Gun-odem ti Sirib ken Awatem ti Disiplina

NI Jehova a Dios ti Naindaklan nga Instruktor dagiti tattaona. Isurona kadakuada saan laeng a ti kinasiasinona no di pay ket ti maipapan iti biag. (Isaias 30:20; 54:13; Salmo 27:11) Kas pagarigan, impaayan ni Jehova ti nasion ti Israel kadagiti propeta, Levita​—nangnangruna dagiti papadi​—ken dadduma pay a mamasirib a lallaki nga agserbi kas mannursuro. (2 Cronicas 35:3; Jeremias 18:18) Insuro dagiti propeta kadagiti tattao ti pangpanggep ken galgalad ti Dios ket inlawlawagda ti umiso a dana a suroten. Rebbengen dagiti papadi ken Levita nga isuro ti Linteg ni Jehova. Ket nangipaay dagiti masirib a lallaki, wenno papanglakayen, iti nasayaat a balakad mainaig iti inaldaw a panagbiag.

Naisangsangayan ni Solomon nga anak ni David kadagiti masirib a lallaki ti Israel. (1 Ar-ari 4:30, 31) Maysa kadagiti mabigbigbig a sangaili ni Solomon, ti reyna ti Seba, ti nagkuna idi nakitana ti dayag ken kinabaknang ni Solomon: “Ti kagudua saan a naibaga kaniak; ti kinasiribmo ken ti kinarang-aymo labsanda ti dayaw a nangngegak.” (1 Ar-ari 10:7) Ania ti sekreto ti kinasirib ni Solomon? Idi nagbalin nga ari ti Israel idi 1037 K.K.P., inkararag ni Solomon a maaddaan iti “kinasirib ken pannakaammo.” Yantangay naay-ayo iti dayta a kiddawna, impaay ni Jehova kenkuana ti pannakaammo, sirib, ken mannakaawat a puso. (2 Cronicas 1:10-12; 1 Ar-ari 3:12) Di pagsiddaawan a nabaelan ni Solomon ti “nangisao kadagiti tallo ribu a proverbios”! (1 Ar-ari 4:32) Nailanad iti libro ti Biblia a Proverbio ti sumagmamano kadagitoy, agraman “dagiti sasao ni Agur” ken “dagiti sasao ni Ari Lemuel.” (Proverbio 30:1; 31:1) Iparangarang dagiti kinapudno a linaon dagitoy a proverbio ti sirib ti Dios ket manayon dagitoy. (1 Ar-ari 10:23, 24) Iti siasinoman nga agtarigagay iti naragsak ken naballigi a biag, napateg dagitoy ita a kas idi damo a naisawangda.

Panagballigi ken Moral a Kinadalus​—Kasano?

Ti panggep ti libro a Proverbio ket nailawlawag iti panglukat a sasaona: “Dagiti proverbios ni Solomon nga anak ni David, ari ti Israel; ti panangammo iti kinasirib ken sursuro; ti panangilasin kadagiti sasao ti pannakaawat; ti panangawat iti sursuro iti nanakman a kababalin, iti kinalinteg ken kinahustisia ken panagpapada; ti pannangted iti kinamanakem kadagiti nanengneng, iti bumaro pannakaammo ken kinaannad.”​—Proverbio 1:1-4.

Anian a nagtan-ok ti panggep “dagiti proverbios ni Solomon”! Tapno ti tao ‘maammuanna ti kinasirib ken sursuro.’ Ti kinasirib iramanna ti panangmatmat kadagiti bambanag sigun ti kasasaadda ken panangusar iti dayta a pannakaammo a mangrisut kadagiti parikut, mangragpat kadagiti kalat, mangiliklik wenno manglapped kadagiti peggad, wenno tumulong kadagiti tattao a mangaramid iti kasta. “Iti Libro Dagiti Proverbio,” kuna ti maysa a reperensia, “ti ‘kinasirib’ kaipapananna ti nasigo a panagbiag​—ti abilidad a mangaramid kadagiti nainsiriban a pangngeddeng ken agbiag a sibaballigi.” Anian a nagpateg ti pananggun-od iti sirib!​—Proverbio 4:7.

Mangipaay met iti disiplina dagiti proverbio ni Solomon. Kasapulantay kadi ti kastoy a pannakasanay? Iti Kasuratan, ipasimudaag ti disiplina ti panangkorehir, panangtubngar, wenno panangdusa. Sigun iti maysa nga eskolar ti Biblia, “kaipapananna dayta ti panangsanay iti moral a kasasaad, mainaig kadagiti pagannayasan a mabalin a mangituggod iti maysa a tao kadagiti minamaag nga aramid wenno kapanunotan.” Ti panangdisiplina iti mismo a bagi wenno dagiti dadduma, saannatayo laeng a lapdan nga agaramid iti di umiso no di pay ket gutugotennatay nga agbalbaliw. Wen, kasapulantayo ti disiplina no kayattayo ti agtalinaed a nadalus iti moral.

Dua ngarud ti panggep dagiti proverbio​—tapno mangted iti sirib ken mangipaay iti disiplina. Adu ti parupa ti disiplina iti moral ken ti abilidad nga agpanunot. Kas pagarigan, ti kinalinteg ken kinahustisia ket moral a galgalad a tumulong kadatayo a mangannurot kadagiti nangato a pagalagadan ni Jehova.

Ti sirib ket resulta ti panagtitipon dagiti adu a banag kas iti pannakaawat, nauneg a pannakaawat, kinamanakem, ken abilidad nga agpanunot. Ti pannakaawat ket abilidad a mangsukimat iti maysa a banag sa amirisen ti pakabuklanna babaen ti panangtarus ti panagnanaig dagiti bennegna ken iti mismo a pakabuklanna, ket iti kasta maala ti kababagasna. Ti nauneg a pannakaawat kalikagumanna ti panangammo kadagiti rason ken panangtarus no apay a ti maysa a banag ket umiso wenno saan. Kas pagarigan, ti tao nga addaan pannakaawat maamirisna no ti maysa ket agturturong iti di umiso a dana, ket dagdagus a pakdaaranna maipapan iti peggad. Ngem kasapulan ti nauneg a pannakaawat tapno matarusanna no apay nga agturturong dayta a tao iti dayta a dana ket mapanunotna no ania ti kaepektibuan a pamay-an a mangalaw kenkuana.

Ti manakem a tao ket naannad​—saan a nalaka a maallilaw. (Proverbio 14:15) Ammoda a nasaksakbay ti dakes a mapasamak ket saganaanda dayta. Ket ti sirib ti tumulong kadatayo a mangbukel kadagiti umiso a kapanunotan ken ideya a mangibagnos iti biag. Pudno a makagunggona ti panangadal kadagiti proverbio iti Biblia gapu ta naisuratda tapno maammuantayo ti kinasirib ken disiplina. Agbalin a manakem uray ti “nanengneng” a mangimutektek kadagiti proverbio, ken makagun-od ti “agtutubo a lalaki” iti pannakaammo ken abilidad nga agpanunot.

Dagiti Proverbio nga Agpaay iti Masirib

Nupay kasta, dagiti proverbio iti Biblia ket saan laeng nga agpaay kadagiti awan padasna ken agtutubo no di ket iti asinoman a masirib a madadaan a dumngeg. Kuna ni Ari Solomon a “ti masirib a tao dumngeg koma, ket dumegdeg iti pannakasursuro; ken tapno ti tao a mannakaawat magaw-atna koma dagiti nainggundawayan a patpatigmaan. Ti panangawat iti proverbio, ken pangngarig, dagiti sasao dagiti masirib, ken dagiti nauneg a panagsaoda.” (Proverbio 1:5,6) Ti tao a nakagun-oden iti sirib manayonanna ti pannakaammona no imutektekanna dagiti proverbio, ket ti tao nga addaan pannakaawat mapatadem ti abilidadna a mangiturong a sibaballigi iti biagna.

Masansan a mayebkas iti proverbio ti maysa a napateg a kinapudno iti sumagmamano laeng a sasao. Mabalin a ti Naimbibliaan a proverbio ket agparang a kas pangngarig. (Proverbio 1:17-19) Dadduma a proverbio ket burburtia​—narikut ken makatikaw a sasao a masapul nga ibuksilan. Mabalin met a naglaon ti proverbio kadagiti panangidilig, panangipadis, ken dadduma pay a piguratibo nga ebkas. Ti panangtarus kadagitoy kalikagumanna ti panawen ken panagmennamenna. Kas nangputar kadagiti nagadu a proverbio, sigurado nga ammo ni Solomon ti kinarigat ti panangtarus iti maysa a proverbio. Iti libro Dagiti Proverbio, isu a mismo ti nangikagumaan a mangyallatiw iti dayta nga abilidad kadagiti managbasana, banag nga ipangag ti masirib a tao.

Ti Pangrugian a Mangiturong iti Kalat

Sadino ti pangrugian ti maysa nga agtarigagay iti sirib ken sursuro? Sumungbat ni Solomon: “Ti panagbuteng ken ni Jehova isu ti punganay ti pannakaammo; ngem dagiti maag laisenda ti sirib ken sursuro.” (Proverbio 1:7) Mangrugi ti pannakaammo iti panagbuteng ken Jehova. No awan pannakaammo, awan ti sirib wenno sursuro. Ti ngarud panagbuteng ken Jehova ti pangrugian ti sirib ken sursuro.​—Proverbio 9:10; 15:33.

Ti panagbuteng iti Dios ket saan a pannakaaliaw kenkuana. Imbes ketdi, dayta ket dakkel a panagraem ken panagsiddaaw. Awan ti pudpudno a pannakaammo no awan daytoy a panagbuteng. Ni Jehova a Dios ti gubuayan ti biag, ket siempre, napateg ti biag iti pananggun-odtayo iti pannakaammo. (Salmo 36:9; Aramid 17:25, 28) Mainayon pay, pinarsua ti Dios amin a bambanag; isu nga amin a natauan a pannakaammo ket naibasar iti panangadal kadagiti aramid ti imana. (Salmo 19:1, 2; Apocalipsis 4:11) Impaltiing met ti Dios ti naisurat a Saona, a “makagunggona iti panangisuro, iti panangtubngar, iti panangpalinteg iti bambanag, iti panangdisiplina iti kinalinteg.” (2 Timoteo 3:16, 17) Ngarud, ni Jehova ti sentro ti amin a pudno a pannakaammo, ket ti tao nga agsapsapul iti dayta masapul a maaddaan iti buteng a nabuyogan iti panagraem kenkuana.

Ania ti pateg ti natauan a pannakaammo ken nailubongan a sirib no awan ti panagbuteng iti Dios? Insurat ni apostol Pablo: “Sadino ti yan ti masirib a tao? Sadino ti yan ti eskriba? Sadino ti yan ti mannakisuppiat iti daytoy a sistema ti bambanag? Saan aya a pinagbalin ti Dios a kinamaag ti sirib ti lubong?” (1 Corinto 1:20) Gapu ta awan nadiosan a panagbutengna, ti nailubongan ti siribna a tao di umiso ti konklusion a maadawna kadagiti naammuanen a kinapudno ket agtungpalto a ‘maag.’

Maysa a ‘Kuentas Dita Tengngedmo’

Simmaruno a binalakadan ti masirib nga ari dagiti agtutubo: “Anakko, denggem ti pannursuro toy amam, ket dika bay-an ti linteg ni inam. Ta isudanto ti balangat ti saniata dita ulom, ken kalangkang [“kuentas,” NW] a mayukkor dita tengngedmo.”​—Proverbio 1:8, 9.

Iti nagkauna nga Israel, impaannong ti Dios kadagiti nagannak ti panangisuro kadagiti annakda. Binalakadan ni Moises dagiti amma: “Dagitoy a sasao nga ibilinko kenka iti daytoy nga aldaw agyandanto ita pusom; ket isuromto a siaagawa dagitoy kadagiti annakmo, ket dagitoy ti sasawem kadakuada no situtugawka iti balaymo, ken no magmagnaka iti dalan, ken no agiddaka, ken no bumangonka.” (Deuteronomio 6:6, 7) Dakkel met ti maaramidan dagiti inna. Mabalin ti maysa a Hebreo nga asawa a babai nga ipaalagad ti linteg ti pamilia no la ketdi saanna a lab-awan ti autoridad ni lakayna.

Kinapudnona, iti intero a Biblia, ti pamilia ti pangrugian a pangisuruan. (Efeso 6:1-3) No agtulnog dagiti annak kadagiti manamati a dadakkelda, kasda la naadornuan iti makaay-ayo a balangat ti kinaimnas ken kuentas ti dayaw.

“Ikkatenna ti Biag ti Akinkukua”

Sakbay a pinarubbuatanna ti barona a mapan idiay Estados Unidos tapno ageskuela iti unibersidad, imbalakad ti maysa nga ama a taga Asia iti anakna nga agtawen iti 16 a di makikuykuyog kadagiti dakes a tattao. Pumada daytoy a balakad iti pakdaar ni Solomon: “Anakko, no dagiti managbasol sulisogendaka, dika umanamong kadakuada.” (Proverbio 1:10) Nupay kasta, impatuldo ni Solomon ti pangawisda: “Kunada, Kumuyogka kadakami, intayo sumaneb iti dara; intayo siblokan a sililimed dagiti awan basolda iti awan gapgapuna; intayo alun-onen ida a sibibiag a kas ken Tanem, ken sibubukel, a kas kadagiti agpababa iti abut. Masarakantayto amin a napateg a sanikua; punnuentayto dagiti balbalaytayo iti sinamsam; maipaaymonto ti gasatmo kadakami; addanto kadatayo amin ti maysa a supot.”​—Proverbio 1:11-14.

Nalawag a ti kinabaknang ti pangawisda. Tapno makakuartada a dagus, “dagiti managbasol” gargarienda dagiti dadduma a makiraman iti naranggas wenno sinisuitik a gandatda. Saan nga agpangadua dagitoy a nadangkes a mangibukbok iti dara gapu iti material gunggona. ‘Alun-onenda a sibibiag ti biktimada a kas ken Tanem, uray sibubukel,’ nga alaenda amin nga ik-ikutanna, kas panangalun-on ti tanem iti intero a bagi. Iyaw-awisda ti panangaramid iti krimen​—kayatda a ‘punnuen ti balayda kadagiti sinamsam,’ ket kayatda a ti awan padasna ‘ipaayna ti gasatna kadakuada.’ Anian a naintiempuan a pakdaar daytoy kadatayo! Saan aya a kasta ti pamay-an a mangawis dagiti gang ti agtutubo ken dagiti aglaklako iti droga? Saan aya a ti kari a bumaknang a dagus ti panggargari ti adu a mapagduaduaan a tukon iti negosio?

Imbalakad ti masirib nga ari: “Anakko, dika makikuyog iti dalan kadakuada; tenglem ta sakam iti desdesda; ta dagiti saksakada agtarayda iti dakes, ken agdarasda a mangibuyat iti dara.” Kas panangipakauna iti dakes a pagbanaganda, innayonna: “Ta barengbareng ti pannakaipakat ti iket iti imatang ti aniaman a tumatayab: ket dagitoy sanebenda ti darada met laeng; siblokanda a sililimed dagiti biagda met laeng. Kasta dagiti daldalan ti siasinoman a siaagum iti gunggonaen; ikkatenna ti biag dagiti akinkukua.”​—Proverbio 1:15-19.

“Siasinoman a siaagum iti gunggonaen” mapukawto gapu iti aramidna. Ti mismo a palab-og nga impakat dagiti nadangkes para kadagiti dadduma agbalinto a silo kadakuada a mismo. Agbalbaliwto aya dagiti sipapakinakem nga agar-aramid iti dakes? Saan. Nalabit a nalayang ti iket, ngem dagiti billit​—parparsua “a tumatayab”​—mapanda latta iti dayta. Iti umasping a pamay-an, gapu ta binulsek ida ti kinaagumda, dagiti nadangkes mangaramidda kadagiti krimen, nupay matiliwdanto kamaudiananna.

Asino ti Mangipangag iti Timek ni Sirib?

Ammo kadi a talaga dagiti managbasol a napeggad ti danada? Naballaaganda kadi maipapan iti pagbanagandanto? Saan a pagpambar ti kinaawan pannakaammo, ta maipakpakaammo ti nalawag a mensahe kadagiti publiko a lugar.

Kuna ni Solomon: “Ni sirib agpukpukkaw iti lansangan; iyebkasna ti timekna kadagiti nawaya a yan; aglaaw iti nangruna a yan ti pagdadagupan; iti wangawangan dagiti ruruangan, iti uneg ti ili, ibalikasna dagiti saona.” (Proverbio 1:20, 21) Iti napigsa ken nalawag a timek, agpukpukkaw ti sirib kadagiti publiko a lugar tapno mangngeg ti amin. Iti nagkauna nga Israel, kadagiti ruangan ti siudad ti pangipaayan dagiti panglakayen iti nainsiriban a balakad ken pangukomanda. Impaayannatayo ni Jehova iti pudno a sirib babaen ti panangipailanadna iti Saona, ti Biblia, a sapasap a magun-odan. Ket okupado ita dagiti adipenna a mangiwarwaragawag iti mensahena iti amin a lugar. Pudno a ti Dios impakaammona ti sirib kadagiti amin.

Ania ti ibaga ti pudno a sirib? Isu daytoy: “Kasano ti kapaut ti panangayatyonto iti kinanengneng, dakayo a nanengneng? Ket dagiti managuyaw iti panagragsakda iti panaguyaw . . . ? Immayabak, ket nagmadikayo; inunnatko ti imak, ket awan tao a nangikaskaso.” Di ipangag dagiti maag ti timek ni sirib. Gapuna, “kanendanto ti bunga ti kababalinda met laeng.” Ti ‘panangpasanudda ken ti naliway a panagnam-ayda ti mangpukawto kadakuada.’​—Proverbio 1:22-32.

Ngem daydiay ngay nangipangag iti timek ni sirib? “Agtalinaedto a sitatalged, ket sitatalnanto nga awan butengna iti dakes.” (Proverbio 1:33) Sapay koma ta maysaka kadagiti nakagun-od iti sirib ken immawat iti sursuro babaen ti panangimutektek kadagiti Naimbibliaan a proverbio.

[Ladawan iti panid 15]

Sapasap a magun-odan ti pudpudno a sirib