Ti Pannakaidadanes a Nangiruangan iti Panagrang-ay Idiay Antioquia

IDI dimmegdeg ti pannakaidadanes kalpasan ti pannakamartir ni Esteban, adu kadagiti adalan ni Jesus ti nangpanaw iti Jerusalem. Maysa kadagiti lugar a nagkamanganda isu ti Antioquia, Siria, agarup 550 a kilometro iti agpaamianan. (Aramid 11:19) Dagiti simmaruno a pasamak sadiay inapektaranda ti intero a historia ti Kristianidad. Tapno maawatantayo ti napasamak, makatulong no ammuentayo ti sumagmamano a banag maipapan iti Antioquia.

Kadagiti siudad a sakup ti Imperio ti Roma, ti laeng Roma ken Alexandria ti manglab-aw iti Antioquia no kadakkel, kinarang-ay, ken kinapateg ti pagsasaritaan. Daytoy a kabesera a siudad ti Siria saknapanna ti umamianan a daya ti baybay ti Mediteraneo. Nagsaad ti Antioquia (Antakya, Turkey, iti agdama) agarup 32 a kilometro manipud iti sangladanna, ti Seleucia Pieria. Adda iti nagbaetanda ti nalawa a Karayan ti Orontes. Adda kontrolna iti maysa kadagiti kapatgan a ruta dagiti komersiante a namagsilpo iti Roma ken iti Tanap ti Tigris ken Eufrates. Kas sentro ti komersio, nakinegosio daytoy iti intero nga imperio ken nakitana dagiti aktibidad ti amin a kita ti tattao, a nangyeg kadagiti narelihiosuan a damag iti amin a paset ti Roma.

Nagsaknap ti Heleniko a relihion ken pilosopia idiay Antioquia. Ngem kuna ti historiador a ni Glanville Downey nga “idi tiempo ni Kristo, agbalbalin a personal a banag ti panamati kadagiti nabayagen a narelihiosuan a kulto ken pilosopia, yantangay nagsapul ti tunggal maysa iti bukodna a pakapnekan a relihion agpaay iti bukodda a parikut ken namnama.” (A History of Antioch in Syria) Adu ti nakasarak iti pannakapnek kadagiti seremonia ken pagalagadan ti Judaismo agraman iti panamatina iti maymaysa a Dios.

Adu a Judio ti nagnaed iti Antioquia sipud iti pannakabangon ti siudad idi 300 K.K.P. Mapattapatta nga agarup 20,000 agingga iti 60,000 ti bilangda, a mangbukel iti nasurok a 10 a porsiento ti populasion. Sigun iti historiador a ni Josephus, ti Seleucido a dinastia dagiti ari imparegtana ti panagnaed dagiti Judio iti siudad, ket naited kadakuada ti naan-anay a kalintegan a makipagili. Iti daydi a tiempo, addan ti Griego a patarus ti Hebreo a Kasuratan. Daytoy ti nangriing iti interes dagiti mamati iti namnama dagiti Judio maipapan iti Mesias. Gapuna, adu a Griego ti nagbalin a proselita. Dagitoy ti makagapu a nagbalin ti Antioquia a nabunga a lugar a pagaramidan kadagiti Kristiano nga adalan.

Panangasaba Kadagiti Gentil

Kaaduan kadagiti naidadanes a pasurot ni Jesus a nagwaras manipud Jerusalem ti nangiranud iti pammatida kadagiti laeng Judio. Nupay kasta idiay Antioquia, nakipatang ti dadduma nga adalan a naggapu iti Chipre ken Cirene ‘kadagiti tattao a Griego ti pagsasaoda.’ (Aramid 11:20) Nupay nangrugin idi Pentecostes 33 K.P., ti panangasaba kadagiti proselita ken Judio a Griego ti pagsasaoda, kasla baro a banag ti panangasaba idiay Antioquia. Saan laengen a dagiti Judio ti nakasabaan. Pudno, nagbalinen nga adalan ti Gentil a ni Cornelio ken ti pamiliana. Ngem masapul ti maysa a sirmata a naggapu ken Jehova tapno makombinsir ni apostol Pedro a maiparbeng ti panangasaba kadagiti Gentil, wenno tattao iti nasnasion.​—Aramid 10:1-48.

Iti siudad a pagnanaedan ti dakkel ken nabayagen a komunidad dagiti Judio, nga awan ti nakaro a panagbinnusor dagiti Judio ken Gentil, nakasabaan dagiti saan a Judio ken impangagda ti naimbag a damag. Agparang a nasayaat ti kasasaad idiay Antioquia isu a narang-ay ti panangasaba, ket ‘dakkel a bilang ti nagbalin a manamati.’ (Aramid 11:21) Sa idi nagbalin a Kristiano dagiti proselita a dati nga agdaydayaw kadagiti dios dagiti pagano, addada iti naisangsangayan a kasasaad a mangasaba iti dadduma a Gentil nga agdaydayaw pay laeng kadagita a didiosen.

Apaman a nadamag ti kongregasion idiay Jerusalem dagiti mapaspasamak idiay Antioquia, imbaonda ni Bernabe tapno agpaliiw. Nainsiriban ken naayat dayta a pangngeddeng. Taga Chipre ni Bernabe, kas iti dadduma a nangrugi a mangasaba kadagiti saan a Judio. Napasig ni Bernabe kadagiti Gentil idiay Antioquia. Iti sabali a bangir, matmatanda ni Bernabe a kameng ti komunidad a pamiliar kadakuada.a Matarusanna ti maar-aramid a trabaho. Isu nga “idi a dimteng ken nakitana ti di kaikarian a kinamanangaasi ti Dios, nagrag-o ket rinugianna a paregtaen ida amin nga agtultuloyda iti Apo buyogen ti naimpusuan a panggep,” ket “maysa a dakkel a bunggoy ti nainayon iti Apo.”​—Aramid 11:22-24.

Sigun iti historiador a ni Downey, “dagiti praktikal a makagapu no apay a naballigi ti immuna a panagmisionero idiay Antioquia isu dagitoy: mabalin nga iti dayta a siudad, saan a masapul a pagbutngan dagiti misionero ti kas kadagiti panatiko a Judio a nakaengkuentroda idiay Jerusalem; maysa pay, kas kabesera ti Siria, ti siudad ket inturayan ti maysa a komandante ti militar isu a natalna dagiti umili, ken basbassit ti gundaway nga agderraaw dagiti tattao a kas iti napasamak idi idiay Jerusalem. Agparang (iti dayta a tiempo) a di kabaelan dagiti agtuturay idiay Judea a kontrolen dagiti panatiko a Judio.”

Iti kakasta a paborable a kasasaad ken gapu ta adu ti asikasuen, mabalin a nabigbig ni Bernabe a kasapulanna ti tulong, isu a nalagipna ni Saulo a gayyemna. Apay a ni Saulo, wenno Pablo? Agparang a gapu ta naibaon ni Pablo kas apostol kadagiti nasion, nupay saan a maysa kadagiti 12 nga apostol. (Aramid 9:15, 27; Roma 1:5; Apocalipsis 21:14) Mayanatup unay ngarud a ni Pablo ti kaduana a mangipakaammo iti naimbag a damag iti Gentil a siudad ti Antioquia. (Galacia 1:16) Napan ngarud ni Bernabe idiay Tarso. Nasarakanna sadiay ni Saulo, ket intugotna idiay Antioquia.​—Aramid 11:25, 26; kitaenyo ti kahon iti panid 26-7.

Naawaganda a Kristiano Babaen ti Nadibinuan a Panangiwanwan

Iti makatawen, ‘sinursuruan [da Bernabe ken Saulo] ti maysa a dakkel a bunggoy, ket immuna idiay Antioquia a dagiti adalan babaen ti nadibinuan a panangiwanwan naawaganda iti Kristiano.’ Saan a mabalin a dagiti Judio ti immuna a nangawag kadagiti pasurot ni Jesus kas Kristiano (Griego) wenno Mesianista (Hebreo), gapu ta dida patien a ni Jesus ti Mesias, wenno Kristo. Imposible ngarud nga ipamatmatda a bigbigenda ni Jesus babaen ti panangawagda kadagiti pasurotna kas Kristiano. Ipapan ti dadduma a binirngasan ida dagiti pagano iti Kristiano kas panangrabrabak wenno panangumsi. Nupay kasta, ipakita ti Biblia a ti Dios ti nangted iti nagan a Kristiano.​—Aramid 11:26.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti verbo a nausar mainaig iti dayta a baro a nagan, a naipatarus a “naawagan,” ket kanayon a nainaig iti karkarna, orakulo, wenno nadibinuan a banag. Impatarus ngarud dayta dagiti eskolar kas “panangbalikas iti orakulo,” “nadibinuan a kinasinged,” wenno “mangipaay iti nadibinuan a bilin wenno pammagbaga, mangisuro manipud langit.” Yantangay naawagan a Kristiano dagiti pasurot ni Jesus “babaen ti nadibinuan a panangiwanwan,” posible nga inturong ni Jehova da Saulo ken Bernabe tapno itedda dayta a nagan.

Nagtultuloy a nausar dayta baro a nagan. Saan idin a maipagarup a sekta ti Judaismo dagiti adalan ni Jesus, ti relihion a nakaidumaanda unay. Idi agarup 58 K.P., pagaammo unay dagiti opisial a Romano no siasino dagiti Kristiano. (Aramid 26:28) Sigun iti historiador a ni Tacitus, idi 64 K.P., nagbalin a gagangay dayta a nagan uray kadagiti tattao idiay Roma.

Aramaten ni Jehova Dagiti Matalek Kenkuana

Dakkel ti rimmang-ayan ti naimbag a damag idiay Antioquia. Gapu iti bendision ni Jehova ken determinasion dagiti pasurot ni Jesus nga agtultuloy a mangasaba, nagbalin ti Antioquia a sentro ti Kristianidad idi umuna a siglo. Inaramat ti Dios ti kongregasion sadiay a mangilungalong iti pannakairakurak ti naimbag a damag kadagiti adayo a lugar. Kas pagarigan, kada adda baro a lugar a pagserbianna kas misionero, idiay Antioquia idi nga agrubbuat ni apostol Pablo.

Iti moderno nga aldaw, nagsaknap ti pudno a Kinakristiano gapu ti kinaregta ken determinasion iti laksid ti ibubusor. Iti kasta, adu ti nakangngeg iti naimbag a damag ken nangipakita iti apresasion iti dayta.b Isu a no busorendakayo gapu ta an-annurotenyo ti nasin-aw a panagdayaw, laglagipenyo nga adda rason ni Jehova a nangipalubos iti dayta. Kas idi umuna a siglo, masapul a mangngeg ita dagiti tattao ti maipapan iti Pagarian ti Dios ket dumasigda iti dayta. Ti determinasionyo nga agtalinaed a simamatalek nga agserbi ken Jehova ti mabalin a kasapulan tapno matulonganyo ti maysa a tao a gumun-od iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.

[Footnotes]

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 26, 27]

“Dagiti Naulimek a Tawen” ni Saulo

TI MAUDI a pannakadakamat ken Saulo iti libro nga Aramid sakbay a napan idiay Antioquia idi agarup 45 K.P. ket idi napaay ti maysa a panangisikat iti biagna idiay Jerusalem isu nga imbaon dagiti kapammatianna idiay Tarso. (Aramid 9:28-30; 11:25) Ngem napasamak dayta a pananggandat siam a tawen sakbayna, idi agarup 36 K.P. Ania ti inaramidna kabayatanna​—ti panawen a naawagan kas dagiti naulimek a tawen ni Saulo?

Manipud Jerusalem, napan ni Saulo iti deppaar ti Siria ken Cilicia, ket nadamag dagiti kongregasion idiay Judea: “Ti tao a nangidaddadanes idi kadatayo idekdeklarana itan ti naimbag a damag maipapan iti pammati a tinalipuposna idi.” (Galacia 1:21-23) Mabalin a tuktukoyen dayta a damag ti aktibidadda ken Bernabe idiay Antioquia. Ngem uray sakbay dayta, di pagduaduaan a nagbalin nga okupado ni Saulo. Idi 49 K.P., adun ti kongregasion idiay Siria ken Cilicia. Adda maysa idiay Antioquia, ngem addada agkuna a ti dadduma a kongregasion a nabuangay ket nalabit bunga ti panagtrabaho ni Saulo kabayatan ti maaw-awagan a naulimek a tawtawenna.​—Aramid 11:26; 15:23, 41.

Patien ti dadduma nga eskolar a napasamak iti dayta met la a panawen dagiti dramatiko a pasamak iti biag ni Saulo. Ta no saan, narigat nga ipatuldo no kaano a napasamak ti adu a rigat a napasaranna kas ‘ministro ni Kristo’ bayat ti kinamisionerona. (2 Corinto 11:23-27) Kaano a naminlima a sinaplit dagiti Judio ni Saulo iti sagtatallopulo ket siam? Sadino ti nakapang-oranna iti namitlo a daras? Nakapasaranna iti ‘adu’ a pannakaibalud? Naud-udin ti pannakaibaludna idiay Roma. Adda mabasatayo a salaysay maipapan iti naminsan a pannakakabil ken pannakaibaludna​—idiay Filipos. Ngem dagiti dadduma ngay? (Aramid 16:22, 23) Kuna ti maysa a mannurat a kabayatan daytoy a panawen, “mangaskasaba [ni Saulo] maipapan ken Kristo kadagiti sinagoga ti Diaspora a nakaigapuan ti panangidadanes agpadpada dagiti relihion ken dagiti agtuturay.”

Namimpat a narbaan ni Saulo iti barko a naglugananna, ngem maysa laeng ti dinetalye ti Kasuratan, daydiay napasamak kalpasan nga inlistana iti suratna kadagiti taga Corinto dagiti rigat a sinagabana. (Aramid 27:27-44) Isu a nalabit napasaranna ti tallo kadagita kabayatan dagiti ditay ammo a panagdaliasatna. Mabalin a napasamak ti maysa wenno amin dagitoy a pagteng kabayatan “dagiti naulimek a tawen.”

Ti maysa pay a pagteng nga agparang a napasamak iti daytoy a panawen ket nadeskriber iti 2 Corinto 12:2-5. Kinuna ni Saulo: ‘Adda ammok a maysa a tao a naikaykaysa ken Kristo a, sangapulo ket uppat a tawen ti napalabasen, narabsut a naipan iti maikatlo a langit, idiay paraiso, ket nakangngeg kadagiti di maisawang a sasao a di nainkalintegan a sawen ti tao.’ Agparang a tuktukoyen ni Pablo ti bagina. Agarup 55 K.P. idi insuratna daytoy. No agsublitayo iti 14 a tawen sakbayna, agtinnag dayta iti 41 K.P., ti ngalay “dagiti naulimek a tawen.”

Di pagduaduaan a nangted dayta a sirmata ken Saulo iti naisangsangayan a pannakaawat. Tapno kadi makapagsagana kas ‘maysa nga apostol kadagiti nasion’? (Roma 11:13) Inapektaranna kadi ti panagpampanunot, insurat, ken sinao ni Pablo idi kamaudiananna? Nagserbi kadi dagiti tawen iti baet ti pannakakomberte ni Saulo ken pannakaibaonna idiay Antioquia kas tiempo ti pannakasanay ken panagmataenganna agpaay kadagiti masanguanan nga annongen? Aniaman dagiti sungbat kadagita a saludsod, masiguradotayo nga idi inawis ni Bernabe tapno tumulong a mangidaulo iti trabaho a panangasaba idiay Antioquia, naan-anay a kualipikado ni naregta a Saulo a mangitungpal iti dayta nga annongen.​—Aramid 11:19-26.

[Mapa iti panid 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

SIRIA

Orontes

Antioquia

Seleucia

CHIPRE

BAYBAY MEDITERANEO

Jerusalem

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Dagiti Ladawan iti panid 24]

Ngato: Moderno-aldaw nga Antioquia

Tengnga: Makin-abagatan a deppaar ti Seleucia

Baba: Pader iti sangladan ti Seleucia