NAGAN

Maysa a sao wenno grupo ti sasao nga agserbi kas awag iti maysa a tao, lugar, animal, mula, wenno sabali pay a banag. Ti “nagan” mabalin a kaipapananna ti pakasarsaritaan ti maysa a tao wenno ti tao a mismo.

Ni Jehova a Dios ti “nakautangan ti tunggal pamilia idiay langit ken iti daga ti naganna.” (Efe 3:14, 15) Impasdekna ti kaunaan a natauan a pamilia ket impalubosna a maaddaan da Adan ken Eva iti annak. Gapuna, isu ti nakautangan dagiti puli ti tao iti naganda. Isu met ti Ama ti nailangitan a pamiliana. Ket no kasano nga awaganna amin dagiti di mabilang a bituen babaen iti naganda (Sal 147:4), awan duadua a pinanagananna met dagiti anghel.​—Uk 13:18.

Ti nagan ti namilagruan ti pannakaipaayna a manna ket maysa a pagarigan no kasano a napanaganan ti maysa a baro a banag nga awanan pay iti nagan. Idi damo a makita dayta dagiti Israelita, inyebkasda: “Ania daytoy?” (man huʼ?) (Ex 16:15) Nalawag a daytoy ti rason no apay nga inawaganda dayta iti “manna,” nalabit kaipapananna ti “Ania daytoy?”​—Ex 16:31.

Nadumaduma ti kapanunotan dagiti eskolar maipapan iti nagtaudan ti sumagmamano a nagan, dagiti ramut a sao a mangbukel kadagita, ken ti kaipapananda. Gapuna nga iti nadumaduma a reperensia, agduduma ti nailanad a kaipapanan dagiti nagan iti Biblia. Iti daytoy a publikasion, ti mismo a Biblia ti kangrunaan a nakaibatayan ti panangsinunuo iti kaipapanan ti nagnagan. Ti maysa a pagarigan isu ti kaipapanan ti nagan a Babel. Iti Genesis 11:9, insurat ni Moises: “Dayta ti makagapu a napanaganan iti Babel, agsipud ta sadiay riniribuk ni Jehova ti pagsasao ti intero a daga.” Ditoy inaig ni Moises ti “Babel” iti berbo a sao a ba·lalʹ (riribuken), ngarud ipasimudaagna a ti “Babel” kaipapananna ti “Pannakariribuk.”

Nagduduma ti pannakasangal dagiti nagan iti Biblia, mabalin a dagita ket buklen ti maysa nga elemento, grupo ti sasao, wenno sentensia; masansan nga adda napaababa a porma dagiti nagan a nasursurok ngem maysa ti silabada. Iti kaso a saan nga espesipiko a dakamaten ti Biblia ti nagtaudan ti maysa a nagan, naikagumaan nga ammuen no ania ti ramut dayta a sao wenno ania dagiti paset a mangbukel iti dayta babaen ti panagaramat kadagiti mararaem a moderno a diksionario. Tapno masinunuo dagiti ramut a sao ti Hebreo ken Aramaiko a nagnagan, naaramat ti diksionario a napauluan Lexicon in Veteris Testamenti Libros (da L. Koehler ken W. Baumgartner, Leiden, 1958), ken ti di pay nakompleto idi a rebision dayta. No maipapan iti Griego a nagnagan, kangrunaan a nakonsultar ti diksionario a maikasiam nga edision ti A Greek-English Lexicon (da H. G. Liddell ken R. Scott ken rinebisar ni H. S. Jones, Oxford, 1968). Kalpasanna, naaramat dagiti patarus a masarakan iti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan tapno madesisionan ti kaipapanan dagitoy a ramut a sao. Kas pagarigan, ti nagan nga Elnatan ket buklen dagiti sao nga ʼEl (Dios) ken na·thanʹ (mangted), ngarud kaipapananna “Ti Dios Nangted.”​—Idiligyo ti Ge 28:4, a sadiay ti na·thanʹ naipatarus nga “inted.”

Nagnagan ti An-animal ken Mulmula. Inted ni Jehova a Dios iti umuna a tao a ni Adan ti pribilehio a mangnagan kadagiti nababbaba a parsua. (Ge 2:19) Dagiti nagan a naited ket awan duadua a deskripsion dagita a parsua. Maipamatmat daytoy iti sumagmamano a Hebreo a nagan ti an-animal ken uray pay ti mulmula. Ti Hebreo a sao maipaay iti “asno” (chamohrʹ) ket nabatad a nagtaud iti sao a kaipapananna ti “limmabaga,” tumukoy iti gagangay a maris dayta nga animal. Nalawag a ti Hebreo a nagan maipaay iti pagaw (tohr wenno tor) ket nabatad a naitulad iti “tur-r-r tur-r-r” a naliday nga uni daytoy a tumatayab. “Daydiay agriing” ti nayawag iti kayo nga almendro, nalawag gapu ta maysa dayta kadagiti kasapaan nga agsabong a kaykayo.

Nagnagan ti Lugar ken ti Pisikal a Kasasaadda. No dadduma, naawagan dagiti lugar iti mismo a nagnagan ti tattao, ti kaputotanda, wenno dagiti inapoda. Ti nakapapatay a ni Cain nangbangon iti maysa a siudad ket inawaganna dayta iti nagan ti anakna nga Enoc. (Ge 4:17) Impanagan ni Noba ti bukodna a nagan iti naparmek a siudad ti Kenat. (Nu 32:42) Dagiti Danita, kalpasan a naagawda ti Lesem, inawaganda dayta a siudad iti Dan, ti nagan ti inapoda.​—Jos 19:47; kitaenyo met ti De 3:14.

Masansan a napanaganan ti luglugar nga ayan ti altar (Ex 17:14-16), bubon (Ge 26:19-22), ken ubbog (Uk 15:19) maibatay iti paspasamak a naaramid sadiay. Dagiti pagarigan iti daytoy isu ti Babel (Ge 11:9), Jehova-jireh (Ge 22:13, 14), Beer-seba (Ge 26:28-33), Bethel (Ge 28:10-19), Galeed (Ge 31:44-47), Succot (Ge 33:17), Abel-mizraim (Ge 50:11), Massah, Meriba (Ex 17:7), Tabera (Nu 11:3), Kibrot-hataava (Nu 11:34), Horma (Nu 21:3), Gilgal (Jos 5:9), ti Nababa a Tanap ti Acor (Jos 7:26), ken Baal-perazim (2Sm 5:20).

Adda dagiti gundaway a ti pisikal a kasasaad ti nakaibatayan ti nagnagan ti luglugar, bambantay, ken karkarayan. Ti nagnagan dagiti siudad ti Geba ken Gabaa (agpada a kaipapananda ti “Turod”) ket maigapu la ketdi iti panangsaklawda kadagiti turod. Ti nagan a Libano [wenno, Lebanon] (kaipapananna ti “Puraw [a Bantay]”) ket nalawag a maigapu iti nakusnaw a maris ti apug a bato a rangrangkis ken taptapawna wenno gapu ta dagiti makinngato a darisdisna ket naabbongan iti niebe iti kaaduan a paset ti tawen. Gapu ta adda dagiti ili ken siudad a nagsaad iti asideg dagiti bubon, ubbog, ken pagay-ayusan ti danum, masansan a naikkan dagita iti nagan nga addaan pangrugian nga “en” (burayok, wenno, ubbog), “beer” (bubon), ken “abel” (pagay-ayusan ti danum).

Ti dadduma a nagan ket naadaw iti nadumaduma a kasasaad ken situasion a kas iti kadakkel, trabaho, ken apit. Kas pagarigan, ti Betlehem (kaipapananna ti “Balay ti Tinapay”), Betsaida (Balay ti Mangnganup (wenno, Mangngalap)), Gat (Pagpespesan iti Ubas), ken Bezer (Di Maasitgan a Disso).

Adda met dagiti lugar a naawagan iti nagan ti an-animal ken mulmula, a ti adu kadagitoy a nagnagan ket buklen ti napagtipon a sasao. Karaman kadagitoy isu ti Ajalon (kaipapananna ti “Disso ti Kabaian nga Ugsa; Disso ti Kalakian nga Ugsa”), En-gedi (Ubbog (Burayok) ti Urbon), En-eglaim (Ubbog (Burayok) ti Dua a Kigaw a Baka), Acrabbim (Dagiti Manggagama), Baal-tamar (Makinkukua iti Kayo a Palma), ken En-Tappua (Ubbog (Burayok) ti (Kayo a) Mansanas).

Masansan a ti “bet” (kaipapananna ti “balay”), “baal” (makinkukua; apo), ken “kiriat” (ili) ti mangbukel iti umuna a paset dagiti napagtipon a nagan.

Nagnagan ti Tattao. Iti umun-una a periodo ti pakasaritaan iti Biblia, napanaganan dagiti ubbing kalpasan a mismo ti pannakayanakda. Ngem idi agangay, napanaganan dagiti Hebreo nga ubbing a lallaki iti tiempo a pannakakugitda iti maikawalo nga aldaw. (Lu 1:59; 2:21) Gagangay a ti ama wenno ti ina ti nangpanagan iti maladaga. (Ge 4:25; 5:29; 16:15; 19:37, 38; 29:32) Nupay kasta, ti maysa a naidumduma ket isu ti anak a naipasngay ken Boaz babaen ken Ruth. Dagiti babbai a kaarruba ni Noemi a katugangan ni Ruth pinanagananda ti ubing iti Obed (kaipapananna ti “Adipen; Daydiay Agserserbi”). (Ru 4:13-17) Adda met dagiti gundaway nga imbilin ti Dios kadagiti nagannak no ania ti ipanaganda iti anakda. Karaman ditoy ti kaso da Ismael (Agdengdengngeg (Agim-imdeng) ti Dios) (Ge 16:11), Isaac (Katawa) (Ge 17:19), Solomon (nagtaud iti sao a kaipapananna ti “talna”) (1Cr 22:9), ken Juan (katupag ti Jehohanan, kaipapananna ti “Ni Jehova Nangipaay iti Parabur; Ni Jehova Nakaparparabur “) (Lu 1:13).

Ti nagnagan nga inted ti Dios ket nangnangruna a nainaig iti padto. Ti nagan ti anak ni Isaias a Maher-salal-has-baz (kaipapananna ti “Darasem, O Samsam! Isu Nagganat iti Samsam; wenno, Agdardaras iti Samsam, Isu Nagganat iti Samsam”) ket mangipamatmat a parukmaen ti ari ti Asiria dagiti siudad ti Damasco ken Samaria. (Isa 8:3, 4) Ti nagan ti anak ni Oseas a ni Jezrael (Ti Dios Agimulanto iti Bin-i) ket tumukoy iti masanguanan a pannakikuenta maibusor iti balay ni Jehu. (Os 1:4) Ti nagnagan ti dua a sabali pay nga annak ti asawa ni Oseas, Lo-ruhama ([Isu] Saan a Naipaayan iti Asi) ken Lo-ammi (Saanko nga Ili), ket mangipasimudaag iti pananglaksid ni Jehova iti Israel. (Os 1:6-10) Iti kaso ti Anak ti Dios, ipadpadto ti nagan a Jesus (Ni Jehova ket Salakan) ti akemna kas Manangisalakan a dinutokan ni Jehova.​—Mt 1:21; Lu 2:30.

Ti nagan a naited iti maysa nga ubing ket masansan a mangipasimudaag kadagiti kasasaad idi mayanak dayta wenno iti rikrikna ti ama wenno ti ina. (Ge 29:32–30:13, Ge 30: 17-20, 22-24; 35:18; 41:51, 52; Ex 2:22; 1Sm 1:20; 4:20-22) Pinanaganan ni Eva ti inauna nga anakna iti Cain (kaipapananna ti “Maysa a Banag a Napataud”), ta kinunana: “Nakapataudak iti maysa a lalaki iti tulong ni Jehova.” (Ge 4:1) Kalpasan ti pannakapapatay ni Abel, nangipasngay ni Eva iti kasukat dayta nga anak ket pinanagananna ti maladaga iti Set (Naituding; Naikabil; Naisaad). (Ge 4:25) Pinanaganan ni Isaac ti ub-ubing kadagiti singin nga annakna iti Jacob (Daydiay Manggamgammat iti Mukod; Mananggamsaw) agsipud ta idi mayanakda ig-iggaman daytoy nga ubing ti mukod ni Esau a kabsatna.​—Ge 25:26; idiligyo ti kaso ni Perez iti Ge 38:28, 29.

No dadduma, ti langa ti maladaga idi mayanak ti nakaibatayan ti naganna. Ti inauna nga anak ni Isaac ket naawagan iti Esau (kaipapananna ti “Muldotan”) maigapu iti karkarna a muldotan a langana idi mayanak.​—Ge 25:25.

Masansan a ti naited a nagnagan dagiti ubbing ket naitipon iti El (kaipapananna ti “Dios”) wenno iti napaababa a porma ti nadibinuan a nagan a Jehova. Babaen ti kasta a nagnagan mayebkas dagiti nagannak ti banag a namnamaenda, mayanninawda ti panagyamanda iti pannakabendisionda iti anak, wenno maipakitada ti panangbigbigda iti Dios. Dagiti pagarigan isu ti Jedias (mabalin a, Maragsakan Koma ni Jehova), Elnatan (Ti Dios Nangted), Jeberekias (Mangbendision ni Jehova), Jonatan (Nangipaay ni Jehova), Jehozabad (nalabit, Ni Jehova Namarabur), Eldad (mabalin a, Ti Dios ket Nagayat), Abdiel (Adipen ti Dios), Daniel (Ti Ukomko Isu ti Dios), Jehozadac (nalabit, Ni Jehova Ibatadna ti Nalinteg), ken Pelatias (Nangilisi ni Jehova).

Ti “ab” (kaipapananna ti “ama”), “ah” wenno “as” (kabsat), “am” (ili), “bat” (anak a babai), ken “ben” (anak a lalaki) ket paset ti nagnagan a buklen ti napagtipon a sasao, kas iti Abida (Naam-ammo(nak) ni Amak), Abias (Ni Jehova ti Amak), Ahiezer (Ti Kabsatko ket Katulongan), Amihud (Ti Ilik ket Dayaw), Aminadab (Ti Ilik ket Madadaan (Natan-ok; Naparabur)), Bat-seba (Anak a Babai ti Aglaplapusanan; mabalin nga, Anak a Babai a [Nayanak iti] Maikapito [nga Aldaw]), ken Ben-hanan (Anak Daydiay Mangipapaay iti Parabur; Anak Daydiay Naparabur). Ti “melec” (ari), “adon” (apo), ken “baal” (makinkukua; apo) ket naitipon met iti dadduma a sasao tapno mabukel ti napagtipon a nagnagan kas iti Abimelec (Ni Amak ket Ari), Adonias (Ni Jehova ket Apo), ken Baal-tamar (Makinkukua iti Kayo a Palma).

Ti nagan dagiti animal ken mula ket sabali pay a nakaalaan ti nagan ti tattao. Ti sumagmamano kadagitoy a nagan ket Debora (kaipapananna ti “Uyokan”), Dorcas wenno Tabita (Gasela), Jonas (Kalapati), Raquel (Kabaian a Karnero), Safan (Koneho iti Kabatuan), ken Tamar (Kayo a Palma).

Maulit-ulit nga agparang ti sumagmamano a nagan kadagiti listaan ti kapuonan, ket nalawag nga ipasimudaag dayta a kadawyan idi ti panangpanagan iti ubbing iti nagan ti maysa a kabagian. (Kitaenyo ti 1Cr 6:9-14, 34-36.) Daytoy ti makagapu no apay a ti kakabagian ken gagayyem ni Elisabet sinupiatda ti tarigagay ni Elisabet a mapanaganan ti kappasngay nga anakna iti Juan.​—Lu 1:57-61; kitaenyo ti KAPUONAN (Pannakaulit-ulit ti nagnagan).

Idi umuna a siglo K.P., gagangay kadagiti Judio (nangnangruna kadagidiay agnanaed iti ruar ti Israel wenno kadagiti siudad nga agpada a pagtataengan dagiti Judio ken Gentil) ti maaddaan iti Hebreo wenno Aramaiko a nagan ken ti maysa a Latin wenno Griego a nagan. Mabalin a daytoy ti makagapu no apay a naawagan met ni Dorcas iti Tabita, ken napanaganan met ni apostol Pablo iti Saulo.

No dadduma, naibilang a ti nagnagan iyanninawda ti personalidad ken dagiti pagannayasan ti maysa a tao. Kinuna ni Esau maipapan iti kabsatna: “Saan aya a dayta ti makagapu a napanaganan iti Jacob [Daydiay Manggamgammat iti Mukod; Mananggamsaw], ta gamsawannak kadagitoy mamindua a daras? Innalanan ti kalintegak iti pannakayanak, ket adtoy iti daytoy a tiempo innalana ti bendisionko!” (Ge 27:36) Imbaga ni Abigail maipapan iti asawana: “Kas iti naganna, kasta isuna. Nabal [Nakuneng; Maag] ti naganna, ket adda kenkuana ti kinakuneng.” (1Sm 25:25) Yantangay saanen nga ibilang ni Noemi a mayanatup ti naganna gapu kadagiti didigra a napagteng kenkuana, kinuna: “Saandak nga awagan iti Noemi [Ti Kinamakaay-ayok]. Awagandak iti Mara [Napait], ta ti Mannakabalin-amin pinagbalinna a napait unay kaniak.”​—Ru 1:20.

Panagbaliw ti nagan wenno baro a nagan. No dadduma nabaliwan dagiti nagan wenno ti maysa a tao mabalin a maipaayan iti kanayonan a nagan gapu iti maysa a panggep. Idi matmatayen ni Raquel, inawaganna ti kappasngay nga anakna iti Ben-oni (kaipapananna ti “Anak ti Panagleddaangko”), ngem ti napanawanna nga asawana a ni Jacob pinilina a panaganan iti Benjamin (Anak ti Makannawan nga Ima). (Ge 35:16-18) Binaliwan ni Jehova ti nagan ni Abram a pinagbalinna nga Abraham (Ama ti Maysa a Bunggoy (Umariwekwek)) ken ti nagan ni Sarai (mabalin a, Mannakirupir) a pinagbalinna a Sara (Prinsesa), a dagitoy a baro a nagan adda naimpadtuan a kaipapananda. (Ge 17:5, 6, 15, 16) Gapu iti kinaregget ni Jacob iti pannakigabbona iti maysa nga anghel, naibaga kenkuana: “Saankanton a mapanaganan iti Jacob no di ket Israel [Daydiay Nakiranget (Nagregget) iti Dios; wenno, Makiranget ti Dios], agsipud ta nakirangetka iti Dios ken kadagiti lallaki iti kasta nangabakka iti kamaudiananna.” (Ge 32:28) Daytoy a panagbaliw ti nagan ket tanda ti pamendision ti Dios ken napatalgedan dayta idi agangay. (Ge 35:10) Ngarud, nabatad a no ti Kasuratan dakamatenna ti “baro a nagan” mainaig iti maysa a padto, matuktukoy ti maysa a nagan a mayanatup a mangirepresentar iti makinnagan iti dayta.​—Isa 62:2; 65:15; Apo 3:12.

No dadduma adda baro a nagan a naited iti tattao a naital-o kadagiti nangato a saad iti gobierno wenno kadagidiay naipaayan iti naisangsangayan a pribilehio. Yantangay ti kakasta a nagan ket impaay dagidiay nangatngato ti saadda, ti panagbaliw ti nagan mabalin nga ipasimudaagna met a ti makinkukua iti baro a nagan ket iturayan daydiay nangted iti dayta. Idi nagbalin ni Jose nga administrador iti taraon iti Egipto, isu naawagan iti Zafenat-panea. (Ge 41:44, 45) Ni Faraon Necoh, idi dinutokanna ni Eliakim kas iturayanna nga ari ti Juda, sinukatanna ti naganna iti Jehoiaquim. (2Ar 23:34) Kasta met, idi pinagbalin ni Nabucodonosor kas iturayanna ni Matanias, sinukatanna ti naganna iti Zedekias. (2Ar 24:17) Ni Daniel ken ti tallo a Hebreo a kakaduana, da Hananias, Misael, ken Azarias, naikkanda iti Babiloniko a nagan kalpasan ti pannakapilida maipaay iti naisangsangayan a pannakasanay idiay Babilonia.​—Da 1:3-7.

No dadduma, maikkan ti baro a nagan ti maysa a tao gapu iti maysa a pasamak iti maud-udi a paset ti panagbiagna. Ni Esau, kas pagarigan, naalana ti naganna nga Edom (kaipapananna ti “Nalabaga”) iti nalabaga a gisado a lentehas a nangilakuanna iti kalinteganna iti pannakayanak.​—Ge 25:30-34.

Nagnagan Dagiti Anghel. Aglaon ti Biblia iti personal a nagan ti dua laeng nga anghel, da Gabriel (kaipapananna “Daydiay Nabaneg ti Dios”) ken Miguel (Siasino ti Kas iti Dios?). Nalabit tapno saan a maipaayan dagiti anghel iti di maiparbeng a pannakadaydayaw, saanda nga impalgak no dadduma ti naganda kadagiti tattao a nagparanganda.​—Ge 32:29; Uk 13:17, 18.

Ania ti karaman iti panangammo iti nagan ti Dios?

Paneknekan ti pisikal a sangaparsuaan nga adda Dios, ngem saanna nga ipalgak ti nagan ti Dios. (Sal 19:1; Ro 1:20) Ti panangammo ti maysa nga indibidual iti nagan ti Dios saanna laeng a kaipapanan ti pannakaammo iti dayta a nagan. (2Cr 6:33) Kaipapananna ti aktual a panangam-ammo iti dayta a Persona​—ti pangpanggep, ar-aramid, ken dagiti kualidadna kas naipalgak iti Saona. (Idiligyo ti 1Ar 8:41-43; 9:3, 7; Ne 9:10.) Nayilustrar daytoy iti kaso ni Moises, tao nga ‘am-ammo ni Jehova iti nagan,’ kayatna a sawen, sisisinged nga am-ammona. (Ex 33:12) Naaddaan ni Moises iti pribilehio a makakita iti pannakaiparangarang ti dayag ni Jehova ken kasta met a ‘makangngeg iti pannakaideklara ti nagan ni Jehova.’ (Ex 34:5) Dayta a pannakaideklara ket saan laeng a pannakaulit ti nagan a Jehova no di ket pannakaipakaammo iti galgalad ken ar-aramid ti Dios. “Jehova, Jehova, maysa a Dios a naasi ken managparabur, nabannayat nga agunget ken naruay iti naayat a kinamanangngaasi ken kinapudno, mangsalsalimetmet iti naayat a kinamanangngaasi maipaay iti rinibu, mamakpakawan iti biddut ken salungasing ken basol, ngem nikaanoman saanto a mangipaay iti pannakailaksid iti dusa, a gapu iti biddut ti amma mangyeg iti pannusa iti annak ken iti appoko, iti maikatlo a kaputotan ken iti maikapat a kaputotan.” (Ex 34:6, 7) Umasping iti dayta, iti kanta ni Moises, a naglaon iti sasao a “ta ideklarakto ti nagan ni Jehova,” naisalaysay dagiti pannakilangen ti Dios iti Israel ken nadeskribir ti personalidadna.​—De 32:3-44.

Idi adda ni Jesu-Kristo ditoy daga, ‘imparangarangna ti nagan ni Amana’ kadagiti adalanna. (Jn 17:6, 26) Nupay dagitoy nga adalan sigud nga ammodan dayta a nagan ken pamiliaren kadakuada ti ar-aramid ti Dios a nairekord iti Hebreo a Kasuratan, naam-ammoda ni Jehova iti kasayaatan a pamay-an babaen iti Daydiay adda iti “saklot a saad iti Ama.” (Jn 1:18) Naan-anay nga inrepresentar ni Kristo Jesus ti Amana, ta inaramidna dagiti trabaho ni Amana ken sinaona ti imbaga ni Amana saan ket a ti bukodna a sasao. (Jn 10:37, 38; 12:50; 14:10, 11, 24) Gapuna maikuna ni Jesus, “Ti nakakita kaniak nakitana met ti Ama.”​—Jn 14:9.

Silalawag nga ipakita daytoy a dagidiay pudpudno a makaammo iti nagan ti Dios ket isu laeng dagidiay natulnog nga adipenna. (Idiligyo ti 1Jn 4:8; 5:2, 3.) Agaplikar ngarud iti kasta a tattao ti pammasiguro ni Jehova iti Salmo 91:14: “Salaknibakto agsipud ta naammuanna ti naganko.” Dayta a nagan ket saan nga anting-anting, no di ket Daydiay agnagan iti dayta makaipaay iti salaknib iti matalek nga ilina. Gapuna dayta a nagan irepresentarna ti Dios a mismo. Dayta ti makagapu a kunaen ti proverbio: “Ti nagan ni Jehova ket napigsa a torre. Iti dayta nga agtaray ti nalinteg ket maipaayan iti salaknib.” (Pr 18:10) Kasta ti aramiden dagiti tattao a mangipuruak iti dadagsenda ken Jehova. (Sal 55:22) Kasta met, ti panangayat (Sal 5:11), panangkanta iti kanta ti panagdaydayaw (Sal 7:17), iyaawag (Ge 12:8), panagyaman (1Cr 16:35), panagsapata (De 6:13), pananglagip (Sal 119:55), panagbuteng (Sal 61:5), panangbirok (Sal 83:16), panagtalek (Sal 33:21), panangitandudo (Sal 34:3), ken panangnamnama (Sal 52:9) iti dayta a nagan isu ti panangaramid kadagitoy a banag maiturong ken Jehova a mismo. Ti sibabassawang a panagsao maibusor iti nagan ti Dios ket panangtabbaaw iti Dios.​—Le 24:11, 15, 16.

Naimon ni Jehova maipaay iti naganna, a saanna a panuynoyan ti aniaman a panangipaay iti debosion iti sabali a dios wenno ti di kinamatalek iti panagdaydayaw kenkuana. (Ex 34:14; Eze 5:13) Nabilin dagiti Israelita a saanda pay ketdi a dakamaten ti nagnagan ti sabali a didios. (Ex 23:13) Yantangay agparang iti Kasuratan ti nagnagan ti ulbod a didios, nabatad a ti kayat a sawen dayta a bilin ket isu ti panangdakamat iti nagnagan ti ulbod a didios tapno pagdaydayawan dagita.

Ti Israel ket ili ti Dios maipaay iti naganna, isu a ti saanda a panagbiag maitunos iti nalinteg a bilbilinna ket katupag ti panangtabbaaw wenno panangtulawda iti nagan ti Dios. (Eze 43:8; Am 2:7) Yantangay ti di kinamatalek dagiti Israelita nagbunga iti panangdusa kadakuada ti Dios, daytoy met ti makagapu no apay a ti sabsabali a nasion saanda a rinaem ti naganna. (Idiligyo ti Sal 74:10, 18; Isa 52:5.) Yantangay dagitoy a nasion saanda a binigbig a naggapu ken Jehova dayta a pannusa, di umiso nga imbilangda a dagiti didigra a naipagteng iti Israel ket gapu iti di pannakabael ni Jehova a mangsalaknib iti ilina. Tapno madalusan ni Jehova ti naganna manipud kasta a pannakaumsi, nagtignay maipagapu iti naganna ket ti maysa a natda iti Israel insublina iti dagada.​—Eze 36:22-24.

Pinagbalin ni Jehova a malaglagip ti naganna babaen ti panangiparangarangna iti bagina iti nadumaduma a naisangsangayan a pamay-an. Adda dagiti altar a naipatakder kadagiti lugar a nakapasamakan daytoy.​—Ex 20:24; idiligyo ti 2Sm 24:16-18; kitaenyo ti JEHOVA.

Ti Nagan ti Anak ti Dios. Gapu iti panagtalinaed ni Jesu-Kristo a matalek agingga iti mismo nga ipapatayna, isu ginunggonaan ni Amana. Immawat iti natantan-ok a saad ken iti “nagan a nangatngato ngem iti tunggal sabali pay a nagan.” (Fil 2:5-11) Amin nga agtarigagay iti biag masapul a bigbigenda ti itakderan dayta a nagan (Ara 4:12), agraman ti saad ni Jesus kas Ukom (Jn 5:22), Ari (Apo 19:16), Nangato a Padi (Heb 6:20), Mannubbot (Mt 20:28), ken Kangrunaan nga Ahente ti pannakaisalakan.​—Heb 2:10; kitaenyo ti JESU-KRISTO.

Kasta met, ni Kristo Jesus kas “Ari ti ar-ari ken Apo ti ap-appo” idauluanna dagiti nailangitan a buyot iti pannakigubat a nabuyogan iti kinalinteg. Kas manangipakat iti pammales ti Dios, mangiparangarangto kadagiti pannakabalin ken kualidad a saan a pulos ammo dagidiay makirupak kenkuana. Ngarud mayanatup nga “adda naisurat a naganna nga awan makaammo no di isu.”​—Apo 19:11-16.

Nadumaduma nga Usar ti Sao a “Nagan.” Ti maysa a nagan ket mabalin a “mayawag” iti maysa a tao, siudad, wenno patakder. Idi amponen ni Jacob dagiti annak ni Jose kas bukodna nga annak, kinunana: “Ti naganko mayawag koma kadakuada ken ti nagan dagiti ammak, da Abraham ken Isaac.” (Ge 48:16; kitaenyo met ti Isa 4:1; 44:5.) Nayawag idi ti nagan ni Jehova kadagiti Israelita ket ipasimudaag dayta nga ilina ida. (De 28:10; 2Cr 7:14; Isa 43:7; 63:19; Da 9:19) Insaad met ni Jehova ti naganna iti Jerusalem ken iti templo sadiay, iti kasta inawatna dagita kas maiparbeng a sentro ti panagdaydayaw kenkuana. (2Ar 21:4, 7) Inkeddeng ni Joab a saanna nga ileppas ti panangkautibo iti Rabba tapno ti naganna saan a mayawag iti dayta a siudad, kayatna a sawen, tapno saan a maited kenkuana ti dayaw iti pannakakautibo ti Rabba.​—2Sm 12:28.

Ti tao a matay a di makaibati iti anak a lalaki arigna a “maikkat” ti naganna. (Nu 27:4; 2Sm 18:18) Gapuna, ti urnos a panangasawa ti lalaki iti nabalo nga ipagna sigun iti Mosaiko a Linteg ket nagserbi a mangtaginayon ti nagan ti natay a lalaki. (De 25:5, 6) Iti sabali a bangir, ti pannakadadael ti maysa a nasion, ili, wenno pamilia kaipapananna ti pannakapunas ti naganda.​—De 7:24; 9:14; Jos 7:9; 1Sm 24:21; Sal 9:5.

Ti panagsao wenno panagtignay ti maysa nga indibidual ‘iti nagan ti’ sabali a tao impasimudaagna ti panagsao wenno panagtignayna kas pannakabagi daydiay a tao. (Ex 5:23; De 10:8; 18:5, 7, 19-22; 1Sm 17:45; Est 3:12; 8:8, 10) Ti panangbautisar iti “nagan ti Ama ken ti Anak ken ti nasantuan nga espiritu” kaipapananna ti panangbigbig iti Ama, iti Anak, ken iti nasantuan nga espiritu.​—Mt 28:19.

Pakasarsaritaan Wenno Kinalatak. Iti pannakausar ti “nagan” iti Kasuratan, masansan a maipasimudaag ti kinalatak wenno pakasarsaritaan. (1Cr 14:17, Rbi8 ftn) Ti panangpataud iti dakes a nagan maipaay iti maysa a tao kaipapananna ti panangaramid iti ulbod a pammabasol maibusor iti dayta a tao, iti kasta mamulitan ti pakasarsaritaanna. (De 22:19) No ti nagan ti maysa ket ‘nalaksid kas nadangkes,’ kaipapananna a naikkat ti naimbag a pakasarsaritaan wenno reputasionna. (Lu 6:22) Inrugi dagiti tattao ti panangbangon iti maysa a torre ken maysa a siudad kalpasan ti Layus tapno mangaramidda iti “agdindinamag a nagan” maipaay iti bagbagida kas panangsupringda ken Jehova. (Ge 11:3, 4) Iti sabali a bangir, inkari ni Jehova a pagbalinenna a naindaklan ti nagan ni Abram no panawanna ti pagilianna ken ti kakabagianna tapno mapan iti sabali a daga. (Ge 12:1, 2) Kas pammaneknek iti kaitungpalan dayta a kari, ti sumagmamano a nagkauna a nagan nagbalinda a nalatak agingga iti agdama kas iti nagan ni Abraham, nangnangruna gapu ta mapagulidanan ti naisangsangayan a pammatida. Minilion pay laeng ti agkunkuna nga isuda ti agtawid iti Abrahamiko a bendision gapu iti nainlasagan a kapuonan. Umasping iti dayta, pinagbalin ni Jehova a naindaklan ti nagan ni David babaen ti panangbendisionna kenkuana ken panamagballigina kenkuana maibusor kadagiti kalaban ti Israel.​—1Sm 18:30; 2Sm 7:9.

No mayanak ti maysa a tao, awanan pay iti pakasarsaritaan, ket ngarud ti naganna maysa laeng nga awag kenkuana. Dayta ti makagapu a kunaen ti Eclesiastes 7:1: “Ti nagan nasaysayaat ngem iti naimbag a lana, ken ti aldaw ti ipapatay ngem iti aldaw ti pannakayanak ti maysa.” Saan nga iti pannakayanak ti maysa a tao, no di ket bayat ti intero a panagbiagna a maaddaan ti pudpudno a kaipapanan ti “naganna” ta iti dayta laeng a mapaneknekan no an-annurotenna ti kinalinteg wenno isu nadangkes. (Pr 22:1) Gapu iti kinamatalek ni Jesus agingga ken patay, nagbalin ti naganna kas kakaisuna a nagan a “naited kadagiti tattao a masapul a pakaisalakanantayo,” ket ‘tinawidna ti maysa a nagan nga ad-adda a nasaysayaat’ ngem iti nagan dagiti anghel. (Ara 4:12; Heb 1:3, 4) Ngem ni Solomon, a nakayebkasan ti namnama nga agbalin koma a “nangayngayed” ti naganna ngem iti nagan ni David, natay buyogen iti nagan ti maysa a nangtallikud iti pudno a panagdaydayaw. (1Ar 1:47; 11:6, 9-11) “Ti mismo a nagan dagidiay nadangkes agrunotto,” wenno agbalin a makasubkar a buyok. (Pr 10:7) Gapu itoy, ti naimbag a nagan “isu ti pilien imbes a ti naruay a kinabaknang.”​—Pr 22:1.

Nagnagan a Naisurat iti “Libro ti Biag.” Agparang a ni Jehova a Dios, iti piguratibo a pamay-an, agisursurat iti nagnagan iti libro ti biag manipud “pannakabangon ti lubong.” (Apo 17:8) Yantangay nagsao ni Kristo Jesus maipapan ken Abel kas sibibiag idi “pannakabangon ti lubong,” ipasimudaag daytoy a ti matuktukoy isu ti lubong dagiti masubbot a tattao a nagbiag kalpasan a naipasngay ti annak da Adan ken Eva. (Lu 11:48-51) Nabatad a ti nagan ni Abel ti umuna a nagan a nailanad iti dayta a simboliko a lukot.

Nupay kasta, dagiti nagan nga agparang iti lukot ti biag ket saan a nagnagan ti tattao a naikeddengen nga anamongan ti Dios ken gumun-od iti biag. Nabatad daytoy agsipud ta dakamaten ti Kasuratan ti ‘pannakapunas’ ti sumagmamano a nagan iti “libro ti biag.” Agparang ngarud a maisurat ti nagan ti maysa a tao iti “libro ti biag” no laeng agbalin nga adipen ni Jehova, ket mapagtalinaedna ti naganna iti dayta a libro no la ket ta agtultuloy a matalek.​—Apo 3:5; 17:8; idiligyo ti Ex 32:32, 33; Lu 10:20; Fil 4:3; kitaenyo met ti BIAG.

Nagnagan a Nailanad iti Lukot ti Kordero. Umasping iti nadakamaten, saan a nailanad iti lukot ti Kordero dagiti nagan ti tattao nga agdaydayaw iti simboliko nga atap nga animal. (Apo 13:8) Ti autoridad, pannakabalin, ken trono daytoy nga atap nga animal ket naggapu iti dragon, ni Satanas a Diablo. Dagidiay agdaydayaw iti atap nga animal pasetda ngarud iti ‘bin-i ti serpiente.’ (Apo 13:2; idiligyo ti Jn 8:44; Apo 12:9.) Uray pay sakbay ti pannakaipasngay ti annak manipud kada Adan ken Eva, impatuldo ni Jehova a Dios nga addanto panagginnura iti nagbaetan ti ‘bin-i ti babai’ ken ti ‘bin-i ti serpiente.’ (Ge 3:15) Gapuna manipud pannakabangon ti lubong, naikeddengen nga awan asinoman a managdaydayaw iti atap nga animal ti maisurat ti naganna iti lukot ti Kordero. Dagiti laeng tattao a sagrado iti imatang ti Dios ti maikkan iti kasta a pribilehio.​—Apo 21:27.

Yantangay daytoy a lukot ket kukua ti Kordero, dagiti nagan nga agparang iti dayta maiparbeng laeng nga isu ti nagnagan ti tattao nga inted kenkuana ti Dios. (Apo 13:8; Jn 17:9, 24) Makapainteres ngarud nga iti sumaruno a pannakatukoy ti Kordero iti libro ti Apocalipsis, nailadawan nga agtaktakder iti Bantay Sion a kaduana ti 144,000 a tattao a nagatang manipud iti sangatauan.​—Apo 14:1-5.