Ti Di Malipatan a Layus
AGARUP 4,300 a tawen ti napalabasen, maysa a nakaal-alinggaget a delubio ti nangtinep iti daga. Iti maysa a dakkel a panangiyayus, pinunasna ti ngangngani amin a nabiag. Kastat’ kadakkelna a daytat’ nangibati iti di mapunas a panagsiddaaw iti sangatauan, ket tunggal kaputotan impasana ti estoria iti sumaganad a kaputotan.
Agarup 850 a tawen kalpasan ti Layus, ti Hebreo a mannurat a ni Moises insuratna ti salaysay ti intero a daga a Delubio. Naitalimeng dayta idiay libro ti Biblia a Genesis, a sadiay mabasatayo dagiti eksakto a detalye iti Ge kapitulo 6 aginggat’ 8.
Salaysay ti Biblia iti Layus
Ited ti Genesis dagitoy a detalye, nabatad manipud kadagidiay nakaimatang: “Iti maikanem a gasut a tawen ti panagbiag ni Noe, iti maikadua a bulan, iti maikasangapulo ket pito nga aldaw ti bulan, naglukat dagiti amin nga ubbog iti dakkel a yuyeng ket dagiti langit naglukatda. Ket naaramid ti layus iti uppat a pulo nga aldaw iti rabaw ti daga, ket dagiti dandanum immadalemda ket ingngatoda ti daong ket timpaw iti rabaw ti daga. Ket dagiti danum nanagudayda iti adu unay iti rabaw ti daga ket natinep amin dagiti bambantay a nangato nga adda idi iti babaen ti langit.”—Genesis 7:11, 17, 19.
Maipanggep iti epekto ti layus kadagiti nabiag, kunaen ti Biblia: “Ket natay amin a lasag a naggunay iti rabaw ti daga, uray tumatayab ken an-animal a naamo ken an-animal a narungsot ken amin nga agay-ayam nga aguy-uyas iti daga, ken amin a tao.” Nupay kasta, ni Noe ken pito a sabsabali pay a tao ti nakalasat, kasta met ti maysa a kita ti tunggal animal, tumatayab, ken agkarayam. (Genesis 7:21, 23) Aminda ket naitalimeng idiay nalawa a tumtumpaw a daong nga agarup 133 metros ti kaatiddugna, 22 metros ti kalawana, ken 13 metros ti kangatona. Yantangay dagiti laeng usar ti daong ket masapul a di mastrek ti danum ken agtalinaed a tumpaw, daytat’ awanan nagtimbukel a lansad, kuntirad a sungo, palig-palig, wenno timon. Ti daong ni Noe ket basta nagmarantiddug, kasla lakasa a barko.
Lima a bulan kalpasan a nangrugi ti Delubio, nagdisso ti daong kadagiti kabambantayan ti Ararat, a masarakan iti moderno-aldaw a makindaya a Turkia. Rimmuar ni Noe ken ti pamiliana iti daong ket bimmaddekda iti namaga a daga makatawen kalpasan ti Layus ket binaliwanda a rinugian ti gagangay a taray ti panagbiag. (Genesis 8:14-19) Idi agangay, immadu a sidadaras ti tao tapno rugianda a bangonen ti siudad ti Babel ken ti mangibabain a torrena idiay asideg ti Karayan Eufrates. Manipud sadiay nagin-inut a nagwaras ti tao kadagiti amin a paset ti daga idi a riniribuk ti Dios ti pagsasao ti tao. (Genesis 11:1-9) Ngem aniat’ nagbalinan ti daong?
Panangbiruk iti Daong
Manipud iti maika-19 a siglo, adun dagiti panaggandat a mangsapul iti daong kadagiti bambantay ti Ararat. Dagitoy a bantay addaan dua a naminar a tuktok, maysa ket 5,165 metros ti kangatona ken ti sabali 3,914 metros. Ti nangatngato ket kankanayon a naabungotan ti niebe. Gapu kadagiti panagbaliw ti klima kalpasan ti Layus, mabalin a di nagbayag ti daong ket naabbonganen ti niebe. Dadduma a managpalutpot sipipinget a patienda nga adda pay la sadiay ti daong, a nauneg pannakaikalina kadagiti dadakkel a yelo. Kunada nga adda idi dagiti panawen a nalunag ti adu kadagiti yelo tapno palubosanna a makita ti sumagmamano a paset ti daong.
Ti libro nga In Search of Noah’s Ark kinutarna ni George Hagopian, maysa nga Armeniano, a nagkuna nga inulina ti Bantay Ararat ket nakitana ti daong idi 1902 ken naulit idi 1904. Iti immuna nga iyuulina, kunana, isut’ talaga a kimmalay-at iti tuktok ti daong. “Sinimpak ti nagtakder ket tinannawagak ti intero a barko. Daytat’ atiddug. Ti kangatona ket agarup dose metros.” Maipanggep iti kapaliiwanna iti simmaruno nga ipapasiarna, kunana: “Diak nakakita iti aniaman a kurba. Daytat’ saan a kas kadagiti barko a nakitakon. Daytat’ kasla maysa a daplak a lantsa.”
Manipud 1952 aginggat’ 1969, ni Fernand Navarra nangaramid iti uppat a panagregget tapno makasarak iti pammaneknek iti daong. Iti maikatlo a panagdaliasatna idiay Bantay Ararat, isut’ dimmalan iti tukok ti giwang ti maysa a dakkel a bagi ti yelo, a sadiay nasarakanna ti maysa a nangisit a kayo a nagaburan ti yelo. “Atiddug la ketdi dayta,” kunana, “ken nalabit naisilpo pay kadagiti sabsabali a paset ti sangal ti barko. Ti la bugas ti kayo ti nadanonko agingga a nakaputedak iti agarup 1.5 metro ti kaatiddugna.”
Ni Propesor Richard Bliss, maysa kadagiti sumagmamano nga eksperto a nangsukimat iti daydiay a kayo, kunana: “Ti naputed a kayo ni Navarra ket maysa kadagiti aoanan ken napekpek iti aspalto. Daytat’ napalitadaan ken addaan nagkab-itan. Ken daytat’ pinuted la ketdi ken iniskuala ti ima.” Ti napattapata a kapaut ti kayo ket agarup uppat wenno lima ribo a tawen.
Nupay naaramiden dagiti panagregget tapno masarakan ti daong idiay Bantay Ararat, ti masinunuo a pammaneknek a nausar daytoy tapno lumasat iti maysa a makadidigra a layus ket adda idiay naisurat a rekord iti dayta a pasamak sadiay libro ti Biblia a Genesis. Ti pammasingked iti dayta a rekord ket makita kadagiti adu a bilang dagiti pakasaritaan ti layus kadagiti tattao a nagkauna iti intero a lubong. Usigenyo ti pammaneknekda iti sumaganad nga artikulo.
[Ladawan iti panid 4, 5]
Ti daong maawitna ti katupag ti maawit ti 10 a tren a tunggal maysa aglaon iti 25 a kotse dagiti Americano!