ACAZ

[napaababa a porma ti Jehoacaz, kaipapananna ti “Tenglen Koma ni Jehova; Tinengngel ni Jehova”].

1. Ti anak ni Ari Jotam ti Juda. Nangrugi nga agturay ni Acaz iti edad a 20 ket nagtultuloy iti 16 a tawen.​—2Ar 16:2; 2Cr 28:1.

Yantangay ti anak ni Acaz a ni Ezekias ket 25 ti tawenna idi nangrugi nga agturay, daytoy kaipapananna a nakurkurang ngem 12 ti tawen ni Acaz idi pinutotna ni Ezekias. (2Ar 18:1, 2) Nupay ti panagbaro dagiti lallaki ket gagangay a magtengan iti nagbaetan ti edad a 12 ken 15 kadagiti kalalainganna a klima, mabalin a dumteng dayta a nasapsapa kadagiti nabarbara a klima. Nagduduma met dagiti kaugalian iti panagasawa. Impadamag ti Zeitschrift für Semitistik und verwandte Gebiete (inurnos ni E. Littmann, Leipzig, 1927, Tomo 5, p. 132) a ti panagasawa ti ubbing ket gagangay idiay Naikari a Daga uray pay iti moderno a panawen. Nadakamat ti maysa a kaso ti dua a naasawaan nga agkabsat a lallaki nga agedad iti 8 ken 12, a ti asawa ti in-inauna ket ages-eskuela a kadua ti lakayna. Nupay kasta, maysa a Hebreo a manuskrito, ti Syriac a Peshitta, ken ti sumagmamano a manuskrito ti Griego a Septuagint iti 2 Cronicas 28:1 ilanadda ti “duapulo ket lima a tawen” kas ti edad ni Acaz idi mangrugi nga agturay.

Aniaman ti apag-isu nga edadna, natay ni Acaz idi kabambannuaganna ken nakaibati iti pakasarsaritaan kas maysa nga awan panagbalbaliwna a delingkuente. Agpapan pay kinaaktibo da Isaias, Oseas, ken Mikias iti panagipadto idi tiempo ni Acaz, nakaro nga idolatria ti nangtanda iti panagturayna. Saanna laeng nga impalubos dayta kadagiti iturayanna no di ket isu a mismo regular met nga inaramidna ti pagano a panagisakripisio, nga uray la indatonna ti bukodna nga anak (wenno annak) iti apuy idiay Ginget ti Hinnom. (2Ar 16:3, 4; 2Cr 28:3, 4) Gapu iti daytoy a panangpanaw nga agturong iti ulbod a panagdaydayaw, ti turay ni Acaz napno iti riribuk. Nagtipon ti Siria ken ti makin-amianan a pagarian ti Israel tapno rautenda ti Juda manipud iti amianan, dagiti Edomita ginundawayanda ti dumarup manipud iti abagatan a daya, ket rimmaut met dagiti Filisteo manipud iti laud. Napukaw ti napateg a sasangladan ti Elat iti Gulpo ti ʽAqaba. Ni Zicri, maysa a nabileg nga Efraimita, pinatayna ti maysa nga anak ti ari ken ti dua kadagiti kangrunaan a lallaki ni Acaz kabayatan ti panagrubbuot ti makin-amianan a pagarian a nagbanag iti pannakagudas ti 120,000 idiay Juda ken ti pannakakautibo ti agarup 200,000 a Judeano. Gapu laeng iti ibaballaet ni mammadto Oded, agraman ti suporta ti sumagmamano a mangidadaulo a lallaki ti Efraim, a naluk-atan dagitoy a kautibo tapno agsublida idiay Juda.​—2Cr 28:5-15, 17-19; 2Ar 16:5, 6; Isa 7:1.

Napabileg la ketdi ti ‘agtaytayegteg a puso’ ni Acaz iti mensahe ni mammadto Isaias manipud iti Dios a nangipasigurado kenkuana a saan nga ipalubos ni Jehova ti nagtipon a puersa ti Siria ken Israel a mangdadael iti Juda ken mangikabil iti maysa a lalaki a saan a nagtaud iti Davidiko a linia iti trono. Ngem, idi naawis nga agkiddaw iti pagilasinan manipud iti Dios, insungbat ni idolatroso nga Acaz: “Saanakto nga agkiddaw, saankonto met a suboken ni Jehova.” (Isa 7:2-12) Nupay kasta, kas pagilasinan naipakpakauna a maysa a balasang ti mangipasngayto iti anak a lalaki, ni Emmanuel (Adda Kadatayo ti Dios), ket sakbay a dumakkel ti ubing, ti nagtipon a puersa ti Siria ken Israel saanton a pangta iti Juda.​—Isa 7:13-17; 8:5-8.

Iti Isaias 7:8, impadto ni Isaias ti periodo nga “innem a pulo ket lima a tawen,” nga iti las-ud dayta “maburakburakto” ti Efraim. Maipapan iti daytoy a periodo, kunaen ti Commentary on the Whole Bible (da Jamieson, Fausset, ken Brown): “Ti maysa a pannakaidestiero ti Israel ket napasamak iti las-ud ti maysa wenno dua a tawen manipud iti daytoy a tiempo [ti tiempo ti padto ni Isaias], iti sidong ni Tiglat-pileser (2 Ar-ari 15. 29). Ti sabali pay, a napasamak idi panagturay ni Hosea, iti sidong ni Salmaneser (2 Ar-ari 17. 1-6), ket agarup duapulo a tawen kalpasanna. Ngem ti naudi a pannakaidestiero a naan-anay a ‘nangduprak’ iti Israel tapno ‘saanen nga agbalin nga ili,’ a nabuyogan iti pannakakolonia ti Samaria babaen kadagiti ganggannaet, ket napasamak iti sidong ni Esar-haddon, a nangipanaw ken Manases, ari ti Juda, kasta met, idi maikaduapulo ket dua a tawen ti panagturayna, innem a pulo ket lima a tawen manipud pannakaisawang daytoy a padto (idiligyo ti Esdras 4.2, 3, 10, iti 2 Ar-ari 17.24; 2 Cronicas 33.11).”

Kinabasalio iti Asiria, ken Ipapatay. Nupay kasta, imbes a maaddaan iti pammati ken Jehova, ni Acaz, gapu iti panagbutengna iti panagkumplot ti Siria ken Israel, pinilina ti panglakaan a pamuspusan ket pinasuksokanna ni Tiglat-pileser III ti Asiria tapno tumulong kenkuana. (Isa 7:2-6; 8:12) Temporario laeng ti aniaman a tulong a maited itan ti ambisioso nga Asirio nga ari maipaay ken Acaz babaen iti panangduprakna iti Siria ken Israel. Idi kamaudiananna, nangriribuk dayta kenkuana, ken saan a nangpapigsa kenkuana (2Cr 28:20), yantangay ni Acaz inyegna itan iti Juda ti nadagsen a sangol ti Asiria.

Kas basalio nga ari, nabatad a ni Acaz napaayaban iti Damasco tapno pagruknoyanna ni Tiglat-pileser III ket, bayat ti kaaddana iti dayta a siudad, nagrayuanna ti pagano nga altar sadiay, kinopiana ti disenio dayta, ket nagpaibangon ken padi Uria iti katulad dayta tapno maikabil iti sanguanan ti templo idiay Jerusalem. Idin ni Acaz sidudursok a nagidaton kadagiti sakripisio iti daytoy a “naindaklan nga altar.” Ti sigud nga altar a gambang naipakni iti maysa a sikigan agingga nga ikeddeng ti ari no ania ti pangaramatan iti dayta. (2Ar 16:10-16) Kabayatanna, adu ti pinutedna iti gambang nga alikamen ti templo ket binaliwanna nga inurnos ti dadduma a paset iti disso ti templo. Amin daytoy ket “gapu iti ari ti Asiria,” nalabit tapno pagbayad iti nadagsen nga impuesto a naipataw iti Juda wenno mabalin a tapno mailemmengna ti sumagmamano a kinabaknang ti templo manipud iti naagum a matmata dagiti Asirio. Naiserra dagiti ruangan ti templo ket ni Acaz “nangaramid kadagiti altar maipaay kenkuana iti tunggal suli idiay Jerusalem.”​—2Ar 16:17, 18; 2Cr 28:23-25.

Kalpasan ti 16 a tawen a di nasayaat a panagturay ken nakaro nga apostasia, natay ni Acaz, ket nupay naitabon a kas iti pannakaitabon dagidi ammana “iti Siudad ni David” (2Ar 16:20), saan a naikabil ti bagina kadagiti naarian a lugar a pagitabonan ti ar-ari. (2Cr 28:27) Nailista ti naganna kadagiti naarian a kapuonan.​—1Cr 3:13; Mt 1:9.

Agparang ti nagan ni Acaz iti maysa a kitikit ni Tiglat-pileser III kas Yauhazi.

2. Apoko-iti-tumeng ni Jonatan, anak ni Ari Saul.​—1Cr 8:35, 36.