Ti Panagasawa a Nanggunggonan iti Minilmilion nga Agbibiag Itatta
“Ni Jehova a Diostayo, ti Mannakabalin amin, nangrugin nga agari. . . . Ket agdaydayawtayo, ta dimtengen ti panagboda ti Kordero ket ti asawaenna nakasaganan.”—APOCALIPSIS 19:6, 7.
1. Kaanonto a mangrugi a makanta ti naimpadtuan a kanta ti Apocalipsis 19:6-8, ken apay?
DAGITOY nakaay-ayat a sasao buklendat’ paset ti naimpadtuan a kanta ti panagbiktoria. Kaanot’ panangrugina a makanta dayta? Kalpasan ti pannakadadael ti nabayagen a kabusor ti panagdayaw ken Jehova—ti “Babilonia a Dakkel,” ti simboliko a “dakkel a balangkantis” a mangireprepresentar iti amin a langa ti ulbod a relihion. Masapul a maipataw ti pannusa kenkuana gaput’ panangibabainna iti Dios. Anian ti panangallilawna iti sangatauan gaput’ pannakairamanna iti politika, iti materialistiko a kinaagumna, ken iti makapapatay a gurana kadagiti pudno a managdaydayaw ken Jehova!—Apocalipsis 17:1-6; 18:23, 24; 19:1, 2; Santiago 4:4.
2. (a) Kasano nga iyeg ni Jehova ti pannakadadael ti Babilonia a Dakkel? (b) Imbes nga idaydayawda ni Jehova, anianto ti aramiden dagiti manangdadael ti ulbod a relihion?
2 Din agbayag, ikabilton ni Jehova a Dios iti puspuso dagiti napolitikaan a papangulo ti lubong a mangdadael kenkuana. (Apocalipsis 17:12, 16, 17) Ngem dagiti manangduprak iti ulbod a relihion didanto makitipon a mangkanta ti grande a kanta ti panagballigi. Imbes ketdi, iti sidong ti impluensia ni Satanas, alias Gog, rautendanto dagiti manangalagad ti pudno a relihion, nga agbibiag a sitatalna ken mangisinsina iti bagbagida manipud kinadakes daytoy a lubong.—Isaias 2:2-4; Ezequiel 38:2, 8-12; Juan 17:14; Santiago 1:27.
3. Kadagiti ania a rason a dagiti natauan nga ad-adipen ni Jehova tumiponda iti nailangitan a kanta?
3 Daytoy manglais iti Dios a panangraut dagiti napolitikaan nga agtuturay agresultanto iti bakal ti Armagedon, a mangiyeg ti naan-anay a panagpatingga dagiti nasnasion a kontra iti relihion. Sumaganad, ti dakes nga impluensia ni Satanas ken dagiti demoniona maikkatdanton manipud iti daga. (Apocalipsis 16:14, 16; 19:11-21; 20:1, 2) Buyogen ti puso a napnuan panagyaman, amin a makalasat a tao tumipondanto iti nailangitan a koro: “Idaydayawyo ni Jah, O ili, agsipud ta ni Jehova a Diostayo, ti Mannakabalin-amin, nangrugin nga agari.” (Apocalipsis 19:6) Talaga, dagita a makapakintayeg iti lubong a paspasamak ti pangrugian ti baro a panawen. Naalangonton ni Jehova ti kinasoberanona ken naikkatnanton manipud iti daga amin dagiti mangkarkarit ti kinaturayna. Iti kamaudiananna dimtengton ti tiempo a maipaay iti nailangitan a panagboda. Kas ti panangituloy ti naimpadtuan a koro: “Agragrag-otayo ket agbibatayo, ket agdaydayawtayo kenkuana [ni Jehova], ta dimteng ti panagboda ti Kordero ket ti asawaenna nakasaganan.”—Apocalipsis 19:7, 8.
4. (a) Asinodat’ iladladawan ti Kordero ken ti “asawana”? (b) Ania a salsaludsod ti maiyimtuod ditoy, ket kasanotay a magun-odan dagiti sungbat?
4 Ti Kordero ket awan sabali no di ti naipadayag a Jesu-Kristo, ket ti “asawana” isut’ naan-anay a bilang ti 144,000 a matalek a napulotan a paspasurotna a nakipagkaykaysa itan kenkuana idiay langit. Sangsangkamaysa dagitoy nailangitan a nagkadua iti panagasawa a mangbukel iti naan-anay a kamkameng ti Pagarian ti Dios, nga isunto ti mangitag-ay ti sangatauan, agraman kadagidiay natay a mapagungar, iti natauan a kinaperpekto. (Apocalipsis 5:8-10; 14:1-4; 20:4, 12, 13; 21:3-5, 9, 10; 22:1-3) Agballiginto aya dagiti pasamak nga agturong iti dayta bendito a panagasawa? Kasanokay a magunggonaan manipud iti dayta a panagasawa? Tapno maammuan dagiti sungbat kadagita a salsaludsod, sukimatentayo dagiti pasamak iti aglawlaw iti panagasawa ni Isaac, kas nailanad idiay Genesis kapitulo 24.
Ti Nadiosan Pannakapilina a Nobia ni Isaac
5, 6. Apay a mapilit ni Abraham a di mangas-asawa ni Isaac ti Cananeo, ket agpaay iti siasino daytoy nagsayaat a pakaiwanwanan itatta? (1 Corinto 7:39)
5 Ti salaysay nangrugi iti panangted ni Abraham ti bilin iti mayordomo ti sangakabbalayanna, a kaawatan isu ni Eliezer. (Genesis 15:2; 24:2) “Pagsapataenkanto gapu ken Jehova,” kuna ni Abraham, “a dikanto pangasawaen ti anakko kadagiti annak a babbai ti Canaan isuda a pakipagtaengak, ngem mapankanto iti dagak ken kadagiti kakabagiak, ket mangalaka idiay iti asawa nga agpaay iti anakko nga Isaac.”—Genesis 24:3, 4.
6 Apay a mapilit unay ni Abraham a ti anakna saan a makiasawa iti Cananeo? Agsipud ta dagiti Cananeo ket kapuonan ni Canaan, nga inlunod ni Noe. (Genesis 9:25) Mainayon pay, dagiti Cananeo ket pagaammo kadagiti nakaap-aprang nga ar-aramidda, ken kangrunaanna unay, saanda a managdaydayaw ken Jehova. (Genesis 13:13; Levitico 18:3, 17-28) Kaawatan, kayat ni Abraham a ti anakna mangasawa iti maysa manipud mismo a sangakabbalayanda, a kapuonan ni Sem, nga immawat ti naipaltiing a bendision ni Noe. (Genesis 9:26) Anian a nagsayaat a pakaiwanwanan daytoy nga agpaay kadagiti Kristiano itatta a pilienda ti mangasawa!—Deuteronomio 7:3, 4.
7. Kasanot’ panangisagana ni Abraham ken Eliezer a maipaay iti aramidenna?
7 Gapu itoy nagluas ni Eliezer iti panagdaliasatna iti nasurok a 800 a kilometros nga agturong Mesopotamia. Napan a sisasagana, nga addaan sangapulo a kamelio a napnuan sagsagut. (Genesis 24:10) Mainayon pay, mabalinna a dardarepdepen dagitoy makapabileg-pammati a sasao ni apona: “Ni Jehova a Dios dagiti langlangit . . . ibaonnanto ti anghelna iti masanguanam ket mangalakanto idiay ti asawa ti anakko.”—Genesis 24:7.
8, 9. (a) Aniat’ napasamak idi nakagteng ni Eliezer idiay siudad ni Nacor? (b) Babaen ti ania a suot a mapili ti apagpag-isu a nobia?
8 Idi agangay, dimteng idiay siudad ni Nacor idiay umamianan a Mesopotamia. Pinalubosan ni Eliezer dagiti napaksuyan a kamkamelio a makapagparintumeng nga aginana idiay abay ti bobon iti ruar ti siudad. Oras idi ti aldaw a mapan sumakdo dagiti babbai iti danum—maysa a nagsayaat a gundaway, a talaga, para ken Eliezer a makakita iti manamnama a nobia! Ngem anianto a kita a babai dayta? Ti kapipintasan? Saan. Ni Eliezer ti nangnangruna nga interesado iti babai nga addaan nadiosan a personalidad. Ipalgak daytoy iti napakumbaba a kararag ti pammati nga iyebkasna itatta: “O Jehova a Dios ni apok nga Abraham, ibaonmo kadi kaniak, dawatek kenka, ket itdem ti naayat a kinamanangaasim ken apok nga Abraham. Adtoy sitatakderak iti abay ti ubbog ti danum, ket dagiti babbai nga annak dagiti tattao ti ili um-umayda sumakdo. Ket maaramid koma a ti balasang a pagkunaak, ‘Dawatek nga ibabam kadi ta karambam, tapno uminumak,’ ket isu kunananto, ‘Uminumka, ken kasta met painumekto dagita kameliom,’ ipaaymo kadi a daytoy ti insaganam iti adipenmo nga Isaac; ket iti kastoy maammuakto nga inaramidmo ti kaasi ken apok.”—Genesis 24:11-14.
9 Daytat’ talaga a nagsayaat a suot. Sigun iti The New Encyclopædia Britannica, ti mawawan unay a kamelio makainum iti ‘95 litros a danum iti 10 a minutos.’ Mabalbalin a saan met a mawawan dagiti kamelio ni Abraham, ngem dagiti babbai iti dayta nga oras awan duadua nga ammoda ti kapasidad ti animal iti danum. Pudno unay, sapulenna ti maysa a naasi unay, awan imutna, nagaget a babai nga agboluntario nga agsakdo ti danum a para iti sangapulo a nabannogan a kamelio a kukua ti maysa a ganggannaet.
10, 11. (a) Iti ania a nakaskasdaaw a pamay-an a nasungbatan ti kararag ni Eliezer? (b) Kasano a nangipakita ni Rebecca kadagiti makaay-ayo a kualidad? (c) Kasanot’ panagtignay ni Eliezer?
10 Uray pay sakbay a malpas ni Eliezer ti kararagna, daytat’ nasungbatanen, kas kunaen ti salaysay: “Adtoy ni Rebecca rimmuar . . . Ket ti balasang napintas unay a mabuya, birhen, a di pay naam-ammo ti lalaki; ket simmalog iti ubbog ket pinunnona ti karambana ket simmang-at. Ket ti adipen nagtaray a simmabat kenkuana ket kinunana: ‘Dawatek kenka, painumennak kadi iti bassit a danum iti karambam.’ Ket isu simmungbat, ‘Uminumka, apok.’ Ket nagdaras ket imbabana ti karambana iti imana ket pinainumna. Ket idi nalpasnan a pinainum, kinunana: ‘Kasta met mangalaakto ti maipaay kadagiti kameliom inggana iti dida malpas nga uminum.’ Ket nagdaras ket imbuyatna ti danum iti karambana iti pagipainuman ket nagsubli manen iti bobon a sumakdo ket nangala iti agpaay kadagiti amin a kameliona.”—Genesis 24:15-20.
11 Ket ni Eliezer ‘minatmatanna a siuulimek’ bayat a palpaliiwenna daytoy namilagruan a sungbat ti kararagna. Idi nalpasen ti maidaydayaw unay a birhen, sinupapakanna iti maysa a singsing iti agong a balitok ken dua a pulseras a balitok ket sana insaludsod: “Siasino ti makin-anak kenka?” Idi maammuanna nga isut’ kaanakan ni Abraham iti tumeng, nagdumog ni Eliezer ken Jehova a nagdaydayaw, a kunkunana: “Bendito koma ni Jehova, ti Dios ni apok nga Abraham, isu a di nangbaybay-a iti kaasina ken kinapudnona iti apok. Kasta met kaniak, ni Jehova inturongnak iti dalan agingga iti balay dagiti kakabsat ti apok.”—Genesis 24:21-27.
12. Kasano a nairingpas ti banag idiay pagtaengan da Rebecca?
12 Ket siraragsak a nagtaray ni Rebecca idiay balayda tapno ibaga iti pamiliada. Kalpasanna, idi nangngegan ti ama ken kakabsat ni Rebecca manipud mismo a ngiwat ni Eliezer ti panggep ti panagdaliasatna ken no kasanot’ panangsungbat ni Jehova ti kararagna, immanamongda nga awan panagkedked nga agbalin ni Rebecca nga asawa ni Isaac. “Ket naaramid nga idi ti adipen ni Abraham nangngegna dagiti balbalikasda, nagruknoy iti daga ken Jehova. Ket ti adipen nangala kadagiti alahas a balitok ken alahas a pirak ken pagan-anay ket intedna ida ken Rebecca; kasta met inikkanna kadagiti kukua a napateg da kabsatna ken ni inana.”—Genesis 24:52, 53.
Ti Sungbat ti Nobia ken dagiti Abayna
13. Kasano a napatalgedan ti pili ni Jehova kas daydiay apagpag-isu?
13 Kasanot’ panangmatmat ni Rebecca iti pribilehio iti nadiosan pannakapilina kas nobia ni Isaac? Iti sumaganad nga aldaw adda napasamak a nangipanayag ti pudpudno a riknana. Gapu ta naitungpalnan ti panggep ti panagdaliasatna, tarigagayanen ni Eliezer ti agsubli ken apona nga awan taktak. Ngem ti pamilia ni Rebecca kayatna nga agtalinaed pay laeng ti nobia kadakuada iti sangapulo nga aldaw. Daytat’ mangikabil ken Rebecca nga agdesidir no isut’ sisasagana a pumanaw daras. “Mapanakto,” kunana. Ti iyaanamongna a mangpanaw a dagdagus iti pamiliana ken agdaliasat iti adayo a lugar tapno makiasawa iti lalaki a dina pay nakitkita ket naisangsangayan a demostrasion ti pammati iti panangiwanwan ni Jehova. Daytat’ nangpatalged nga isut’ umiso a pili.—Genesis 24:54-58.
14. (a) Siasino ti nangkuyog ken Rebecca? (b) Ania a kita ti panagdaliasat ti naipasango kadakuada?
14 Addada kakuyog ni Rebecca iti panagdaliasatna. Kas ilawlawag ti salaysay: “Ket timmakder ni Rebecca ken dagiti babbalasangna ket simmakayda kadagiti kamelio.” (Genesis 24:61) Gapuna nagrubbuat ti agsasaruno a kamelio iti napeggad a panagdaliasat iti nasurok a 800 a kilometros a limmasat iti ganggannaet a teritoria. “Ti promedio a kapartak dagiti napunnot’ awitna a kamelio,” kuna ti libro a The Living World of Animals, “ket agarup 4 a kilometros por ora.” No kastat’ kapartak dagiti kamelio ni Abraham iti walo oras kada aldaw, innala dayta ti nasurok a 25 nga aldaw tapno makagtengda idiay papananda sadi Negeb.
15. (a) Ania a nagsayaat nga ulidan ti makitatayo ken Eliezer, ni Rebecca, ken kadagiti abayna? (b) Aniat’ inyanniniwan ti salaysay?
15 Ni Eliezer, ni Rebecca, ken dagiti babbalasang nga abayna nagtalekda a naan-anay iti panangiwanwan ni Jehova, maysa a nagsayaat nga ulidan para kadagiti Kristiano itatta! (Proverbio 3:5, 6) Mainayon pay, ti salaysay ket maysa a makapabileg-pammati a naimpadtuan a drama. Kas nakitatayon, ni Abraham iladladawanna ni Jehova a Dios, a nangidaton iti Anakna a dungdungnguen, ti Dakdakkel nga Isaac, tapno magun-odan ti managbasol a tattao ti biag nga agnanayon. (Juan 3:16) Ti panagsagana a maipaay iti panagasawa ni Isaac immay sumagmamano a panawen kalpasan ti pannakaispalna manipud ken patay idiay altar a pagidatonan. Daytat’ naimpadtuan iti panagsagana a maipaay iti nailangitan a panagasawa, a dayta a panagsagana nangrugi a sipapasnek kalpasan ti panagungar ni Jesus.
Ti Panagasawa ti Dakdakkel nga Isaac
16. (a) Kasano a ti adipen ni Abraham, apagpag-isu unay, nga iladladawanna ti nasantuan nga espiritu? (b) Ania a saludsod ti mabalin a maiyimtuod maipapan ti espiritu ken ti nobia?
16 Ti nagan nga Eliezer kaipapananna “Ti Diosko Isut’ Badangko.” Iti nagan ken iti aramid, maiyanatup ti panangiretratona iti nasantuan nga espiritu ni Dakdakkel nga Abraham, ni Jehova a Dios, nga Isut’ imbaonna iti daytoy adayo nga ili, iti dagatayo, tapno mangpili ti apagpag-isu a nobia a maipaay ken Dakdakkel nga Isaac, a ni Jesu-Kristo. (Juan 14:26; 15:26) Ti klase nobia isu “ti kongregasion,” a buklen dagiti adalan ni Jesus a naiyanak babaen ti nasantuan nga espiritu kas naespirituan nga annak ti Dios. (Efeso 5:25-27; Roma 8:15-17) No kasano nga immawat ni Rebecca kadagiti nangingina a sagsagut, kasta met dagiti immuna a kamkameng ti kongregasion Kristiano idi aldaw ti Pentecostes 33 K.P. immawatda kadagiti namilagruan a sagsagut kas pammaneknek ti nadiosan a pannakaawisda. (Aramid 2:1-4) Kas ken Rebecca, situtulok nga inidianda amin a nailubongan ken nainlasagan a pannakirelasion tapno inton tiempona maikaykaysadanto iti nailangitan a Nobioda. Manipud oras a pannakaawis dagiti indibidual a miembro ti klase nobia agingga iti ipapatayda, masapul a saluadanda ti naespirituan a kinabirhenda bayat nga agdaldaliasatda iti napeggad, manggargari a lubong ni Satanas. (Juan 15:18, 19; 2 Corinto 11:3; Santiago 4:4) Napnuan nasantuan nga espiritu, ti klase nobia ti simamatalek a mangaw-awis kadagiti dadduma a makipaset kadagiti sagana ni Jehova maipaay iti pannakaisalakan. (Apocalipsis 22:17) Sursurotenyo aya ti ulidanna babaen iti panangawat iti panangiturong ti espiritu?
17. (a) Aniat’ iladladawan dagiti sangapulo a kamelio? (b) Aniat’ rebbeng a kababalintay koma maipapan iti Biblia ken kadagiti naibatay iti Biblia a publikasion nga isagsagana ti klase nobia? (Aramid 17:11)
17 Ti klase nobia ipatpategna unay ti iladladawan dagiti sangapulo a kamelio. Ti bilang a sangapulo ti maus-usar idiay Biblia a mangipakita ti kinaperpekto wenno kinanaan-anay no maipapan kadagiti naindagaan a bambanag. Dagiti sangapulo a kamelio mabalin a maiyarig iti naan-anay ken perpekto a Sao ti Dios, a babaen iti dayta inawat ti klase nobia ti naespirituan a taraon ken naespirituan a sagut. (Juan 17:17; Efeso 1:13, 14; 1 Juan 2:5) Iti panagkomentona iti panangpainum ni Rebecca kadagiti kamelio, ti The Watchtower iti Nobiembre 1, 1948, inaramidna daytoy a panangiyaplikar iti klase nobia: “Siaayat nga us-usigenda ti Sao ti Dios a mangaw-awit iti dakkel a paset ti espirituna kadakuada. Paginteresanda ti naisurat a Saona, a serserbianda ken pabpabaruenda dayta babaen iti panangas-asikasoda iti dayta ken panangipamatmat iti napasnek a pannakaseknan iti mensahe ken panggepna, a sapsapulenda ti panamati iti dayta.” Kas pangarigan iti daytoy, ti natda iti klase nobia siaayat a mangipapaay kadagiti riniwriw iti baro, naintiempuan a New World Translation of the Holy Scriptures. Magun-odan man wenno saan daytoy nagpintas a patarus iti pagsasaoyo, ipakpakitayo aya ti panangipateg babaen iti regular a panangsuksukimat iti Biblia agraman kadagiti katulongan iti panagadal nga ipapaay ti klase nobia?—2 Timoteo 3:16
Ti Boda ti Kordero Umasidegen
18. Apay a dagiti abay ni Rebecca apagpag-isut’ panangiladawanda kadagiti kakadua ti nobia itatta?
18 Kadagitoy maudi nga al-aldaw ti lubong ni Satanas, ti natda ti klase nobia kinaduaanen ti “dakkel nga umariwekwek,” a kaasping dagiti “babbalasang nga abay” ni Rebecca. Kas ken Rebecca, dagitoy ti manglab-aw iti bilang ti naan-anay a klase nobia a 144,000. Isuda ti “dakkel nga umariwekwek” dagiti “sabsabali a karnero” ni Jesu-Kristo. (Apocalipsis 7:4, 9; Juan 10:16) Kas dagiti nasungdo a katulongan ti nobia, masapul met a salimetmetanda ti kinadalusda manipud nadangkes a lubong ni Satanas. Masapul met nga isudat’ sumurot iti panangiwanwan ti espiritu ken ti Sao ni Jehova bayat a daytat’ ilawlawag kadakuada ti klase nobia. Ngem ti gunggonada ket naiduma. No agibturda iti nasungdo a panangsuportar iti nobia ni Kristo, mailasatdanto met ti panungpalan ti lubong ni Satanas ket maaddaanda met ti nakaskasdaaw a gundaway nga agbiag nga awan inggana iti paraiso a daga.—Apocalipsis 21:3, 4.
19. Aniat’ napasamak idi makagtengen da Rebecca ken kadagiti abayna iti pagpatinggaan ti panagdaliasat?
19 Sibaballigi kadi a nadanon ni Rebecca ken dagiti “babbalasang nga abayna” ti kalatda? Wen. Kas ipakaammo ti Biblia: “Ket napan nagpanunot ni Isaac iti away idi tagtagilinneken ti init. Ket intangadna dagiti matana ket adtoy, nakitana dagiti kamelio sumungsungadda idi! Ket ni Rebecca intannawagna dagiti matana, ket idi nakitana ni Isaac, dimsaag iti kamelio.” Kalpasan ti panangilawlawag ni Eliezer ti naballigi a nakaibaonanna, ni Isaac inawatna ni Rebecca kas asawana ket “inay-ayatna.”—Genesis 24:63-67.
20. Ania nga okasion iti panagragragsak ti iladladawan ti panagasawa ni Isaac?
20 Kasta met, ti panggep ni Jehova maipapan ti nobia ni Kristo ket di mapaay. (Isaias 55:11) Din agbayag, inton madusan ken madadaelen ti Babilonia a Dakkel, dagiti kaudian iti nobia a natda malpasdanto metten ti panagdaliasatda. Umayton ti tiempo a maisinadanton manipud kadagiti kakaduada nga abay ket naikaykaysadanton iti panagasawa ken Dakdakkel nga Isaac idiay langit. Anian a grande nga okasion ti sapasap a panagrag-onto iti dayta!—Apocalipsis 19:6-8.
21. Bayat nga umas-asidegen ti tampok ti nailangitan a panagasawa, aniat’ rebbengtay koma amin nga ar-aramiden?
21 Kabayatanna, minilmilion ti mangbembendision iti bagbagida babaen ti panangabrasada iti ministerio ti bumasbassiten a natda a nobia. Sakbay a mairingpasda aminen ti naindagaan a kursoda ken patay, ti pannakarbek ti kas balangkantis a sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion ti mangtandanton ti panangrugi ti “dakkel a rigat a nanipud idi punganay ti lubong awan pay kasta a napasamak.” Ti tiempo a nabati pay ket ababan. No kayatyo ti makalasat, nasken ti pannakiramanyo a mangitungpal iti nasantuan a bilbilin! (Mateo 24:14, 21; Marcos 13:10; Lucas 21:15; Juan 13:34) Dagita a bilin addaan naisangsangayan nga aplikasionna kadagiti napeggad a panawentayo. Gapuna, kamengtayo man ti nobia a natda wenno kadagiti “dakkel nga umariwekwek” nga abayna, itultuloyyo ti agtulnog ken Jehova nga agpaay iti pakaidayawanna ken iti agnanayon met a kinaragsakyo. Anian nga engrandento dayta para iti dakkel nga umariwekwek, a naibilangen kas dagiti pagayam ti Dios, nga agtultuloy a sibibiag bayat a ni Jehova ‘pagbalinenna a baro ti isuamin a bambanag’ ket agayuston dagiti awan inggana a gunggona kadagiti minilmilion iti paraiso a daga!—Apocalipsis 21:5; 22:1, 2, 17.
Malagipyo Pay Aya?
◻ Ania a nakaay-ayat a pasamak ti masapul a maaramiden iti mabiit?
◻ Aniat’ manggarantia a ti nailangitan a panagkasar agballiginto a naan-anay?
◻ Iti aniat’ pakaiyarigan ni Eliezer ken dagiti sangapulo a kamelio?
◻ Asino itatta ti katupag ni Rebecca ken dagiti babbalasang nga abayna?
◻ Aniat’ maadaltayo manipud paspasamak a nangiturong iti panagkasar ni Isaac?