TARAON

Nadumaduma ti literal a kaipapanan dagiti Hebreo ken Griego a termino a naipatarus a “taraon,” kas iti “banag a kanen,” “pannakataraon,” “tinapay,” ken “karne, wenno lasag.”

Kalpasan ti panangparsuana kada Adan ken Eva, kinuna ti Dios: “Adtoy intedko kadakayo ti isuamin a mulmula a mangpataud iti bukel nga adda iti rabaw ti intero a daga ken tunggal kayo nga iti dayta adda ti bunga ti kayo a mangpataud iti bukel. Agserbi koma dayta kadakayo kas taraon.” Kinunana pay nga iti amin nga animal a parparsua, intedna ti “isuamin a berde a mulmula a maipaay a taraon.” Kinunana met ken Adan: “Manipud iti tunggal kayo iti minuyongan mabalinmo ti agpennek a mangan,” nga innayonna ti panangiparit iti maysa a kayo, ti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes.​—Ge 1:29, 30; 2:16, 17.

Manipud iti dayta a tiempo agingga iti Layus, saan nga ipasimudaag ti Biblia a ti lasag ti an-animal ket karaman iti pagtaraon ti tao. Pudno, naipasdek ti paglasinan iti nagbaetan ti nadalus ken narugit nga an-animal, ngem nabatad a mainaig daytoy iti an-animal a naaramat kadagiti panagisakripisio.​—Ge 7:2.

Idi naibilin ken Noe nga iserrekna ti an-animal iti daong, imbaga kenkuana ni Jehova: “No maipapan kenka, iyalaam ti bagim iti tunggal kita ti taraon a makan; ket ummongemto kenka, ket agserbinto a taraon a maipaay kenka ken maipaay kadakuada,” manen agparang a tuktukoyenna ti taraon manipud iti natnateng maipaay kadagiti tattao ken iti an-animal a naiserrek iti daong. (Ge 6:21) Kalpasan ti Layus, impalubos ni Jehova a ti tao inayonna ti lasag iti pagtaraonna, a kinunana: “Tunggal aggargaraw nga animal a sibibiag mabalin nga agserbi kas taraon maipaay kadakayo. Kas kadagiti berde a mula, itedko amin dayta kadakayo. Ti laeng lasag agraman ti kararuana​—ti darana​—dikay kanen.”​—Ge 9:3, 4.

Bukbukel. Agpada iti Hebreo ken Griego, ti sao a ‘mangan’ literal a kaipapananna ti “mangan iti tinapay,” mangipasimudaag a bukbukel ti kangrunaan a taraon dagiti tattao iti dagdaga a nadakamat iti Biblia. (Ge 43:31, 32) Sebada ken trigo ti kangrunaan a bukbukel; ti dadduma pay a bukbukel a nadakamat ket mijo ken espelta, maysa a kita ti trigo. (Uk 7:13; Isa 28:25; Eze 4:9; Jn 6:9, 13) Malaksid iti pannakausarna iti panagaramid iti tinapay, ti kadawyan nga arina ket naaramat maipaay iti maysa a kita ti linugaw. Masansan a nakan a nakirog ti bukel, mabalin a babaen ti panangala iti sangareppet a dawa ti bukbukel ken panangirub kadagita iti apuy wenno babaen ti panangikirog kadagita iti pariok. (Ru 2:14; 2Sm 17:28) Naaramid dayta a tinapay, a gagangay a ti bukel nagiling a nagasal. Nupay kasta, iti sumagmamano kadagiti tinapay ken bibingka, naaramat ti nasaysayaat, wenno napimpino, nga arina. (Ge 18:6; Ex 29:2) Ti maysa a pamay-an ti panagluto iti tinapay isu ti panangyaplag iti bellaay iti napudot a batbato wenno iti lantag a rabaw ti batbato nga iti dayta adda napasgedan nga apuy. Masansan a naaramat ti pangpaalsa wenno lebadura, nupay ti sumagmamano a tinapay ket naluto nga awanan pangpaalsa. (Le 7:13; 1Ar 19:6) Naaramat met dagiti urno, nga iti dayta dagiti masa a bellaay ket nadippit iti bato iti uneg ti urno. No dadduma, nailuto dagiti bibingka iti maysa a pariok, iti daplat a pariok, wenno iti nauneg a kaldero. Ti manteka a nausar ket lana, nalabit lana ti olibo.​—Le 2:4, 5, 7; 1Cr 9:31; kitaenyo ti PANAGLUTO ITI TINAPAY, PANADERO.

Natnateng. Nairaman dagiti bitsuelas wenno patani ken lentehas iti pagtaraon, naluto a gisado kas iti gisado a lentehas a linuto ni Jacob, a maipaay iti dayta inlako ni Esau ti kalinteganna kas inauna. (Ge 25:34) No dadduma, ti karne wenno lana ket nailaok iti gisado. Ti arina ket nalabit naaramid manipud kadagiti patani wenno mabalin a napaglalaok a bukbukel, patani, ken lentehas. (Eze 4:9) Ti maysa a kita dagiti pipino a naramraman ngem iti kita ti pipino ti Laud ket maysa a makapabang-ar a taraon. No nakiddit wenno saan a nasayaat ti danum, mabalin a kanen dagitoy kas pangsandi iti danum. Makan idi a naata dagiti pipino, adda asinna wenno awan, ket no dadduma napalamanan iti unegna ken nailuto. Buyogen iti panangil-iliw, linagip dagiti Israelita dagiti pipino, dagiti sandia, dagiti kutsay, dagiti lasona, ken ti bawang a kinnanda idiay Egipto. (Nu 11:4, 5) Dagitoy a taraon ket adda met idiay Palestina.

Dakamaten ni Job ti “malbabisko,” a ti tubbogna deskribirenna kas awan ramanna. (Job 6:6) Sawenna met ti maipapan kadagidiay taltalipungawen kas mangmangan iti naapgad a yerba ken ramramut dagiti kayo a retama.​—Job 30:4.

Ti Mishnah (Pesahim 2:6) dakamatenna ti endive ken chicory kas napait a natnateng a nausar iti Paskua.​—Ex 12:8.

Bungbunga ken Nues. Ti olibo ket naisangsangayan a pagtaraon idiay Palestina. Mabalin a sangapulo a tawen wenno napapaut pay ti palabsen sakbay a ti kayo mangrugi nga agpataud kadagiti nasayaat nga apit, ngem adu ti maibunga dayta gapu iti kasta unay a kinapaut ti biagna. Mabalin a makan idi dagiti bunga ti kayo nga olibo a kas met la ita, kalpasan a mayuper iti naasinan a danum. Dagiti olibo ket gubuayan met ti lana maipaay iti panagluto iti makmakan a kas iti gisado ken nalanaan a bibingka. Ti Biblia dakamatenna “dagiti nataba unay a putahe.”​—Isa 25:6.

Dagiti higos ket sabali pay a napateg a pagtaraon. (De 8:8) Apaman a makita iti maysa a kayo, dagiti nasapa a higos masansan a makan idi a dagus. (Isa 28:4) Dagiti naladaw a higos maibilag ken mapilpil kadagiti sukogan, ket maaramid a bibingka a higos. (1Sm 25:18; 1Cr 12:40) Naaramat kas pagtapal, yantangay addaanda kadagiti sangkap a pagagas. (Isa 38:21) Malaksid iti kadawyan a kayo a higos, ti maysa a kayo a pagaammo kas ti sikomoro (higos-sikomoro) ket agpatpataud met idi kadagiti makan a higos. (1Cr 27:28; Am 7:14) Ti dadduma pay a bunga isu ti datiles, granada, ken mansanas.​—Sol 5:11; Joe 1:12; Hag 2:19; kitaenyo ti MANSANAS.

Kadagiti nues a makmakan idi idiay Palestina, ti Biblia dakamatenna dagiti almendro ken bungbunga ti pistasio.​—Ge 43:11; Jer 1:11.

Dagiti ubas ket maysa kadagiti karuayan a taraon idiay Palestina. Idi sinimisim dagiti Israelita ti daga ti Canaan, nangyawidda iti dakkel a sangaraay nga ubas, nga inawit ti dua a lallaki babaen iti arimata. (Nu 13:23) Makan dagiti ubas a kas iti nainkasigudan a kasasaadda ken kasta met a naipagango (Nu 6:3) ken napilpil a napagbalin a bibingka. (1Sm 25:18; 1Cr 12:40) Kas ita, di pagduaduaan a dagiti naganus a bulong nakan kas berde a nateng; dagiti natangkenan a bulong naipakan kadagiti karnero ken kalding.

Dagiti bunga ti kayo nga algarroba ket gagangay a naipakan kadagiti animal, nupay mabalin a naaramat met a pagtaraon ti tao iti tiempo ti panagkasapulan. Ti mabisbisin a bayanggudaw nga anak iti pangngarig ni Jesus inyebkasna ti tarigagay a mangan kadagita.​—Lu 15:16; kitaenyo ti BUNGA TI ALGARROBA.

Rekado ken Diro. Dagiti rekado a pagaammo unay a naaramat a pangpananam isu ti yerbabuena, eneldo, kumino, ruda, ken bulbulong ti mustasa. (Mt 23:23; 13:31; Lu 11:42) Asin ti kangrunaan a maar-aramat a pagtempla, addaan met kadagiti sangkap a pangpreserba. Gapuna, ti “tulag ti asin” ket sigurado a tulag, saan a mawaswas. (Nu 18:19; 2Cr 13:5) Kanayonanna pay, ti Mishnah (Shabbat 6:5) dakamatenna ti pimienta. Ti alcaparra naaramat kas pangpaganas iti pannangan.​—Ec 12:5.

Naibilang ti diro kas nasayaat a taraon a mangparaniag iti matmata ken mangpakired. (1Sm 14:27-29; Sal 19:10; Pr 16:24) Ti raman ti manna ket kasla kadagiti dippit a tinapay nga addaan diro. (Ex 16:31) Ni Juan a Manangbautisar nangan iti diro a maibuyog kadagiti insekto a dudon.​—Mt 3:4.

Lasag kas Taraon. Kalpasan ti Layus, ti Dios imbagana ken Noe a, mairaman iti mulmula, ti tunggal aggargaraw nga animal a sibibiag ket mabalinna nga usaren kas taraon. (Ge 9:3, 4) Ngem iti sidong ti Linteg, dagiti laeng naibilang a nadalus nga an-animal ti mabalin a kanen dagiti Israelita. Nailanad dagitoy iti Levitico, kapitulo 11, ken Deuteronomio, kapitulo 14. Dagiti ordinario a tattao gagangay a saanda a nangan iti adu a karne. Ngem sagpaminsan a maparti ti maysa a kalding wenno kordero maipaay iti pakikaykaysa a sakripisio wenno kas pammadayaw iti maysa a sangaili. (Le 3:6, 7, 12; 2Sm 12:4; Lu 15:29, 30) Kadagiti nasalsaliwanwan, kakarnien a bakbaka ti naparti. (Ge 18:7; Pr 15:17; Lu 15:23) Ti sumagmamano kadagiti aanupen nga animal, kas iti kalakian nga ugsa, gasela, korso, atap a kalding, antilop, atap a toro, ken gamusa, ket makan idi, kasta met a maituno wenno mailambong ti karne. (Ge 25:28; De 12:15; 14:4, 5) Siiinget a naiparit ti pannangan iti dara, kas iti pannangan iti taba.​—Le 7:25-27.

Makan met idi ti agtatayab. Iti namilagruan a pamay-an, naipaayan dagiti Israelita iti pugo idiay let-ang. (Nu 11:31-33) Dagiti atap a kalapati, pagaw, tukling, ken billit-tuleng ket karaman kadagiti nadalus nga agtatayab. (1Sm 26:20; Mt 10:29) Kanayonanna pay, dagiti itlog ket paset ti pagtaraon.​—Isa 10:14; Lu 11:11, 12.

Karaman kadagiti makan nga insekto isu ti dudon. Daytoy, agraman ti diro, ket paset idi iti taraon ni Juan a Manangbautisar. (Mt 3:4) Ita, dagiti dudon ket kankanen ti sumagmamano nga Arabo. Kalpasan a naikkat ti ulo, saksaka, ken paypayak, dagiti dudon naisagana a makan ken naikirog iti lana wenno mantekilia.

Maala idi dagiti ikan manipud Mediteraneo ken kasta met manipud iti Baybay ti Galilea. Mangngalap ti sumagmamano kadagiti apostol ni Jesu-Kristo, ket adda gundaway a ni Jesus, kalpasan ti panagungarna, nangisagana maipaay kadagiti adalanna iti sumagmamano nga ikan iti rabaw ti dumardarang a beggang. (Jn 21:9) Napindang met dagiti ikan, a nagpaay kas taraon a nalaka nga awiten dagiti agdaldaliasat. Dagiti ikan iti dua a milagro ni Jesus a panangpakan iti umariwekwek ket nalabit napindang nga ikan. (Mt 15:34; Mr 6:38) Ti maysa kadagiti ruangan ti Jerusalem ket napanaganan iti Ruangan ti Ikan, nalabit mangipasimudaag nga adda tiendaan ti ikan iti dayta wenno iti asideg dayta. (Ne 3:3) Idi kaaldawan ni Nehemias, dagiti taga Tiro nagilakoda iti ikan idiay Jerusalem.​—Ne 13:16.

Dagiti Produkto ti Gatas ken Dagiti Inumen. Ti gatas ken dagiti produkto ti gatas, a gatas dagiti baka, kalding, wenno karnero ti maaramat, ket napateg met kas taraon. (1Sm 17:18) Ti gatas kadawyanna a naidulin kadagiti lalat a botelia. (Uk 4:19) Nadaras nga umalsem dayta. Ti Hebreo a sao a chem·ʼahʹ, naipatarus a “mantekilia,” mabalin a kaipapananna met ti “napagbalay a gatas.” Ti keso ket pagaammo met unay. Iti kinapudnona, ti Ginget Tyropoeon (dagiti Agar-aramid iti Keso) timmaraigid iti makinlaud a deppaar ti mismo a nagkauna a siudad ti Jerusalem.​—Uk 5:25; 2Sm 17:29; Job 10:10; kitaenyo ti KESO.

Ti panagaramid iti arak ket maysa kadagiti kangrunaan nga usar ti ubas. No dadduma, ti arak narekaduan ken kasta met a nagamporan. (Pr 9:2, 5; Sol 8:2; Isa 5:22) Ti panagburas iti ubas ket naaramid iti otonio. Iti nabara a klima, nadaras nga umalsem ti tubbog. Ti panagburas iti ubas ket maaramid sumagmamano a bulan sakbay ti tiempo ti Paskua. Iti Paskua, nagbalin a kaugalian dagiti grupo ti pampamilia ti iyiinum iti sumagmamano a kopa ti arak, a naalsemen iti dayta a tiempo. Gapuna, idi rinambakan ni Jesus ti Paskua ti 33 K.P., imminum iti pudpudno a nalabaga nga arak, a ti sumagmamano iti dayta ket intukonna kadagiti adalanna idi inyussuatna ti Pangrabii ti Apo. (Mr 14:23-25) Napaalsem met nga arak ti pinataud ni Jesus iti maysa a padaya ti kasar. (Jn 2:9, 10) Kasta met a naaramat ti arak maipaay kadagiti panagagas. (1Ti 5:23) Naaramat met ti suka a nagtaud iti arak ti ubas, puro wenno nalaokan kadagiti rekado wenno tubbog ti prutas. (Nu 6:3; Ru 2:14) Ti sabali pay nga inumen isu ti serbesa a trigo, ket maysa a makapabang-ar nga inumen ti naaramid manipud tubbog ti granada.​—Sol 8:2; Isa 1:22; Os 4:18.

Manna. Manna ti kangrunaan a taraon dagiti Israelita idiay let-ang. Iti Numeros 11:7, 8, nadeskribir dayta a kasla bukel ti kulantro, a ti langana ket tutot ti bedelio. Nagiling dayta kadagiti paggilingan a pusiposen ti ima wenno nabayo iti alsong ken nailambong wenno napagbalin a tintinapay a ti ramanda ket kasla nalanaan a nasam-it a tinapay. Nadakamat dayta kas “ti mismo a tinapay dagidiay mannakabalin.”​—Sal 78:24, 25; kitaenyo ti MANNA.

Pannangan a Sangsangkamaysa. Kadagidi tiempo ti Biblia, ti pannangan a sangsangkamaysa iti taraon impasimudaagna ti kaadda ti singgalut ti panagkakadua. (Ge 31:54; 2Sm 9:7, 10, 11, 13; kitaenyo ti PANNANGAN.) Ti panagkedked a makipangan iti sabali a tao ipasimudaagna ti unget wenno dadduma pay a bumusbusor a rikna wenno kababalin. (1Sm 20:34; Ara 11:2, 3; Ga 2:11, 12) Ti taraon masansan a naaramat kas sagut, tapno magun-od wenno masigurado ti naimbag a nakem ti sabali, yantangay ti panangawat iti sagut ket naibilang a mangobligar iti immawat a salimetmetanna ti pannakikappia.​—Ge 33:8-16; 1Sm 9:6-8; 25:18, 19; 1Ar 14:1-3.

Panangmatmat Dagiti Kristiano. Awan dagiti Kristiano iti sidong ti panangipawil ti Linteg no maipapan kadagiti nadalus ken narugit a taraon. Nakalikaguman kadakuada nga umadayoda iti dara ken iti bambanag a nabekkel, awan sabali, bambanag a saan a nasayaat ti pannakapadarana. (Ara 15:19, 20, 28, 29) Ngem malaksid iti daytoy a pammilin ti Biblia, ti pannangan wenno ti iyaadayo iti sumagmamano a kita ti taraon saanda a pagbalinen nga isyu ket saanda met a padasen nga iturayan ti konsiensia ti sabali a tao babaen iti bukodda a konsiensia no maipapan iti pannangan iti taraon. Nupay kasta, napakdaaranda maibusor iti pannangan iti taraon a naidaton kadagiti idolo ken maibusor iti panangitibkol iti sabali a tao babaen ti panangipilitda nga aramatenda ti Nakristianuan a wayawayada maipapan iti pannangan iti taraon. (1Co 8; 10:23-33) Ti Pagarian ken dagiti naespirituan nga interes dayta ti ipangpangruna koma dagiti Kristiano, saan ket a ti taraon wenno ti pannakaisagana dayta.​—Ro 14:17; Heb 13:9.

Naespirituan a Taraon. Nagragsakan ni Jesus ti panangaramid iti pagayatan ni Amana ket dinakamatna dayta kas taraonna. (Jn 4:32, 34) Impadtona a dutokanna “ti matalek ken masirib nga adipen” a mangipaay iti (naespirituan a) taraon iti umiso a tiempo kadagiti adalanna. (Mt 24:44-47; kitaenyo ti MATALEK KEN MASIRIB NGA ADIPEN.) No kasano nga imbaga ni Moises kadagiti Israelita: “Saan a babaen iti tinapay laeng nga agbiag ti tao no di ket babaen iti tunggal ebkas ti ngiwat ni Jehova nga agbiag ti tao” (De 8:3), pinaregta ni Jesus dagiti adalanna a sapulenda, saan a ti namaterialan a taraon, no di ket ti taraon a mataginayon maipaay iti biag nga agnanayon. (Jn 6:26, 27; idiligyo ti Hab 3:17, 18.) Kinunana a saanda koma a maringgoran maipapan iti taraon ken inumenda, ta “napatpateg ti kararua ngem iti taraon.”​—Mt 6:25; Lu 12:22, 23.

Ni apostol Pablo kinunana a dagiti pamunganayan a banag ti Nakristianuan a doktrina ket kas iti “gatas,” ket ti naun-uneg a pannakaammo kas iti “nakired a taraon.” (Heb 5:12-14; 6:1, 2; 1Co 3:1-3) Dinakamat met ni Pedro ti panangpatanor iti naespirituan nga idadakkel babaen iti “awan lalaokna a gatas a kukua ti sao.” (1Pe 2:2) Inawagan ni Jesus ti bagina kas “tinapay ti biag,” nangatngato ti kalidadna ngem iti manna a naipaay idiay let-ang, ket impamatmatna nga isu addaan iti abasto nga iti kasta saanen nga agbisin manen daydiay mangan iti dayta. (Jn 6:32-35) Napakigtotanna ti sumagmamano kadagiti pasurotna a saan a naespirituan ti panagpampanunotda idi a ti lasag ken darana inyaspingna iti taraon ken inumen (nga iti dayta mabalinda ti “agtaraon” babaen iti pammati iti subbot a datonna) maipaay iti agnanayon a biag.​—Jn 6:54-60.

Inkari ni Jehova ti tiempo inton ipaayna ti kinaruay agpadpada iti naespirituan ken namaterialan a taraon maipaay kadagiti matalek a tattaona iti intero a daga, nga awanen ti bisin a mamagpeggad kadakuada.​—Sal 72:16; 85:12; Isa 25:6; kitaenyo ti BISIN; PANAGLUTO, DAGITI ARUATEN ITI PANAGLUTO; ken bambanag a pagtaraon iti sidong dagiti pauloda.