Librot’ Biblia Numero 7​—Oc-ocom

Mannurat: Samuel

Lugar a Nakaisuratanna: Israel

Nalpas a Naisurat: c. 1100 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: c. 1450–1120 K.K.P.

 1. Kasano a nagpaiduma ti periodo dagiti ukom?

ADDA panid iti historiat’ Israel a napnot’ aksion, agsinnublat ti makadidigra a pannakairubodat’ dinedemonio a relihion ken naasi a panangispal ni Jehova iti nagbabawi nga ilina babaen kadagiti ukom a dinutokanna. Makapabileg pammati dagiti maingel nga aramid da Otoniel, Ehud, Samgar, ken dagiti ukom a simmaruno. Kas nakunat’ nagsurat iti Hebreo: “Agkurangakto iti tiempo no sawek ti maipapan kada Gideon, Barac, Samson, Jefte, . . . gapu iti pammati inabakda dagiti pagarian idi nakibakalda, nagaramidda iti kinalinteg, . . . manipud kinakapuyda nagbalinda a nabileg, nagmaingelda iti gubat, pinagtarayda dagiti buyot dagiti ganggannaet.” (Heb. 11:32-34) Tapno makompleto ti 12 a matalek nga ukom itoy a periodo, adda pay da Tola, Jair, Ibsan, Elon, ken Abdon. (Saan a dati a mairaman ni Samuel kadagiti ukom.) Ni Jehova ti nakilaban kadagiti gubat dagiti ukom, ket napnodat’ espiritu idi intungpalda ti kinamaingelda. Dios amin ti pinadayawan ken impadayagda.

 2. Kasano a maikanatad ti Hebreo a nagan ti libro nga Oc-ocom?

² Idiay Septuagint naawagan Kri·taiʹ daytoy a libro, ket iti Hebreo a Biblia, Sho·phetimʹ, a naipatarus “Oc-ocom.” Ti Sho·phetimʹ naadaw iti berbo a sha·phatʹ, kayuloganna “mangukom, mangitandudo, mangdusa, mangituray,” a yebkasna unay ti saad dagitoy teokratiko a dinutokan ti “Dios nga Ukom dagiti isuamin.” (Heb. 12:23) Lallaki dagitoy a binangon ni Jehova kada okasion a mangispal iti ilina manipud panangtagabo dagiti ganggannaet a nasion.

 3. Kaano a naisurat ti Oc-ocom?

³ Kaano a naisurat ti Oc-ocom? Dua nga ebkas itoy a librot’ tumulong a sumungbat. Umuna: “Ngem dagiti Jebuseo nagnaedda . . . idiay Jerusalem agingga itoy nga aldaw.” (Oc. 1:21) Yantangay naala ni Ari David “ti sarikedked ti Sion” kadagiti Jebuseo idi maikawalo a tawen ti panagturayna, wenno idi 1070 K.K.P., naisurat dagiti Oc-ocom sakbay dayta. (2 Sam. 5:4-7) Ti maikadua nga ebkas mamimpat nga agparang: “Kadagidiay nga aldaw awan idi ti ari iti Israel.” (Oc. 17:6; 18:1; 19:1; 21:25) No kasta, naisurat dayta idi adda “ari iti Israel,” kayatna a sawen, kalpasan a ni Saul nagbalin nga immuna nga ari idi 1117 K.K.P. Agpetsa ngarud dayta iti baet ti 1117 ken 1070 K.K.P.

 4. Asinot’ mannurat iti Oc-ocom?

⁴ Asinot’ mannurat? Di pagduaduaan, a debosionado nga adipen ni Jehova. Ni Samuel ti kakaisuna a kangrunaan a nangitandudo iti panagdaydayaw ken Jehova iti tiempo a nagbaetan dagiti ukom ken ar-ari, ket isu met ti damo kadagiti matalek a propeta. No kasta, ni Samuel ti nainkalintegan a nangirekord iti historia dagiti ukom.

 5. Kasano a makuenta ti periodo ti Oc-ocom?

⁵ Ania a periodot’ saklawen ti Oc-ocom? Makuenta daytoy manipud 1 Ar-ari 6:1, nga ipakitana nga inrugin Salomon a bangonen ti balay ni Jehova idi maikapat a tawen ti turayna, nga isu met ti “maikapat a gasut ket walopulo a tawen iti kalpasan ti ipapanaw dagiti annak ti Israel iti daga nga Egipto.” (Gapu ta ti “maikapat a gasut ket walopulo” ket ordinal a numero, irepresentana ti 479 a kompleto a tawen.) Dagiti makuenta a periodo a saklaw ti 479 a tawen isuda ti 40 a tawen iti sidong ni Moises idiay let-ang (Deut. 8:2), 40 a tawen a turay ni Saul (Ara. 13:21), 40 a tawen a turay ni David (2 Sam. 5:4, 5), ken ti damo a 3 a kompleto a tawen a turay ni Salomon. No ikkaten daytoy 123 a tawen manipud 479 iti 1 Ar-ari 6:1, adda pay nabati a 356 a tawen iti nagbaetan ti iseserrek ti Israel idiay Canaan ken ti rugi ti turay ni Saul.a Dagiti nairekord iti libro nga Oc-ocom, ad-adda a nairugida iti ipapatay ni Josue ingga iti tiempon Samuel, a saklawenda ti agarup 330 a tawen iti daytoy 356-años a periodo.

 6. Aniat’ mamaneknek nga autentiko ti Oc-ocom?

⁶ Di pagduaduaan nga autentiko ti Oc-ocom. Datin a binigbig dagiti Judio a paset dayta ti katalogot’ Biblia. Nagadaw nga agpada dagiti mannurat iti Hebreo ken Nakristianuan a Griego a Kasuratan iti dayta, kas iti Salmo 83:9-18; Isaias 9:4; 10:26; ken Hebreo 11:32-34. No iti kinaprangka, dina inlimed ti nagkurangan ken itatallikud ti Israel, ngem intan-okna ti di mabubos a naayat a kinamanangaasin Jehova. Ni Jehova, saan ket a natauan la nga ukom, ti napadayawan kas Manangispal iti Israel.

 7. (a) Kasano a suportaran ti arkeolohia ti rekord iti Oc-ocom? (b) Apay a maitutop nga imbilin ni Jehova ti pannakaikisap dagiti managrukbab ken Baal?

⁷ Maysa pay, dagiti nakabakab ti arkeolohia suportaranda ti kinahustot’ Oc-ocom. Ti nagpaiduma isut’ kasasaad ti Baal a relihion dagiti Cananeo. Laksid iti tinukoy ti Biblia, bassit ti ammoda idi iti Baalismo agingga a nakabakabda ti kadaanan a Cananeo a siudad ti Ugarit (ti moderno a Ras Shamra iti kosta ti Siria a kasumbangir ti makindaya nga amianan nga ungtot’ isla a Cyprus), a nangrugi idi 1929. Ditoy, naipalgak a ti Baal a relihion napnot’ materialismo, nakaro a nasionalismo, ken panagrukbab iti sekso. Masinunuo a kada siudad a Cananeo adda santuariona ken Baal agraman altar a naawagan nangato a disso. Iti unegda, adda ladladawan ni Baal ket iti denna dagiti altar idiay ruar adda dagiti bato a monmon​—a nalabit phalico a simbolo ken Baal. Dagiti nakaap-aprang a natauan a daton minansaandat’ dara dagitoy nga altar. Idi naalisan dagiti Israelita iti Baalismo, indatonda met dagiti annakda. (Jer. 32:35) Adda sagrado a bautek a nangirepresenta ken Asera, inan Baal. Ti diosat’ panagadu, a ni Astarot, asawan Baal, nagrukbabanda babaen kadagiti nalaad a ritual iti sekso, a lallaki ken babbai ti “kinonsagrarda” kas balangkantis iti templo. Di ngad pagsiddaawan nga impaikisap ni Jehova ti Baalismo agraman dagiti makarimon a pasurotna. “Ti matam dinanto kaasian ida; ket dikanto met agserbi kadagiti diosda.”​—Deut. 7:16.b

LINAON TI OC-OCOM

 8. Aniada a seksion ti natural a pakabingbingayan ti Oc-ocom?

⁸ Natural nga agkatlo a seksion ti libro. Ti umuna a dua a kapitulo deskribirenda ti kasasaad ti Israel idi. Ti kapitulo 3 inggat’ 16 deskribirenda ti panangispal dagiti 12 nga ukom. Ti 17 inggat’ 21 deskribirenda ti panagririkkiar iti uneg ti Israel.

 9. Ania nga impormasion ti itden ti dua a panglukat a kapitulot’ Oc-ocom?

⁹ Kasasaad iti Israel idi tiempo dagiti ukom (1:1–2:23). Nadeskribir dagiti tribot’ Israel idi nagwarasda kadagiti naituding a teritoriada. Ngem, imbes a pinaksiatda a naan-anay dagiti Cananeo, tinagaboda ida, ket impalubosda a makipagnaed kadagiti Israelita. Gapuna kinunat’ anghel ni Jehova, “Agbalindanto a silo kadakayo, ket dagiti diosda isudanto ti manggargari kadakayo.” (2:3) Gapuna, apaman a rimsua ti baro a kaputotan a dina ammo ni Jehova wenno dagiti gapuananna, timmallikud dagiti umili ket nagserbida kadagiti Baal ken sabali a didiosen. Gapu ta ti ima ni Jehova ket maibusor kadakuada a maipaay iti didigra, “naparigatda iti kasta unay.” Gaput’ kinasubegda ken dida impangag uray dagiti ukom, awan kadagiti nasion nga imbatina a mangsuot iti Israel ti pinagtalaw ni Jehova. Daytoy nga impormasion ti tumulong tapno matarusantay dagiti simmaganad a pasamak.​—2:15.

10. Makimbileg ti panangukom ni Otoniel, ket aniat’ resultana?

¹⁰ Ni Ukom Otoniel (3:1-11). Idi pinarigat ida dagiti Cananeo a nangautibo kadakuada, nagdawat dagiti annak ti Israel iti tulong ni Jehova. Binangonna nga immuna ni Otoniel kas ukom. Nangukom kadin Otoniel iti bileg ken sirib ti tao? Saan, ta mabasatayo: “Ti espiritu ni Jehova immapay kenkuana” tapno parmekennat’ kabusor ti Israel. “Kalpasanna ti daga nagtalna kadagiti uppat a pulo a tawen.”​—3:10, 11.

11. Kasano nga inusar ni Jehova ni Ehud a nangispal iti Israel?

¹¹ Ni Ukom Ehud (3:12-30). Idi a dagiti annak ti Israel 18-años nga inturayan ni Eglon nga arit’ Moab, impangag manen ni Jehova ti panagpakaasida, ket binangonnan Ukom Ehud. Idi nakitungtong a pribada iti ari, ni apigud nga Ehud inruarnat’ kampilanna a naisuksok iti kawesna ket pinataynan Eglon idi inwekweknat’ kampilanna iti tian ni nalukmeg nga Eglon. Simmaranay a dagus ti Israel ken Ehud a nanglaban iti Moab, ket ti daga sinagrapna manen ti inana nga inted ti Dios, iti unos ti 80 a tawen.

12. Aniat’ mangipakita a ti panagbiktoria ni Samgar ket maigaput’ pannakabalin ti Dios?

¹² Ni Ukom Samgar (3:31). Insalakan ni Samgar ti Israel idi kinabilna ti 600 a Filisteo. Maipasimudaag a bileg ni Jehova ti namagbiktoria gapu iti igam a nausar​—pagtugkik la iti baka.

13. Aniada a dramatiko a pasamak ti naitampok iti kantat’ panagbiktoria da Barac ken Debora?

¹³ Ni Ukom Barac (4:1–5:31). Simmaruno, ti Israel inturayan ni Jabin a Cananeo nga ari ken ni Sisera, a kapitan ti armadana, nga impalangguadna ti 900 a karuahe nga adda landok a kumpayda. Idi imkis manen ti Israel ken Jehova, binangonna ni Ukom Barac, a sibabael a sinuportaran ni propetisa Debora. Tapno di agpalangguad ni Barac ken ti armadana, impakaammon Debora a ti dangadang iturong ni Jehova, ket impadtona: “Ni Jehova ilakonanto ni Sisera iti ima ti maysa a babai.” (4:9) Pinagtitipon ni Barac dagiti lallaki ti Neftali ken Zabulon idiay Bantay Tabor. Simmalog a nakidangadang ti armadana a 10,000. Ti napigsa a pammati isut’ nangabak. ‘Ni Jehova riniribuknan Sisera ken amin a karuahena ken intero a pakarso,’ a kinamakam ida ti bigla a layus idiay ginget ti Cison. “Awan idi ti natda uray maysa.” (4:15, 16) Ni Jael, asawan Heber a Kineo, a makintoldat’ nagkamangan ni Sisera, inringpasnat’ panangikisap idi impaloknat’ pasok ti tolda iti pispis ni Sisera. “Iti kasta ti Dios pinarmekna ni Jabin.” (4:23) Siraragsak a nagkanta da Debora ken Barac, nga intan-okdat’ di magawayan a bileg ni Jehova, nga uray dagiti bituen pinaggunayna a limmaban ken Sisera. Wen, tiempon a “bendituen[da] ni Jehova”! (5:2) Simmaruno ti 40 a tawen a kappia.

14, 15. Aniat’ pagilasinan ni Gideon nga isut’ sinuportaran ni Jehova, ket kasano nga ad-adda a naipaganetget daytoy sigun iti ultimo a pannakaabak dagiti Madianita?

¹⁴ Ni Ukom Gideon (6:1–9:57). Dimmakes manen dagiti annak ti Israel, ket ti daga rinebbek dagiti rimmaut a Madianita. Ni Jehova, baeten iti anghelna, dinutokannan Gideon kas ukom, ket impanamnama a mismo ni Jehova kenkuana dagitoy a sao, “Pudno nga addaakto kenka.” (6:16) Ti damo a nabileg a tignay ni Gideon isut’ inna panangrebbat’ altar ni Baal idiay mismo a siudadna. Ti nagsusugpon a buyot ti kabusor binallasiwdan ti Jezreel ket ‘ti espiritu ni Jehova immay ken Gideon’ bayat nga inummongnat’ Israel a makigubat. (6:34) Gaput’ pannubok iti dutdot a nalinnaawan idiay pagtaltagan, dua a pagilasinan ti inawat ni Gideon a ti Dios makikadua kenkuana.

¹⁵ Imbaga ni Jehova ken Gideon a ti 32,000 a buyotna dakkel unay ket daytantot’ natauan a pagpannakkelda no mangabakda. Dagiti takrut napagawidda nga immuna, ket adda 10,000 a nabati. (Oc. 7:3; Deut. 20:8) Sa, idi nasubok ti panaginumda, 300 laeng a nasiglat ken nasalukag ti nabati. Sinimisim ni Gideon ti pakarso ti Madian iti rabii ket naparegta idi nangngegna ti maysa a nangipatarus iti tagtagainep a kaipapananna a “daytoy awan sabali no di ti kampilan ni Gideon . . . Ti pudno a Dios inyawatna ti Madian ken amin a pakarso iti imana.” (Oc. 7:14) Nagrukbab ni Gideon iti Dios sana pinagkatlo a grupo ti buyotna iti likmut ti pakarsot’ Madian. Ti linak ti rabii bigla a nabuak gaput’ panagtangguyob, pannakaburak dagiti dakkel a gorgorita, panagraniag dagiti aluten, ken panangyikkis ti 300 a buyot ni Gideon iti, “Ti kampilan da Jehova ken ni Gideon!” (7:20) Nawarawara ti buyot dagiti kabusor. Naglilinnabanda sada nagtataray. Kinamat ti Israel ida, nga inkisapda ida ken pinatayda dagiti prinsipeda. Ti Israel dinawatna itan nga iturayan koma ni Gideon ida, ngem nagkitakit, a kunkunana: “Ni Jehova isu ti agturayto kadakayo.” (8:23) Ngem, nangaramid iti efod manipud samsam iti gubat, nga urayda la a nagrukbaban ket nagbalin a silo ken Gideon agraman sangakabbalayanna. Ti daga naginanat’ 40 a tawen bayat a nangukom ni Gideon.

16. Aniat’ didigra a napagteng ni mananggamgam nga Abimelec?

¹⁶ Ni Abimelec, maysa kadagiti annak ni Gideon iti kamalalana, ginamgamnat’ pannakabalin idi natay ni Gideon, ket pinatayna ti 70 a lallaki a kabsatnat’ ama. Ni la Jotam, inaudin Gideon, ti nakalasat, ket inwaragawagna idiay tuktok ti Bantay Gerizim ti pannakapukaw ni Abimelec. Iti daytoy a pangngarig, inladawanna ti “kinaari” ni Abimelec iti nanumo a kalunay. Di nagbayag nakiriri ni Abimelec kadagiti taga Siquem ket nakababain ti ipapatayna, ta maysa a babai ti nangitennag iti gilingan manipud torre ti Tebes, a nangburak ti bangabangana.​—Oc. 9:53; 2 Sam. 11:21.

17. Aniat’ kuna ti rekord kada Ukom Tola ken Jair?

¹⁷ Da Ukom Tola ken Jair (10:1-5). Simmaganad dagitoy a nangispal gaput’ bileg ni Jehova, ket nagsarunoda a nangukom iti 23 ken 22 a tawen.

18. (a) Ania a panangispal ti impaay ni Jefte? (b) Ania a kari ken Jehova ti simamatalek a tinungpal ni Jefte? Kasano?

¹⁸ Ni Ukom Jefte (10:6–12:7). Idi nagturong ti Israel iti idolatria, simged ti pungtot ni Jehova iti nasion. Nagsagabada kadagiti Ammonita ken Filisteo. Pinagawidda ni Jefte a naidistiero idi nga idauluanna koma ti Israel a lumaban. Ngem asino a talaga ti ukom itoy a panagbinnusor? Sumungbat ti bukod a sao ni Jefte: “Ni Jehova nga Ukom ukomenna ita koma dagiti annak ti Israel ken dagiti annak ni Ammon.” (11:27) Idi immapay kenkuanat’ espiritu ni Jehova, inkarina a no agsublinton a sitatalna manipud Ammon, idatonnanto ken Jehova daydiay umuna a sumabat kenkuana manipud balayna. Pinarmek ni Jefte ti Ammon iti nakaro a pammapatay. Idi agawiden idiay Mizpa, ti mismo a balasangna ti agtartaray a simmabat kenkuana a sirarag-o gaput’ panagbiktoria ni Jehova. Tinungpal ni Jefte ti karina​—saan, di kas pagano nga idatondat’ tao sigun iti ritual ni Baal, no di ket intedna ti kakaisuna a balasangna nga agserbi a naipamaysa iti balay ni Jehova a pakaidayawanna.

19. Aniada a pasamak ti nagturong iti pannubok a “Shibboleth”?

¹⁹ Nagriri dagiti lalaki ti Efraim gapu ta dida inawagan ida a limmaban iti Ammon, ket pinagpeligroda ni Jefte, a napilitan a nangpasanud kadakuada. Agdagup 42,000 dagiti Efraimita a napapatay, nga adu kadakuada idiay pagballasiwan ti Jordan, a nailasinda ida gapu ta dida kabaelan a baliksen ti “Shibboleth” a sao a siniasda. Intuloy nga inukom ni Jefte ti Israel iti innem a tawen.​—12:6.

20. Asinoda a tallo nga ukom ti simmaruno a nadakamat?

²⁰ Da Ukom Ibzan, Elon, ken Abdon (12:8-15). Nupay bassit lat’ nasao kadagitoy, ti panangukomda nakuna a nagsasaruno a pito, sangapulo, ken walo a tawen.

21, 22. (a) Aniada a maingel nga aramid ti gapuanan ni Samson, ket makimbileg? (b) Kasano a pinarmek dagiti Filisteo ni Samson? (c) Aniada a pasamak ti nagpatingga iti kadaklan a gapuanan ni Samson, ket asinot’ nanglagip kenkuana iti dayta a kanito?

²¹ Ni Ukom Samson (13:1–16:31). Ti Israel kinautibo manen dagiti Filisteo. Ita ni Samson ti binangon ni Jehova kas ukom. Isut’ indaton dagiti dadakkelna kas Nazareo nanipud pannakayanakna, ket kayuloganna a dinto pulos lumasat ti labahas iti buokna. Idi bimmaro, binendisionan ni Jehova, ket ‘idi agangay ti espiritu ni Jehova nagtignay kenkuana.’ (13:25) Ti palimed ti pigsana, saan a gaput’ natauan a piskel, no di iti bileg nga aggapu ken Jehova. Idi a ‘ti espiritu ni Jehova nagandar kenkuana’ bimmileg ket ima-imana a pinatay ti leon ket kalpasanna tapno masupapakan ti kinasaur dagiti Filisteo 30 kadakuada ti kinabilna. (14:6, 19) Idi nagtultuloy a sinaur dagiti Filisteo idi makikallaysa koma iti Filistea, nangalan Samson ti 300 a zorra ket, pinagtatalina ti ipusda, sa nangikabil iti aluten iti baet ti ipusda ket imbulosna ida a nangpuor kadagiti katriguan, kaubasan, ken kaolibaan dagiti Filisteo. Sa kinabilna dagiti Filisteo iti dakkel a panangpapatay, a “pinagtutuonna dagiti gurong kadagiti luppo.” (15:8) Inallukoy dagiti Filisteo dagiti padana nga Israelita, lallaki ti Juda, tapno reppetendan Samson ket yawatda kadakuada, ngem ‘nagandar manen ti espiritu ni Jehova kenkuana,’ ket nagsat kas sinulid dagiti talina. Kinabil ni Samson ti sangaribo a Filisteo​—“sangagabsuon, dua a gabsuon!” (15:14-16) Ti igam a panangduprakna? Sadiwa a sangi ti asno. Pinabang-ar ni Jehova ti nawawan nga adipenna idi pimsuak ti danum iti asideg ti nagbabakalan.

²² Itan nakiturog ni Samson iti balay ti balangkantis idiay Gaza, a siuulimek a linikmut dagiti Filisteo. Ngem, nagtignay manen ti espiritu ni Jehova kenkuana ket bimangon iti tengngat’ rabii, pinarutna dagiti ridaw ti siudad agraman adigida, ket inawitna ida ingga iti tapaw ti bantay nga adda iti sangot’ Hebron. Kalpasan daytoy inayatna ni traidor a Delila. Nagpausar kadagiti Filisteo, inuyotannan Samson ingga nga impalgakna a ti debosionna kas Nazareo ken Jehova, nga insimbolot’ atiddog a buokna, isut’ pudno a gubuayan ti dakkel a pigsana. Idi matmaturog, pinukisan ni Delila. Idi makariingen awan gawaynan a makidangadang, ta “ni Jehova immadayo idi kenkuana.” (16:20) Tiniliw dagiti Filisteo, sinuatda dagiti matana, ket tinagaboda a naggilgiling idiay pagbaludan. Idi dimteng ti dakkel a piesta a pangdayawda ken Dagon a diosda, inruar dagiti Filisteo ni Samson tapno pagkakatawaanda. Dida inkankano nupay pimmuskolen ti buokna, ket pinalubosanda a nagsaad iti baet ti dua a dadakkel nga adigi ti balay a pagrukrukbabanda ken Dagon. Immawag ni Samson ken Jehova: “O Apo Jehova, lagipennak, pangaasim, ket papigsaennak, pangaasim, iti daytoy la a kanito.” Ni Jehova inna linagip ni Samson. Kinapet ni Samson dagiti adigi ket ‘imbuaritna agraman pigsana’​—pigsa ni Jehova​—​‘ket narba ti balay, ket dagiti natay a napapatayna idi pannakatayna ad-aduda ngem dagiti pinapatayna idi panagbiagna.’​—16:28-30.

23. Aniada a pasamak ti nasalaysay iti kapitulo 17 inggat’ 21, ket kaanoda a naangay?

²³ Ita dumanontayon iti kapitulo 17 inggat’ 21, a mangdeskribir kadagiti rikkiarda a nangdidigra iti Israel itoy a tiempo. Nasapa a naangay dagitoy iti periodo dagiti ukom, ta nadakamat da Jonatan ken Finees, appoko da Moises ken Aaron, a sibibiagda pay laeng.

24. Kasano a nangipasdek dagiti Danita ti independiente a relihion?

²⁴ Ni Mica ken dagiti Danita (17:1–18:31). Ni Mica, taga Efraim, imbangonnat’ bukodna nga independiente a relihiuso a pasdek, idolatroso a “balay dagiti dios,” agraman kinitikitan a ladawan ken padi a Levita. (17:5) Limmabas dagiti Danita nga agsapsapul iti tawid idiay amianan. Sinamsamda dagiti relihiuso nga aruaten ni Mica ken ti padina, ket nagpaamiananda tapno duprakenda ti awan gawgawayna a siudad ti Lais. Sinandianda dayta iti bukodda a siudad ti Dan sada insaad ti kinitikitan a ladawan a kukuan Mica. No kasta, inannurotdat’ kayatda a bukod a relihion bayat a ti balay ti pudno a panagdaydayaw ken Jehova nagtultuloy idiay Shilo.

25. Kasano a nagngudo idiay Gabaa ti rikkiar iti Israel?

²⁵ Ti basol ti Benjamin idiay Gabaa (19:1–21:25). Ti sumuno a nairekord isut’ puon ti sinaon Oseas kalpasanna: “Nagbasolka nanipud kadagiti aldaw ti Gabaa, O Israel.” (Os. 10:9) Idi nagawid a kaduanat’ kamalalana, ti Levita a naggaput’ Efraim nakiturog iti maysa a lakay idiay Gabaa sadi Benjamin. Dagiti awan kaes-eskanna a lallaki ti siudad linikmutda ti balay, a kinalikagumanda a kaiddaen daydi Levita. Nupay kasta, insandida ti kamalalana ket rinamesda a nagpatnag. Natayen idi masarakanda idiay sangot’ ruangan kabigatanna. Inyawid ti Levita ti bangkay, sana rinangkay iti 12 a kapisi, sana impatulod iti intero nga Israel. Nasubok ngarud ti 12 a tribo. Dusaenda ngata ti Gabaa tapno maiwaksi ti imoral a kasasaad iti Israel? Kinonsintir ti Benjamin daytoy nakas-ang a krimen. Dagiti dadduma a tribo naguummongda ken Jehova idiay Mizpa, a tininongda babaen iti ginnasatan ti inda pananglaban iti Benjamin idiay Gabaa. Kalpasan ti namindua a nadara a pannakaabakda, nagballigi dagiti dadduma a tribo idi sinaneb ken gistay inkisapda ti tribo a Benjamin, nga 600 la a lallakit’ nakataray idiay bato ti Rimmon. Kalpasanna, naldaang ti Israel gapu ta naisina ti maysa a tribo. Impamuspusanda nga ibirukan dagiti nabati a Benjaminita ti assawada manipud kadagiti babbalasang ti Jabes-galaad ken ti Shilo. Daytoy ti nagnguduan ti rekord ti rikkiar ken intriga iti Israel. Kas uliten ti pangrikep a sasao ti Oc-ocom, “Kadagidiay nga aldaw awan idi ti ari iti Israel. Tunggal maysa aramidenna daydi nalinteg iti matana met laeng.”​—Oc. 21:25.

NO APAY NAIMBAG

26. Aniada a nabileg a pakdaar ti Oc-ocom ti agaplikar met ita?

²⁶ Imbes a rekord laeng iti rikkiar ken panagibukbok ti dara, ti libro nga Oc-ocom itan-oknan Jehova kas dakkel a Manangispal iti ilina. Ipakitana a ti di maartapan nga asi ken panagitured impakatna iti ilina no agbabawida. Makagunggona ti Oc-ocom gaput’ diretsa a panangitandudona iti panagdaydayaw ken Jehova ken ti nabileg a pakdaarna maibusor iti dinedemonio a relihion, panagsusugpon ti pammati, ken imoral a pannakikadua. Ti grabe a panangkondenar ni Jehova iti panagrukbab ken Baal tignayennatay koma a mangilaksid iti moderno a katupagna a kas iti materialismo, nasionalismo, ken seksual nga imoralidad.​—2:11-18.

27. Kasanotay a magunggonaan ita kadagiti nasayaat nga ehemplo dagiti ukom?

²⁷ No usigentay ti natured ken nabileg a pammati dagiti ukom gutugotenna komat’ pusotayo iti kasta a pammati. Isu met la a nakabatbatad ti pannakaanamongda idiay Hebreo 11:32-34! Nakibakalda tapno masantipikar ti nagan ni Jehova, ngem saan nga iti bukodda a pigsa. Ammodat’ gubuayan ti bilegda, ti espiritu ni Jehova, ket sipapakumbaba a binigbigda dayta. Umarngi met, mabalintay ita nga usaren “ti kampilan ti espiritu,” ti Saot’ Dios, nga agtalektayo a pabilgennatayto ti Dios kas idi kada Barac, Gideon, Jefte, Samson, ken dagiti dadduma. Wen, no parmekentay dagiti nakaro a tuben, buyogen ti espiritu ni Jehova, mabalintay ti pumigsa iti naespirituan kas ken Samson iti pisikal no la ket ta agkararagtay ken Jehova ken agtaklintay kenkuana.​—Efe. 6:17, 18; Oc. 16:28.

28. Kasano nga ipatuldo ti libro nga Oc-ocom ti pannakasantipikar ti nagan ni Jehova baeten ti Bin-it’ Pagarian?

²⁸ Dua a paset ti tinukoy ni propeta Isaias iti Oc-ocom tapno ipakitana a ni Jehova, dinto bumurong, burakennat’ sangol dagiti kabusorna nga inyegda iti ilina, kas inaramidna idi tiempot’ Madian. (Isa. 9:4; 10:26) Ipalagipna pay kadatayo ti kanta da Debora ken Barac, a nasinged a kararag ti ngudona: “Iti kasta mapukawda koma amin dagiti kabusormo, O Jehova, ket dagiti agayat kenka kasda koma la iti init no lumgak a sirarangrang.” (Oc. 5:31) Ket asinoda dagitoy a kaayan-ayatna? Kas panangipakitana nga isuda dagidiay agtawid iti Pagarian, kasta met la nga ebkas ti inusar ni Jesu-Kristo iti Mateo 13:43: “Maigiddato a dagiti nalinteg agraniagdanton a kasla ti init iti pagarian ni Amada.” Gapuna, ipatuldo ti libro nga Oc-ocom ti tiempo nga ipakatto ni Jesus, a nalinteg nga Ukom ken Bin-i ti Pagarian, ti pannakabalinna. Gapu kenkuana, ipadayag ken santipikarenton Jehova ti naganna, maitunos iti kararag ti salmista maipapan kadagiti kabusor ti Dios: “Aramidem kadakuada ti kas ken Madian, ti kas ken Sisera, ti kas ken Jabin idiay naapres a ginget ti Kison . . . bareng maammuanda koma a sika, nga agnagan Jehova, siksika laeng ti Kangatuan a ringbawam iti amin a daga.”​—Sal. 83:9, 18; Oc. 5:20, 21.

[Footnotes]