Dagiti Nakakabayo iti Apocalipsis—No Kasano a ti Panagsakayda Apektarannakayo
LUNES, Abril 1, 1985, ket maysa nga aldaw nga awan kaas-aspingna para kadagiti adu nga agsublisubli a biahero idiay Toronto, Canada. Dagiti manangbomba nangbutbutengda a rebbekenda dagiti riles ti subway iti siudad. Apay? Tapno maiyeg iti atension iti kunada a ranta adu a tawtawen ti napalabasen a mangdadael kadagiti umili nga Armeniano sadi Turkia, banag a masansan nga inliblibak ti gobierno a Turko.
Awan duadua, kaaduan kadagidiay nga agsublisubli a biahero ti bassit ammoda wenno awan pay ketdi maipapan iti dayta a banag idi adu a tawtawen ti napalabasen. Kaskasdi nagsagabada iti bassit a rigat ken panagdanag. Masansan maap-apektarantayo kadagiti bambanag nga uray nagbassit ti ammotayo maipapan iti dayta.
Bayat iti maikadua a dekada iti maika-20 a siglo, dagiti napapateg a pasamak mangrugida a mapagteng kas kaitungpalan iti nakaskasdaaw a padto iti Biblia a masarakan iti Apocalipsis (wenno, Paltiing) 6:1-8. Kas naipanayag ken Kristiano nga apostol Juan, dagiti nakakabayo agsakayda kadagiti maudi nga al-aldaw. Ket numan pay minilmilion dagiti di makaammo iti dayta, ti panagsakay dagidiay a nakakabayo iti Apocalipsis ti mangap-apektar iti tunggal maysa ditoy daga. Dakayo, met, maap-apektarankayo. Ngem kasano? Makitatayo bayat nga intay salaysayen ti tunggal maysa kadagiti nakakabayo.
Ti Kabayo a Nalabaga
Maysa kadagiti kabayo a nakita ni Juan ket “ti sabali a kabayo a nalabaga; ket iti daytoy nagsakay ditoy naited kenkuana ti panangikkat ditoy daga ti talna ken tapno agpipinnatayda; ket naited kenkuana ti maysa a dakkel a kampilan.”—Apocalipsis 6:4.
Ti “dakkel a kampilan” daytoy a nakakabayo ti mangisimsimbolo iti gubat. Gapu itoy, nanipud 1914 agangay 69 milion a tattao ti natayen kadagiti dua a sangalubongan a gubat. Anian a panagpipinnatay! Pudno unay, ti nagdakkelan a bilang dagiti balo ken dagiti ul-ulila ti mangpaneknek a ti nakasakay iti nalabaga a kabayo, a mangipampamatmat iti internasional a panaggugubat, ti direkta a nangapektar iti panagbiagda.
Nupay kasta, dagiti agtultuloy a gubgubat ken pammutbuteng iti gubat ti mangparigat a naimbag kadagiti agtutubo a kaputotan. Kadagiti dagdaga a sadiay dagiti aktibo a panagdadangadang ti nakabarbara, dagiti tin-edyer ti kaaduanna a mangar-aramid iti panaglalaban. Ti epekto ti gubat kadagitoy nga agtutubo ti manggupgop iti daytoy a saludsod nga indatag ti tsirman iti maysa kadagiti ahensia kadagiti natauan a kalintegan: “Kasanonto pay a dumakkelda kas mannakaawat ken natimbeng a natataengan?”
Dagiti agtutubo kadagiti nadumaduma a pagilian a direkta a naapektaran iti gubat naadaldan a bilangen ti panawen iti or-oras ken al-aldaw imbes a kadagiti bulbulan ken tawtawen. Imtuodenda: “Maminsanton, asino ti interesado iti maminsanton? Maipanamnamayonto kadi nga awanto ti bomba nga umay iti kuartok inton rabii no maturogakon?”
Komosta met ngay dagiti ubbing nga agnanaed kadagiti natalna a dagdaga? Marikriknada met aya dagiti epekto ti gubat a nakakabayo? Wen, ti nasipnget a pammutbuteng ti nuklear a panaggugubat ti naaddaan nakaro a sikolohikal a bungbunga kadakuada. Maipapan iti ladingit nga inyebkas dagiti estudiantena, maysa a maestro ti nagkuna: “Dagiti masansan a pannakangkangngegko kadagitoy a komento kaslaak pay narusep iti maysa a di nakapapati a rikna. Dagitoy nga agtutubo nga ubbing nariknada ti rukod ti panagladingit a diak ipalubos a riknaen iti bagik.” Ni Dr. Richard Logan iti Quebec, Canada, innayonna pay: “Ti kinaawan maar-aramidan ken kinaawan pigsa ket isut’ sikolohikal a depinasion iti panagleddaang. Dayta ti intay makitkita kadagiti kaaduan a bilang dagiti agtutubo.”
Ngem anian no dikay aggigian iti maysa a pagilian a nariribuk iti gubat wenno kunayo a dagiti emosionyo ket saanda nga apektado iti dayta a parikut? Kaskasdi ti nakasakay iti nalabaga a kabayo ap-apektaranna ti biagyo. Tunggal minuto $1.3 milion ti magasgasto a direkta a maipaay kadagiti namilitaran a pangpanggep—agarup $660 ribo a milion iti kada tawen iti intero a lubong. Asino ti mangbaybayad amin iti daytoy? Dakayo. Sadinoman ti pagnanaedanyo, apektadokayo iti nakasakay iti nalabaga a kabayo.
Ti Nangisit a Kabayo
Ti sabali pay a kabayo iti sirmata ti inladawan ni Juan kadagitoy a sasao: “Ket kimmitaak, ket adtoy! ti maysa a kabayo a nangisit; ket daydi adda a nagsakay kenkuana adda maysa a pagtimbangan iti imana. Ket nangngegko ti kasla maysa a timek iti tengnga dagiti uppat a parsua a sibibiag a nagkuna: ‘Maysa a kasukat ti trigo mapatgan iti maysa a dinario, ket tallo a kasukat ti sebada mapatgan ti maysa a dinario; ken saanmo a dadaelen ti lana ken ti arak.’”—Apocalipsis 6:5, 6.
Mabisbisinkay aya? Minilmilion dagiti mabisbisin. Isudat’ direkta nga apektado iti nakasakay iti nangisit a kabayo, a mangipampamatmat iti bisin. Tunggal minuto 30 nga ub-ubbing ti matmatay gaput’ kinakurang ti nawadwad a taraon wenno agas—nasurok a 15 milion iti kada tawen! Ginasgasut a milion kadagiti dadduma a tattao ti agbibiag kadagiti nakaay-ay-ay a kasasaad. Sigun iti pasado a Presidente iti World Bank a ni Robert McNamara, isuda ti “malapdan a naimbag gapu iti kinaawan adal, malnutrision, sakit, nangato a bilang dagiti matmatay a maladaga ken ti ababa a panagbiag tapno mailibak kadakuada ti mismo a panginanamaan dagiti genes a nakaiyanakanda.”
Kadagiti nabiit pay a bulbulan, gagangayen ti pannakakita kadagiti ladladawan dagiti mabisbisinan a lallaki, babbai, ken ub-ubbing nga Africano. Babaen iti silalawag a panangiladawanna iti kasaknap ti kasta a panagsagaba, impakdaar ti Sekretario-Heneral iti NU a ni Javier Pérez de Cuéllar: “Ad-adu pay a tattao ti mabalin a matay idiay sub-Saharan nga Africa ngem bayat ti intero a Maikadua a Gubat Sangalubongan. Uray pay dagidiay makalasat ti mabalin a napakapuyandan a maipaay iti nabatbati pay a panagbiagda, ti bagida man wenno ti isipda.” Dagitoy a biktima ti direkta nga apektado iti panagsakay ti nangisit a kabayo.
Mabalin a dikay mabisbisin, ngem sigurado nga apektadokayo iti nakaay-ay-ay a ladawan dagiti rinaut iti bisin. Sigun iti editorial iti New York Times idi Mayo 20, 1985, nasursurok ngem maysa a bilion a doliar ti naiteden agingga iti dayta a tiempo a pangbadang kadagiti mabisbisin. Numan pay saankayo a direkta a timmulong, dadduma a gobierno ti nagaramid kadagiti dadakkel a kontribusion, nga inus-usarda dagiti kuarta ti buis. Wen, ti panagsakay ti nangisit a kabayo ti agpadpada nga addaan iti direkta ken saan a direkta nga epekto ti intero a populasion.
Ti Nabessag a Kabayo
Ti sirmata a nakita ni Juan agtultuloy babaen iti panangiladawanna pay iti sabali a kabayo ken ti nakasakay kenkuana: “Ket kimmitaak, ket adtoy! ti maysa a kabayo a nabessag; ket daydi adda a nagsakay kenkuana managan iti Patay. Ket ti Hades sumursurot kenkuana. Ket naited kadagitoy ti panagturay iti apagkapat ti daga, tapno agpapatayda babaen ti kampilan ken ti bisin ken ti angol ken kadagiti narungsot nga animal ditoy daga.”—Apocalipsis 6:8.
Ni Patay ti nakasakay iti kabayo a nabessag, ken ti “makapapatay nga angol” ti maysa laeng kadagiti nadumaduma a pamay-an a panggessat iti biag bayat ti panagsakay daytoy a nakakabayo. Agpapan pay dagiti moderno nga irarang-ay ti medikal a siensia, kaskasdi a naipasango ti lubong iti sakit iti isuamin a sikiganna. Numan pay saantayo a naipasngo ita iti maysa nga epedemia nga addaan iti kasaknap iti maaw-awagan trangkaso Español a simmaruno iti Gubat Sangalubongan I, kaskasdi ti biag nga al-alaen ti kanser, dagiti sakit ti puso, ken adu pay a dadduma nga an-anayen ti makapakintayeg. Kas pangarigan, pinattapatta ti World Health Organization a 5.9 milion a baro a kaskaso ti kanser ti mapaspasamak iti intero a lubong kada tawen. Ti bulsek-karayan, malaria, snail fever, kolera, ken ti adu pay a dadduma a saksakit ti nainayon iti agdama nga angol a kaskasdi a sagsagabaen ti isuamin.
Nupay kasta, mabalin a maikunayo, ‘Awan kaniak dagitoy a saksakit.’ Mabalin a pudno dayta, ngem apektadokayo iti panagsakay ti nabessag a kabayo. Ti bayad dagiti ospital ken ti panagpaagas ti nakangatngato. Daytoy ti nangiturong kadagiti tattao a manggun-od iti sumagmamano a porma iti seguro ti salun-atda. Adu a pagilianen ti mangipapaay kadagiti libre nga ag-agas iti kagimongan a mabaybayadan babaen kadagiti buis. Ket panunotenyo met ti nagngato a pukaw iti panawen ti panagtrabaho, nga inton agangay daytat’ maiyakar kadakayo babaen kadagiti ngimmaton a presio. Wen, ti panagsakay ti nabessag a kabayo ti mangap-apektar kadakayo.
No Ania ti Iyeg ti Puraw a Kabayo
Kalpasan ti panangusig kadagiti makadangran nga epekto bayat ti panagsakay dagiti dadduma a nakakabayo, makaparagsak a maammuan no ania ti kinuna ni Juan maipapan iti puraw a kabayo ken iti nakasakay iti dayta, nga isu ti immun-una ngem kadagiti dadduma. Kuna ti apostol: “Ket kimmitaak, ket, adtoy! ti maysa a kabayo a puraw; ket daydi adda a sisasakay kenkuana adda idi maysa a bai iti panana; ket naited kenkuana ti maysa a balangat, ket rimmuar a sibaballigi ken tapno agballigi.”—Apocalipsis 6:2.
Ni Jesu-Kristo ti nakasakay iti kabayo a puraw. (Apocalipsis 19:11) Nangrugi ti nailangitan a panagturayna idi 1914 a buyogen dagiti makaparagsak a paspasamak. Ti gubat idiay langit ti nangibunga ti pannakaigarangugong ti Diablo ken dagiti anghelna ditoy daga. Kalpasan dayta, maysa a timek manipud langit ti nagkuna: “Asikayo pay daga ken baybay, ta ti Diablo immulog kadakayo, nga addaan dakkel a pungtot, ta ammona a bassiten ti tiempona.” Tinandaan daytoy ti panangrugi ti panagsakay dagiti nakakabayo.—Apocalipsis 12:7-12.
Ngem kasano a ti panagsakay ni Jesu-Kristo ti mangapektar kadakayo? Maipapan iti panagturayna, impadto ni Jesus: “Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a mapagnaedan a daga kas pammaneknek kadagiti isuamin a nasion; ket iti kasta umayton ti panungpalan.” (Mateo 24:14) Itatta, iti nasursurok ngem 200 a dagdaga ken purpuro ti baybay, iwarwaragawag dagiti Saksi ni Jehova ti naipasdeken a Pagarian ni Kristo. Simmarungkardan aya iti pagtataenganyo? Ngarud apektadokayo iti panagsakay daytoy a nakakabayo.
Iti kanayonan a panangipadtona no kasano a maapektaran dagiti tattao iti panagturayna, impadto ni Jesus: “Ngem inton ti Anak ti tao umayto agraman ti dayagna, ken amin dagiti anghel maikuyog kenkuana, isu ti panagtugawnanto iti trono ti gloriana. Ket iti sanguananna maurnongto dagiti isuamin a nasion, ket paglalasinennanto dagiti maysa ken maysa kadagiti tao, a kas iti pastor ilasinna dagiti karnero kadagiti kalding. Ket isaadnanto dagiti karnero iti makanawanna, ket dagiti kalding iti makatigidna.”—Mateo 25:31-33.
Kas resulta daytoy trabaho a panamaglasinlasin a maaramid bayat ti panagsakay ni Jesus iti kabayo a puraw, maipabigbig iti intero a sangatauan no isuda ti “karnero” wenno “kalding.” Kitaenyo ti pagbanaganna. Dagiti “kalding” “mapandanto iti dusa nga agnanayon, ngem dagiti nalinteg [dagiti karnero] iti biag nga agnanayon.” (Mateo 25:46) Gapuna, no kasano ti panagtignayyo iti pannakaikaskasaba ti mensahe iti Pagarian kaipapanannanto ti biag wenno ipapatay kadakayo.
No kadagiti napalabas dikay pay inusig no kasano ti panangapektar dagiti nakakabayo iti Apocalipsis kadakayo, igunamgunammi ti inkay panangabrasa ti naimbag a damag a ti panagsakayda ket agpatinggan iti mabiit. Kalpasan dayta, tagiragsakento ti daga dagiti adu a bendision iti sidong ti panagturay ni Jesus, ti nakasakay iti kabayo a puraw. Kastoy ti panangiladawan ti Biblia babaen ti padto ti sumagmamano kadakuada: “Kadagiti al-aldawna agrangpayanto ti kinalinteg, ken [inton awanen ti nakasakay ti kabayo a nalabaga] ti kinaruay ti talna agingga ti maawanen ti bulan. [Agsipud ta awanen ti nakasakay iti kabayo a nangisit] addanto kinaruay ti bukel iti daga; iti tapaw dagiti bambantay.”—Salmo 72:7, 16.
Idi adda ditoy daga ni Jesu-Kristo, indemonstrana ti inted-Dios a pannakabalinna kadagita a bambanag kas iti makapasimron a sakit ken uray pay ni patay. Ipakitananto ti kasta met laeng a pannakabalin iti dakdakkel nga amang bayat ti panagturayna kas ari ket parmekennanton ditoy daga amin nga angol, bisin, ken gubgubat. Iti kasta, ti nakasakay iti kabayo a puraw pagpatinggaennanton ti makadadael a panagsakay dagiti dadduma a nakakabayo iti Apocalipsis.
[Kahon iti panid 3]
NAILASINEN DAGITI NAKAKABAYO
Ti ruar ti Enero 1 Ti Pagwanawanan impakitana no kasano a nangrugin a matungpal ti panagsakay dagiti nakakabayo iti Apocalipsis.
KABAYO A PURAW: Nagsakay ni Jesu-Kristo iti daytoy a kabayo kas ti kabalbalangat nga Ari idiay langit. Isut’ mailadawan a rumrummuar kas iti nalinteg a manangparmek nanipud pay pannakaitronona idi 1914 K.P.
KABAYO A NALABAGA: Ti nakasakay iti daytoy a kabayo ipamatmatna ti gubat. Naikkat ti talna manipud iti daga, ket natandaan ti ibebettak ti gubat sangalubongan.
KABAYO A NANGISIT: Ipamatmat ti nakasakay iti daytoy a kabayo ti kinakirang ti taraon ken bisin. Bayat a minilmilion ti mabisbisin, dadduma met ti makagatang pay laeng kadagiti nangingina a taraon.
KABAYO A NABESSAG: Ni Patay ti nakasakay iti kabayo a nabessag. Ti di naintiempuan nga ipapatay ti ipampamatmatna. Ibunga dayta dagiti angol ken dadduma pay a makagapu.