategda. Impamatmat daytoy ti sasao ni David: “Siasinoman a mamadpadakes a limed iti kaarrubana isu ti dadaelekto. Ti adda nangato a panagkitkitana ken natangsit a panagpuspuso, diakto panuynoyan.” (Salmo 101:5) Uray pay no daytat’ maar-aramid a sililimed, uray pay iti maymaysa a dumdumngeg, ti pammadpadakes di umiso. Gapuna saan a panuynoyan ni David daytoy ‘nalimed’ a basol.

 8. Kasanotay nga ammo a dagiti nailinged a panagbasol di mailisi iti pannakakita ni Jehova?

⁸ Ket saan met koma a luklukuen ti managbasol ti bagina babaen ti panangpanunot a ti babak ket makalisinto iti pannakaammo ti Dios “a makakita iti nalimed.” Kinapudnona, pinaneknekan ti Dios nga isut’ interesado iti kinamatalek dagiti tattao uray pay no dagiti tigtignayda ti saan a pagaammo ti publiko. Malagipyo pay ti kaso ni Acan. Dagiti Israelitas ti rebbeng idi a dadaelenda ti Jerico ken dagiti umilina, dagiti managdakdakes a Cananeo. Dagiti laeng pirak, balitok ken gambang ti mailaksid, dagitoy ti maipaay iti paggamengan ti santuario ti Dios. (Josue 6:17-19) Ni Acan, nupay kasta, ti natnag iti pannakasulisog ket nangala iti nakangingngina a pagan-anay, sumagmamano a pirak ken balitok. Inlemmengna daytoy idiay babaen ti toldana, nalabit pagarupna nga awan ti makakita. Ngem inallilawna aya Daydiay “makakita iti nalimed”? Saan. Siniguro ti Dios a ti basol ni Acan ti maibutaktak iti publiko, a nangyeg iti ipapatay kenkuana ken iti sangakabbalayanna.​—Josue 7:1, 16-26.

 9. Aniat’ masapul nga aramidentayo tapno magun-odan ken mataginayontayo ti anamong ti Dios?

⁹ Sisisirib inlawlawag ni Eliu maipapan ken Jehova: “Ta dagiti matana addada kadagiti daldalan ti tao, ket isu kitkitaenna amin a pappapananna. Awan ti sipnget wenno napuskol nga anniniwan, isu a paglemmengan koma dagiti managaramid iti kinadangkes.” (Job 34:21, 22) Ngarud, no tarigagayantay a magun-odan ken taginayonen ti anamong ni Jehova a Dios, masapul a birokentayo ti agbiag a maitunos kadagiti prinsipiona agpadpada no ammotayo a dagiti dadduma ti mangpalpaliiw kadatayo ken no agparang a ti kababalintayo ti nailinged. Iti amin a tiempo “dagiti matana addada kadagiti daldalan ti tao.”

10. (a) Nangipakita ti ania a nagsayaat nga ulidan ni Pablo maipapan iti nalmeng a kababalin? (b) Ti posibilidad dagiti nalmeng a basbasol iti ania a paset ti maikari ti atensiontayo?

¹⁰ Ti maysa a Kristiano mabalin nga aglasat iti maysa a suot a nailinged kadagiti padana a managdaydayaw. Napasamak dayta ken Pablo idi isut’ adda iti pagbaludan. Dagiti Judio ti nangidarum kenkuana a “nangbangon kadagiti iyaalsa” ken ‘nanggayagay a mangtulaw iti templo.’ (Aramid 24:1-6) Inlawlawag ni Pablo ti kinaawan basolna iti saklang ti Romano a prokurador a ni Felix, a kuna dagiti historiador a nagdawel ken immoral. Ni Felix ti nangipisok ken Pablo iti pagbaludan a “namnamaenna idi nga iti biang ni Pablo isu magun-odannanto ti pirak.” (Aramid 24:10-21, 26) Nupay ammo ti apostol ti balakad ti Biblia maipapan iti di panangted wenno di panangawat kadagiti sagsagut a mangapektar iti pannakaukom, inrasonna koma a ti panangted iti pasuksok ket maysa a nalaka a pamay-an tapno mawayawayaan. Yantangay ti pasuksok ket nailinged manipud kadagiti dadduma, di koma pagaburiduan ni Pablo iti panangitibkol kadakuada. (Exodo 23:8; Salmo 15:1, 5; Proverbio 17:23) Kaskasdi saan a nagrason ni Pablo iti kasta. Adu kadagiti adda iti ili ni Jehova iti moderno a panawen ti naipasango iti nadumaduma a susuot, kas kadagidiay nairaman iti linteg ti Dios maipapan iti dara, panangabuso ti bagi, ken panangabuso ti alkohol. Usigentayo no kasano a dagita a suot ket maipasango kadakayo ken kadagiti inay-ayatyo.

Ti Kinatulnog Nasuot Gapu iti Dara

11. Ania ti pakaibatayan ti takder ti Kristiano iti panagusar iti dara?

¹¹ Ti linteg ti Dios iti dara nalawag a saan a baro wenno nalidem. Babaen iti napamaysa nga inapotay a ni Noe, binilin ni Jehova ti sangatauan: “Ngem ti lasag agraman ti biagna​—nga isu ti darana​—saanyonto a kanen.” (Genesis 9:4) Ti kinasagrado ti dara, a mangireprepresentar ti biag manipud iti Dios ti naipaganetget met iti Linteg ni Moises. Mabalin nga usaren ti dara iti altar, ngem malaksid iti dayta daytat’ ‘maibuyat iti daga kas danum.’ (Levitico 17:11-14; Deuteronomio 12:23-25) Ti kadi panangiparit maibusor iti panangsustener iti biag iti dara nagtultuloy kalpasan a nagpatingga ti Linteg ni Moises? Wen. Babaen iti daydiay mabalin nga awagan ti dadduma a kas ti umuna a Nakristianuan a konsilio, dagiti apostol ken panglakayen (a nangbukel ti bagi a manarawidwid) ti nangikeddeng a dagiti Kristiano masapul nga ‘umadayuda manipud iti panagdayaw ti didiosen, manipud pannakikamalala, manipud iti binekkel [ta adda ti nabati a dara iti dayta] ken manipud iti dara.’ Ti di umiso a panangusar iti dara ket kas kadagsen ti moral a kinadakes a kas iti di rumbeng a relasion iti sekso.​—Aramid 15:20, 21, 28, 29.

12. Ania a takder ti innala dagiti immuna a Kristiano maipapan iti dara?

¹² Nagtulnogan dagiti immuna a Kristiano ti linteg ti Dios maipapan iti dara. Numan pay dadduma kadagiti tattao idi ket inumenda ti dara dagiti gladiador kas “agas” ti panagkissiw, di aramiden dagiti pudno a Kristiano dayta. Ket dida met mangan iti taraon a naglaon ti dara, uray pay no ti panagmadida kaipapananna ti ipapatay kadakuada ken kadagiti annakda. Nanipud iti dayta a tiempo, dagiti nadumaduma a teologo ken dagiti dadduma pay binigbigda a dagiti Kristiano addada iti sidong ti linteg ti Dios a maibusor iti panangsustener ti biag babaen iti panagsidada iti dara.

13. (a) Apay a mabalin a maipasangokayo no maminsan iti suot maipapan iti dara? (b) Aniat’ kangrunaan a rason a di pangawatan dagiti Kristiano iti dara ti rebbeng a laglagipentayo?

¹³ Kadagiti nabiit pay a panawen ti panangyalison ti dara ti naglataken a medikal nga arwaten. Ti Kristiano mabalin a maipasango iti pannakasuot iti dayta. Dagiti dodoktor, narses, ken uray pay dagiti kakabagian mabalin a sipipigsa nga ipilitda kenkuana nga awatenna ti dara. Dagiti naimpormaran a tattao, siempre, ammoda a dagiti panangyalison a mismo ti mangipasango kadagiti grabe a risgo. Ti Time magasin (Nobiembre 5, 1984) kunana nga “agarup 100,000 nga Americano ti nakaptan ti hepatitis kada tawen manipud panangyalison iti dara,” kangrunaanna manipud “maysa a misterioso a virus a mailasin laeng babaen iti pamay-an nga eliminasion.” Impadamag pay met ti Time ti nasurok a 6,500 a kaso ti AIDS (acquired immune deficiency syndrome), a dadduma ti “kaskaso a mainaig iti panangyalison.” Kuna ti report: “Ngangngani kagudua kadagiti biktima ti natay, numan pay ti kaaduan a bilang dagiti natnatay ti mabalin a 90% wenno nangatngato pay.” Siempre, dagiti Saksi ni Jehova dida ibasar iti panagmadida iti argumento a ti dara ket dakes a medisina. Uray pay maipasiguro dagiti dokktor a ti panangyalison ket naan-anay a natalged, ti bilin ti Sao ti Dios kadatayo ket ‘umadayotayo manipud iti dara.’​—Aramid 21:25.

14. Ania a “nalmeng” a suot maipapan ti dara ti mabalin a maipasango kadakayo?

¹⁴ Panunotenyo laengen no naibaga kadakayo a kasapulanyo nga inkapilitan ti panangyalison. Ti linteg ti Dios iti dara ti umay ti panunotyo, saan kadi? Ket iti pangngeddengyo nga agtulnog iti Dios, numan pay ania ti madagdagus nga ibunga daytoy, ti nalabit mangpabileg kadagiti padayo a Kristiano nga adda. (Idiligyo ti Daniel 3:13-18.) Nupay kasta, kasanon no iti pribado ti doktor wenno ti hues pilitendakayo nga umawat iti dara, nga ibagada pay kadakayo nga isuda ti mangibaklay ti responsabilidad dayta iti imatang ti Dios?

15. Ania ti di umiso a panangmatmat nga adda kadagiti dodoktor ken dagiti opisiales maipapan iti takdertayo iti dara?

¹⁵ Ti report manipud kadagiti nadumaduma a dagdaga ipamatmatna a no maminsan dagiti dodoktor, dagiti opisiales ti ospital, ken dagiti uk-ukom sibibiddut a pampanunotenda a dagiti Saksi ni Jehova laksidenda ti panangyalison iti publiko ngem iti pribado wenno iti makin-uneg naiduma ti riknada. Iti maysa a kaso maysa a hues ti kabukbukodanna a nangikeddeng a “ti sentro ti problema ti adda, saan nga iti narelihiusuan a pammati [ti pasiente], no di ket iti panagkitakitna a mangpirma iti antimano a naisurat nga autorisasion a maipaay iti pannakaiyalison ti dara. Saanna a suppiaten ti panangawat ti nairaman​—dina, nupay kasta, iturong ti pannakausarna.” Maisupadi iti dayta, imbes a sikakapuy a laksidenda ti ‘panangpirma ti autorisasion a maipaay iti dara,’ nakarekord dagiti Saksi ni Jehova a sipipigsa a tartarigagayanda ti panangpirma iti aniaman a legal a dokumento a mangwayawaya iti medikal a personel iti aniaman a susungbatan a mainaig iti panagkitakitda iti dara.a

16. No adda maysa nga iti pribado gutogotennakayo a mangawat iti dara, aniat’ rebbeng a dikay lipatan?

¹⁶ Mabalin met a dagiti dodoktor ken uk-ukom padpadasendakayo nga allukoyen a mangawat iti dara agsipud ta nakitkitadan dagiti dadduma a tattao iti dadduma a relihion a laksidenda ti maysa a medikal a pamay-an ngem awatendanto met laeng dayta iti likudan dagiti ‘naserraanen a ruangan.’ Dadduma nga opisiales kunada pay nga adda ammoda a Saksi nga immanamong iti sekreto wenno nalimed a panangyalison. No mapasamak dayta, mabalin a rinaman dayta ti maysa a kabbaro pay laeng a Saksi ni Jehova. Dagiti napeklan nga ad-adipen ti Dios ammoda unay nga awan ti kasta a pannakikompromiso a mailinged. Malagipyo pay idi ni David nagbasol maipapan ken Batseba ken Uria. Nakita ni Jehova amin dayta ket imbaonna ni Natan nga addaan iti mensahe: “Ta sika [David] inaramidmo iti nalmeng, ngem siak, aramidekto daytoy a banag iti saklang ti isuamin nga Israel ken iti imatang ti init.” Kas kinuna ti Dios, iti kamaudiananna narikna ni David dagiti nakalkaldaang a bunga ti “nalmeng” a basolna.​—2 Samuel 11:27–12:12; 16:21.

17. (a) Kasano a ti panangawat iti panangiyalison ti dara a sililimed makapataud ti gulo para kadagiti dadduma? (b) Ilawlawag no kasano a nagtakder a sititibker ti maysa a kabsat a babai iti isyu maipapan iti dara uray pay iti pribado, ket ania ti nagbanagan daytoy?

¹⁷ Ti ayat kadagiti Nakristianuan a kakabsatyo ti rebbeng a mangtulong kadakayo a manglapped iti panangpilit nga umanamong a sililimed nga agsalungasing iti linteg ti Dios iti dara. Kasano a kasta? Bueno, no ti maysa a doktor wenno hues padpadasennakayo a piliten nga umawat iti dara uray pay iti sekreto, panunotenyo koma ti nainayon a riribuk nga iyeg dayta iti sumaganad a Saksi. Panunotenyo daytoy a kapadasan:

Ni Sister Rodriguez ti maag-agasan gapu iti maysa nga impeksion. Kalpasanna nagsakit unay ti nadagsen; naresita ti doktorna ti panagpadarana iti uneg ket imbalakadna ti pannakaipanna iti maysa a dakkel nga ospital. Imbaga ni Sister Rodriguez iti personel idiay emerhensia: “Uray aniat’ mapaspasamak, diak umawat iti panangyalison ti dara.” Sinalimetmetanna daytoy aginggana a dagiti narses pilpilitenda babaen ti panagkunada a dadduma kadagiti Saksi ti nangawat iti dara. Iti sumagmamano nga aldaw nagtultuloy a mapukawan ti dara daytoy a kabsat ken kumapsut, kamaudiananna naiyakar idiay Intensive Care Unit. Idin ti ospital ti nangawag ti maysa a hues iti Korte Suprema iti estado.

Sumagmamano a bulbulan kalpasanna idiay ampiteatro ti ospital, daytoy a hues ti nagsao iti sanguanan ti nasurok a 150 a dodoktor iti tema a “Makin Biag Aya, iti Dayta?” Uray isu met, kinunana nga isut’ naipasangon kadagiti tattao nga idi damo agkitakitda iti dara ngem umanamongdanto met laeng oras a maysa nga ukom ti nairamanen. Ngem aniat’ napasamak maipapan ken Sister Rodriguez? Insalaysayna nga iti pribado pinadpadasna a kumbinsiren a palubosannan nga isut’ mangibaklay iti responsabilidad babaen iti panangawatnan iti panangyalison babaen ti panangimandar ti korte. Aniat’ inaramidna? Imbaga ti hues kadagiti nagtataripnong a dodoktor a babaen iti amin a pigsa a mabalinna nga usaren, imbaga ni Mrs. Rodriguez kenkuana a dinanto awaten ti dara ket isu imbagana a baybay-anna koma ket isut’ pinapanawna iti siled. Kalpasanna, inlawlawag ti hues, nga awanen ti aniaman a pangibatayanna iti panangimandar ti dara a maibusor kadagiti tarigagayna.

18. Ania a determinasion ti pagbalinentay a nalawag maipapan iti isyu ti dara, ket ania ti mabalbalin nga ibungananto?

¹⁸ Ipaganetget daytoy ti kinapateg iti panamagbalin iti dayta a nakalawlawag unay ti takdertayo maipapan iti dara ti nonnegotiable wenno di maiyareglo. Innala dagiti apostol ti kasta a natibker a takder, a kunkunada: “Masapul nga agtulnogkami a nangnangruna iti Dios ngem kadagiti tao.” (Aramid 5:29) Impakita met ti kaso ni Sister Rodriguez ti epekto ti panangikompromiso ti maysa a Saksi kadagiti dadduma. Bayat a masakit ken napakapsutan a pisikal, isut’ naipasango iti kanayonan a pammarigat gapu ta adda maysa nga immun-una a sililimed a nangsalungasing iti linteg ti Dios. Ti kasta a panagsalungasing ket saan a nalimed iti “Ukom ti amin a daga.” (Genesis 18:25) Siraragsak, ta ni Sister Rodrigues ti di nakikompromiso iti pribado kas ti saanna a pannakikompromiso iti publiko. Ket kamaudiananna iti nasaysayaat a salun-at, nabalinanna met nga inlawlawag iti isu met laeng a taripnong dagiti mediko ti nagtultuloy a determinasionna nga agmatalek iti Dios.

19. Iti amin a tiempo, agbalintay koma a silalagip iti ania a banag?

¹⁹ Datayo, met, masapul nga agmatalektayo agpapan pay dagiti tigtignaytayo ti publiko wenno saan. Pagragsakan ni Jehova ti kasta a kinamatalek ket gunggonaanna dayta; isu ti sililinteg a sumungbatto kadagiti amin nga ar-aramid​—publiko man wenno pribado​—dagidiay di matalek kadagiti pagalagadanna. (Salmo 51:6; Job 34:24) Siayat mangipaayto ti naan-anay a balakad a makatulong kadatayo a mangparmek iti aniaman a nalimed a basbasol nga adda kadatayo, kas intay usigen iti sumaganad.

[Dagiti Footnote]

Kasanoyo a Sungbatan?

◻ Ti Dios addaan iti ania nga abilidad a rumbeng a mangapektar iti tigtignaytayo?

◻ Ti kapadasan ni Acan ti rebbeng a mangisuro kadatayo iti ania a napateg a leksion?

◻ Ania a pakadangran ti ibungana no sililimed nga agsalungasing ti maysa a Kristiano iti linteg ti Dios maipapan iti dara?

◻ Rebbeng nga ikeddengyo ti ania maipapan iti panangmatmatyo iti dara?

[Kahon iti panid 13]

Ti Linteg ti Dios iti Dara Mabigbigbig a Balido Pay

NI Joseph Priestley (1733-1804) ti nalatak unay kas ti sientista a nakadiskubre iti oksihena, ngem isut’ maysa met a teologo. Insuratna:

“Ti pannakaiparit ti panagsida ti dara, a naited ken Noe, ti kasla obligasion nga agpaay iti kapuonanna.” Maipapan iti panagkuna a ti Nakristianuan a panangiparit iti dara ket temporario laeng, innayon ni Priestley: “Awan aniaman a mangipalatapat, wenno mangisingasing, iti panagbalinna a temporario, wenno aniaman a pannakadakamat iti tawen inton agsardeng dayta a panangiparit. . . . Naipatarus dayta ti panangiparit dagiti apostoles babaen ti ugali dagiti immuna a Kristiano, a narigat ti panangipagarup nga awan ita ti nainkalintegan a pannakaawat iti kasasaad ken kasaknap dayta, awan ti mabalinantayo no di ti panangipato, a dayta ti nairanta nga agbalin a naan-anay ken agnanayon.”

Idi 1646 naipablaak ti A Bloody Tenet Confuted, or, Blood Forbidden (moderno ti pannakadeletiarna). Idiay panid 8 daytat’ nagkuna: “Iwaksitayon daytoy nadawel nga ugali ti panagsida iti biag dagiti an-animal, kas ti pannakaus-usarna iti intero nga Inglatera, iti di nasantuan a nangisit [dara] a pudding, ta ipakpakitatay ngarud dagiti bagbagitayo a tattao a naasi, saan a nadamsak; ta ditayto masarakan a managsukir iti Dios kadagiti naiyebkasen a bilbilinna, no di ket managtulnog iti pagayatanna, ken managtungpal kadagiti bambanag a nalinteg iti matana, tapno maaddaantayo ti parabur ti Dios, . . . ket saanto a magessat manipud ilitayo, ket ti rupa ti Dios ti agtultuloyto a maibusor kadatayo gaput kinadakes.”

Ni Thomas Bartholin ket maysa idi a maika-17-siglo a propesor ti anatomia idiay Unibersidad ti Copenhagen. Idi nagsurat iti ‘The Misuse of Blood,’ kunana: ‘Dagidiay iparangguyodda ti panangusar iti dara ti tao a maipaay iti makin-uneg a remedio ti saksakit agparang nga ab-abusarenda dayta ket agbasbasolda iti nadagsen. Dagiti cannibals makondenarda. Apay ngarud a dikay kagura dagidiay mansaanda dagiti karabukobda iti natauan a dara? Umas-asping iti dayta ti panangawat iti ganggannaet a dara manipud iti nagessat nga urat, mabalin a babaen ti ngiwat wenno babaen kadagiti instrumento iti panangyalison. Dagiti autor iti daytoy nga operasion ti agbutbutengda babaen iti nasantuan a bilin, a sadiay maiparit ti panagsida ti dara.’

Ti Revelation Examined with Candour (1745) sinagudayna dagiti bilbilin ti Dios maipapan ti dara. Kinuna dayta: “Ti bilin nga inted ti Dios mismo ken Noe, a naiyulit ken Moises, ken pinatalgedan dagiti apostoles ni Jesu-Kristo; a naited insigida kalpasan ti layus, idi a ti lubong, ti kayariganna, ket mangabaruanan a mangrugi; ket ti kakaisuna a naited iti dayta naindaklan nga okasion; a naiyulit buyogen iti aglaplapusanan a kinadaeg, iti dayta nga ili nga insina ti Dios manipud iti dadduma ti sangatauan tapno agbalinda a nasantuan kenkuana; a naiyulit buyogen ti nakaam-amak a panangkondenar ti nasantuan a pammales, agpadpada maibusor ti Judio ken ti ganggannaet a situtured a mangsalungasing iti dayta; ken pinatalgedan babaen ti kasasantuan ken sagrado a konsilio, a naurnong pay laeng ditoy daga; a nagtignay iti sidong ti impluensia ti espiritu ti Dios! a naiyallatiw manipud iti sagrado a taripnong a nagturong kadagiti sumagmamano nga iglesia dagiti kabangibang a nasnasion, babaen ti im-ima ti awan sabali kanunummuan kadagiti mensahero, no di dagiti dua nga obispo, ken dua nga apostol . . . Addanto aya asinoman a tao, kalpasan daytoy, ti situtured a manglais iti daytoy a bilin? Addanto aya asinoman a tao nga adda iti husto a nakemna a mangikuna iti maysa a bilin, a naiteden, a naiyuliten, ken pinatalgedanen ti Dios mismo, a kasla awan kaipapananna ken awan pategna?”

[Ladawan iti panid 14]

Ti kababalin ti maysa a Saksi mabalin a pagbalinenna a nalaklaka para iti sumaganad nga agmatalek iti Dios