Agannad iti Panangabuso ti Pannakabalin

“Ti panagbuteng ken ni Jehova isu ti pananggura iti dakes. Ti tangsit ken kuspag ken ti dakes a dalan ken ti naulpit a ngiwat guraek.”​—PROVERBIO 8:13.

 1. Ania ti maysa a pamay-an a maipakita ti puso ti imperpekto a tao nga isut’ manangallilaw?

TI KINAAGUM a panangabuso ti pannakabalin awan duadua maysa kadagiti nagdakes nga ar-aramid a kagura ni Jehova a Dios. Balakadannatayo ti Saona a maibusor iti daytoy a pagannayasan ti imperpekto a tattao, ta matarusanna ti natauan a puso. Mabasatayo: “Ti puso manangallilaw a nakarkaro ngem dagiti amin a banag ket isu ti napalalo a nagdakes. Asino ti makaammo kenkuana? Siak, ni Jehova, sukisokek ti isip, suotek ti puso, tapno itedko met laeng iti tunggal tao ti kas mainugot kadagiti dalanna, ti kas maiyalubog iti bunga dagiti gapuananna.”​—Jeremias 17:9, 10.

 2. Ti pannakabalin ti adda pagannayasanna a mangaramid iti ania kadagidiay agikut iti dayta?

² Buyogen ti naimbag a rason pakdaarannatayo ti Sao ti Dios a maibusor iti di umiso a panangusar ti pannakabalin. Kasta unay ti pagannayasan a mangusar a di umiso wenno mangabuso ti pannakabalin ta kuna ti maysa nga Ingles nga eskolar: “Ti pannakabalin ti mangpadakes, ket ti naan-anay a pannakabalin ti naan-anay met a makarugit.” Kinunana pay: “Kadagiti amin a makagapu nga isut’ mangipababa ken mangpadakes kadagiti tattao, ti pannakabalin isu ti kanayon ken aktibo unay.” Siempre, saan a kasapulan a ti pannakabalin addaan iti kasta a makapadakes nga impluensia, kas nakitatayo iti napalabas nga artikulo, ngem addaan peggad dayta.

 3. Kadagiti ania a natauan a pannakirelasion a mabalin a maabusar ti pannakabalin, ket apay a mabalin met a mapasamak daytoy?

³ Asino dagiti makasapul nga agannad maibusor iti di umiso a panangusar ti pannakabalin? Nagistayan tunggal maysa! Iti ngangngani tunggal pannakirelasion ti tao addada kasasaad a ti maysa a tao addaan ti bentaha iti daydiay maysa gapu iti kinabaknangna, adalna, pigsana, saadna, pisikal a langlanga, ken dadduma pay. No dakdakkel ti bentaha, dakdakkel met ti sulisog a mangusar a siaagum iti dayta. Apay? Agsipud ta “ti darepdep ti puso ti tao dakes manipud iti kinaubingna.” (Genesis 8:21) Wen, ti puso ti imperpekto a tao ti “traidor,” manangallilaw, wenno nasuitik, ken agturong iti kinadakes.​—Jeremias 17:9.

Dagiti Panglakayen a Kristiano

 4. Ni Jetro ti nangted iti ania a nagsayaat a balakad ken ni Moises, a mangipakpakita a silalagip iti sulisog a kakuyog iti panangawat iti pannakabalin ken autoridad?

⁴ Kas pangrugian, usigenyo dagiti panglakayen, dagiti manangaywan iti kongregasion Kristiano. No pampanunotentay dagiti kualipikasionda, malagiptayo dagiti sasao ni Jetro ken Moises maipapan iti panangpili kadagiti lallaki a mangaywan kadagiti rinibo, ginasut, ken dagiti saglilimapulo, ken sagsasangapulo: “Mangtudingkanto iti aggapu kadagiti umili kadagiti tumutop a lallaki, dagiti managbuteng iti Dios, lallaki a napudno, a guraenda ti nakillo a pananggun-od.” (Exodo 18:21) Dagita a kita ti lallaki mapagtalkanda iti panangaywan. Saanda nga abusaren ti bentahada a dumteng iti saad ti panangaywan, ta ti panagbuteng iti Dios kaipapananna ti pananggura ti dakes. Dagita a lallaki pudpudno a guraenda ti nakillo a pananggun-od imbes a sapulen wenno ayaten dayta.

 5. Apay a ti balakad idiay 1 Pedro 5:2, 3 ti maiyanatop unay ket kasano ti pannakaiyaplikar dayta?

⁵ Pagaammo ni apostol Pedro ti peggad iti di umiso a panangusar iti pannakabalin babaen kadagiti panglakayen, gapuna makitatayo a balbalakadanna dagiti manangaywan iti kongregasion Kristiano: “Ipastoranyo ti arban ti Dios nga adda kadakayo, nga akmenyo ti panangaywan saan a mapilpilit, no di ket siaayat kas maiyannurot iti pagayatan ti Dios; saan met nga iti naalas a panagsapul, no di ket iti nasiglat a nakem; saankayo met a kasla agturay kadagiti naikumit kadakayo, no di ket agbalinkayo koma a pagulidanan dagiti arban.” (1 Pedro 5:2, 3) Ti panangipastor iti arban ti Dios a maipaay iti naalas a panagsapul ket di umiso a panangusar ti pannakabalin. Kasta met, ti panagbalin a kas agturay iti arban isu met ti panangala ti inaagum a pananggundaway iti pannakabalin ti maysa. Kas pangarigan, mabalin nga addaan iti piho nga opinyon ti maysa a panglakayen maipapan iti no kasanot’ rebbeng a panagkawes ti pamiliana. Ngem masapul nga agannad a dina padpadasen nga ipilit ti kasta a personal a panangmatmatna kadagiti arban; ta ti panangaramid iti dayta ket agbalin a panangiturayna kadakuada.

 6. Ania ti nepotismo, ket kasano a mabalin a sibabasol dagiti panglakayen iti dayta?

⁶ Malaksid a naannad dagiti panglakayen, mabalin nga agbasoldanto iti nepotismo, a dayta met ti di umiso a panangusar iti pannakabalin. Nepotismo? Wen, daytoy a sao ti naggapu iti Latin, a kaipapananna “kakaanakan.” Daytat’ nabukel gapu iti nagdakes a kustombre dagiti papa ken dagiti dadduma nga opisiales ti iglesia a mangipaay kadagiti narelihiusuan ken namaterialan a pabor kadagiti kakabagianda ken nangnangruna kadagiti annak ti kakabsatda a lallaki wenno babbai. Ni Papa Nicholas III ti pagaammo kas “ti patriarka iti nepotismo ti papa.” Malaksid a nakaan-annad dagiti Kristiano a panglakayen, mabalin a maimpluensiaanda met iti singgalut ti pamilia imbes a babaen kadagiti naespirituan a prinsipio. Napigsa ti panagrikna ti maysa a panglakayen a ti anakna a lalaki ti rebbeng a mairekomendar kas maysa a manangaywan nupay dagiti dadduma kadagiti panglakayen ket dida umanamong. Gapu itoy ti ama immakar iti sabali a kongregasion. Sumagmamano a tawen iti kamaudiananna ti anakna a lalaki kaskasdi saan pay a panglakayen. Nalawag, a ti ama pinalubosanna ti panagkabagian iti dara a nangimpluensia kenkuana.

 7, 8. Aniada a pangarigan ti mangipakpakita a ti nepotismo ket pudpudno a peggad kadagiti panglakayen?

⁷ Ti sabali pay a panangabuso iti pannakabalin iti langa ti nepotismo agparang no dagiti panglakayen dida agtignay gapu iti dakes nga ar-aramid dagiti kabagianda. (Idiligyo iti 1 Samuel 2:22-25, 30-35.) Sumagmamano a tawen ti napalabasen, adda idi maysa a nakakelkellaat a kasasaad ti kinadakes kadagiti kongregasion iti makintengnga a paset ti Estados Unidos. Iti nabibiit pay daytoy ti timmaud met kadagiti dadduma a kongregasion idiay Europa. Adu kadagiti agtutubo ti nairaman iti pannakiabig, panangabuso iti droga, ken umas-asping kadagita. Adu kadagitoy ti annak dagiti panglakayen, a dadduma ti kasla dida ikankano ti di umiso a kababalin dagiti annakda. Idi a naipanayag dagiti kinapudno, sumagmamano kadagitoy a panglakayen ti naikkat gapu iti di umiso a panangusarda kadagiti kalinteganda kas panglakayen, wenno ad-adda pay nga espisipiko, gapu iti saanda a panangusar a siuumiso ti pannakabalinda.

⁸ No maminsan, kasla adda daytoy a pagannayasan no ti maysa a panglakayen wenno ministerial nga adipen idadaulona ti paset ti gimong a pakairamanan dagiti agdengdengngeg. Annadanna koma a maliklikan ti panangidumduma. Mabalin a dagiti miembro ti pamiliana ti makitunos iti daytoy a banag babaen ti panagbalinda nga alerto a makapagkomento no dagiti dadduma saanda a sumungsungbat ken saanda met koma a managbalin a magagaran unay nga agkomento no adu kadagiti dadduma ti agbolboluntario nga agkomento.

Dagiti Agdaldaliasat a Pannakabagi

 9. Ania ti panangabuso ti pannakabalin a makunkuna a simony, ket apay a kastat’ pannakainaganna?

⁹ Dagiti Kristiano nga adda kadagiti responsable a saad, nangnangruna dagiti agdaldaliasat a pannakabagi ti Watch Tower Society, masapul nga agannadda a saanda met koma nga agbasol, pagaammoda man wenno saan, iti makunkuna a simony. Naggapu dayta a termino manipud iti Simon a nadakamat idiay Aramid 8:9-24, a nangitukon iti kuarta kadagiti apostol a maipaay iti sagut a panangawat ti nasantuan nga espiritu babaen ti panangipatay kadagiti im-imana. Insurat ni Lucas: “Ngem ni Pedro kinunana kenkuana: ‘Mapukaw koma ti pirakmo a maikanunong kenka, ta pinanunotmo a magun-odan ti parangkap ti Dios gapu iti pirak. Awan ti bagim wenno gundawaymo itoy a banag, ta ti pusom saan a nalinteg iti imatang ti Dios. Pagbabawyam ngarud, daytoy a kinadakesmo, ket kumararagka ken Jehova, bareng mapakawan dayta panunot ti pusom.’” Daytoy met ti nagdakes nga aramid kadagiti opisiales ti Iglesia Katolika Romana kadagiti naglabas a tawtawen. Insurat ti maysa nga inciklopedia a “daytoy a krimen nagbalinen a gagangay iti Iglesia bayat iti maika-11 ken maika-12 a siglo.”

10, 11. Kasano a mabiktima dagiti panglakayen iti silo ti simony?

¹⁰ Kasano a makabasol dagiti ad-adipen ni Jehova iti daytoy a banag? Malaksid a naannadda unay, mabalin nga agannayasda a mangirekomendar ti maysa a panglakayen a maipaay iti paset iti programa ti asamblea sirkito wenno ti kumbension distrito gapu iti kinamanagpadagosna wenno dagiti naparabur a sagsagut nga aw-awaten manipud kenkuana. Kinapudnona, addada idi dagiti natakkon a kaskaso a sadiay nakapagaramid ti naparabur a sagsagut ti maysa a panglakayen ket naigiddato iti dayta timmaud ti posibilidad a panangawatna iti espesial a pribilehio. Kaawatan a dagita saanda a kontento a pagbalinen ti bagbagida kas ‘dagiti nanumo,’ a palubosan laeng koma ti nasantuan nga espiritu a mangtignay kadagiti adda iti saad ti responsabilidad maipapan iti nateokratikuan a panangdutok. (Lucas 9:48) Kadagidiay a kasasaad saan a naawat dagiti sagsagutda, iti kasta nangipaayda iti nagsayaat nga ulidan iti di panangabuso ti sagut ti pannakabalin. Amin dagita a pasamak ipakitana no kasano koma ti kinaannad dagiti prominente a panglakayen tapno maliklikan ti mantsa ti simony!

¹¹ Mainayon pay, sagpaminsan mabalin a nesisita para iti maysa nga agdaldaliasat a ministro nga ikkan ti nainget a pammalakad ti maysa a panglakayen. Ngem no ti agdaldaliasat a ministro ti maulit-ulit nga immawat iti sagut manipud iti dayta a panglakayen wenno tinagiragsakna ti kinamanagpadagosna, mabalin a makitana a narigat ti panangted iti diretsa a pammalakad. Ti ngata naagum a konsiderasion ti mangigawid iti panangitungpalna ti annongenna a mangted ti kasapulan a balakad? Ipangpangrunananto aya ti naespirituan nga interes dagiti kakabsatna ngem ti bukodna a namaterialan a gunggona? Wen, sapulennanto aya ti panangay-ayo ti Dios wenno ti tao?​—Galacia 1:10.

Ti Sangapamiliaan

12. Agpaay iti ania a rason a masapul nga agalerto dagiti assawa a lallaki iti panangusar a siuumiso ti pannakabalin?

¹² Iti uneg ti sangapamiliaan, adda met ti pannakasapul iti tunggal miembro nga agannad di la ket ta abusarenna dagiti bentahana wenno pannakabalinna. Ti maysa nga asawa a lalaki, gapu iti kinaulona, wenno gapu iti dakdakkel a pisikal a pigsana, wenno gapu ta isu ti mangmangged, mabalin nga agtignay iti kapilitan, inaagum, awan pannakipagriknana, a panangipakita iti kinakurang iti empatia wenno panangikabil ti bagi iti lugar ti sabali. Nabileg nga impaganetget ni Pablo a dagiti assawa a babbai agpaiturayda koma kadagiti assawada. Maigiddato iti dayta, imbagana met kadagiti assawa a lallaki nga ayatenda dagiti assawada kas ti bagida met laeng ket situtulokda koma a matay gapu kadakuada, kas ti ipapatay ni Kristo a maipaay iti kongregasion Kristiano. (Efeso 5:25-33) Ti kasta a balakad ti rebbeng koma nga agtignay a manglapped iti di umiso a panangusar ti asawa a lalaki iti pannakabalinna wenno kadagiti bentahana. Ni apostol Pedro, kalpasan ti panangbalakadna kadagiti assawa a babbai nga agpaituray kadagiti lallakayda, binagbagaanna dagiti lallaki: “Kasta met dakayo a lallaki, makipagnaedkayo kadagiti assawayo a maiyallubog iti kinasirib, a padayawanyo ida kas iti baso a narasrasi, ken kas makipagtawid iti parabur ti biag, tapno dagiti karkararagyo saanda koma a malappedan.” Wen, masapul a naannad koma dagiti assawa a lallaki iti panangusar a siuumiso ti pannakabalinda no kayatda a maaddaanda ti nasayaat a pannakirelasion ken ni Jehova a Dios.​—1 Pedro 3:7.

13. (a) Ania a kababalin ti babai ti no maminsan gunggundawayan dagiti assawa a lallaki? (b) Kasanot’ panangipamatmat dagiti naagum nga assawa a babbai ti di umiso a panangusar ti pannakabalin, a mangsalsalungasing iti ania a Nainkasuratan a bilin?

¹³ Maysa a kapaliiwan a ti asawa a naun-uneg ti panagayatna ket adda iti sidong ti pagayatan daydiay basbassit ti panagayatna. Kasla adda ti kinapudno dayta. Kaaduanna, dagiti assawa a babbai, naun-uneg ti panagayatda kadagiti lallakayda​—ti ayat ti ad-adda a napateg kadakuada​—​ket adu kadagiti assawa a lallaki ti siaagum a manggundaway iti dayta. Iti kasumbangirna, pagammo met a dagiti assawa a babbai agkitakitda a mangipaay kadagiti annongen ti panagasawa no dagiti tartarigagayda ti di matungpal. Kinapudnona, dadduma kadagiti assawa a babbai ti interamente a dida payen ited ti annongenda iti panagasawa. Nakalkaldaang a kunaen, a no maminsan daytoy ti mangiturong kadagiti lallaki a makikamalala. Amin dagita a di panangipangag iti balakad ni Pablo idiay 1 Corinto 7:3-5 ti kasta met a naagum a di umiso a panangusar ti pannakabalin.

14. Ania dagiti adda a pammaneknek a mangipakpakita a dadduma a nagannak saanda nga us-usaren nga umiso ti pannakabalinda kadagiti annakda?

¹⁴ Ti kinapudno a rebbeng nga agtulnog dagiti annak kadagiti dadakkelda gapu iti Apo ti mangted kadagiti nagannak, nangnangruna kadagiti ammada, ti pannakabalin kadakuada. Kasanot’ panangusarda iti daytoy a pannakabalin? Awan pampanunotna, awan pannakipagriknana, awan empatiana? Adu a nailubongan nga amma, ken dadduma met nga inna, ti kastat’ ar-aramidenda, nga isut’ mangpatpataud iti kinaaglaplapusanan ti “hurt-child syndrome.” Sigun iti World Health, Enero/Pebrero 1984, “addada masaksaktan nga annak iti tunggal kagimongan,” ken “agparang a kadagitoy nga al-aldaw umad-adu nga annak ti masaksaktan, magunggundawayan, makabkabil wenno mapampanawan, ket awan paset ti lubong a nailaksid iti dayta.” Kuna pay ti sabali a report nga idiay Estados Unidos, ti panangabuso ti ubing ti nasursurok ngem doble kadagiti napalabas a sangapulo a tawtawen. Pudno unay nga amin dagita ti panangabuso ti pannakabalin. Uray pay no ti maysa a Kristiano a naganak dina panunoten ti panangpasakitna unay iti anakna mabalin a mapabasol iti maysa a kita ti panangabuso ti anak. Mabalinyo a makita dayta manipud iti balakad ni Pablo: “Ket dakayo nga amma, dikay ruroden dagiti annakyo, no di ket padakkelenyo ida iti disiplina ken panangiturong panunot ni Jehova.” “Amma, saanyo a sursuronen dagiti annakyo, di la ket ta maupay ti nakemda.”​—Efeso 6:4; Colosas 3:21.

15, 16. Kasano met a mabalin a sibabasol dagiti annak iti di umiso a panangusar ti pannakabalin, a mangikalikagum iti ania kadagiti nagannak?

¹⁵ Mabalin a kasla karkarna iti damo, ngem dagiti annak mismo ket mabalin nga agbasolda met iti di umiso a panangusar ti pannakabalin. Kasano? Mabalin a tignayen dagiti annak dagiti dadakkelda nga agtignay a maibusor iti kabukbukodanda a nasayaat a pangngeddeng gapu iti ayat kadakuada dagiti dadakkelda. Ti maysa nga anak, a pagaammona nga isut’ rebbeng a mabaot, mabalin nga agsangit iti nakakaasi unay a gapu itoy saanen a maipakat ti inana ti maiparbeng a pannakabaotna. Maysa a naballigi iti pinansial a babai pagtangsitna ti abilidadna a mangiturong kadagiti sukina a kunkunana: “Naiyanak dagiti babbai iti dayta. Makitam koma ti anakko a babai a mangiturturong ken amana.”

¹⁶ Sigun iti maysa a padamag ti pagiwarnakan, “adda ti nakabutbuteng nga iyaadu ti bilang dagiti ‘nabartek iti pannakabalin nga annak’ idiay Norte America a mangdomdominar ken mangiturturong iti biag dagiti dadakkelda.” Nupay kasta, ti remedio saan nga agpannuray iti panangbalbalakad kadagiti annak no di ket kadagiti nagannak. Masapul a dagiti nagannak mangiparangda iti napamaysa a takder kadagiti annakda. Nasiglat dagiti agtutubo a makailasin iti kinaawan panagtutunos ket pagsinnuppiatenda dagiti nagannakda tapno magun-odanda ti kayatda. Masapul met a natibker koma dagiti nagannak no maipapan iti umiso a maigiddato iti dayta ipasiguroda met a kanayon kadagiti annakda ti panagayatda kadakuada. Kas ken ni Jehova, masapul a dagiti Kristiano a nagannak mangdisiplinada gapu iti ayat.​—Hebreo 12:5, 6.

Kadagiti Dadduma a Pannakirelasion

17. Kasano a mabalin nga adda ti di umiso a panangusar ti pannakabalin iti relasion ti amo ken ti empleadona?

¹⁷ Ti relasion ti empleado ken ti amona ti mangiparang met kadagiti sulisog a panangusar a di umiso ti pannakabalin. Silalagip iti daytoy, binalakadan ni Pablo dagiti addaan iti ad-adipen, a katupag itatta dagiti moderno nga amo, dagiti manangaywan, dagiti appo: “Ket dakayo nga appo, . . . baybay-anyo dagiti panangam-ames, a siaammokayo a ti Apoda ken Apoyo adda sadi langit, ket awan ti pagdudumaan dagiti tattao kenkuana.” (Efeso 6:9; Colosas 4:1) Dagiti Kristiano a mangay-aywan kadagiti sekular a bambanag ti rebbeng a naannadda met koma a di mangusar iti di umiso a pamay-an ti pannakabalinda. Ni Boaz idi ugma ti mabalin a maisitar kas maysa nga addaan iti nasayaat a pannakirelasion kadagidiay agtartrabaho iti sidongna.​—Ruth 2:4.

18. Dagiti awan singgalutna a kakabsat a lallaki ken babbai masapul a mangaramid iti ania a panagannad, tapno saanda nga agbasol iti di umiso a panangusar ti pannakabalin?

¹⁸ Maysa pay a madakamat iti banag a masapul a pagannadan dagiti Kristiano a maibusor iti di umiso a panangusar ti pannakabalin, isu ti banag maipapan iti pannakaawis iti sekso. Ti mismo a nakaisigudan dagiti agtutubo a kakabsat a babbai ti mangiturong iti adu kadakuada a tarigagayan ti makiasawa ken maaddaan kadagiti annak. Gapu itoy, no maminsan makita a silalaka dagiti kakabsat a lallaki a pagay-ayaman ti panagayat dagiti kakabsat a babbai. Daytoy met ti di umiso a panangusar ti pannakabalin. Ni Pablo ti nangbalakad ken Timoteo: ‘Tratuem dagiti babbaket a kasla innam, dagiti ub-ubbing a babbai a kasla kakabsatmo iti amin a kinadalus.’ Iti kasumbangirna, nabalakadan met dagiti Kristiano a babbai nga “agkawesda ti naemma nga agarkosda a buyogen ti nakman ken saan a kinapalalo.” Kasado man wenno agwaywayas, rebbeng a naannadda a mangipakita iti “panagbiag a nabuyogen ti pammadayaw.”​—1 Timoteo 2:9; 5:2; 1 Pedro 3:2.

19. Mainayon iti panangiparangarang ti sirib, kinahustisia, ken ayat, ti panangusar ti ania a sabali pay a galad ti masapul a pakaseknantayo?

¹⁹ Adun ti nasasao kadagiti literaturatayo iti Biblia maipapan iti pannakaiwanwan dagiti Kristiano iti nadiosan a sirib, maipapan iti panangwatwat ti kinahustisia iti amin a pannakilangenlangenna, ken maipapan iti pannakatignay iti addaan prinsipio nga ayat, ti a·gaʹpe. Ipakita met dagiti napalabas nga amin dagiti ad-adipen ni Jehova masapul a maseknanda iti kualidad, galad, wenno ti panangikut ti pannakabalin. Dida koma pulos ab-abusaren dayta no di ket usarenda dayta a siuumiso. Pudno unay ti Sao ti Dios silalawag nga ipakpakitana ti nadiosan a sirib iti balakad nga ipapaayna kadagitoy a bambanag. Babaen iti naannad a panangipangag iti dayta a balakad, makaitedtayo iti dayaw iti nagan ni Jehova a pakabendisionan dagiti dadduma ken pakagun-odan ti anamong ti Dios.

Ania a Balakad ti Malagipyo?

◻ Kasano a maikuna nga addaantay ti nainkasigudan a pagannayasan a mangusar a di umiso ti pannakabalin?

◻ Apay a masapul nga agannad dagiti panglakayen a dida usaren a di umiso ti pannakabalinda?

◻ Kadagiti ania a pamay-an a dagiti assawa a lallaki ken babbai usarenda a di umiso ti pannakabalinda iti relasionda iti maysa ken maysa?

◻ Agpadpada a dagiti nagannak ken dagiti annak rebbeng a liklikanda ti ania maipapan iti di umiso a panangusar ti pannakabalin iti relasionda?

[Ladawan iti panid 15]

Pinadpadas ni Simon nga usaren ti kinabaknangna a mangimpluensia ken ni Pedro. Ania dagiti leksion a maadaltayo iti daytoy a salaysay?

[Ladawan iti panid 17]

Ti kadi anakyo us-usarenna a di umiso ti pannakabalin a mangiturong kadakayo?