Panangbirok Kadagiti Maikari Idiay Kenya

TI KENYA ket maysa a pagilian a makaabbukay ti natural a kinaimnasna. Daytoy makaparagsak a pagilian ket nakawesan iti naraber a kabakiran, nalawa a tantanap, nabara unay a disierto, ken bambantay a naabbungotan iti niebe. Pagtaengan daytoy ti nasurok a maysa a milion nga atap nga animal ken dagiti agpegpeggad a rhino. Makita met sadiay ti dadakkel a pangen ti giraffe nga agdakdakiwas iti karuotan.

Adu met dagiti tumatayab a pakaibilangan dagiti nabileg nga agpayakpak nga agila ken dagiti linaklaksa a nadumaduma ti marisda a billit a nakasamsam-it ti kantada iti tangatang. Ken siasino koma ti saan a maatrakar kadagiti elepante ken leon? Saan a malipatan dagiti buya ken un-uni idiay Kenya.

Ngem, adda pay sabali nga uni a sapasap a mangmangngegan iti daytoy nangayed a pagilian. Uni daytoy dagiti rinibu a timek a mangipakpakaammo iti mensahe ti namnama. (Isaias 52:7) Dagitoy a timek ket mangmangngegan dagiti tattao nga adda iti 40 a tribu ken pagsasao. Iti daytoy nga anag, makuna met a ti Kenya ket pagilian ti naespirituan a kinaimnas.

Kaaduan nga umili iti Kenya ket relihioso ken situtulok a makisaritada maipapan iti espiritual a bambanag. Nupay kasta, makakarit ti panagsapul kadagiti tattao a makasabaan gapu ta mapaspasaran ti Kenya iti panagbalbaliw, a kas met laeng iti adu a dadduma a pagilian.

Napilitan ti adu a mangbalbaliw iti kabibiagda gapu iti rigat. Nupay agtagtagibalay laeng idi dagiti babbai, mangmanggedda itan kadagiti opisina wenno kadagiti lansangan, nga agilaklako kadagiti prutas, nateng, ikan, ken linaga a kuribot. Mabambannog met dagiti lallaki a mangmangged iti adu nga oras tapno mapakanda ti pamiliada. Uray dagiti ubbing, agsursorda kadagiti kalsada tapno agilako iti nakapakete a kinirog a mani ken nalingta nga itlog. Kas resultana, manmano laengen a tattao ti adda kadagiti pagtaenganda bayat ti aldaw. Gapu iti daytoy a kasasaad, masapul a mangaramid iti panagbalbaliw dagiti agibumbunannag iti naimbag a damag ti Pagarian.

Nabalakadan dagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova nga ipangpangrunada dagiti tattao a saan a madandanon kadagiti pagtaenganda a mangsangsango kadagiti inaldaw nga aramidda, kasta met dagiti gagayyem, kakabagian, negosiante, ken katrabahuan. Ket nagtignay dagiti kakabsat a nakisarsarita kadagiti tattao sadinoman ti pakasarakanda kadagitoy. (Mateo 10:11) Adda kadi nagbanaganna daytoy a panagregget a mangdanon iti nadumaduma a tattao? Wen, adda! Imutektekanyo dagiti sumagmamano a pagarigan.

Kakabagian​—Dagiti Kasingedan a Kaarrubatayo

Ti Nairobi, a kabesera ti Kenya, ket pagnanaedan ti tallo a milion katao. Iti dayaen a paset ti siudad, agnanaed ti maysa a retirado a komandante iti militar. Nabayagen a karurodna dagiti Saksi ni Jehova, nupay Saksi ti mismo a barona, a nakadismayaanna unay. Maysa a Pebrero, nagdaliasat daytoy a retirado nga opisial iti 160 a kilometro a nagturong iti pagtaengan ti anakna idiay Rift Valley nga ili ti Nakuru. Bayat ti panagbisitana, sinagutan ti anakna iti libro a Pannakaammo a Mangiturong iti Biag nga Agnanayon.a Inawat daytoy ti ama sa pimmanaw.

Idi nakaawid, intedna ti libro ken baketna ket rinugianna a binasa, a saanna nga ammo nga impablaak daytoy dagiti Saksi ni Jehova. Ti kinapudno a masarakan iti Biblia ti in-inut a nangtukay iti puso ti babai, ket inranudna ti impormasion ken lakayna. Gapu ta kayatna ti agusioso, rinugianna met a binasa ti libro. Idi naammuanda no siasino ti nangipablaak iti libro, kinunada a di umiso ti naipakaammo kadakuada maipapan kadagiti Saksi ni Jehova. Nakisaritada kadagiti Saksi iti lugarda, ket rinugianda ti nagadal iti Biblia. Iti bukodda a panangbasbasa iti libro, naamirisda a saan a nakristianuan ti agusar wenno aglako iti sigarilio. (Mateo 22:39; 2 Corinto 7:1) Gapu iti daytoy, saanda a bimdeng a nangdadael kadagiti amin a sigarilio iti pagtagilakuanda. Kalpasan ti sumagmamano a bulan, nakualipikarda kas di bautisado nga agibumbunannag, ket saan a nagbayag nabautisaranda iti maysa a distrito kombension.

Basura a Naglaon iti Gameng

Iti sumagmamano a paset ti kabesera a distrito, nasaknap dagiti purok a pagnanaedan dagiti ginasgasut a ribu a tattao. Ditoy a maimatangan dagiti nayintar a pagtaengan a naaramid iti pitak, kayo, tidtidda a metal, wenno dagiti naperdi a galba. No narasay ti trabaho kadagiti industria ken paktoria, mangipamuspusan dagiti tattao. Dagiti mangmangged a Jua kali (Swahili para iti “narungsot nga init”) main-inaranda nga agtrabaho, nga agaramidda kadagiti sandalia manipud kadagiti daan a pilid ti lugan wenno lampara manipud kadagiti basura a lata. Dagiti dadduma sukainenda dagiti ginabsuon a basura ken dagiti pagbasuraan tapno alaenda dagiti papel, lata, ken dagiti botelia a mabalin pay a mausar.

Adda kadi basura a naglaon iti gameng? Adda! Insalaysay ti maysa a kabsat a lalaki: “Iti pagasambleanmi, limmabas ti maysa a lalaki a nabaked, dungrit, ken nauyong ti itsurana a nakaawit iti dakkel a plastik a sako a napunno kadagiti basura a pagiwarnak ken magasin. Kalpasan nga inyam-ammona kaniak ti naganna a William, insaludsodna: ‘Adda kadi kopiam iti kabaruan nga isyu Ti Pagwanawanan?’ Madanaganak la ngarud no ania ngata ti panggepna. Idi impakitak kenkuana dagiti lima a kopia ti magasin, saggaysa a kinitana dagitoy ket kinunana: ‘Alaek amin dagitoy.’ Gapu iti siddaawko, napanak iti kuartok ken nagsubliak nga awitko ti libro a Mabalinyo ti Agbiag nga Agnanayon iti Paraiso a Daga.b Impakitak kenkuana ti ladawan ti Paraiso ken inlawlawagko a libre nga iyad-adalanmi dagiti tattao iti Biblia. Kalpasanna, insingasingko: ‘Apay a dika umay inton bigat, William, ket irugita ti agadal?’ Immannugot ket immay nga agpayso!

“Nakigimong isuna iti umuna a gundaway iti aldaw ti Domingo. Agpalpalawagak iti dayta nga kanito. Idi immuneg ni William, tinaldiapanna dagiti nakigimong, nakitanak iti plataporma, sa bigla a rimmuar. Idi agangay, dinamagko no apay a kasdiay ti inaramidna. Mababain nga insungbatna: ‘Nakadaldalus dagiti tattao. Nagnerbiosak.’

“Bayat a rumangrang-ay ni William iti panagadalna, rinugian ti kinapudno ti Biblia a baliwan ti panagbiagna. Nagdigus daytoy, nagpapukis, nagkawes iti nadalus ken nadalimanek a badbado, ket saan a nagbayag regularen kadagiti gimong. Idi nairuar ti libro a Pannakaammo a Mangiturong iti Biag nga Agnanayon, rinugianmi nga adalen dayta. Kabayatanna, namindua metten a nakapagpalawag iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro ken nagbalinen a di bautisado nga agibumbunannag. Maragsakanak unay a nangabrasa kenkuana kas naespirituan a kabsatko idi nabautisaran iti aldaw ti espesial nga asamblea.”

Sadino ti umuna a nakakitaan ni William iti pateg ti magasin a Pagwanawanan? “Nakasarakak iti sumagmamano a kopia a nairaman kadagiti naibelleng a papel iti pagbasuraan.” Wen, nakasarak iti gameng iti kasta a di ninamnama a pamay-an!

Panangasaba Idiay Pagtrabahuan

Naalibtaktay kadi a kanayon kadagiti gundaway a mabalintayo ti mangasaba nga impormal idiay pagtrabahuan? Iti kasta a pamay-an a naipakaammo ti kinapudno ti Biblia ken ni James, maysa a panglakayen iti kongregasion ti Nairobi. Isut’ gapuna a nasigo met laeng a mangusar iti kasta a metodo no mangasaba iti sabsabali. Kas pagarigan, iti naminsan, nakita ni James nga immay iti opisina ti maysa a katrabahuanna a naka-badge nga addaan kadagiti sasao a “Mangisalakan ni Jesus.” Kas panangtulad iti ebanghelisador a ni Felipe, insaludsod ni James iti katrabahuanna: “Maawatam kadi nga agpayso ti kaipapanan dagita a sasao?” (Aramid 8:30) Linuktan dayta a saludsod ti nasayaat a saritaan. Nairugi ti panagadal iti Biblia, ket nabautisaran ti lalaki idi agangay. Nagballigi met kadi ni James iti panangasabana kadagiti dadduma? Palubosanyo nga ilawlawagna:

“Agkatrabahuankami ken ni Tom iti maysa a kompania. Masansan nga agkalugankami iti bus ti kompaniami. Maysa nga agsapa, nairana a nagkatugawkami. Basbasaek ti maysa kadagiti librotayo, ket iniggamak dayta iti pamay-an a masiguradok a makita a nalaing ni Tom. Naala ti atensionna kas ninamnamak, ket siraragsak nga impabulodko ti librok kenkuana. Nagsiddaaw unay iti nabasana ken immannugot nga agadal iti Biblia. Ita, bautisadodan nga agassawa kas ad-adipen ni Jehova.”

Intuloy ni James: “Masansan nga adda dagiti makapainteres a panagpapatang bayat ti pangngaldaw iti kompaniami. Iti kasta a gundaway ngem iti agduma nga okasion a naam-ammok da Ephraim ken Walter. Ammoda a dua a maysaak a Saksi. Kayat a maammuan ni Ephraim no apay nga adu unay ti bumusbusor kadagiti Saksi ni Jehova. Ni Walter ket addaan iti salsaludsod maipapan iti pakaidumaan dagiti Saksi kadagiti dadduma a relihion. Napnekda unay kadagiti Nainkasuratan a sungbatko ket immannugotda nga agadal iti Biblia. Napartak a rimmang-ay ni Ephraim. Idi agangay, indedikarda ken Jehova ti biagda nga agassawa. Agserserbi itan kas panglakayen, ken maysa metten a regular pioneer ti asawana. Iti sabali a bangir, imbelleng ni Walter ti ad-adalenna a libro gapu iti nakaro nga ibubusor a naipasango kenkuana. Nupay kasta, gapu iti kinapingetko, intuloyna ti nagadal. Tagtagiragsakenna met itan ti pribilehio nga agserbi kas panglakayen.” Iti pakagupgopan, 11 ti nagbalin a pudno a Kristiano gapu ta ginundawayan ni James ti nangasaba nga impormal idiay pagtrabahuanna.

Ti Makapasiddaaw Unay a Resulta

Iti maysa a purok iti igid ti baybay idiay Lake Victoria, nakipamumpon dagiti aggagayyem ken agkakabagian. Lakay a Saksi ti maysa kadagiti agladladingit. Inasitganna ti maysa a mannursuro iti eskuelaan nga agnagan iti Dolly ket inlawlawagna kenkuana ti kasasaad dagiti natay ken ti panggep ni Jehova a pukawenna nga agnanayon ti ipapatay. Gapu ta madlawna ti positibo a sungbat ti mannursuro, impatalgedna kenkuana: “Inton makasublika iti ilim, pasiaren ken iyadalannakanto iti Biblia ti maysa kadagiti misioneromi.”

Ti ili da Dolly ti maikatlo a kadakkelan a siudad iti Kenya. Iti dayta a tiempo, uppat laeng ti agserserbi a Saksi a misionero iti dayta nga ili. Kinaagpaysuanna, saan a pinakaammuan ti lakay a kabsat ti siasinoman kadagidiay a misionero tapno sarungkaranda ni Dolly. Ngem naan-nay a nagtalek a masarungkarandanto latta. Ket kasta ti napasamak! Di nagbayag, naam-ammo ni Dolly ti maysa a kabsat a misionera ket daytoy ti nangyadal kenkuana. Bautisado itan ni Dolly, nagpasalista ti balasitangna iti Teokratiko nga Eskuelaan ti Panagministro, ken bautisado metten ti dua nga anakna a lallaki. Maragsakan pay ta natabunuanna ti Pioneer Service School.

Panangasikaso iti Iyaadu

Rinibribu pay dagiti nangipangag iti naimbag a damag idiay Kenya gapu ta maipagpaganetget ti impormal a panangasaba. Nasurok a 15,000 nga agibumbunannag ti okupado itan iti daytoy kapatgan a trabaho, ken nasurok a 41,000 ti timmabuno iti Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo idi napalabas a tawen. Iti intero a Kenya, masansan a doble ti bilang dagiti makigimgimong no idilig iti bilang dagiti agibumbunannag iti Pagarian. Gapu iti daytoy, kasapulan ti ad-adu pay a Kingdom Hall.

Mabangbangon dagiti Kingdom Hall agpadpada kadagiti kangrunaan a siudad ken kadagiti nasulinek a luglugar. Maysa kadagitoy isu ti naiputputong nga ili ti Samburu nga agarup 320 a kilometro iti amianan a daya ti Nairobi. Idi 1934, napanaganan ti ili iti Maralal a kaipapananna “sumilsilap” iti pagsasao a Samburu, agsipud ta ti kaunaan nga atep a galba a nausar idiay ket makasisirap no maisarang iti init. Innem a pulo ket dua a tawen kalpasanna, naibangon idiay Maralal ti sabali pay a pasdek a naatepan iti galba. “Makasisirap” ken “sumilsilap” met daytoy gapu ta isu ti lokal a lugar ti pudno a panagdayaw.

Naisangsangayan ti panangikagumaan dagiti 15 nga agibumbunannag a nangbangon iti kaunaan a Kingdom Hall iti daytoy nasulinek a paset ti Kenya. Limitado ti pondo, isut’ gapuna a lokal laeng a materiales ti inaramat dagiti kakabsat. Nagaramidda kadagiti diding babaen dagiti nalabbaga a daga, binasada sada pinorma iti nagbaetan dagiti poste. Pinalitadaanda dagiti diding babaen ti naglaok nga ibleng ti baka ken dapo tapno tumangken ken agpaut iti tawtawen.

Nangala dagiti kakabsat iti permiso tapno makapukan iti kayo a maaramid a poste para iti pasdek. Ngem ti kaasitgan a kabakiran ket 10 kilometro ti kaadayona. Masapul a magmagna dagiti kakabsat a lallaki ken babbai nga agturong iti kabakiran, agpukanda kadagiti kayo, geppengenda, ken awitenda dagiti poste nga agsubli iti lugar a pagibangonan. Iti naminsan a naggapuda iti kabakiran, pinasardeng ida ti polis gapu ta saan kano a legal ti permisoda. Kinuna ti polis iti maysa nga special pioneer a maaresto maigapu iti ilegal a panagpukan iti kayo. Nagsao ti maysa a kabsat a babai a nalatak iti komunidad ken kadagiti polis: “No arestuem ti kabsatmi, arestuendakami amin gapu ta dakami amin ti nangpukan kadagiti kayo!” Gapuna, awan ti saan a pinalubosan ti opisial.

Napeggad ti agturong iti kabakiran gapu ta adda dagiti narungsot nga animal. Maysa nga aldaw, nagpukan iti kayo ti maysa a kabsat a babai. Idi natuang ti kayo, nakitana ti maysa nga animal a limmagto ken timmaray. Impapanna a maysa laeng nga impala daytoy gapu ta nataldiapanna a kasla lalat ti kolorna, ngem naammuanna a maysa daytoy a leon gapu kadagiti nakitana a tugot! Iti laksid dagitoy a peggad, naileppas dagiti kakabsat ti Kingdom Hall, ket nakatakder a kas “sumilsilap” a gubuayan ti dayaw maipaay ken Jehova.

Napateg nga aldaw ti Pebrero 1, 1963 iti nateokratikuan a historia ti Kenya. Iti dayta nga aldaw, naluktan ti umuna a sanga nga opisina, maysa laeng daytoy a siled nga addaan 7.4 metro kuadrado iti kalawana. Idi Oktubre 25, 1997, maysa manen a napateg a pasamak iti nateokratikuan a pakasaritaan ti Kenya​—isu ti pannakaidedikar ti baro a Bethel complex nga addaan 7,800 metro kuadrado iti kalawana! Ti nalpas a proyekto ket naindaklan a resulta ti tallo a tawen a napasnek a panagtrabaho. Napitak ken naruot idi daytoy a lugar nga addaan iti kalawa a 3.2 nga ektaria. Gapu kadagiti nagboluntario manipud kadagiti 25 a nagduduma a nasion, napagbalin daytoy nagpintas nga arig minuyongan a pagsaadan ti baro a pasilidad ti sanga, a pagserserbian ti 80 a miembro ti pamilia ti Bethel.

Addaantayo iti rason tapno agrag-o gapu iti naaramidan ni Jehova iti ilina. Agyamantayo ta tinignayna ti puspuso dagiti ad-adipenna a rumang-ay ken mangikagumaan nga agsapul kadagiti maikari idiay Kenya, a namagbalin iti daytoy kas pagilian ti naespirituan a kinaimnas.

[Footnote]