FEATURE

Imperio ti Asiria

TI Asiria ket maysa nga imperio a ti kangrunaan a nailanad maipapan iti pakasaritaanna ket namilitariaan a panagparmek, a kaaduanna a nabuyogan iti naulpit a panangtrato kadagiti kautibo. Relihion ti maysa kadagiti kangrunaan a nangimpluensia iti biag dagiti Asirio, ken imbilangda ti gubat kas kangrunaan nga aspeto ti relihionda. Ipadamag ti historiador a ni W. B. Wright: “Pannakirupak ti pakaseknan ti nasion, ket ti papadi awan ressatna a rubrubrobanda ti gubat. Kangrunaanna a nasuportaran dagiti papadi babaen kadagiti samsam a naala iti panagparmek, a kanayon nga adda naikeddeng a porsientoda kadagita sakbay a makibingay ti dadduma, agsipud ta nalabes unay ti kinarelihioso daytoy a puli dagiti managsamsam.”​—Ancient Cities, 1886, p. 25.

Agpadpada nga ipadamag ti Biblia ken ti sekular a pakasaritaan nga adda maulit-ulit a panagnaig ti Israel ken Asiria. Idi agangay napilit ti Israel nga agbayad iti impuesto iti ari ti Asiria. Kalpasanna, idi 740 K.K.P., naparmek ti Samaria a kabesera ti makin-amianan a pagarian, ket nagbanag dayta iti pannakaidestiero ti rinibu a tattao. Yantangay impalubos ni Jehova a mapasamak daytoy, nabatad a napalalo unay ti panagapostata ti Israel. Ngem idi pinadas ni Senaquerib nga inayon ti Jerusalem iti listaan dagiti pinarmekna, tinalipupos ti maysa nga anghel ni Jehova ti 185,000 kadagiti buyot ti Asiria iti maysa a rabii. (Isa 36:1–37:38) Kas impadto dagiti mammadto ni Jehova, idi agangay nagbalin ti Asiria a langalang a rebba, ket sinunuan dayta ti Babilonia kas kabilgan a turay iti lubong.​—Isa 23:13; Sof 2:13.

[Kahon iti panid 954]

DAGITI NALATAK A SIUDAD

Nineve: Kangrunaan a kabesera ti imperio, pinagbalin ni Senaquerib a nakangayngayed ti arkitekturana ngem maysa a “siudad ti panagibukbok iti dara.”​—Na 3:1

Cala: Pagaammo idi agangay kas Nimrud; pinili ni Ashurnasirpal II kas naarian a siudadna ken kabesera ti puersa militarna

Khorsabad: Sumegunda a kabesera, imbangon ni Sargon II ngem nabaybay-an kalpasan ti ipapatayna

Assur: Nagkauna a narelihiosuan a kabesera ti imperio; dinakamat ni Senaquerib nga adda 34 a templo sadiay

Babilonia: Sentro ti komersio ken administrasion iti makin-abagatan a Mesopotamia

[Mapa iti panid 954]

MAPA: Imperio ti Asiria

Nangisit a Baybay

Baybay Caspiano

Dakkel a Baybay

ASIRIA

Carquemis

Khorsabad

Nineve

Cala

Assur

Karayan Tigris

Karayan Eufrates

Babilonia

MEDIA

ELAM

Susan

Gulpo ti Persia

Damasco

Samaria

Jerusalem

EGIPTO

[Ladawan iti panid 955]

Ladawan nga impinta ti arkeologo a ni A. H. Layard, mangipasimudaag iti kinangayed ti palasio ni Ashurnasirpal II

[Ladawan iti panid 955]

Daytoy nakadakdakkel a nagpayak a toro nga addaan natauan nga ulo ket nagserbi idi kas arkos ti palasio ni Sargon II

[Ladawan iti panid 955]

Manipud iti maysa a diding ti palasio idiay Nimrud. Ti panaganup iti leon ket maysa nga ay-ayam dagiti Asirio nga ari; ti Nineve a mismo natukoy kas “taeng dagiti leon” (Na 2:11)

[Ladawan iti panid 956]

Asirio a monarka nga addaan iti katulongan ken maysa a mangsalsalaknib nga espiritu; makita iti British Museum. Dakkel ti paset ti relihion kadagiti napolitikaan a gannuat ti Asiria

[Ladawan iti panid 956]

Naipakita nga aggangganat ti Asirio nga ari a mapan makigubat a kaduana ti diosna nga agtaytayab iti sanguananna ken mangibibiat met kadagiti pana. Makita iti British Museum

[Ladawan iti panid 956]

Asirio nga ari a napalikmutan kadagiti simbolo ti didiosna. Ti kabal ti ulo nga addaan sarsara ket naikuna a mangirepresentar ken Assur; ti nagpayak a sinanplato iti daytoy a kaso iladawanna ti dios-init a ni Shamash; ti baro a bulan isimbolona ti dios-bulan a ni Sin; ti banag a sinantinidor isu ti kimat ni Adad; ket ti bituen iladawanna ni Ishtar

[Ladawan iti panid 957]

Ti pannakabagi ni Senaquerib lalaisenna ni Jehova ken ikalkalikagumna ti isusuko ti Jerusalem

[Ladawan iti panid 957]

Nailanad kadagiti rekord ti pakasaritaan ni Senaquerib nga ipaspasindayagna ti panangrautna iti Juda ngem saanna a dakamaten ti didigra a napagteng dagiti buyotna

[Dagiti Ladawan iti panid 958]

Ti kinaulpit dagiti Asirio a nailadawan kadagiti diding ti palasioda; matutuok, mailanlansa, ken malallalatan a sibibiag dagiti kautibo

[Dagiti Ladawan iti panid 958]

Pimmudno ti padto ti Biblia, nagbalin ti Nineve (ti munturod ti Kuyunjik iti makinsango a paset ti ladawan) a “maysa a siudad a napaglangalang.” (Na 2:10) Ti Gadd Chronicle (ngato) isalaysayna dagiti detalye ti panangsamsam ti Babilonia iti daytoy dakkel idi a siudad