RABBA

[Adu; Naruay].

1. Maysa a siudad iti makinlaud nga ungto ti nagkauna a pagarian ti Ammon kalpasan nga inagaw dayta dagiti Amoreo. Ti Rabba ti kakaisuna a siudad ti pagarian dagiti Ammonita a nainaganan iti rekord ti Biblia, isu a maipagarup a dayta ti kabesera. Masarakan dayta iti agarup 37 km (23 mi) iti daya ti Jordan. Adda ti siudad iti maysa a waig nga agturong iti makinngato a Jaboc ket sagsagrapenna ngarud ti kinadam-eg dayta a rehion. Kasta met, maysa dayta a napateg a paset ti ruta ti komersio iti nagbaetan ti Damasco ken Arabia.

“Ti Rabba iti annak ni Ammon” (Rab·bathʹ benehʹ ʽAm·mohnʹ) ket damo a nadakamat iti Biblia kas pakasarakan iti landok nga andas ni Og, ari ti Basan. (De 3:11) Idi dimteng dagiti Israelita iti Naikari a Daga, naited iti tribu ni Gad ti daga dagiti Amoreo (agparang a sigud nga ik-ikutan ti Ammon) “agingga idiay Aroer, nga adda iti sanguanan ti [nalabit iti amianan a daya ti] Rabba.”​—Jos 13:25.

Kinautibo ni David. Nadakamat manen ti siudad mainaig iti gubat nga imbunga ti panangirurumen ni Hanun nga ari ti Ammon kadagiti mensahero ni David. (2Sm 10:1-19; 1Cr 19:1-19) Ni Joab ken dagiti buyotna nakirupakda kadagiti Sirio a tinangdanan dagiti Ammonita, bayat a dagiti Israelita nga indauluan ni Abisai simmang-atda a bumusor kadagiti Ammonita “idiay pagserkan ti siudad,” nabatad a ti Rabba. (1Cr 19:9) Idi naabak dagiti Sirio, nagsanud dagiti Ammonita a nagkamangda iti siudad. Iti simmaganad a primavera, ni Joab ken ti buyotna linakubda ti Rabba. Bayat daytoy a pannakigubat, nakikamalala ni David ken Bat-seba idiay Jerusalem. Ti ari imbaonna nga agsubli ni Urias a Heteo (asawa ni Bat-seba) iti paggugubatan, ket kas imbilin ni David, naipan ni Urias kadagiti makirupak a puersa iti sango. Idi rimmuar a dumarup ti sumagmamano nga Ammonita manipud Rabba, asideg unay ni Urias gapuna a pinapatay ti maysa a pumapana nga adda iti pader.​—2Sm 11:1-25; 1Cr 20:1.

Idi agangay, nagballigi ni Joab a nakirupak iti Rabba agingga a nakautibona “ti siudad ti dandanum.” (2Sm 12:27) Yantangay impakaammo ni Joab daytoy a panagballigi iti kasta umay ni David ket iringpasna ti panangparmek tapno ti ari ti mapadayawan a nangkautibo iti Rabba, agparang a kasla nakautibo laeng ni Joab ti maysa a paset ti siudad. Ti sasao a “siudad ti dandanum” mabalin a tumukoy iti maysa a paset iti igid ti karayan, a naiduma iti dadduma pay a paset ti siudad, wenno mabalin a kaipapananna a nakautibona ti kangrunaan a gubuayan ti danum ti siudad.​—2Sm 12:26-28.

Napan ni David ket inringpasna ti panangkautibo iti Rabba, ket “adu unay idi ti inruarna a samsam ti siudad.” (2Sm 12:29-31; 1Cr 20:2, 3) Ngem idi agangay, nagwaywayas manen dagiti Ammonita. Idi maikasiam a siglo K.K.P., nangipadto ni Amos iti pannakaukom dagiti Ammonita ket espesipiko a dinakamatna a mapuoran ti Rabba. (Am 1:13, 14) Agpada nga adda mensahe nga impaay da Jeremias ken Ezequiel maibusor iti Rabba. Kas naipakita iti artikulo nga AMMONITA, nabatad a natungpal dagitoy a padto idi tiempo ni Nabucodonosor.​—Jer 49:2, 3; Eze 21:19-23; 25:5.

Idi maikatlo a siglo K.K.P., ni Ptolemy Philadelphus binangonna manen ti siudad ti Rabba ket pinanagananna dayta iti Filadelfia. Idi agangay, nagbalin dayta a maysa kadagiti siudad ti Decapolis ket nalawag a nadur-as unay ken nabileg. Masarakan ditoy ti moderno a siudad ti ʽAmman, ken ti nakaad-adu a rebba ti nagkauna a siudad, a pakairamanan ti maysa a nagdakkelan nga ampiteatro, ngem naaramid laeng dagita idi tiempo dagiti Romano.

2. Maysa kadagiti siudad a naited iti tribu ni Juda kas bingayna a teritoria. Saan nga ammo ti eksakto nga ayanna. Iti Josue 15:60, nailista dayta a kadua ti Kiriat-jearim, nga adda iti katurturodan ti Juda 13 km (8 mi) iti laud nga amianan-a-laud ti Jerusalem.

[Ladawan iti panid 989]

Dagiti rebba idiay ʽAmman, ti ayan ti nagkauna a Rabba ti Ammon ken idi agangay ti Filadelfia iti Decapolis