Ti Pangrugian dagiti Ar-ari iti Israel—Dagiti Dua a Libro ni Samuel
“NO KASTA dikay pay nabasa ti inaramid ni David idi isu ken dagiti kaduana ket nagbisinda? Isut’ simrek idiay Balay ti Dios ket innalana ti sagrado a tinapay a kanen ket intedna kadagiti kakaduana, numan pay dagiti papadi laeng ti mapalubosan a mangan iti dayta, ket awanen sabali.” (Lucas 6:3, 4, The New English Bible) Kadagitoy a sasao, pinagulimek ni Jesus ti dadduma kadagiti Pariseo a nangakusar kadagiti adalanna a nangsalungasing ti Panaginana agsipud ta nangalada ti sumagmamano a dawa tapno kanen bayat ti aldaw ti Panaginana.
Indemostrana pay met ti sabali a banag. Ti historikal a salaysay maipapan ken David ken “sagrado a tinapay” ti nailanad iti umuna a libro ni Samuel. (1 Samuel 21:1-6, NE) Ti panangtukoy ni Jesus iti dayta a panangsungbat ti maysa nga isusuppiat ti mangipakita iti pannakaammona a naimbag iti dayta a libro ken isingasingna nga uray datayo, met, nasayaat no agbalintayo met a pamiliar iti dayta. Agraman dagiti kakaduana, ti Maikadua a Samuel, naglaonda ti impormasion a napateg ken Jesus ken napategda met nga agpaay kadatayo itatta.—Roma 15:4.
Ania dagiti dua a libro ni Samuel? Dagita ti historikal a liblibro a masarakan iti Kasuratan a Hebreo a mangisalsalaysay iti panagbalbaliw ti historia ti ili ti Dios. Iti napalabas, dagiti Israelitas ti inturayan dagiti agsasaruno nga uk-ukom. Dagitoy dua a libro ti mangisalaysay ti panagpatingga dayta a panawen ken pangrugian ti panagturay dagiti ar-ari nga Israelita. Napunno dagita kadagiti makaparagsak a pasamak ken makakayaw a tattao. Masabettay a mismo ni Samuel, ti maudi kadagiti uk-ukom, ken dagiti dua nga umuna nga ar-ari, ni Saul ken David. Masarakantay met ti umariwekwek pay a dadduma a di malipatan a karakter: ti nakalidliday a kinatao ni Eli, ti masirib ken nataktika nga Abigail, ti natured ngem naasi a Jonatan, agraman dagiti agkabsat nga Abisai ken Joab, a maingel a maipaay ken Jehova ngem narungsotda a maipaay dagiti personal a panagibales. (Hebreo 11:32) Dagiti dua a libro ti mangisuro kadagiti prinsipio a napapategda agingga itatta ken mangisalaysay kadagiti pasamak nga addaan ti napaut nga epekto iti ili ti Dios, kina-agpaysuananna iti intero a sangatauan.
Ti Ari a Napaay
Ti immuna a pinulotan ni Jehova nga agari iti Israel isu ni Saul. Nasayaat ti panangrugina, ngem iti kamaudianan napaay a nangipakita ti umiso a panagpannuray ken Jehova iti sanguanan iti umad-adanin nga iraraut dagiti Filisteo. Gapuna, imbagana ni Samuel kenkuana a dagiti annakna didanto tawiden ti kinaari. Imbes ketdi, kuna ni Samuel, “Ni Jehova nangsapul ti agpaay kenkuana iti maysa a lalaki a maiyannurot iti pusona met laeng; ket ni Jehova isu tinudinganna a pangulo iti ilina.” (1 Samuel 13:13, 14) Nupay kasta, nagtultuloy ni Saul kas ari iti intero a panagbiagna.
Iti kamaudiananna, daytoy immuna nga ari ti nabilin a makibakal a maibusor kadagiti Amalecitas kas dusa kadakuada. Di tinungpal a naan-anay ni Saul ti bilbilin ni Jehova ket iti kasta daytat’ nangnayon ti pungtotna. Natignay ni Samuel a nagkuna: “Addaan aya ni Jehova iti dakdakkel a ragsak kadagiti daton a mapuoran ken sakripisio, ngem iti panagtulnog iti timek ni Jehova? Adtoy! ti panagtulnog naim-imbag ngem iti sakripisio, ken panangipangag ngem iti kinalukmeg dagiti karkarnero a lallaki.” (1 Samuel 15:22) Adtoy iti maysa a prinsipio a napateg pay aginggana itatta agpaay kadagidiay agserserbi ken Jehova nga adda iti posision ti panangidaulo. Agsipud ta di nagtulnog ni Saul, ni Samuel a mammadto ti nangituloy: “Agsipud ta sika binaybay-am ti sao ni Jehova, isu binaybay-annaka met manipud iti kinaarim.” (1 Samuel 15:23) Iti kamaudiananna, impakita ni Saul no kasano kaadayo ti immikayanna manipud nadalus a panagdayaw idi isut’ immuman iti maysa nga espiritista.—1 Samuel 28:8-25.
Ti Naarian a Panagballigi
Daydiay nangsuno ken Ari Saul isu ni David, anak ni Isai. Ni David ti naiduma ken Saul. Iti kina-agtutubona, impakitanan ti panagpannuray ken Jehova idi pinatayna ti higante a Filisteo, a ni Goliat. Kalpasanna, idi nagtaray a maipaay iti biagna agsipud iti panaggimon ni Saul, nupay kasta sinalimetmetanna ti panagtulnogna ken Jehova iti amin a bambanag. Saan laeng a namnaminsan, mabalin a napapatay koma ni David ni Saul. Ngem dina inaramid dayta, no di ket naguray iti panawen ni Jehova a maipaay iti panagbalinna nga ari. Bayat kadagitoy narigat a panawen a ni Ahimelec a padi ti nangted kenkuana iti tinapay idiay tabernakulo tapno kanen iti daydiay pasamak a nadakawat ni Jesus kadagiti Pariseo.
Idi agangay natay ni Saul ket nangrugin nga agturay ni David. Ngem idi damo ti laeng tribona, ti Juda, ti nangawat kenkuana. Dagiti dadduma a tribo nagtultuloyda a simmurot iti sibibiag nga anak ni Saul, a ni Isboset. Ni David, nupay kasta, awan impakitana nga ibabales iti daytoy a karibalna. Idi a napapatayen ni Isboset, ni David ti nagpapatay met kadagiti mammapatay. Ket idi daydiay naindaklan a heneral ni Isboset, a ni Abner ti napapatay, imbilinna met iti publiko a panagladingit. (2 Samuel 3:31-34; 4:9-12) Ti kasta a kinapakumbaba, anus, panagibtur ken panagpannuray ken Jehova ti kasapulan dagiti ad-adipen iti uray ania a panawen.
Ti “Anak ni David”
Idi kamaudiananna a nagbalin met laengen nga ari ni David iti napagkaykaysa a nasion, maysa kadagiti umuna a panunotna isut’ panangibangon ti permanente a pagtaengan ti lakasa ti tulag, ti simbolo ti kaadda ni Jehova iti Israel. Di impalubos ni Jehova daytoy, ngem kas panangbigbig iti naisalsalumina a kinamatalek ni David isut’ nangaramid ti naisangsangayan met a tulag kenkuana: “Ket mapatalgedanto iti balaymo ken ti pagariam iti agnanayon iti sanguanam; ti tronom mapasingkedanto nga agnanayon.”—2 Samuel 7:16.
Gapuna ni David nagbalin a kawing iti maysa nga atiddog, di nagsat a kadena dagiti kapuonan a nangrugi ken Adan, agingga ken Abraham, Isaac, Jacob ken ni Juda agingga iti dayta naikari a Mesias. (Genesis 3:15; 22:18; 26:4; 49:10) Inton dumtengton ti Mesias, isunto ti kapuonan ni David. Daytoy ti pimmudno ken Jesus, agpadpada iti dasig ti agsioman kenkuana ken iti dasig ni inana. (Mateo 1:1-16; Lucas 2:23-38) Iti salaysay dagiti Ebanghelio, masansan isut’ naawagan ti “Anak ni David.”—Marcos 10:47, 48.
Kas ti opisial nga “Anak ni David,” ni Jesus ti agtawid ni David. Aniat’ tinawidna? Ni anghel Gabriel ti nagkuna ken Maria: “Isu [ni Jesus] natan-okto ket managanto Anak ti Kangatuan; ket ni Jehova a Dios itednanto kenkuana ti trono ni David nga amana, ket agarinto iti balay ni Jacob iti agnanayon, ket ti pagarianna awanto ti tungpalna.” (Lucas 1:32, 33) Pinagkaykaysa ni David ti intero nga ili ti Dios iti maymaysa a pagarian, kas salaysayen ti libro ti Maikadua a Samuel. Gapuna tinawid ni Jesus ti panagturay iti intero nga Israel.
Kitaenyo met, ti sabali pay a kinapudno maipapan ni David kas inkor-it ti umuna a libro ni Samuel: “Ket ni David ti anak ni Efrateo ti Betlehem ti Juda a ti naganna Isai.” (1 Samuel 17:12) Dagitoy a sasao ket saan laeng a maysa a makapainteres a historikal a punto. Ti Mesias, met, kas “Anak ni David,” ket maiyanak idiay Betlehem: “Ngem sika, Belen Efrata, sika a bassitka kadagiti rinibribo ti Juda, kenka rummuarto ti maysa nga umay kaniak nga agbalin nga agturay iti Israel, a dagiti iruruarna nanipudda idi ugma, nanipud iti kina-agnanayon.” (Mikias 5:2) Ni Jesus, siempre, tinungpalna daytoy a pakasapulan iti kina-Mesias.—Mateo 2:1, 5, 6.
Ar-aramid a Nangbalbaliw ti Historia
Adu kadagiti naimbag a gapuanan ni David ti addaan kadagiti napaut nga epekto. Kas pangarigan, dimmakkel ni David sumagmamano a milia manipud Jerusalem. Idi isut’ maysa nga ubing ti siudad adda iti im-ima dagiti Jebuseo, ket ni David masansan pakaay-ayuanna ti ngangngani di mastrek a posision idiay nakarangrangkis a kabatbatuan a pagaammo kas Bantay Sion. Ita, kas ari, isut’ adda iti posision nga ad-adda pay a maay-ayo iti dayta. Ti maikadua a libro ni Samuel ti mangisalaysay a silalawag no kasano, agpapan pay iti panangum-umsi dagiti agtataeng nga Jebuseo, “nupay kasta ni David innalana ti sarikedked ti Sion, nga isu met laeng ti Siudad ni David.” (2 Samuel 5:7) Iti kasta naipan ti Jerusalem iti makintengnga nga entablado ti sangalubongan a historia nga isut’ ayanna—a pasaray maikkat ken pasaray maisubli—nanipud idin.
Ti siudad ti nagbalin a naarian a kabisera ni David ket nagtalinaed a kabisera dagiti naindagaan nga ar-ari iti ginasgasut a tawtawen. Idi umuna a siglo, ti “Anak ni David,” ni Jesus, ti nangaskasaba sadiay. Isu idiay Jerusalem ti nagsakayan ni Jesus babaen iti maysa nga asno tapno ipresentar ti bagina kas Ari dagiti Judio. (Mateo 21:1-11, Mat 21:42–22:13; Juan 7:14) Ket idiay met ruar dagiti ruangan ti Jerusalem nga indatonna ti biagna a maipaay iti sangatauan, kalpasanna isut’ napagungar ket immuli sadi langit, a siaanus a nagur-uray—kas ken David sakbayna—a kunaen ni Jehova nga isut’ mangrugin nga agturay kas Ari.—Salmo 110:1; Aramid 2:23, 24, 32, 33; Hebreo 13:12.
Ti panagturay ni David idiay Jerusalem ipalagipna met kadatayo a ti kapuonanna, ni Jesus, ti agturturayen ita iti maysa a Jerusalem, ti “nailangitan a Jerusalem.” (Hebreo 12:22) Ket ti lugar dayta nailangitan a Jerusalem idiay langit ti maaw-awagan “Bantay Sion,” a mangipalagip kadatayo iti dayta nabato a rengngat nga isut’ disso ti orihinal a siudad.—Apocalipsis 14:1.
Ti arinunos ti panagturayna nangidaulo ni David ti ilegal a sensus wenno panangbilang iti nasion. Kas dusa sinaplit ni Jehova ti nasion, ket ti anghel a nagawit ti saplit nagsardeng iti kamaudiananna idiay pagtaltagan a kukua ti Jebuseo nga agnagan Arauna. Ginatang ni David ti daga manipud ken Arauna ket nangibangon ti altar nga agpaay ken Jehova sadiay. (2 Samuel 24:17-25) Daytoy met nga aramid, ti addaan kadagiti napaut a resulta. Dayta a naibennat a daga ti nagbalin a disso a nakaibangonan ti templo ni Salomon ken iti kamaudiananna ti naibangon manen a templo. Gapuna, iti adu a siglo daytat’ sangalubongan a sentro ti pudno a panagdayaw. Ni Jesus mismo nangaskasaba idiay templo ni Herodes, nga isu met ti naibangon iti aglawlaw dayta naminsan a pagtaltagan ni Arauna a Jebuseo.—Juan 7:14.
Wen, dagiti dua a libro ni Samuel ti nangiyam-ammo kadatayo kadagiti pudpudno a tattao ken nangilawlawag kadagiti napapateg a prinsipio. Ipakpakitada no apay a napaay ti immuna nga ari ti Israel ken no apay a ti maikadua nga ari, agpapan pay kadagiti adu a nakaal-alingget a biddutna, ket naaddaan naisalsalumina a panagballigi. Daytat’ nangilasat kadatayo kadagiti napapateg a paset ti historia, ti pangrugian dagiti natauan nga ar-ari iti ili ti Dios. Nakitatay ti panagbalin ti Jerusalem a kabisera a siudad dagita nga ar-ari ken naammuantayo met iti pannakagatang ti disso nga isut’ nagbalin, iti adu a siglo, a sentro ti pudno a panagdayaw. Ket naammuantayo met ti importante a pammalatpatan nga isut’ mangtulong a pakabigbigan ti iyaay ti Mesias. Masapul nga isu ti maysa nga “Anak ni David.”
Pudno unay, dagitoy dagiti nakaskasdaaw a libro. Tunggal Kristiano rebbeng a basaenda dagita nga agpaay iti bagbagida met laeng.
[Kahon iti panid 30]
“Nagtignay kas Mammadto”
Aniat’ kayat a sawen ti Biblia idi a kinunana: “Ket ti espiritu ti Dios immay ken [Saul], wen, kenkuana, ket napan ket nagtultuloy a nagtignay kas maysa a mammadto”?—1 Samuel 19:23.
No dagiti mammadto ni Jehova ipanda dagiti mensahe ti Dios, agsasaoda iti sidong ti impluensia ti nasantuan nga espiritu a ‘nangpunno kadakuada ti pannakabalin’ ket awan duadua nangiturong ti panagsaoda a sibibileg ken panagrikna a talaga a naisalsalumina. (Mikias 3:8; Jeremias 20:9) Nalabit karkarna ti panagtigtignayda—nalabit di matartarusan no maminsan—dagiti dadduma. Nupay kasta, oras a naipasdeken nga agsasaoda manipud ken Jehova, dagiti mensaheda ti alaento a sisiserioso dagiti tattao a managbuteng iti Dios.—Idiligyo iti 2 Ar-ari 9:1-13.
Gapuna, iti daytoy nga okasion ni Saul nangrugi nga agtignay iti karkarna a pamay-an, a mangipalagip kadagiti agbuybuya iti pakariribukan ti maysa a mammadto a ngangngani mangipan ti maysa a mensahe manipud ken Jehova. Bayat ti panagtigtignayna a kasta, inussobna ti pagan-anayna ket naglamolamo a nagpatnag. (1 Samuel 19:23, 24) Nalabit daytoy ti mangipamatmat nga isut’ maysa laeng a tao nga awan naarian a pannakabalin wenno kinaturay idi nagtakder a maibusor kadagiti pangpanggep ni Jehova a Dios. Iti napalabas nga okasion idi a ni Ari Saul “nagtignay kas maysa a mammadto,” pinadpadasna a papatayen ni David babaen iti maysa a gayang.—1 Samuel 18:10, 11.
[Kahon iti panid 31]
“Espiritu a Dakes Aggapu ken Jehova”
“Ngem ti espiritu ni Jehova pimmanaw ken Saul, ket maysa nga espiritu a dakes aggapu ken Jehova ti nangriribuk kenkuana.” (1 Samuel 16:14) Ammoyo aya ti kaipapanan daytoy?
Ditay tartarusan a literal a nangipatulod ni Jehova ti dakes nga espiritu a mangriribuk ken Saul. Imbes ketdi, idi inikkat ni Jehova ti nasantuan nga espirituna, nakemmeg ni Saul ti dakes nga espiritu wenno ti makin-uneg a rikna nga agaramid ti dakes. (Idiligyo iti Mateo 12:43-45.) Apay a nadakawat ni Jehova kas ti gubbuayan daytoy dakes nga espiritu? Agsipud ta inaramidna a posible para ken Saul a makemmeg dagiti dakes a rikna, idi inikkatna ti nasantuan nga espirituna. Daytoy “dakes nga espiritu” ti nangikkat ti talna ti panunot ni Saul ken sagpaminsan, nagtignay a di maaw-awatan.
[Dagiti ladawan iti panid 29]
GOLIAT
DAVID
SAUL
SAMUEL