MIDIAN, DAGITI MIDIANITA

[Ken (Kukua ni) Midian].

1. Maysa kadagiti annak ni Abraham babaen iti kamalalana a ni Ketura; ti ama da Efa, Efer, Hanoc, Abida, ken Eldaa. (Ge 25:1, 2, 4; 1Cr 1:32, 33) Sakbay ti ipapatayna, nangted ni Abraham iti sagsagut ken Midian ken iti dadduma pay nga annak dagiti kamalalana ket kalpasanna imbaonna ida iti daga iti Daya.​—Ge 25:5, 6.

2. Dagiti kaputotan ni Midian nga anak ni Abraham naawaganda kas “Midian” ken “Midianita.” (Nu 31:2, 3) No dadduma, agparang a tukoyen ida ti Biblia kas Ismaelita. (Idiligyo ti Ge 37:25, 27, 28, 36; 39:1; Uk 8:22, 24.) Mabalin nga ipasimudaag daytoy a dagiti kaputotan ni Abraham babaen iti annakna a da Ismael ken Midian agkaaspingda unay iti wagas ti panagbibiagda, ken mabalin a napataud ti ad-adda pay panamagkaykaysa babaen ti panagiinnassawa dagiti tattao kadagitoy dua nga ili. Agparang met nga adda sumagmamano a Keneo a pagaammo kas Midianita. Yantangay nadakamaten dagiti Keneo kas maysa nga ili sakbay ti pannakayanak ni Midian, mabalin a kaipapanan daytoy a ni Hobab, ti Keneo a kayong ni Moises, ket maysa a Midianita no iti geograpiko laeng a panangmatmat.​—Ge 15:18, 19; Nu 10:29; Uk 1:16; 4:11; kitaenyo ti ISMAELITA; KENEO.

Kas kapkaputotan ni Abraham, ti pagsasao dagiti Midianita nalabit umas-asping unay iti Hebreo. Kas pagarigan, mabalbalin a saan a narigatan ni Gideon a mangtarus kadagiti Midianita. (Uk 7:13-15; 8:18, 19) Nupay kasta, posible met a nasursuro ni Gideon ti pagsasao dagiti Midianita, yantangay inturayanda ti Israel iti pito a tawen.​—Uk 6:1.

Dagiti Midianita kangrunaanna nga agakar-akarda nga agnanaed iti tolda. (Uk 6:5, 6; Hab 3:7) Ngem idi kaaldawan ni Moises, naikuna met nga agnanaedda kadagiti siudad. (Nu 31:9, 10) Nakarangrang-ayda iti daydi a tiempo, nga addaanda iti pinullo a ribu nga asno ken an-animal iti arban ken pangpangen. (Nu 31:32-34) Karaman iti kinabaknangda dagiti pagarkos a balitok, a ti pakadagupan a dagsen dagitoy ket nasurok a 191 kg (512 lb t, aggatad ita iti nasurok a $2,150,000).​—Nu 31:50-52.

Mabalbalin nga agpadpada dagiti lallaki ken babbai nga inarkosanda ti bagbagida kadagiti pagarkos a balitok, agraman kadagiti aritos ti agong ken ar-aritos. Nagkawes idi dagiti Midianita nga ar-ari kadagiti “kawes a delana a natinaan iti lumabaga a purpura,” ket uray dagiti kamelioda addaanda kadagiti kuentas, a nabatad nga adda naikapet kadagita a sinanbulan nga ar-arkos.​—Nu 31:50; Uk 8:21, 26.

Awan duadua a nagun-od dagiti Midianita ti kaaduan a kinabaknangda babaen iti panagkomersio ken panagsamsam. (Idiligyo ti Ge 37:28; Uk 6:5, 6.) Sipud pay idi tiempo ni Jose, nagdaliasaten nga agturong iti Egipto dagiti sangkakuyogan a managbiahe a Midianita a komersiante. Ni Jose ket inlako dagiti kakabsatna iti ama kadagiti kasta a sangkakuyogan a managbiahe nga agturong iti Egipto ken agaw-awit kadagiti nabanglo a tutot.​—Ge 37:25, 28.

Nalabit maysa a tiempo sakbay ti iseserrek ti Israel iti Naikari a Daga, ti Edomita nga ari a ni Hadad (anak ni Bedad) nagun-odna ti balligi maibusor kadagiti Midianita idiay tay-ak ti Moab.​—Ge 36:35; 1Cr 1:46.

Ituggodda ti Israel nga Agbasol. Idi agangay, nangiparangarang dagiti Midianita iti ibubusor kadagiti Israelita. Nakitinnulongda kadagiti Moabita babaen iti panangtangdanda ken mammadto Balaam tapno ilunodna ti Israel. (Nu 22:4-7) Idi saan a nagballigi daytoy, dagiti Midianita ken dagiti Moabita, babaen iti balakad ni Balaam, sisisikap nga inusarda ti babbai kadakuada tapno uyotanda ti rinibu nga Israelita a lallaki a makiraman iti seksual nga imoralidad ken idolatria mainaig ken Baal ti Peor. (Nu 25:1-9, 14-18; 31:15, 16; 1Co 10:8; Apo 2:14) Kalpasan dayta, kas panagtulnog dagiti Israelita iti bilin ti Dios, binalesda ti Midian. Dagiti siudad ken dagiti napaderan a pakarso ti Midian iti dayta a disso pinuoranda iti apuy. Rinibu a napaamo nga animal ken adu nga aruaten a balitok ti naala kas samsam. Amin ket napapatay, agraman ti lima nga ar-ari ti Midian​—da Evi, Rekem, Zur, Hur, ken Reba​—dagiti laeng birhen ti di nairaman.​—Nu 31.

Nakurang a tallo a siglo kalpasanna, nakaungar dagiti Midianita manipud iti daytoy a pannakadidigra nga iti kasta kabalinandan nga irurumen dagiti Israelita iti pito a tawen. (Idiligyo ti Uk 6:1; 11:25, 26.) Kaduada dagiti Amalekita ken dagiti “taga Daya,” dagitoy nga agakar-akar nga agnanaed iti tolda, agraman dagiti dinguenda ken di mabilang a kamelioda, sinerrekda ti daga ti Israel agingga iti Gaza, a sinamsamda dagiti napaamo nga animal dagiti Israelita ken kasta met nga inibusda dagiti apitda.​—Uk 6:2-6.

Nakaro a Pannakaabak Babaen ken Gideon. Kamaudiananna, idi a ti Israel immasug ken Jehova maipaay iti tulong, imbangonna ni Gideon a mangispal kadakuada. (Uk 6:7-16) Naan-anay unay ti inaramid ni Jehova a panangpaksiat kadakuada babaen kenkuana ta awanen ti nailanad nga aniaman a pannakasinga pay manipud kadagiti Midianita. (Uk 8:28) Napapatay dagiti prinsipeda a da Oreb ken Zeeb, kas met ti ar-arida a da Zeba ken Zalmunna. (Uk 7:25; 8:5, 21; kitaenyo ti GIDEON.) Kalpasan ti adu siglo, matuktukoy pay laeng ti panagballigi maibusor iti Midian no madesdeskribir ti panangburak iti bileg ti kabusor.​—Isa 9:4; 10:24-26; kitaenyo met ti Sal 83:9-11.

Maisupadi iti ibubusor dagiti Midianita iti nasapsapa a tiempo, ti maysa a padto ti pannakaisubli impatuldona ti tiempo inton “dagiti urbon a kalakian a kamelio ti Midian ken ti Efa” mangyegda kadagiti sagut iti Sion.​—Isa 60:5, 6, 11-14.

3. Ti teritoria a sinakup dagiti Midianita ket pagaammo kas “Midian” wenno “ti daga ti Midian.” (1Ar 11:18; Hab 3:7) Umanamong ti kaaduan a dagiti kaputotan ni Midian nagsaadda kangrunaanna iti makin-amianan a laud a paset ti Arabia iti mismo a dayaen ti Gulpo ti ʽAqaba. Ngem saan a masigurado ti saklawen dagiti ik-ikutanda a daga ken nagbaliwbaliw la ketdi iti panaglabas ti tiempo a kaaddada. Bayat ti panagbiag ni Moises, adu a Midianita ti mabalbalin a nagnaed iti asideg ti teritoria ti Moab ken iti aglawlaw ti rehion nga inturayan ti Amoreo nga Ari Sihon.​—Nu 22:4; 31:8-12; Jos 13:21.

Ni Moises a mismo binusbosna ti agarup 40 a tawen iti daga ti Midian. Sadiay inasawana ni Zipora, maysa kadagiti pito nga annak a babbai ni Jetro a padi ti Midian. (Kitaenyo ti JETRO.) Babaen ken Zipora, naaddaan ni Moises iti dua nga annak, da Gersom ken Eliezer. Gapu iti trabahona kas pastor maipaay iti katuganganna-a-lalaki, ni Moises naipan iti kabambantayan a lugar iti aglawlaw ti Horeb, a mangipasimudaag a nagnaed iti asideg ti Gulpo ti ʽAqaba. Nupay kasta, saan a masinunuo no ti rehion iti aglawlaw ti Horeb ket paset idi “ti daga ti Midian.” (Ex 2:15-22; 3:1; 4:18-20; 18:1-4; Ara 7:29, 30) Agparang nga iti naud-udi a tiempo, mabalbalin a ti Edom natukoy met kas ti Midian.​—1Ar 11:14-18.