Nagtaud Kadagiti Botelia ti Nagpipintas a Beads
BABAEN TI KORESPONSAL TI AGRIINGKAYO! IDIAY NIGERIA
AGDARDARASKA. Ginaw-atmo ti maysa a botelia iti lamisaan, ngem naibbatam, natnag iti suelo, ket nabuong. Masnaayanka, sagadam dagiti nabuong a sarming, ken ibellengmo ida iti basuraan. No sika ti mapagsaludsodan, daytan ti pagpatinggaan ti [sarming].
No agnanaedka idiay Bida, Nigeria, dayta [a nabuong a botelia] ket mabalin a pangrugian laeng. Apay? Agsipud ta kadagiti umili a Nupe nga agnanaed sadiay, alaen dagiti managparnuay a lallaki ti nabuong a botelia ken mangaramidda iti nagpintas nga ubon ti beads. Maysa dayta nga arte a nayallatiw iti nadumaduma a kaputotan—banag a saan unay a nagbalbaliw iti unos ti panaglabas dagiti siglo.
Ti Panangaramid iti Beads Idiay Bida
Ti pagtrabahuan ket bassit, nagbukel a kalapaw a naaramid iti naganggangan a pitak. Iti tengnga ti suelo adda urno a naaramid iti putík. Iti urno, mangikabil dagiti managparnuay a lallaki kadagiti sungrod, sada pasgedan. Dumakkel ti apuy babaen ti panangpuyotda iti mano-mano a yubuyoban. Bayat a masungrodan, dumakkel ti apuy a dumanon iti ngatuen ti urno. Ti botelia ket naibitin iti landok a naiparabaw iti ngatuen ti urno, ket di agbayag lumukneng ti sarming ken matunaw.
Saggaysa a bead ti aramiden ti managaramid iti beads. Idadangna ti maysa a natirad a landok iti apuy iti abay ti landok a nakaibitinan ti bote. Inton bumeggangen ti natirad a landok, iyakarna dayta iti agtedtedteden a marunrunaw a sarming. Kalpasanna, babaen ti panangpuligosna iti landok, mangiputipot iti [tirad] dayta iti kas kadakkel-ti-beads a sarming.
Sumaganad, babaen ti pannakausar ti atiddog, naingpis a kutsilio, palanasen ken sukogenna ti sarming tapno agbalin a beads. No naisangsangayan ti kinasigona, mabalin a mangaramid [iti beads] manipud iti sarming a nadumadumat’ kolorda, a mangikalupkop iti padron iti tunggal bead nga aramidenna. Kamaudiananna, mangusar iti kutsilio a siaannad a manguksot iti beads manipud landok sana ipisok iti pariok nga addaan iti dapo a sadiay ti pakapalamiisanna. Ita, naaramiden ti bead. Ti lussok nga inaramid ti landok isut’ agbalin nga abut a pakaubonan ti bead. Ti la nabatbatin nga aramiden isut’ panangugas iti bead ket kalpasanna ubonen dayta a kadua ti dadduma pay a beads tapno mapagbalin a kuentas.
Panangsursuro iti Arte
Kasano a masursuro ti maysa a tao ti arte a panagaramid iti beads? Mangrugi dagiti ubbing a Nupe babaen ti panagbuya. Inton agtawenda iti sangapulo, tumulongdan a mangurnong ken mangbalsig iti kayo a pagsungrod.
Ti sumaganad nga addang isut’ pananginsiar nga agyubuyob. Ti yubuyob ket dua a bag a naaramid manipud lupot, a tunggal maysa ket naikonektar iti maysa a putan. Tapno mapaandar ti yubuyoban, masapul nga iggaman ti agsinnumbangir nga ima ti “para-puyot” dagiti putan ken sipapardas nga itangkayag ken ipababana ida. Agpadpada a kasapulanna ti pigsa ken panangibagay. Rumbeng a kalalainganna ti kinapigsana tapno kanayon a mabombana ti yubuyob iti unos ti tiempo a panangaramid iti beads, sa ket agpaut iti adu nga oras ti trabaho!
Masapul met a kalalainganna ti panangibagayna tapno masalimetmetan ti napartak, kanayon a ritmo, a panangbomba iti yubuyob iti umiso unay a kapartak. No nabannayat unay ti panagbombana, ti bara ti apuy saanna a matunaw a naimbag ti sarming tapno maaramid dayta [a beads]. No napartak met unay ti panangbombana, ti pudot a mapataud ti mabalin a pagtedtedenna ti sarming manipud iti landok ket matnag iti apuy.
Kadawyanna, insiaren ti agdadamo a managaramid iti beads ti panangusar iti yubuyob iti unos ti lima a tawen. Kamaudiananna, sursuruenna no kasano ti mangpapintas kadagiti bead. Paset iti karit daytoy a trabaho isut’ panangsursuro a mangandur iti bara ti apuy, a mainayon iti tropikal a kinabara ti init, talaga a mangsubok ti aanusan.
Isut’ in-inut a makasursuro. Kalpasan a matulonganna ti managaramid iti beads nga aduanen iti kapadasan, a mangiggem kadagiti landok, masursuro ti agdadamo ti mangsukog iti babassit, liso a beads. Inton agangay, isut’ rumang-ay ket makaaramidton iti daddadakkel a beads ken beads a naadornuan iti nagkikinnalupkop a padron ti sabasabalit’ kolorda a sarming. Kasla laklakaen dagiti aduanen iti kapadasan ti panagaramid ti beads, ngem tiempo ti kasapulan tapno mainsiar ti kinasigo a mangaramid kadagiti naubon a beads, maysa a bead iti kada tiempo, nga isuamin ket agpapada ti kabassit, sukog, ken padronda.
Ti panagaramid iti beads ket makaparagsak nga arte. Pagragsakan dagiti managaramid iti beads ti pannakakitada iti tattao iti intero a pagilian a naadornuan iti aduan kolor a beads—bassiusit a beads nga isuot ti ubbing, siaannad pannakaaramidda a beads nga isuot ti babbai, ken nagadu a pangseremonia a beads nga isuot ti lallaki. Naragsak met no piesta ta isut’ tiempo a pagaaribungbongan ti tattao ti pagaramidan iti beads a sadiay agkanta ken agsalada maitunos iti ritmo dagiti yubuyoban.
Kunaen ti libro a History of West Africa: “Ti artistiko a magapuanan dagiti Nupe iti . . . sarming . . . isut’ sumagmamano kadagiti kasayaatan pay laeng iti kontinente.” Umanamong ti sabsabali. Kinuna ti maysa a Kristiano a misionero: “Gimmatangkami iti beads manipud Bida agraman dadduma a lugar tapno itedminto kadagiti gagayyem ken pamiliami inton agbakasionkami. Idi napankami idiay Estados Unidos, kaykayat dagiti gagayyemmi dagiti beads manipud Bida!”
[Ladawan iti panid 26]
Panangtunaw iti sarming iti urno