Panangdaer Kadagiti Karit Idiay Panama

“PANAMA, ti rangtay ti lubong.” Limapulo a tawenen ti napalabas, nadakamat daytoy a pagsasao iti maysa a nalatak a programa ti radio iti dayta a pagilian ti Sentral nga Amerika. Iti kaaldawantayo, daytoy a pagsasao iyebkasna ti rikna ti adu maipapan iti dayta a pagilian.

Agserserbi ti Panama kas pannakarangtay ti Amianan ken Abagatan nga Amerika. Maysa pay, ti literal a rangtay a maawagan iti “Bridge of the Americas” ballasiwenna ti nalatak a Panama Canal. Nagsayaat a gapuanan ti inhenieria daytoy a kanal ta dumanon agingga iti ballasiw ti pagilian, a pagsilpuenna dagiti taaw Atlantico ken Pacifico. Gapuna, dagiti barko iti intero a lubong makaballasiwda iti sumagmamano laeng nga oras idinto ta umabut iti sumagmamano nga aldaw wenno lawas no agdaliasatda koma iti baybay. Wen, ti Panama ket agserbi kas napateg a rangtay iti adu a paset ti lubong.

Rangtay ken Pagdudupudopan

Ti Panama ket pagdudupudopan met dagiti tattao a naggapu kadagiti nagduduma a nasion ken puli. Dagitoy a tattao, agraman ti adu a katutubo a grupo, nakapataudda iti nagduduma a puli a masarakan iti intero a paset daytoy napintas a pagilian. Ngem posible ngata a madaeran ti karit nga inyeg ti panagduduma ti lenguahe, takder iti kagimongan, kultura, ken relihion tapno tumanor ti panagkaykaysa ti panunot ken panggep a naibatay kadagiti di magatadan a kinapudno a masarakan iti Sao ti Dios?

Wen, posible dayta. Dagiti sasao ni apostol Pablo a nailanad iti Efeso 2:17, 18 ipasimudaagna a dagiti Kristiano idi umuna a siglo​—Judio man wenno Gentil​—nadaeranda dayta maibatay iti mamagkaykaysa nga epekto ti sakripisio ni Kristo. Insurat ni Pablo: Immay [ni Jesus] ken indeklarana ti naimbag a damag ti kappia kadakayo, dagiti adda iti adayo, ken kappia kadagidiay adda iti asideg, agsipud ta baeten kenkuana datayo, a dua nga ili, addaantayo ti iyaadani iti Ama babaen ti maymaysa nga espiritu.”

Kasta met iti kaaldawantayo, dagiti Saksi ni Jehova idekdeklarada ti “naimbag a damag ti kappia” idiay Panama kadagiti indibidual wenno grupo a nagduduma ti relihionda ken, no dadduma, naggapu kadagiti adayo a lugar. Iti kasta, mapatanor ti makaay-ayo a panagkaykaysa iti nagbaetan dagidiay ‘umadani’ ken ni Jehova. Kas resultana, nabuangay dagiti kongregasion idiay Panama iti innem a nagduduma a lenguahe​—Espaniol, Cantonese, Panamanian Sign Language, Ingles, ken ti dua kadagiti katutubo a lenguahe, ti Kuna ken Ngobere (Guaymí). Makaparegta a maammuan no kasano a nagkaykaysa nga agdaydayaw ken ni Jehova dagiti miembro dagitoy a grupo a nagduduma ti lenguaheda.

Panangdaer Kadagiti Karit Idiay Comarca

Ti grupo a Ngobe ti kaaduan kadagiti walo a katutubo a grupo idiay Panama. Agarup 170,000 ti mangbukel iti daytoy a grupo, ken agnanaed ti kaaduan kadakuada iti naglawa a lugar a nabiit pay a naawagan iti comarca, wenno lugar a nailatang agpaay kadagiti katutubo. Ti kaaduan a paset daytoy a lugar ket narangkis a bambantay a madanon laeng babaen ti pannagna, kasta met dagiti napintas a rehion iti igid ti baybay a madanon babaen ti panaglayag. Naipasdek dagiti komunidad kadagiti igid ti karayan ken baybay tapno nalaklaka ti agbiahe. Adu nga agindeg idiay comarca ti addaan iti bassit a pagsapulan babaen ti panagmula iti kape kadagiti kabambantayan, babaen ti panagkalap, wenno panagtalon. Adu ti miembro dagiti relihion ti Kakristianuan. Ngem adda met dagiti napasnek iti relihion iti lugarda a maawagan iti Mama Tata. Adda met dagidiay mapan agpaagas iti sukias (shamans), wenno erbolario, no agsakitda wenno no panagkunada ket dangdangran ida ti dakes nga espiritu. Nupay makasaoda iti Espaniol, ad-adda a maawatanda ti Ngobere.

Panagbangka Tapno Makasabaan Dagiti Tattao

Ammo dagiti Saksi ni Jehova a napateg ti panangtulong kadagiti tattao tapno maammuanda ti kinapudno iti wagas a madanon ti isip ken pusoda. Daytoy ti mangtignay kadakuada a mangaramid kadagiti nasken a panagbalbaliw iti biagda tapno masalimetmetanda dagiti prinsipio ti Biblia. Gapuna, dagiti ministro nga special pioneer a naidestino kadagiti walo a grupo iti naiputputong a lugar nagadalda iti Ngobere babaen ti tulong dagiti kualipikado a Saksi iti dayta a lugar.

Dakkel ti posibilidad a rumang-ay ti 14 a kongregasion a nabuangay iti dayta a lugar. Kas pagarigan, sumagmamano a tawen ti napalabasen, naidestino dagiti agassawa nga special pioneer a da Dimas ken Gisela iti maysa a bassit a kongregasion a buklen ti 40 nga adda iti igid ti baybay ti Tobobe. Nagrigatda nga inruam ti bagbagida iti masansan a panagbangka tapno makasabaanda dagiti napakumbaba a tattao iti asideg ti Kosta ti Atlantico. Natakuatan da Dimas ken Gisela a bigla lattan nga agbalin a nadawel ti nalinak a baybay. Masansan nga agsakit dagiti takkiag ken bukotda gapu iti panaggaudda a mapan iti pinuronpurok. Makakarit met ti panagsursuro iti lenguahe iti dayta a lugar. Ngem idi 2001, nagunggonaan ti panagsakripisio ken kinapingetda gapu ta 552 ti timmabuno iti Panglaglagip iti Ipapatay ni Kristo.

Baybay ti nagbaetan ti Tobobe ken ti purok ti Punta Escondida. Nabayag metten nga adda bassit a grupo dagiti agibumbunannag a taga-Punta Escondida a regular nga aggaud a bumallasiw iti baybay no nasayaat ti paniempo tapno makatabunoda kadagiti gimong idiay Tobobe. Ipakita dagiti report nga adda posibilidadna a mabuangay ti maysa a kongregasion sadiay. Gapu iti dayta, nakiddaw kada Dimas ken Gisela nga umakarda idiay Punta Escondida. Awan pay dua a tawen, ti grupo idiay Punta Escondida ket nagbalin a maysa a kongregasion a buklen ti 28, a 114 ti promedio a tumabtabuno iti linawas a palawag publiko. Idi 2004, naragsakan ti kabbuangay a kongregasion gapu ta 458 ti timmabuno iti Panglaglagip iti Ipapatay ni Kristo.

Panagsursuro nga Agbasa ken Agsurat

Para kadagiti adu a napudno ti panagpuspusoda a tattao, ti panagsursuro nga agbasa ken agsurat ti nakatulong kadakuada a mangpatanor iti nasinged a relasion ken Jehova. Kasta ti kapadasan ni Fermina, maysa nga agtutubo a babai a naggapu iti kabambantayan ti comarca. Napaliiw dagiti misionero a Saksi a mangaskasaba iti naiputputong a lugar a pagnanaedanna nga isu ket nakapaspasnek a dumngeg iti mensahe ti Pagarian. Idi naitukonan iti panagadal iti Biblia, kinunana a kayatna a maammuan ti ad-adu pay. Ngem adda parikut. Makapagsao ni Fermina iti Espaniol ken Ngobere, ngem saanna nga ammo ti agbasa wenno agsurat. Maysa kadagiti misionero ti nagbulontario a mangisuro kenkuana, nga usarenda ti broshur nga Apply Yourself to Reading and Writing.a

Nasirib nga estudiante ni Fermina, sigagagar nga agisagana kadagiti leksionna, agaramid kadagiti asaynmentna, ken siaanep nga agsursuro iti ispeling. Iti uneg ti makatawen, adu ti rimmang-ayanna ta kabaelannan nga adalen ti broshur a Mabalinmo ti Makigayyem iti Dios!b Timmabuno ni Fermina idi inawisda a makigimong. Ngem gapu ta napanglawda, awan ti pagpleteda nga agiina a mapan makigimong. Ti maysa a payunir a makaammo iti kasasaad ni Fermina insingasingna nga agdait ken aglako kadagiti tradisional a kawes dagiti babbai a Ngobe. Kasta ti inaramid ni Fermina, ken nupay adda pay sabali a paggastuanda, siniguradona nga usarenna laeng ti maganansiana iti itatabuno kadagiti Nakristianuan a gimong. Immakardan a sangapamiliaan iti sabali a lugar, ket agtultuloy ti panagrang-ayna iti naespirituan. Maragsakanda ta ammodan ti agbasa ken agsurat ken, napatpateg pay, gapu ta naam-ammoda ni Jehova.

Panangasaba Kadagiti Tuleng

Idiay Panama, adu ti mangibain kadagiti kapamiliada a tuleng. No dadduma, saandan a pagadalen ida. Adu a tuleng ti makarikna nga agmaymaysa ken maipaspasulida, gapu ta nagrigat ti makisarita kadakuada.

Gapuna, nabatad nga adda rumbeng nga aramiden tapno maidanon ti naimbag a damag kadagiti tuleng. Babaen ti panangparegta ti agdaldaliasat a manangaywan, adda grupo dagiti sigagagar a payunir ken dadduma pay a nagsursuro iti Panamanian Sign Language. Nagunggonaan ti panagreggetda.

Iti maudi a paset ti 2001, adda grupo ti sign-language a naipasdek idiay Siudad ti Panama. Agarup 20 ti timmabuno iti gimong. Bayat a lumalaing dagiti kakabsat iti sign-language, adu ti nakasabaanda a damona ti “makangngeg” iti kinapudno iti Biblia. Adu a Saksi nga addaan kadagiti annak a tuleng ti timmabuno met kadagiti gimong ket nakitada a nalaklaka a matarusan dagiti annakda dagiti pannursuro ti Biblia ken nagangganetgetda maipapan iti kinapudno. Masansan, nakasursuro dagiti nagannak nga agsenias isu a nalaklakada a makasarita dagiti annakda. Dagiti nagannak natulonganda dagiti annakda maipapan iti naespirituan ken timmibker ti singgalutda kas pamilia. Paneknekan daytoy ti kapadasan ni Elsa ken ti anakna a ni Iraida.

Naammuan ti maysa a Saksi a naitimpuyog iti grupo ti sign-language ti maipapan ken ni Iraida isu a sinarungkaranna ken pinaimaanna iti broshur a Tagiragsakenyo ti Biag nga Agnanayon Ditoy Daga!c Inapresiar unay ni Iraida ti nasursurona kadagiti ladawan maipapan iti baro a lubong. Nairugi ti panagadal iti Biblia babaen ti broshur. Apaman a nairingpasda dayta a publikasion, inadalda ti broshur nga Ania ti Kalikaguman ti Dios Kadatayo?d Kiniddaw ni Iraida ken ni nanangna a tulonganna nga agsagana ken ilawlawagna kenkuana ti impormasion.

Adda dua a parikut ni Elsa: Gapu ta saan a Saksi, saanna nga ammo ti kinapudno iti Biblia ken saanna a matarusan ti sign language. Naibaga kenkuana a saan a rumbeng nga isu ti agsenias iti anakna no di ket ti anakna ti masapul nga agsursuro nga agsao. Gapuna, limitado ti panagsaritada nga agina. Naasian ni Elsa ken ni Iraida isu a nagkiddaw iti maysa a Saksi iti kongregasion a mangyadal iti anakna. Kinunana: “Nagkiddawak maigapu iti anakko ta pulos a diak pay nakita a naragsakan unay iti aniaman a banag.” Nagadal met ni Elsa a kadua ti anakna ken nagsursuro iti sign language. Simmayaat ti komunikasion iti pagtaengan da Elsa sipud idi ad-adu a tiempo ti binusbosna a kadua ti anakna. Ad-adda a nagbalin a naannad ni Iraida a nangpili kadagiti gagayyemna ken nakitimpuyog iti kongregasion. Kanayon itan a tumabtabunoda nga agina kadagiti Nakristianuan gimong. Nabiit pay a nabautisaran ni Elsa, ket dandani metten mabautisaran ni Iraida. Kinuna ni Elsa nga iti damo a gundaway, naam-ammona ti anakna ken makapagsaritada itan maipapan kadagiti napateg a bambanag a paginteresanda a dua.

Ti grupo ti sign-language, a nagbalin a maysa a kongregasion idi Abril 2003 ket addaan itan iti 50 nga agibumbunannag iti Pagarian, ngem ad-adu pay ti tumabtabuno kadagiti gimong. Tuleng ti nasurok a kakatlo. Adda dadduma pay a grupo ti sign-language a mabubuangay kadagiti tallo a siudad iti ruar ti nalawa a Siudad ti Panama. Nupay adu pay laeng a trabaho ti aramiden iti daytoy a lugar, awan duadua a nairugin ti kapatgan nga addang tapno mabtak ti “ulimek” iti nagbaetan ti napudno ti panagpuspusoda a tuleng a tattao ken ti naayat a Namarsua kadakuada, ni Jehova a Dios.

Gagangay dagiti kasta a resulta iti intero a Panama. Nupay naggapuda kadagiti nagduduma a kultura, lenguahe, ken puli, adu ti nagkaykaysa iti panagdayaw iti kakaisuna a pudno a Dios. Ti kinapudno ti Sao ni Jehova sibaballigi nga inikkatna dagiti lapped ti komunikasion iti daytoy a pagilian, nga ibilang ti adu kas ti “rangtay ti lubong.”​—Efeso 4:4.

[Footnotes]

[Dagiti Mapa iti panid 8]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BAYBAY CARIBE

PANAMA

Tobobe

TAAW PACIFICO

Panama Canal

[Ladawan iti panid 8]

Babbai a Kuna a nakaiggem kadagiti inabel

[Ladawan iti panid 9]

Ti maysa a misionera a mangaskasaba iti babai a Ngobe

[Ladawan iti panid 10]

Dagiti Saksi a Ngobe a nakalugan iti bangka a mapan tumabuno iti programa ti aldaw ti espesial nga asamblea

[Dagiti Ladawan iti panid 11]

Nayallatiw ti kinapudno iti Biblia iti laksid ti panagduduma ti kultura ken lenguahe idiay Panama

[Ladawan iti panid 12]

Panagadal iti “Pagwanawanan” iti sign language

[Ladawan iti panid 12]

Naragsak ti komunikasion da Elsa ken ti anakna a ni Iraida

[Picture Credit Lines iti panid 8]

Bangka ken babbai a Kuna: © William Floyd Holdman/Index Stock Imagery; purok: © Timothy O’Keefe/Index Stock Imagery