ASNO

[Heb., chamohrʹ; ʼa·thohnʹ, “asna”; ʽaʹyir, “nataenganen nga asno”; Gr. oʹnos; o·naʹri·on, “urbon nga asno”].

Natangken ti kukona nga animal iti pamilia ti kabalio, naiduma iti kabalio gapu iti basbassit a pammagina, ab-ababa a burborna, at-atiddog a laplapayagna, ken ab-ababa a buok ti ipusna, a ti laeng makin-ungto a kagudua ti ipusna ti addaan buok. Yantangay ti babassit, natatadem a kukona ti mamagbalin iti dayta kas natimtimbeng ngem iti kabalio, ad-adda a maibagay ti asno idiay Palestina a ti kaaduan a daldalan sadiay ket lasonglasong ken kabambantayan. Nupay pagkukuna ti kinamaag ken kinasungit ti asno, pudno a maibilbilang a nasarsaririt ngem iti kabalio, ken naanus, mabayag panagituredna a parsua a, kas iti dadduma pay nga animal, masansan a nagpasar iti pannakaabuso iti ima ti tao.

Ti asno (Equus asinus) nabayagen nga agserserbi iti tao kas animal a pagtrabaho, pagidaliasat, ken pagguyod nga animal, a ti damo a pannakadakamat dayta iti Kasuratan ket mainaig ken Abraham. (Ge 12:16; 22:3; Jos 15:18; 2Cr 28:15; Isa 30:24) Nabatad a maibatay iti napinget a panagtrabaho a maar-aramidan ti asno, inyasping ni Jacob ti anakna a ni Isacar iti daytoy nga animal. (Ge 49:14) Iti sabali a bangir, natukoy ti seksual a panaggartem dagiti asno mainaig iti panagbalangkantis a mismo ti pagarian ti Juda iti nasnasion.​—Eze 23:20.

Iti maysa kadagiti sirmatana, nakakita ni mammadto Isaias iti “maysa a pakigubat a karuahe dagiti asno.” (Isa 21:7) Ipasimudaag daytoy a dagiti asno naaramatda met iti gubat, nalabit kas pagawit nga an-animal, no saan ket a pagipan met kadagiti mannakigubat iti aktual a panagrurupak. Maipapan itoy, makapainteres a ti Griego a historiador a ni Herodotus (IV, 129) ibagana ti panangaramat dagiti buyot ti Persia kadagiti asno.

Sigun iti Linteg, ti asno ket narugit nga animal. Ngarud, yantangay amin nga inauna kukua ni Jehova ket ti inauna ti maysa nga asno saan a mabalin nga isakripisio, mabalin a kasapulan a masubbot babaen ti panangisandi iti dayta iti maysa a karnero wenno marung-o ti tengngedna.​—Ex 13:13; 34:20.

Nupay narugit, dagiti asno nakan idi idiay Samaria gapu iti kinakaro ti bisin bayat ti pananglakub ni Ari Ben-hadad iti siudad, ket uray ti paset a saan a pulos mabalin a kanen, ti natulang, naingpis ti lasagna nga ulo ti asno nagbalin, iti kinapudnona, a naluho a taraon nga aggatad iti 80 a kapisi a pirak (no siklo, $176).​—2Ar 6:24, 25.

Imbilin ti linteg ti Dios ti naasi a panangtrato kadagiti naamo nga animal, kas iti asno. Ti maysa nga asno a napaidda iti sidong ti awitna masapul a maruk-atan, ken saan a rumbeng a pagkaduaen ti maysa nga asno ken ti maysa a toro iti maymaysa a sangol. (Ex 23:5; De 22:10) Gapu ta basbassit ken nakapkapuy ken naiduma ti kasisigudna, mabalin a naparigatan ti asno iti kasta a di patas a panagsinnangol.

Nakaad-adu la ketdi ti asno dagiti Israelita, maigapu iti kinapudno nga iti laeng kampaniada maibusor kadagiti Midianita innalada ti dagup a 61,000 nga asno kas samsam iti gubat. (Nu 31:3, 32-34) Ti masansan a pannakadakamat daytoy a parsua iti Kasuratan isingasingna a manmano ti sangakabbalayan nga awanan iti uray maysa. (De 5:21; 22:4; 1Sm 12:3) Paneknekan met daytoy ti kinapudno nga adda maysa kadagitoy nga animal iti agarup sagtunggal innem a lallaki (saan a mairaman dagiti adipen ken kumakanta) a nakipagsubli ken Zorobabel manipud pannakaidestiero idiay Babilonia. (Esd 2:1, 2, 64-67; Ne 7:66-69) Ti panangbigbig ti asno iti saadna mainaig iti apona ket naaramat kas maysa a pagarigan tapno matubngar ti di matalek nga Israel, gapu iti pannakapaayna a mangbigbig ken Jehova.​—Isa 1:3.

Ti asno, no matay, asi-asi lattan a maiguyod a maipan iti ruar ti siudad ket maibelleng iti bunton dagiti basura. Kasta ti impadto ti mammadto ti Dios a pannakaipababa ti napannakkel ken awanan pammati a ni Jehoiaquim, anak ni Josias, ari ti Juda: “Iti pannakaitabon ti maysa nga asno isu maitabonto, buyogen ti pannakaiguyodguyod ken pannakaipalladaw, iti labes dagiti ruangan ti Jerusalem.”​—Jer 22:19.

Agpada a ti lallaki ken babbai, uray dagiti natan-ok nga Israelita, nagsakayda kadagiti asno. (Jos 15:18; Uk 5:10; 10:3, 4; 12:14; 1Sm 25:42) Ni Solomon, ti anak ni David, idi mapulotan nga agakem nagsakay iti kabaian a mulo ni amana, mestiso a putot ti maysa a kalakian nga asno. (1Ar 1:33-40) Ngarud mayanatup unay a ni Jesus, daydiay dakdakkel ngem ni Solomon, tinungpalna ti padto iti Zacarias 9:9 babaen ti panagsakay, saan nga iti maysa a kabalio, no di ket iti maysa nga urbon ti asno “nga iti dayta awan pay a pulos asinoman iti sangatauan ti nagsakay.”​—Lu 19:30, 35.

Ti sumagmamano ibilangda dagiti salaysay ti Ebanghelio kas nagduduma no maipapan iti animal a nagsakayan ni Jesus iti naballigi nga iseserrekna iti Jerusalem. Da Marcos (11:7), Lucas (19:35), ken Juan (12:14, 15) ipakitada a nagsakay ni Jesus iti maysa nga urbon ti asna wenno urbon nga asno, ngem saanda a dakamaten ti kaadda ti natataengan nga asno. Ngem ni Mateo (21:7) isuratna a dagiti adalan “inyegda ti asno ken ti urbonna, ket imparabawda kadagitoy dagiti makinruar a kawesda, ket nagtugaw a mismo kadakuada.” Nalawag a saan a nagsakay ni Jesus iti dua nga animal, no di ket kadagiti kawes a naiparabaw iti urbon ti asna. Nabatad, yantangay saanna a nagsakayan ti asno, no di ket iti urbonna, da Marcos, Lucas, ken Juan saanda a dakamaten ti kaadda ti nagannak nga asno kadagiti salaysayda.

Atap nga Asno. Ti atap nga asno [Heb., ʽa·rohdhʹ; Aramaiko, ʽaradhʹ] ket naiduma iti naamo nga asno, saan a babaen iti langana, no di ket babaen iti naatap ken nasubeg a kababalinna. Naan-anay a maitunos daytoy iti panangiladawan ti Biblia iti maysa nga animal nga addaan kampay idi kadagiti ‘nawarwar a galut.’​—Job 39:5.

Ti taeng ti atap nga asno (Equus hemionus) isu ti desierto a tanap ken ti asin a pagilian, nga adayo iti bellaak ti maysa nga ili. Addaan kasisigud a mangliklik kadagiti disso a pagnanaedan ti tao, ngarud “dagiti daranudor ti managanup saanna a denggen.” Saan a gapu ta di unay makangngeg ti atap nga asno; napalalo ti kinaannadna gapu iti natadem a sentido ti panagdengngeg, panagkita, ken panagangotna. No ti tao padasenna nga anupen daytoy a parsua, sumiag a tumaray buyogen ti kasta unay a kinapartak. Di makaidna nga umakar dagiti atap nga asno iti panagsapulda iti nalangto a mulmula, nga agsukisokda pay iti kabambantayan maipaay iti pagaraban. Agtaraonda iti tunggal kita ti nalangto a mula, a kibkibanda uray pay agingga kadagiti ramut. Paset met ti taraonda ti asin. (Job 39:5-8) Ti panangpili ti atap nga asno iti siwayawaya ken di namedmedan a panagbiag nga adayo iti pagnanaedan ti tao nayonanna ti kinapateg ti kinapudno ti pannakipagnanaed ni Nabucodonosor kadagitoy a parsua bayat ti pito a tawen ti panagmauyongna.​—Da 5:21; kitaenyo ti SEBRA.