Tulonganyo Dagiti Annakyo a Rumang-ay

NO MAIPAPAN iti panangpadakkel iti anak, adu a nagannak ti agsirarak iti amin a lugar kadagiti sungbat, a kinapudnona, nalaka a magun-odan iti pagtaenganda. Adu a pamilia ti addaan iti Biblia, ngem mataptapokan laeng dayta iti estante ti libro imbes nga usaren iti panangpadakkel iti anak.

Pudno, adut’ agduadua itatta maipapan iti panangusar iti Biblia kas giya iti biag ti pamilia. Ibilangda dayta a kas daanen, saanen nga uso, wenno nainget unay. Ngem ti nainkalintegan a panangsukimat ipalgakna a ti Biblia praktikal a libro para kadagiti pamilia. Kitaentayo no kasano.

Ti Umiso nga Aglawlaw

Ibaga ti Biblia iti ama a matmatanna dagiti annakna a “kasda la mulmula nga olivas, a mailikmut iti lamisaan[na].” (Salmo 128:3, 4) Dagiti naganus a saringit saanda a dumakkel nga agbalin a kaykayo nga agbunga no awan ti naannad a panangtaripato, saan a maikkan iti umiso a taraon, daga, ken agneb. Kasta met, ti naballigi a panangpadakkel iti anak sapulenna ti panagtrabaho ken panangaywan. Masapul dagiti ubbing ti nasayaat nga aglawlaw tapno dumakkelda a nataengan.

Ti umuna a ramen ti kasta nga aglawlaw ket ayat​—⁠iti nagbaetan dagiti agassawa ken iti nagbaetan dagiti nagannak ken annak. (Efeso 5:​33; Tito 2:4) Adu a miembro ti pamilia ti agiinnayat iti maysa ken maysa ngem dida maamiris a masapul nga iyebkasda ti kasta nga ayat. Ngem, usigenyo: Umiso kadi a maibagayo nga adda komunikasionyo iti maysa a gayyem no sinuratanyo a dikay pulos inkabil ti address-na, senilioan, wenno imbuson? Kasta met, ipakita ti Biblia a ti pudno nga ayat ket saan laeng a rikna a mangparagsak iti puso; mayebkas a mismo babaen kadagiti sasao ken tigtignay. (Idiligyo iti Juan 14:​15 ken 1 Juan 5:3.) Impaay ti Dios ti pagwadan, inyebkasna ti ayatna iti Anakna babaen iti sasao: “Daytoy ti Anakko, ti dungdunguen, nga inanamongak.”​—⁠Mateo 3:​17.

Komendasion

Kasano a maipakita dagiti nagannak ti kasta nga ayat kadagiti annakda? Kas pangrugian, siputanyo ti naimbag. Nalaka ti mangsapul iti biddut kadagiti ubbing. Ti kinaganus, kinaawan kapadasan, ken kinamanagimbubukodanda maiparangarang iti adu a pamay-an, iti inaldaw-aldaw. (Proverbio 22:15) Ngem mangaramidda iti adu a naimbag a bambanag iti inaldaw-aldaw. Ania kadagitoy ti ipamaysayo? Ti Dios saanna a pampanunoten dagiti biddut no di ket laglagipenna ti naimbag nga aramidentayo. (Salmo 130:​3; Hebreo 6:10) Kasta met koma ti pannakilangentayo kadagiti annaktayo.

Kuna ti maysa nga agtutubo a lalaki: “Iti intero a panagbiagko idiay balay, pulos a diak malagip ti aniaman a porma ti komendasion​—⁠iti man naaramidak idiay pagtaengan wenno idiay eskuelaan.” Dakayo a nagannak, itedyo daytoy a nasken a kasapulan dagiti annakyo! Regular koma a makomendaran dagiti amin nga annak kadagiti naimbag nga aramidenda. Dayta kissayanna ti peggad a dumakkelda a “maupay,” ta mamatida nga awan ti aniaman a naimbag nga aramidenda.​—⁠Colosas 3:⁠21.

Komunikasion

Ti sabali pay a naimbag a pamay-an ti panangyebkas iti ayat kadagiti annakyo isu ti panangsurot iti balakad ti Santiago 1:​19: “Nasiglat koma maipapan iti panagdengngeg, nainayad maipapan iti panagsao, nabannayat maipapan iti panagpungtot.” Pagsawenyo kadi dagiti annakyo ken talaga nga imdengan ti sawenda? No ammo dagiti annakyo a sermonanyo ida sakbay a malpasda nga agsao wenno agungetkayo no maammuanyo no ania a talaga ti riknada, ngarud ilimedda laengen ti rikriknada. Ngem no ammoda a talaga nga umimdengkayo kadakuada, kaykayatdanto ti makisao kadakayo.​—⁠Idiligyo iti Proverbio 20:⁠5.

Ngem ania ngay, no mangipalgakda kadagiti rikrikna nga ammoyo a dakes? Tiempo kadi dayta ti panagunget, panangsermon, wenno panangdisiplina? Ipapantayon a, ti dadduma nga inuubingan a panagtignay ti mamagbalin a narigat ti agbalin a “nainayad maipapan iti panagsao, nabannayat maipapan iti panagpungtot.” Ngem usigenyo manen ti ulidan ti Dios kadagiti annakna. Mangpataud kadi ti kasasaad a nakaro a panagbuteng, ta dagiti annakna mabutengda a mangibaga kenkuana no ania a talaga ti riknada? Saan! Kuna ti Salmo 62:​8: “Agtalekkayo [iti Dios] iti amin a tiempo, dakayo nga umili; ibukbokyo ti pusoyo iti sanguananna. Ti Dios isu ti kamang a maipaay kadatayo.”

Gapuna idi madanagan ni Abraham maipapan iti pangngeddeng ti Dios a mangdadael kadagiti siudad ti Sodoma ken Gomorra, saan a nagkedked a mangibaga iti nailangitan nga Amana: “Adayo koma kenka ti panagaramid ti kasta . . . Saan aya a ti Ukom ti amin a daga agaramid iti nalinteg?” Saan a binabalaw ni Jehova ni Abraham; immimdeng kenkuana ket binang-aranna ti panagamakna. (Genesis 18:​20-​33) Nakaskasdaaw ti kinaanus ken kinaalumamay ti Dios, uray pay no sawen ti annakna dagiti rikriknada a saan a pudno ken di nainkalintegan.​—⁠Jonas 3:​10⁠–​4:⁠11.

Kasta met, masapul a mangpataud dagiti nagannak iti aglawlaw a sadiay marikna dagiti annak a natalgedda a mangipalgak kadagiti im-impenenda, uray no makariribuk dagitoy. Gapuna no makarurod ti anakyo, imdenganyo. Imbes a pagungtanyo, bigbigenyo ti rikrikna ti ubing ket ammuenyo dagiti makagapu. Kas pagarigan, mabalin a kunaenyo: ‘Kasla makaungetka ken ni kastoy. Kayatmo kadi nga ibaga kaniak no ania ti napasamak?’

Panangtaming iti Pungtot

Siempre, awan ti naganak a kas iti kinaanus ni Jehova. Ket pudno a suboken dagiti annak ti aanusan ti nagannak. No makaungetka sagpaminsan kadagiti annakmo, dika agdanag a pagbalinennaka daytoy a dakes a naganak. No dadduma, mabalin a nainkalintegan nga agungetka. Ti Dios a mismo siuumiso nga agunget kadagiti annakna, uray pay kadagiti dadduma a dungdungnguenna. (Exodo 4:​14; Deuteronomio 34:10) Ti Saona, nupay kasta, isuronatayo a mangtengngel iti pungtottayo.​—⁠Efeso 4:⁠26.

Kasano? No dadduma makatulong ti panagsardeng iti sumagmamano a kanito tapno lumamiis ti pungtotyo. (Proverbio 17:14) Ket laglagipenyo, Daytoy ket maysa nga ubing! Dikay inanamaen ti ugali ti maysa nga adulto wenno nataengan a panagpampanunot. (1 Corinto 13:11) Ti pannakaawat no apay nga agtigtignay ti anakyo iti kasta a pamay-an mabalin a pakalmaenna ti pungtotyo. (Proverbio 19:11) Dikay koma liplipatan a dakkel ti nagdumaan ti panagaramid iti dakes ken ti panagbalin a dakes. Ti panangiriaw a dakes ti ubing mabalin a pagpanunotenna ti ubing, ‘Apay pay laeng nga agsingsingpetak?’ Ngem ti naayat a panangkorehir iti ubing ti tumulongto kenkuana a sumayaat iti sumaganad a tiempo.

Panangsalimetmet iti Dayaw ken Panagraem

Ti panangisuro kadagiti ubbing iti panagdayaw ken panagraem ket maysa kadagiti dadakkel a karit a sanguen dagiti nagannak. Iti napanuynoy a lubong itatta, adut’ masdaaw no umiso pay laeng ti panangestrikto kadagiti annakda. Sumungbat ti Biblia: “Ti pagbaot ken panangtubngar itdenna ti kinasirib; ngem ti inanak a mabaybay-an ibabainna ni inana.” (Proverbio 29:15) Dadduma ti mangliklik iti sao a “pagbaot,” a pampanunotenda a dayta ipasimudaagna ti dadduma a kita ti panangabuso iti ubing. Ngem saan. Ti Hebreo a sao a “pagbaot” tuktukoyenna ti sarukod, kas iti maysa a pangigiya nga us-usaren ti agpaspastor​—⁠saan a pagpang-or​—⁠iti karnerona.⁠a Gapuna ti pagbaot itakderanna ti disiplina.

Iti Biblia, ti panangdisiplina nangnangruna a kaipapananna ti panangisuro. Dayta ti makagapu no apay a kunaen ti libro ti Proverbio iti mamimpat a daras, ‘denggem ti pannursuro, [disiplina, NW].’ (Proverbio 1:​8; 4:​1; 8:​33; 19:27) Masapul a maammuan dagiti ubbing a ti panagaramid iti naimbag mangyeg iti gunggona ken ti panagaramid iti dakes mangyeg kadagiti dakes a pagbanagan. Makatulong ti panangdusa a mangipasagepsep iti pannubngar, a kas kadagiti gunggona​—⁠kas iti komendasion​—⁠mabalin a mangipaganetget kadagiti naimbag a kababalin. (Idiligyo iti Deuteronomio 11:​26-​28.) Nagsayaat no tuladen dagiti nagannak ti pagwadan ti Dios no maipapan iti panangdusa, ta imbagana iti ilina a dusaenna ida “kas maiparbeng.” (Jeremias 46:28) Dadduma nga ubbing kasapulanda laeng ti sumagmamano a nainget a sasao tapno agsingpetda. Dadduma kasapulanda ti naing-inget a pannubngar. Ngem ti pannusa “kas maiparbeng” dina pulos iraman ti aniaman a makaipaay iti pudno a pakadangran ti ubing iti emosional wenno pisikal.

Ti natimbeng a disiplina rumbeng nga iramanna ti panangisuro iti ubbing kadagiti beddeng ken limitasion. Adu kadagitoy ti sibabatad a nailanad iti Sao ti Dios. Isuro ti Biblia ti panagraem kadagiti beddeng ti personal a sanikua. (Deuteronomio 19:14) Mangipasdek kadagiti pisikal a pagbeddengan, a pagbalinenna a dakes ti agayat iti kinaranggas wenno inggagara a panangdangran iti sabali. (Salmo 11:​5; Mateo 7:12) Mangipasdek kadagiti seksual a pagbeddengan, a kondenarenna ti insesto. (Levitico 18:​6-​18) Bigbigenna pay dagiti personal ken emosional a pagbeddengan, a paritannatayo a mangbirngas iti maysa a tao iti dakes a nagan wenno dadduma a kita ti sasao a mangabuso. (Mateo 5:22) Ti panangisuro kadagiti ubbing kadagitoy a limitasion ken pagbeddengan​—⁠agpadpada babaen iti sao ken ulidan​—⁠ket nasken iti panangpataud iti nasayaat nga aglawlaw ti pamilia.

Ti sabali pay a tulbek iti panangsalimetmet iti urnos ken panagraem iti pamilia agpannuray iti pannakaawat kadagiti annongen iti pamilia. Iti adu a pamilia itatta, saan a nalawag wenno makariro dagita nga annongen. Iti dadduma, ti maysa a naganak mangipudno kadagiti makapadagsen a parikut iti ubing, parparikut a saan a kabaelan ti ubing a tamingen. Iti dadduma, mapalubosan dagiti ubbing nga agbalin a babassit a diktador, mangaramid kadagiti pangngeddeng a maipaay iti intero a pamilia. Dakes ken makadangran ti kasta. Obligado dagiti nagannak a mangipaay kadagiti kasapulan ti agtutubo nga annakda​—⁠pisikal man, emosional, wenno naespirituan​—⁠saan a kabaliktadna. (2 Corinto 12:​14; 1 Timoteo 5:8) Amirisenyo ti ulidan ni Jacob, a nangbalbaliw iti kapartak ti intero a pamiliana ken ti buyot tapno saan unay a marigatan dagiti babassit. Naawatanna dagiti limitasionda ket nagtignay a maitunos iti dayta.​—⁠Genesis 33:​13, 14.

Panangaywan Kadagiti Naespirituan a Kasapulan

Awanen ti kapapatgan iti nasayaat nga aglawlaw ti pamilia no di ti espiritualidad. (Mateo 5:3) Adda dakkel a kapasidad dagiti ubbing a maaddaan iti espiritualidad. Adu dagiti saludsodda: Apay a timmaudtayo? Asino ti nangaramid iti daga ken dagiti animal, dagiti kayo, dagiti taaw kenkuana? Apay a matay dagiti tattao? Ania ti mapasamak kalpasanna? Apay a mapasamak ti dakes a bambanag kadagiti naimbag a tattao? Kasla di agpatpatingga ti listaan. Masansan a dagiti nagannak kaykayatda ti di mangpanunot kadagita a bambanag.⁠b

Paregtaen ti Biblia dagiti nagannak a mangipaay iti tiempo a mangsanay kadagiti annakda iti naespirituan. Saritaenna dagita a panangsanay iti nadungngo a pamay-an kas agtultuloy a panagsarita dagiti nagannak ken annak. Dagiti nagannak mabalin a sursuruanda dagiti annakda maipapan iti Dios ken iti Saona no magmagnada, agtugawda iti balay, no maturogda​—⁠iti aniaman a tiempo a posible.​—⁠Deuteronomio 6:​6, 7; Efeso 6:⁠4.

Saan laeng nga irekomendar ti Biblia ti kasta a naespirituan a programa. Mangipaay met kadagiti material a kasapulanyo. Ta, kasano ngarud a masungbatanyo dagiti nadakamat a saludsod dagiti ubbing? Linaon ti Biblia dagiti sungbat. Nalawag dagitoy, makaay-ayo, ken mangipaayda iti dakkel a namnama iti daytoy awan namnamana a lubong. Ti nasaysayaat pay, ti pannakaawat iti kinasirib ti Biblia itdenda kadagiti annakyo ti katibkeran a sinipete, ti sigurado unay a panangiwanwan iti makariribuk a tiempotayo itatta. Itedyo dayta kadakuada, ket pudno a rumang-ayda​—⁠ita ken iti masanguanan.

[Dagiti Footnote]

[Blurb iti panid 11]

Mangkitakay kadagiti pamay-an a kanayon nga espesipiko a makomendaranyo ti anakyo

[Kahon iti panid 9]

No Kasano a Tulongan Dagiti Annak a Rumang-ay

• Mangipaaykayo iti natalged nga aglawlaw a sadiay mariknada a maay-ayat ken matarigagayanda

• Kanayon a komendaranyo ida. Agbalinkayo nga espesipiko

• Agbalinkayo a naimbag a managimdeng

• Agsardengkayo no sumged ti pungtot

• Ipasdekyo dagiti nalawag, agtutunos a pagbeddengan ken limitasion

• Ibagayyo ti disiplina kadagiti kasapulan ti tunggal ubing

• Dikay inanamaen ti ad-adu pay iti anakyo ngem ti nainkalintegan

• Aywananyo dagiti naespirituan a kasapulan babaen iti regular a panagadal iti Sao ti Dios

[Kahon iti panid 10]

Immun-una Ngem ti Dadduma

DAGITI paglintegan ti Biblia tinulonganna dagiti tattao iti kadaanan nga Israel a mangtagiragsak iti kasasaad ti biag ti pamilia a natantan-ok nga amang ngem kadagiti nasion iti aglawlawna. Agkomento ti historiador a ni Al­fred Eder­sheim: “Kadagiti tattao iti ruar ti Israel, manmano a maitutop a kunaen nga adda biag ti pamilia, wenno uray pay ti pamilia, sigun iti pannakaawattayo kadagitoy a termino.” Kas pagarigan, kadagiti kadaanan a Romano ti linteg inikkanna ti ama iti naan-anay a pannakabalin iti pamilia. Mabalinna nga ilako dagiti annakna a kas tagabo, pagtrabahuen ida a kas makitegtegged, wenno uray pay papatayen ida​—⁠a di madusa.

Pagarupen dagiti Romano a karkarna dagiti Judio gapu iti naasi a panangtratoda kadagiti annakda. Kinapudnona, ti umuna-siglo a Romano a historiador a ni Tacitus insuratna dagiti napnuan gura a sasao kadagiti Judio, a kunkunana a dagiti ugalida ket “namimpinsan a dakes ken makarimon.” Nupay kasta, talaga a binigbigna: “Krimen kadakuada ti mangpapatay iti kappasngay a maladaga.”

Nangipaay ti Biblia iti natantan-ok nga alagaden. Insurona dagiti Judio a napateg dagiti ubbing​—⁠talaga a mamatmatan a kas tawid a naggapu iti Dios a mismo​—⁠ket masapul a maiparbeng ti pannakatratoda. (Salmo 127:3) Nalawag nga adu a Judio ti nangsurot iti kasta a balakad. Uray pay ti pagsasaoda idi mangipalgak maipapan iti daytoy a banag. Kuna ni Eder­sheim a malaksid kadagiti sasao a barok ken balasangko, ti kadaanan a Hebreo addaan siam a sasao nga agpaay iti annak, a tunggal maysa agaplikar iti naiduma a tukad iti biag. Kas pagarigan, adda sao nga agpaay iti ubing nga agsussuso pay laeng ken sabali agpaay iti maysa a napusoten. Kadagiti medio dadakkelen nga ubbing, adda maysa a sao a mangipamatmat a tumibtibker ken pumigpigsadan. Ken kadagiti natataenganen nga agtutubo, adda maysa a sao a literal a kaipapananna ‘ti panangwayawaya iti bagi.’ Agkomento ni Eder­sheim: “Manamnama a dagidiay a mangsipsiput a naimbag iti biag ti ubing tapno makaipaayda iti mangiladawan a pangawag iti tunggal rumangrang-ay a panagbiag, ti talaga a maay-ayatan iti kinadekketda kadagiti annakda.”