Ti Nadayaw nga Akem Dagiti Babbai nga Adipen ti Dios Idi Ugma
“Ket ni Jehova a Dios intultuloyna a kunaen: ‘Saan a nasayaat iti tao nga agtultuloy nga is-isuna. Mangaramidak iti katulongan maipaay kenkuana, kas maysa a komplementona.’”—GENESIS 2:18.
1. Kasanot’ panangdeskribir ti maysa a diksionario ti Biblia iti kasasaad dagiti babbai idi ugma?
“AWAN lugar idiay nagkauna a Mediteraneo wenno Asideg a Daya a naipaayan dagiti babbai iti wayawaya a tagtagiragsakenda iti moderno a Makin-laud a kagimongan. Kaaduan a masursurot idi a nababbaba dagiti babbai ngem kadagiti lallaki, a kas kadagiti adipen nababbaba ngem kadagiti nawaya, ken dagiti ub-ubing kadagiti natataengan. . . . Ad-adda a maipatpateg dagiti annak a lallaki ngem kadagiti babbai, ket no dadduma, mabaybay-an a matay dagiti babbai a maladaga.” Kastat’ panangdeskribir ti maysa a diksionario ti Biblia iti kasasaad dagiti babbai idi ugma.
2, 3. (a) Sigun iti maysa a report, aniat’ kasasaad ti adu a babbai itatta? (b) Aniada a saludsod ti tumaud?
2 Saan pay a nabalbaliwan ti kasasaad iti adu a paset ti lubong itatta. Idi 1994, iti umuna a gundaway, ti tinawen a report ti U.S. State Department kadagiti kalintegan ti tao inturongna ti atensionna iti pannakatrato dagiti babbai. “Ipakita ti Report iti 193 a Pagilian a ti Inaldaw a Pasamak ti Panangidumduma ket Maysa a Kinapudno,” kinuna ti paulo ti New York Times maipapan iti report.
3 Yantangay adu a babbai a nagduduma ti kultural a nalikudanda ti naitimpuyog kadagiti kongregasion dagiti tattao ni Jehova iti intero a daga, tumaud ti sumagmamano a saludsod: Ti kadi kita ti pannakatrato a kadakdakamat laeng isut’ orihinal a pinanggep ti Dios agpaay kadagiti babbai? Kasanot’ pannakatrato dagiti babbai a managdaydayaw ken Jehova idi tiempo ti Biblia? Ken kasanot’ rumbeng a pannakatrato dagiti babbai itatta?
“Katulongan” ken “Komplemento”
4. Aniat’ napaliiw ni Jehova kalpasan ti panagmaymaysa ti immuna a tao idiay minuyongan ti Eden iti sumagmamano a tiempo, ket aniat’ inaramid ti Dios kalpasanna?
4 Kalpasan ti panagmaymaysa ni Adan idiay minuyongan ti Eden iti sumagmamano a tiempo, napaliiw ni Jehova: “Saan a nasayaat iti tao nga agtultuloy nga is-isuna. Mangaramidak iti katulongan maipaay kenkuana, kas maysa a komplementona.” (Genesis 2:18) Nupay perpekto a lalaki ni Adan, adda idi banag a kasapulan tapno maitungpal ti panggep ti Namarsua. Tapno maipaay daytoy a kasapulan, pinarsua ni Jehova ti babai sana inaramid ti immuna a panagasawa.—Genesis 2:21-24.
5. (a) Kasanot’ masansan a panangaramat dagiti mannurat iti Biblia iti Hebreo a nombre a naipatarus a “katulongan”? (b) Aniat’ naipasimudaag iti panangdakamat ni Jehova iti immuna a babai kas “maysa a komplemento”?
5 Ipasimudaag kadi dagiti sao a “katulongan” ken “komplemento” a makaipababa ti inted-Dios nga akem ti babai? Maisupadi iti dayta. Dagiti mannurat iti Biblia masansan nga iyaplikarda iti Dios ti Hebreo a nombre (‛eʹzer) a naipatarus a “katulongan.” Kas pagarigan, ni Jehova napaneknekan nga isut’ “katulongan ken kalasagtayo.” (Salmo 33:20; Exodo 18:4; Deuteronomio 33:7) Iti Oseas 13:9, dinakamat pay a mismo ni Jehova ti bagina kas “katulongan” ti Israel. No maipapan iti Hebreo a sao (neʹghedh) a naipatarus a “komplemento,” ilawlawag ti maysa nga eskolar ti Biblia: “Ti nakiddaw a tulong ket saan a basta saranay iti inaldaw nga aramidna wenno iti panagpaadu kadagiti ubbing . . . no di ket ti panagtinnulong a parnuayen ti panagkadua.”
6. Aniat’ naikuna kalpasan ti pannakaparsua ti babai, ken apay?
6 Gapuna, awan panangipababa iti panangdeskribir ni Jehova iti babai kas “katulongan” ken “komplemento.” Addaan ti babai iti bukodna a naidumduma a mental, emosional, ken pisikal a pakabuklan. Isut’ maitutop a katupag, maysa a makapnek a komplemento ti lalaki. Nagduma ti tunggal maysa, ngem agpada a kasapulan tapno ‘mapunno ti daga’ a maitunos iti panggep ti Namarsua. Nabatad a kalpasan ti pannakaparsua ti lalaki ken babai a “ti Dios nakitana amin nga inaramidna ket, adtoy! nasayaatda unay.”—Genesis 1:28, 31.
7, 8. (a) Kalpasan ti panagbasol idiay Eden, kasano a naapektaran ti akem ti babai? (b) Ania a salsaludsod ti tumaud maipanggep iti kaitungpalan ti Genesis 3:16 kadagiti agdaydayaw ken Jehova?
7 Kalpasan a nagbasolda, nagbaliw ti kasasaad ti lalaki ken babai. Agpada a sinentensiaan ida ni Jehova kas managbasol. “Paaduekto unay dagiti ut-ot iti panagsikogmo,” kinuna ni Jehova ken ni Eva, nga agsasao iti ipalubosna a pagbanagan a kasla ket tay isut’ nangaramid. Innayonna: “Iti adu a rigat ipasngaymonto dagiti annakmo, ket iti asawam isunto ti kalikagumam, ket isu iturayannakanto.” (Genesis 3:16) Manipud iti dayta a tiempo, adun nga assawa a babbai ti masansan a siuulpit a dinominaran dagiti assawada. Imbes a maipateg kas katulongan ken komplemento, masansan nga ad-adda a natratoda kas ad-adipen wenno tagabo.
8 Ania ngarud ti kaipapanan ti kaitungpalan ti Genesis 3:16 kadagiti babbai nga agdaydayaw ken Jehova? Naipababada kadi iti saad a nanumnumo ken pakaibabainan? Sigurado a saan! Ngem komusta ngay dagiti salaysay ti Biblia a mangdakamat kadagiti kaugalian ken ar-aramid a mangap-apektar kadagiti babbai a mabalin a kasla di maawat iti sumagmamano a kagimongan itatta?
Panangtarus Kadagiti Kaugalian iti Biblia
9. No usigentayo dagiti kaugalian a nakairamanan dagiti babbai idi tiempo ti Biblia, ania dagiti tallo a banag a masapul a pampanunotentayo?
9 Nasayaat ti pannakatrato dagiti babbai nga adipen ti Dios idi tiempo ti Biblia. Siempre, iti panangusig kadagiti kaugalian a nakairamanan dagiti babbai kadagidiay nga aldaw, makatulong ti panangpampanunot iti sumagmamano a makagapu. Umuna, no dakamaten ti Biblia dagiti di nasayaat a kasasaad a timmaud gapu iti naagum a panangdominar dagiti nadangkes a lallaki, di kayat a sawen dayta nga inanamongan ti Dios ti kasta a pannakatrato dagiti babbai. Maikadua, nupay adda panawen a pinalubosan ni Jehova ti dadduma a kaugalian kadagiti adipenna, linimitaranna dagitoy a kaugalian tapno masalakniban dagiti babbai. Maikatlo, masapul nga agannadtay a saan a mangukom kadagiti kadaanan a kaugalian babaen kadagiti moderno a pagalagadan. Dadduma a kaugalian a mabalin nga agparang a di makaay-ayo iti tattao nga agbibiag itatta ket saan a nairanta a mangipababa kadagiti babbai idi un-unana. Usigentayo ti sumagmamano a pagarigan.
10. Kasanot’ panangmatmat ni Jehova iti poligamia, ken aniat’ mangipasimudaag a saanna a pulos a binaybay-an ti orihinal a pagalagadanna iti monogamia?
10 Poligamia:a Sigun iti orihinal a panggep ni Jehova, saan a makikabbalay ti asawa a babai ken ni lakayna a kaduana ti sabali pay a babai. Namarsua ti Dios iti maysa laeng nga asawa agpaay ken Adan. (Genesis 2:21, 22) Kalpasan ti iyaalsa idiay Eden, ti poligamia immuna a nagparang iti linia ni Cain. Idi agangay, nagbalin dayta a kaugalian ken sinurot dagiti dadduma nga agdaydayaw ken Jehova. (Genesis 4:19; 16:1-3; 29:21-28) Nupay pinalubosan ni Jehova ti poligamia ken nakatulong iti panagadu ti populasion ti Israel, impakitana ti konsiderasion kadagiti babbai babaen ti pananglimitarna iti [dayta nga] aramid tapno masalakniban dagiti assawa a babbai ken dagiti annakda. (Exodo 21:10, 11; Deuteronomio 21:15-17) Maysa pay, saan a pulos a binaybay-an ni Jehova ti orihinal a pagalagadanna a monogamia. Ni Noe ken dagiti annakna, a nakayulitan ti bilin nga ‘agbunga ken punnuenda ti daga,’ ket saggaysada amin iti asawa. (Genesis 7:7; 9:1; 2 Pedro 2:5) Inyasping ti Dios ti bagina kas maysa a monogamous [maymaysa ti asawana] nga asawa a lalaki idi inladawanna ti relasionna iti Israel. (Isaias 54:1, 5) Kasta met, impasdek manen ni Jesu-Kristo ti orihinal a pagalagadan ti Dios a monogamia ken naannurot idi iti immuna a kongregasion Kristiano.—Mateo 19:4-8; 1 Timoteo 3:2, 12.
11. Apay a nabayadan ti sab-ong idi tiempo ti Biblia, ken nakaipababaan kadi dagiti babbai?
11 Panangbayad iti sab-ong: Kuna ti libro nga Ancient Israel—Its Life and Institutions: “Daytoy pagrebbengan a mangbayad iti kuarta, wenno ti katupagna, iti pamilia ti babai nalawag a pagparangenna a ti panagasawa ti Israelita ket ginatang. Ngem ti [sab-ong] ket agparang a saan a kas gatad a maibayad para iti babai kas pangsubad a maited iti pamilia.” (Kuami ti italiko.) Isu a ti panangbayad iti sab-ong agserbi a subad iti pamilia ti babai gapu iti pannakapukaw dagiti serbisiona ken agpaay iti bannog ken gasto ti pamiliana a nangtaripato kenkuana. No kasta, imbes a mangipababa iti babai, pasingkedan daytoy ti kinapategna iti pamiliana.—Genesis 34:11, 12; Exodo 22:16; kitaenyo Ti Pagwanawanan, Enero 15, 1989, pinanid 21-4.
12. (a) No dadduma, kasanot’ pannakadakamat dagiti naasawaan a lallaki ken babbai iti Kasuratan, ket makapasakit kadi dagitoy a termino kadagiti babbai? (b) Aniat’ naisangsangayan maipapan kadagiti termino nga inaramat ni Jehova idiay Eden? (Kitaenyo ti footnote.)
12 Dagiti assawa a lallaki kas “makinkukua”: Ipasimudaag ti maysa a pasamak iti biag da Abraham ken Sara idi agarup 1918 K.K.P. nga idi panawenda nabatad a nagbalin a kadawyan a mamatmatan ti naasawaan a lalaki kas ti “makinkukua” (Hebreo, baʹʽal) ken ti naasawaan a babai kas ti ‘natagikuan’ (Hebreo, beʽu·lahʹ). (Genesis 20:3) Manipud idin, no dadduma maaramat dagitoy a sao iti Kasuratan, ket awan mangipakita nga imbilang ida dagiti babbai sakbay ti panawen Kristiano a makapasakit.b (Deuteronomio 22:22) Nupay kasta, saan a natrato dagiti assawa a babbai kas sansanikua. Ti sanikua wenno kinabaknang mabalin a magatang, mailako, ken uray pay matawid, ngem saan a kasta ti asawa a babai. “Balay ken kinabaknang tawiden ida kadagiti amma,” kuna ti maysa a proverbio ti Biblia, “ngem ti manakem a babai nga asawa aggapu ken ni Jehova.”—Proverbio 19:14; Deuteronomio 21:14.
Maysa a Nadayaw nga Akem
13. Idi sinurot dagiti managbuteng-Dios a lallaki ti ulidan ni Jehova ken nagtulnogda iti Lintegna, aniat’ resultana kadagiti babbai?
13 No kasta, aniat’ akem idi dagiti babbai nga adipen ti Dios sakbay ti panawen Kristiano? Kasanot’ pannakamatmat ken pannakatratoda idi? Iti ababa a pannao, idi sinurot dagiti managbuteng-Dios a lallaki ti mismo nga ulidan ni Jehova ken tinungpalda ti Lintegna, nasalimetmetan dagiti babbai ti dayawda ken tinagiragsakda ti adu a kalintegan ken pribilehio.
14, 15. Aniat’ mangipakita a napadayawan idi dagiti babbai idiay Israel, ket apay a siuumiso a namnamaen ni Jehova dagiti lallaki a managdaydayawna a mangraem kadakuada?
14 Masapul a maraem idi dagiti babbai. Imbilin ti Linteg ti Dios iti Israel a maraem nga agpadpada dagiti amma ken inna. (Exodo 20:12; 21:15, 17) “Tumunggal maysa a tao kadakayo kabutengnanto ni inana ken amana,” kuna ti Levitico 19:3. Idi immasideg ni Bat-seba iti anakna a ni Solomon iti naminsan, “ti ari timmakder a simmabet kenkuana ket nagruknoy kenkuana” kas panangipakita iti panagraem. (1 Ar-ari 2:19) Kuna ti Encyclopaedia Judaica: “Dagiti naimpadtuan a pannakayasping ti ayat ti Dios iti Israel iti ayat ti maysa a lalaki iti asawana ket maaramid laeng iti maysa a kagimongan a sadiay mararaem dagiti babbai.”
15 Namnamaen ni Jehova dagiti lallaki a managdaydayawna a raemenda dagiti babbai, gapu ta raraemenna ida [babbai]. Ipakita daytoy dagiti kasuratan a sadiay ar-aramaten ni Jehova kas pangngarig dagiti kapadasan ti babbai ken inyaspingna ti mismo a rikriknana iti rikrikna dagidiay a babbai. (Isaias 42:14; 49:15; 66:13) Daytoy ti tumulong kadagiti managbasa a mangtarus no kasanot’ panagrikna ni Jehova. Makapainteres ta ti Hebreo a termino para iti “asi,” wenno “kaasi,” nga inyaplikar a mismo ni Jehova iti bagina, ket nainaig unay iti sao para iti “aanakan” ken mabalin a nadeskribir kas “nainaan a rikna.”—Exodo 33:19; Isaias 54:7.
16. Aniada a pagarigan ti mangipakita a naipateg ti pammagbaga dagiti nadiosan a babbai?
16 Naipateg ti pammagbaga dagiti nadiosan a babbai. Idi nagkedked ni managbuteng-Dios nga Abraham a mangipangag iti pammagbaga ti nadiosan a baketna, a ni Sara, iti naminsan, imbaga ni Jehova kenkuana: “Ipangagmo ti timekna.” (Genesis 21:10-12) Dagiti Heteo a babbaket ni Esau “isuda dagiti pagladladingitan dagiti panunot da Isaac ken Rebecca.” Idi agangay, inyebkas ni Rebecca ti ladingit a mabalin a sagabaenna no makiasawa idi ti anakda a ni Jacob iti maysa a Heteo. Aniat’ inaramid ni Isaac? Kunaen ti salaysay: “Ket ni Isaac inayabanna ni Jacob ket binendisionanna ket binilbilinna a kinunana: ‘Dikanto makiasawa kadagiti annak a babbai ti Canaan.’” Wen, nupay saan a direkta a nangbalakad ni Rebecca, nangaramid ni lakayna iti pangngeddeng a nangikabilangan iti rikriknana. (Genesis 26:34, 35; 27:46; 28:1) Kalpasanna, naliklikan ni Ari David ti panagbasol iti dara gapu ta impangagna ti dawat ni Abigail.—1 Samuel 25:32-35.
17. Aniat’ mangipakita nga addaan autoridad dagiti babbai iti pamilia?
17 Addaan dagiti babbai iti autoridad iti pamilia. Naidagadag kadagiti ubbing: “Anakko, denggem ti pannursuro toy amam, ket dika bay-an ti linteg ni inam.” (Proverbio 1:8) Ti pannakailadawan ti “natalunggadingan a babai” iti Proverbio kapitulo 31 ipalgakna a ti maysa a nagaget a naasawaan a babai saanna laeng nga imanehar ti sangakabbalayan no di ket mabalinna met a tamingen dagiti transaksion iti daga ken balay, mangipasdek iti nabunga a talon, mangipataray iti bassit a negosio, ken nalatak koma gapu kadagiti nasayaat a sasaona. Kangrunaan iti amin isut’ mapagulidanan a nadayaw a panagbuteng ti babai ken ni Jehova. Di pakasdaawan a ti pateg ti kasta nga asawa a babai ket “nangatngato ngem rubrubi”! Ti napateg a nalabaga a rubi ket mail-ilala unay para iti alahas ken pagbisti.—Proverbio 31:10-31.
Dagiti Babbai nga Immawat iti Naisangsangayan a Pabor ti Dios
18. Kadagiti ania a pamay-an a naipaayan iti naisangsangayan a pabor dagiti sumagmamano a babbai idi tiempo ti Biblia?
18 Ti panangipateg ni Jehova kadagiti babbai ket nayanninaw iti naisangsangayan a pabor nga impaayna iti sumagmamano kadakuada idi tiempo ti Biblia. Da Agar, Sara, ken ti baket ni Manoa ket sinarungkaran dagiti anghel a nangidanon kadakuada iti nadiosan a panangiwanwan. (Genesis 16:7-12; 18:9-15; Oc-ocom 13:2-5) Addada idi “ad-adipen a babbai” iti tabernakulo ken babbai a kumakanta iti templo.—Exodo 38:8; 1 Samuel 2:22; Eclesiastes 2:8.
19. No dadduma, inaramat ni Jehova dagiti babbai a mangibagi kenkuana iti ania a pamay-an?
19 Iti pakasaritaan ti Israel, pasaray nagaramat ni Jehova iti babai a mangibagi kenkuana wenno agsao maipaay kenkuana. Maipapan ken ni mammadto a Debora, mabasatayo: “Dagiti annak ti Israel sumang-atda idi kenkuana a paukom.” (Oc-ocom 4:5) Kalpasan ti panangparmek ti Israel iti ari ti Canaan a ni Jabin, pudno a naaddaan ni Debora iti naisangsangayan a pribilehio. Nabatad nga isut’ nangputar, uray kaskasano, iti paset ti kanta ti panagballigi nga idi agangay nagbalin a paset ti naipaltiing a rekord ni Jehova.c (Oc-ocom, kapitulo 5) Sinigsiglo kalpasanna, nangibaon ni Ari Josias ken ni mammadto a Hulda iti pannakabagi a nakairamanan ti nangato a padi tapno makiuman ken Jehova. Nabalinan ni Hulda ti simmungbat a buyogen ti autoridad: “Kastoy ti kuna ni Jehova a Dios ti Israel.” (2 Ar-ari 22:11-15) Iti dayta a gundaway, imbilin ti ari iti delegado a mapanda iti maysa a propetisa, ngem tapno umawat iti panangiwanwan ni Jehova.—Idiligyo ti Malakias 2:7.
20. Aniada a pagarigan ti mangipakita iti pannakaseknan ni Jehova iti rikrikna ken pagimbagan dagiti babbai?
20 Ti pannakaseknan ni Jehova iti pagimbagan dagiti babbai ket makita kadagiti pasamak a nagtignayanna maigapu iti sumagmamano a babbai a managdaydayawna. Namindua a nakibiang tapno masalakniban ti napintas nga asawa ni Abraham, a ni Sara, manipud iti pannakatulaw. (Genesis 12:14-20; 20:1-7) Ti Dios impakitaanna ti pabor ti saan unay a maay-ayat nga asawa ni Jacob, ni Lea, babaen ti ‘pananglukatna iti aanakanna’ tapno mangyanak iti maysa nga anak a lalaki. (Genesis 29:31, 32) Idi inrisgo ti dua a managbuteng-Dios a mammaltot nga Israelita ti biagda tapno maisalakan dagiti Hebreo nga annak a lallaki manipud iti panangpapatay kadagiti maladaga idiay Egipto, ni Jehova “inaramidna ida a sagsangakabbalayan” a buyogen ti panangapresiar. (Exodo 1:17, 20, 21) Sinungbatanna met ti napasnek a kararag ni Anna. (1 Samuel 1:10, 20) Ken idi naipasango ti balo [nga asawa] ti maysa a mammadto iti nagpautang a desidido a mangala kadagiti annakna a kas bayad ti utangna, isut’ saan a binaybay-an ni Jehova. Siaayat nga inusar ti Dios ni mammadto nga Eliseo a mangpaadu iti lana nga abasto [ti balo] tapno mabayadanna ti utang. Iti kasta, nataginayonna ti pamiliana ken ti dayawna.—Exodo 22:22, 23; 2 Ar-ari 4:1-7.
21. Mangidatag ti Hebreo a Kasuratan iti ania a natimbeng a panangiladawan iti kasasaad dagiti babbai?
21 No kasta, adayo iti panangiparegta iti di makaay-ayo a panangmatmat iti babbai, ti Hebreo a Kasuratan idatagna ti natimbeng a panangiladawan iti kasasaadda kadagiti adipen ti Dios. Nupay saan a sinalakniban ni Jehova dagiti babbai a managdaydayawna manipud iti kaitungpalan ti Genesis 3:16, dagiti nadiosan a lallaki a nangsurot iti ulidan ni Jehova ken nangipangag iti Lintegna trinatoda dagiti babbai a buyogen ti dayaw ken panagraem.
22. Idi adda ni Jesus ditoy daga, kasano a nabalbaliwan ti akem dagiti babbai, ken ania a salsaludsod ti naibangon?
22 Iti sinigsiglo kalpasan ti pannakakompleto ti Hebreo a Kasuratan, nabalbaliwan ti akem dagiti babbai a Judio. Idi nagparang ni Jesus ditoy daga, dagiti rabbiniko a tradision pinawilanda unay dagiti babbai iti narelihiosuan a pribilehio ken sosial a panagbiagda. Dagiti kadi kasta a tradision inimpluensiaanna ti pannakilangen ni Jesus kadagiti babbai? Kasanot’ rumbeng a pannakatrato dagiti Kristiano a babbai itatta? Masalaysayto dagitoy a saludsod iti sumaganad nga artikulo.
[Dagiti Footnote]
a Sigun iti Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary, dakamatenna ti “poligamia” kas “panagasawa a mabalin ti maysa a naasawaan nga aniaman ti seksona ti maaddaan iti nasursurók ngem maysa nga asawa nga aggigiddan.” Ti ad-adda nga espesipiko a termino a “polygyny” ket nadepinar kas “ti kasasaad wenno aramid a kaadda ti nasursurók ngem maysa nga asawa a babai nga aggigiddan.”
b Iti intero a Hebreo a Kasuratan, dagiti naasawaan a lallaki ken babbai ket ad-adda a masansan a nadakamat kas “asawa a lalaki” (Hebreo, ʼish) ken “asawa a babai” (Hebreo, ʼish·shahʹ). Idiay Eden, kas pagarigan, dagiti termino nga inaramat ni Jehova ket, saan a “makinkukua” ken ‘natagikuan,’ no di ket “asawa a lalaki” ken “asawa a babai.” (Genesis 2:24; 3:16, 17) Impadto ni Oseas a kalpasan ti panagsublida manipud iti pannakakayaw, sibababawi nga awaganto ti Israel ni Jehova a “Ti asawak a lalaki,” ket saanen a “Ti makinkukua kaniak.” Mabalin nga iparipirip daytoy a ti termino nga “asawa a lalaki” addaan iti nadungdungngo a kaipapanan ngem iti “makinkukua.”—Oseas 2:16.
c Naisangsangayan ti panangdakamat a mismo ni Debora iti bagina iti Oc-ocom 5:7.
Kasanoyo a Sungbatan?
◻ Aniat’ ipasimudaag dagiti sao a “katulongan” ken “komplemento” maipapan iti intuding-Dios nga akem ti babai?
◻ No us-usigentay dagiti kaugalian a nangapektar kadagiti babbai idi tiempo ti Biblia, aniat’ rumbeng a laglagipentayo?
◻ Aniat’ mangipakita a dagiti babbai addaanda iti nadayaw nga akem kadagiti adipen ti Dios idi ugma?
◻ Kadagiti ania a pamay-an a nangipaay ni Jehova iti naisangsangayan a pabor kadagiti babbai sakbay ti panawen Kristiano?