EN-GEDI

[Ubbog (Burayok) ti Urbon].

Nagan ti maysa a siudad ken ti nangpalikmut a let-ang iti teritoria ti Juda. (Jos 15:62; 1Sm 24:1) Ti siudad ket kadawyan a maikunkuna nga isu ti Tell Jurn (Tel Goren), asideg ti agdama a purok ti ʽEn Gedi, agarup 37 km (23 mi) iti abagatan nga abagatan-a-daya ti Jerusalem iti takdang ti Natay a Baybay.

Ti balasang a Sulamita tinukoyna ti kinabunga ti rehion, a dinakamatna ti “sangaraay a hena . . . iti tengnga dagiti kaubasan ti En-gedi.” (Sol 1:14) Nupay kasta, daytoy ket sangkapaset laeng a pannakadeskribir ti naruay a mulmula nga agrangpaya sadiay uray pay itatta. Ti mismo a kaadda ti En-gedi iti alintungogan ti rehion ti Natay a Baybay ket maibagay iti panagtubo ti medio tropikal a mulmula, palma ken balsamo, agraman nadumaduma a prutas, a mamagbalin iti En-gedi a maysa a nadam-eg a disso a naiduma unay iti nakaro ti kinalangalangna a Let-ang ti Juda iti asideg.​—Kitaenyo ti JUDA, LET-ANG TI.

Saan laeng a gapu iti daytoy a naruay a panagtubo ti mulmula no di pay ket gapu ta narigat a madanon daytoy a rehion, ti En-gedi ket nasayaat a paglemmengan maipaay ken David idi kamkamaten ni Ari Saul. Gapuna, dakamaten ti Biblia ti sumagmamano a “lugar a narigat nga asitgan idiay En-gedi.” (1Sm 23:29) Kasta met laeng ti panangiladawan dagiti agdama-aldaw a bumisbisita kadagiti napeggad ken naderraas a nabato a bessang iti dayta a lugar. Ti pannakatukoy dagiti “pangalbuen a bato dagiti kalding iti bantay” ipasimudaagna met nga adda makapaalinggaget a paspaset daytoy a disso. (1Sm 24:2) Ti sumagmamano nga eskolar ibilangda daytoy kas piho a nagan, “Batbato dagiti Atap a Kalding” (AT, JB, RS), a tumukoy iti maysa nga espesipiko a lugar a nalabit paguummongan idi dagiti kalding, kas iti ar-aramidenda uray pay kadagiti moderno a panawen iti rehion ti En-gedi. Nupay kasta, ti dadduma matmatanda daytoy a termino kas pangiladawan laeng a sasao maipaay iti pagnanaedan dagiti kalding, lasonglasong, bimmalisungsong a bambantay ken pampantok iti daytoy a rehion. Dagiti kabatuan ti En-gedi ket nabennebenneg kadagiti nalalawa a rukib. Mabalin a naglemmeng ni David ken ti lallakina iti maysa kadagitoy a rukib. (1Sm 24:3) Kunaen ti dadduma a dagiti “bato a pakayaponan dagiti karnero” a nagsardengan ni Saul mabalin a tumukoy kadagitoy a rukib, nga addaan nakersang a diding iti sango tapno agpaay a salaknib iti di nasayaat a paniempo.​—1Sm 24:2-10.

Idi kaaldawan ni Ari Jehosafat, dagiti nagkaykaysa a puersa ti Ammon, Moab, ken ti kabambantayan a rehion ti Seir dimtengda maibusor iti Juda a dimmalanda iti “Hazazon-tamar, kayatna a sawen, En-gedi.” (2Cr 20:2; kitaenyo ti HAZAZON-TAMAR.) Iti sirmata ni Ezequiel maipapan iti ‘napaimbag’ a danum ti baybay, naipadto a dagiti dumadaklis agsaadda “manipud En-gedi agingga a mismo idiay En-eglaim.”​—Eze 47:8-10.