AROER

[Kayo a Parwa].

1. Maysa a siudad a masarakan iti makin-amianan a ngarab ti nauneg a baw-ang nga ayan ti naapres a ginget ti Arnon. Idi tiempo ti panagparmek ti Israel (a. 1474 K.K.P.), dayta ti kaabagatanan a siudad ti pagarian dagiti Amoreo. (De 2:36; 4:47, 48; Jos 12:2) Kalpasanna naited iti tribu ni Ruben, nupay ti tribu ni Gad ti nadakamat a nangibangon (nalabit, nangtarimaan) iti siudad. (Nu 32:33, 34; De 3:12; Jos 13:8, 9, 15, 16; 1Cr 5:8) Dayta ti nagpaay kas makin-abagatan a beddeng ti Israel iti daya ti Jordan ket ngarud kapadpadana ti Beer-seba, maysa a kangrunaan a makin-abagatan a siudad iti laud ti Jordan.

Kalpasan ti agarup 300 a tawen a panagnaed dagiti Israelita, indatag dagiti Ammonita a kukuada ti rehion a nagsaad iti nagbaetan ti Arnon ken ti Jaboc, ngem sinupiat ni Ukom Jefte ti dawatda babaen ti panangipakitana nga innala ti Israel dayta a daga, a pakairamanan ti Aroer, manipud kadagiti Amoreo.​—Uk 11:13, 22, 26.

Agparang nga iti siudad ti Aroer a nangrugi ti panagsensus nga imbilin ni Ari David, a kalpasan dayta nagpaamianan iti Dan-jaan sa nagrikus iti Sidon ken Tiro ket kalpasanna nagpaabagatan iti Beer-seba idiay Negeb. (2Sm 24:4-8) Ti pannakadakamat ti sasao a “siudad nga adda iti tengnga ti naapres a ginget” tumunos kadagiti pumadpada a pannakatukoy iti Deuteronomio 2:36 ken Josue 13:9, 16. Imbilang ti dadduma a daytoy di nainaganan a siudad isu ti Khirbet el-Medeiyineh, agarup 11 km (7 mi) iti abagatan a daya ti Aroer.

Bayat ti panagturay ni Ari Jehu ti Israel (a. 904-877 K.K.P.), ni Ari Hazael ti Siria sinakupna dagiti teritoria ti Gad ken Ruben, agingga iti Aroer iti abagatan iti Arnon. (2Ar 10:33) Nalabit bayat daytoy a tiempo, ti Moabita nga Ari Mesa sinarikedkedanna ti siudad ket inaramidna ti dalanna iti Arnon, kas naisalaysay iti linia 26 ti Bato a Moabita. Idi nagipadto ni Jeremias maibusor iti Moab, ti siudad ket iturturayan ti Moab.​—Jer 48:19.

Ti disso ti kadaanan a siudad ket naikuna nga isu ti Khirbet ʽAraʽir, agarup 23 km (14 mi) iti daya ti Natay a Baybay, agarup 6 km (3.5 mi) iti abagatan nga abagatan-a-daya ti Dibon, ken asideg iti Dalan ti Ari, ti kangrunaan nga agpaamianan ken agpaabagatan a ruta iti dayta a deppaar ti Jordan. Dagiti rebba sadiay paneknekanda nga adda idi maysa a kadaanan a baluarte, a nalabit nangkontrol kadagiti panaglasat iti Arnon gapu iti nagsayaat a puestona iti igid ti nakadakdakkel a baw-ang.

2. Maysa nga ili iti teritoria ti Gad, nadeskribir nga “adda iti sanguanan ti Rabba” (agdama nga ʽAmman), ti kangrunaan a siudad dagiti Ammonita. (Jos 13:24, 25) Mabalin a dayta ti Aroer a nadakamat iti Uk-ukom 11:33 a nangiladawan iti panangparmek ni Jefte kadagiti Ammonita. Saan a masigurado ti ayan ti lugar yantangay awan piho a tukoyen ti sasao nga “adda iti sanguanan,” nupay masansan a maibilbilang a ti kayatna a sawen ket “iti daya ti.”

3. Maysa nga ili iti makin-abagatan a paset ti teritoria ti Juda. Kalpasan nga inabak ni David dagiti rimmubbuot nga Amalekita, nangibingay iti sumagmamano a samsam kadagiti lallakay ti siudad. (1Sm 30:26, 28) Naikuna nga isu dayta ti Khirbet ʽArʽarah (Horvat ʽAroʽer), agarup 17 km (11 mi) iti abagatan a daya ti Beer-seba, nga ayan dagiti rebba ti maysa a baluarte. Patien ti sumagmamano nga eskolar a mabalin a dayta met laeng ti lugar nga “Adada” iti Josue 15:22, a ti Hebreo a letra a daʹleth (ד) naisukat iti rehsh (ר) iti dua a gundaway.

Ti pannakatukoy “dagiti siudad ti Aroer” iti Isaias 17:2 mabalin nga agaplikar iti aniaman kadagiti umuna a dua a siudad a nausig ditoy. Ti padto kangrunaanna a tumukoy iti Damasco, ket gapu ta ti panangparmek ti Siria iti Israel dimmanon agingga iti Aroer iti Arnon, ti sasao mabalin a tumukoy iti daytoy a kaabagatanan a lugar a nasakupda iti daya ti Jordan.​—2Ar 10:33.