AGILA

[Heb., neʹsher; Aramaiko, nesharʹ; Gr., a·e·tosʹ].

Dakkel a tumatayab nga agsippayot. Patien ti sumagmamano a ti Hebreo a nagan ket nagtaud iti sao a kaipapananna ti “rangrangkayen wenno pirsapirsayen.” Matmatan dayta ti dadduma kas onomatopoeic (kayatna a sawen, maysa a nagan a ti mismo nga awengna ipasimudaagna ti banag a matuktukoy) ket patienda a ti neʹsher ipamatmatna ti “dumardaruros nga uni,” wenno “kumilapkilap a rimat,” ngarud tukoyenna ti maysa a tumatayab nga agsuek a tumukma iti an-anupenna, a sumsumiag nga agpababa buyogen ti dumardaruros nga uni ken kas gumilgilap a lawag a lumasat iti angin. Kadagita a dua a kaso, ti Hebreo a termino naan-anay a deskribirenna ti agila, a ti insiwet a panagsuekna manipud nangangato a disso mangparnuay iti sumayengseng nga uni bayat a sumabat ti angin kadagiti nakaukrad a pawisna (dagiti makinruar a dutdot ti payak). Kas maysa a tumatayab nga agsippayot ken mangnginum iti dara (Job 39:27, 30), nairaman ti agila kadagidiay tumatayab nga inlanad ti Mosaiko a Linteg kas “narugit.”​—Le 11:13; De 14:12.

Nadumaduma a Kita Idiay Palestina. Karaman kadagiti agila a masarakan ita idiay Israel isu ti imperial nga agila (Aquila heliaca), ti nabalitokan nga agila (Aquila chrysaëtos), ken ti ababa ti tanganna nga agila (Circaëtus gallicus). Ti nabalitokan nga agila, napanaganan a kasta gapu iti bimmalitok a sileng nga adda iti ulo ken teltelna, ket maysa a makapasiddaaw a natayengteng a kayumanggi a tumatayab nga agarup 1 m (3 pie) ti rukod ti kaatiddogna, nga agarup 2 m (6.5 pie) ti dagup a pakaukradan ti payakna. Kas pakabigbiganda, addaan dagiti agila iti pangakabaen nga ulo nga adda kammuol iti ngatuen dagiti matada; maysa nga ababa, napigsa, kimmawweng a sippit; nakidser a saksaka; ken natatadem, napipigsa a kawwet.

‘Naawit kadagiti payak dagiti agila’—ania ti pakaibatayan ti kasta a piguratibo a sasao?

Ti rehion ti Sinai maaw-awagan “pagilian ti agila,” a sadiay tumayok dagiti tumatayab ken agampayagda kadagiti napigsa, akaba a payakda. Gapuna, dagiti nawayawayaan nga Israelita a naguurnong idiay Bantay Sinai naan-anay a matarusanda ti kinamaikanatad ti ladawan nga impaawat ti sasao ti Dios, nga inawitna ida nga inruar manipud Egipto “kadagiti payak dagiti agila.” (Ex 19:4; idiligyo ti Apo 12:14.) Gistay 40 a tawen kalpasanna, ti panangidalan ni Jehova iti Israel a lumasat iti let-ang mabalin nga ipadis ni Moises iti maysa nga agila a “gunggonenna ti umokna, agalimpayag iti ngatuen dagiti urbonna, ukradenna dagiti payakna, alaenna ida, awitenna ida kadagiti pawisna.” (De 32:9-12) No magtengan dagiti urbon nga agila ti tiempo a mangrugidan nga agtayab, tignayen ida ti nagannak nga agila, ipalagapag ken ipayakpakna dagiti bukodna a payak tapno ipaawatna kadagiti urbonna no kasano ti agtayab, ket kalpasanna iduron wenno allukoyenna ida a rummuar iti umok tapno maipadasda dagiti payakda.

Nupay nagduaduaan ti sumagmamano a ti agila aktual nga awitenna ti urbonna iti bukotna, maysa a manangigiya idiay Scotland ti impadamag ni Sir W. B. Thomas kas mangpampaneknek maipapan iti nabalitokan nga agila a “dagiti nagannak a tumatayab, kalpasan ti panangdagadagda, ken no dadduma panangkegsalda iti urbon a tumpuak iti angin, giddato a sumiagda a mapan iti sirok ket ti agpakpakarigat nga urbon pagbatayenda iti apagbiit kadagiti payak ken bukotda.” (The Yeoman’s England, London, 1934, p. 135) Ti maysa a managpaliiw idiay Estados Unidos ket naadaw iti Bulletin ti Smithsonian Institution (1937, Num. 167, p. 302) kas nagkuna: “Nangrugi ti ina manipud iti umok kadagiti nabato a rangkis, ken saanna unay a tengtenglen ti urbonna, binay-anna nga agtinnag, ti panagkunak, iti agarup siam a pulo a pie; kalpasanna sumiag ti ina a mapan iti sirok ti urbon, nakaukrad dagiti payakna, ket ti urbon agdisso iti bukotna. Tumayok ti ina nga awitna ti urbon agingga iti tuktok ti rangkis ket mangrugi manen. . . . Nasurok a maysa nga oras a sikukulengkami ken ni amak a nangbuybuya iti daytoy.” Kas komentona maipapan kadagitoy a sasao, kuna ni G. R. Driver: “No kasta, ti ladawan [iti Deuteronomio 32:11] saan a maysa a parpartuat laeng a panagtayab no di ket naibatay iti aktual a kinapudno.”​—Palestine Exploration Quarterly, London, 1958, p. 56, 57.

Nangato nga Umok ken Kinaadayo ti Panagkita. Dagiti kaugalian ti agila iti panagaramid iti umok naipaganetget idi a ni Job nagsaludsodan ti Dios iti Job 39:27-30. Ti umok wenno pagaponan mabalin nga adda iti nangato a kayo wenno iti napasdok a bato ti maysa a rangkis wenno nabato a derraas. Iti panaglabas ti tawtawen mabalin a ngumato ti umok agingga iti 2 m (6.5 pie), a ti umok ti sumagmamano nga agila agdagsen agingga iti maysa a tonelada! Ti nalawag a kinatalged ken nakarigrigat a pannakadanon ti umok ti agila piguratibo nga inaramat met dagiti mammadto kadagiti mensaheda maibusor iti nangato a pagarian ti Edom iti narangkis a bambantay ti rehion ti Araba.​—Jer 49:16; Abd 3, 4.

Ti kinaadayo ti panagkita ti agila, a nadakamat iti Job 39:29, ket patalgedan ni Rutherford Platt iti librona a The River of Life (1956, p. 215, 216), a mangipakita met iti naisalsalumina a disenio ti mata ti agila, a mangpampaneknek iti kinasirib ti Namarsua. Kunaen ti libro:

“Masarakanmi dagiti kampeon a mata ti intero a pagarian dagiti animal . . . [kadagiti] mata ti agila, ti buitre, ken ti kali. Nakapigpigsa dagita ta kabaelanda ti kumita iti baba manipud sangaribu a pie iti tangatang ket masiputanda ti maysa a koneho wenno maysa a tumatayab a grouse a nakalemmeng ti kagudua ti bagina iti karuotan.

“Ti nasiput a panagkita ti mata ti mangnganup ket maigapu iti wagas a ti anninaw ti puntiria a banag maipunta iti maysa a napuskol a rimmuok dagiti natirad, balisungsong a selula. Daytoy a bassit a paset iti likudan ti bukel ti mata agsepenna dagiti raya ti lawag manipud iti puntiria a banag a lumasat iti rinibu a rimmuok dagiti selula, iti naisangsangayan a pamay-an a mangpataud iti nalawag a ladawan iti panunot. Kadagiti gistay amin a mangnganup, kas iti skunk, cougar, ken kadatayo, umdasen ti maymaysa a paset nga ayan dagiti balisungsong a selula; kumitatayo a diretso ken asitgantayo a direkta ti banag a matmatmatantayo. Ngem saan a kasta iti agila wenno iti kali, a, no naipamaysanan ti panagkitana iti koneho nga adda iti karuotan babaen kadagiti nasarut a pagipokus a balisungsong a selula, mabalin nga umasidegen babaen iti atiddog, pairig a panagsuek. Daytoy ti mamagallatiw iti ladawan ti puntiria a banag nga agturong iti likudan ti bukel ti mata iti nagkurba a dana. Dayta a dana apag-isu ti pannakaisaadna maipaay iti mata ti agila, iti kasta ti agsusuek a tumatayab addaan iti nagkurba a dana dagiti balisungsong a selula, imbes a maysa a rimmuok dagiti balisungsong a selula. Bayat a sumsumiag nga agpababa ti agila, agtalinaed a nakapokus ti panagkitana iti koneho nga adda iti karuotan.”​—Idiligyo ti Jer 49:22.

Abilidad iti Panagtayab. Ti kinasiglat ti agila naitampok iti adu a teksto. (2Sm 1:23; Jer 4:13; Un 4:19; Hab 1:8) Adda dagiti damag maipapan kadagiti agila a manglab-aw iti kapartak a 130 km/oras (80 mko). Namakdaar ni Solomon a ti kinabaknang ‘mangaramid kadagiti payak maipaay iti bagina’ a kas kadagiti payak ti agpatangatang nga agila (Pr 23:4, 5), idinto ta ni Job nagleddaanganna ti kinapartak ti panaglabas ti biag, nga impadisna dayta iti kapartak ti maysa nga agila nga agbirbirok iti aanupen. (Job 9:25, 26) Kaskasdi, dagidiay agtaltalek ken Jehova umawatda iti bileg tapno makapagtultuloyda, nga arigna nga agpangatoda nga addaan iti kasla di mabannog a payak ti tumaytayok nga agila.​—Isa 40:31.

Dagiti agdama-aldaw a sientista nagsiddaawanda ti “dalan ti agila iti langlangit,” a kas iti panagsiddaaw ti mannurat ti Proverbio 30:19. Isalaysay ni Clarence D. Cone, Jr. ti pamay-an no kasano a ti panangpaliiw iti nangayed ken gistay awan rigrigatna nga itatayok dagiti agila, kali, ken buitre “nakatulong a mangitunda iti dalan nga agturong iti pannakatakuat ti pamunganayan a mekanismo ti meteorolohia.” Ipakitana ti pamay-an no kasano a ti kasta a dadakkel a tumatayab naan-anay nga aramatenda ti dinamiko a bileg ti dadakkel a “burek” ti napudot nga angin a tumpaw manipud iti daga gapu iti pudot ti init, ken ti wagas a dagiti “giwang-giwangan” a murdong ti payak ti agila nagsayaat ti pannakadisenioda no mainaig iti naannayas a panagtayab ta pukawenda ti guyod ti angin iti payak.​—Scientific American, Abril 1962, p. 131, 138.

Piguratibo a Pannakausar. Daytoy nabileg a tumatayab nga agsippayot ket masansan a simbolo nga inusar dagiti mammadto a mangiladawan kadagiti pakigubat a puersa ti kabusor a nasnasion kadagiti kellaat ken masansan a di napakpakadaan nga irarautda. (De 28:49-51; Jer 48:40; 49:22; Os 8:1) Dagiti agtuturay ti Babilonia ken Egipto nailadawanda kas agila. (Eze 17:3, 7) Makapainteres ta iti adu a kadaanan a nasion, a pakairamanan ti Asiria, Persia, ken Roma, ti ladawan ti agila kanayon a naus-usar kadagiti naarian a setro, bandera, ken batonlagip, kas met laeng ti panangusar iti dayta ti Alemania, Estados Unidos, ken dadduma pay kadagiti agdama a tiempo.

Sinupiat ti dadduma ti pannakausar ti sao a “dagiti agila” iti Mateo 24:28 ken Lucas 17:37, a patienda a dagiti teksto tukoyenda la ketdi dagiti buitre, a naguurnong iti aglikmut ti maysa a bangkay. Nupay kasta, nupay ti agila kangrunaanna a saan a mannangan iti agruprupsa a lasag, a kas iti buitre, no dadduma agtaraon dayta kadagiti kasta a natay a bagi. (Palestinian Exploration Quarterly, 1955, p. 9) Kasta met, nupay gagangay nga agsolsolo a mangnganup, a naiduma iti mannakipulapol a buitre, ti agila pagaammo a pasaray aganup nga adda kaduana; ket ti libro a The Animal Kingdom (Tomo II, p. 965) ipadamagna ti maysa a pasamak a “ti sumagmamano kadakuada nangisayangkatda iti dupudop nga idadarup iti maysa a timminidor-sarana nga antilop.” (Inurnos ni F. Drimmer, 1954) Ti padto ni Jesus a nadakamat iti ngato ket naipaay a mainaig iti naikari a ‘kaaddana.’ Gapuna, saan nga agaplikar laeng dayta iti pannakalangalang ti Judio a nasion idi 70 K.P. babaen kadagiti buyot ti Roma, a dagiti banderada nabordaan kadagiti ladawan dagiti agila.

Iti Apocalipsis nausar dagiti agila a mangiladawan kadagiti parsua nga agas-asikaso iti trono ti Dios ken mangipakpakaammo kadagiti mensahe ti panangukom ti Dios kadagidiay adda ditoy daga, awan duadua tapno maipasimudaag ti kinasiglat ken kinaadayo ti panagkita.​—Apo 4:7; 8:13; idiligyo ti Eze 1:10; 10:14.

Ti sabali pay a teksto a matmatan ti adu nga eskolar kas agaplikar iti buitre imbes nga iti agila isu ti Mikias 1:16, nga agsasao maipapan iti piguratibo a ‘panangpalawa [ti Israel] iti kinakalbona a kas iti kinakalbo ti agila.’ Dutdotan unay ti ulo ti agila; uray pay ti kalbo nga agila ti Norte America natukoy laeng a “kalbo” gapu ta dagiti puraw a dutdot ti ulona mamagbalin iti dayta nga aglanglanga a kalbo manipud iti adayo. Ti griffon a buitre (Gyps fulvus), a saan pay a nakitkita idiay Israel, addaan laeng iti nalamuyot a puraw a babassit a dutdot iti ulona, ken narasay ti dutdot ti tengngedna. No ti teksto agaplikar iti dayta, ipasimudaag daytoy a ti Hebreo a neʹsher adda nalawlawa a pagaplikaranna malaksid pay iti agila. Maimutektekan a, nupay saan a klinasipikar dagiti ornitologo (eksperto a mangad-adal kadagiti tumatayab) kas nagtaud iti isu met laeng a “kakikita” wenno “klase” a kas iti agila, ti griffon a buitre naibilang kas nagtaud iti isu met laeng a “pamilia” (Accipitridae). Nupay kasta, patien ti sumagmamano a ti Mikias 1:16 tuktukoyenna ti panagpamarut a mapasaran ti agila, nupay maikunkuna a daytoy ket in-inut ken saan unay a madmadlaw a proseso. Daytoy a panagpamarut, a mangibunga iti pannakakissay ti aramid ken pigsa ken sarunuen ti pannakapabaro ti normal a biag, mabalin nga isu ti kayat a sawen ti salmista iti ‘panagpabaro [ti kinaagtutubo ti maysa] a kas iti panagpabaro ti maysa nga agila.’ (Sal 103:5) Ti dadduma tarusanda daytoy kas tumukoy iti relatibo ti kaatiddogna a biag ti agila, a ti sumagmamano pagaammo a nadanonda ti edad a 80 a tawen.

Ti nagan nga Aquila (Ara 18:2) ket Latin maipaay iti agila.