Ti Biagyo​—Aniat’ Panggepna?

“Ti kinasirib idi ti mangidaldalan iti pusok . . . agingga a makitak no ania ti naimbag a maipaay idi kadagiti annak dagiti tattao . . . iti amin nga al-aldaw ti biagda.”​—ECLESIASTES 2:3, NW.

1, 2. Apay nga awan pagdaksanna ti nainkalintegan a pannakaseknan iti bagi?

MASEKNANKAY iti bagiyo, saan kadi? Normal dayta. Gapuna inaldaw a mangantayo, maturog no mabannogtayo, ken kayattayo a kadua dagiti gagayyem ken ay-ayatentayo. No dadduma agay-ayamtayo, aglangoy, wenno agaramid kadagiti dadduma pay a banag a pagay-ayattayo, a mangyanninaw iti natimbeng a pannakaseknan iti bagitayo.

² Maitunos ti kasta a pannakaseknan iti bagi iti impaisurat ti Dios ken ni Solomon: “Awan sabali a naim-imbag nga agpaay iti tao ngem iti makanna koma ken mainumna, ken iti panangparag-ona iti kararuana iti kinaimbag ti nagbannoganna.” Maibatay iti kapadasan, innayon ni Solomon: “Daytoy met nakitak, a naggapu iti ima ti Dios. Ta asino ti makabalin a mangan, wenno addaan panagrag-o nga ad-adda ngem siak?”​—Eclesiastes 2:24, 25.

 3. Aniada a makariribuk a saludsod ti di masungbatan ti kaaduan?

³ Nupay kasta, ammoyo a ti biag saan laeng a basta pannangan, panaginum, pannaturog, ken panagaramid iti sumagmamano a naimbag. Adda dagiti pakasanaangantayo, pakapaayan, ken pakariribukan. Ken agparang nga okupadotay unay tapno utoben ti kaipapanan ti biagtayo. Saan kadi a kasta ti kasasaadyo? Kalpasan ti panangipamaysana iti nalawa a pannakaammo ken paglaingantayo, insurat ni Vermont Royster, dati nga editor ti The Wall Street Journal: “Adtoy ti mamagpanunot a banag. No utobentayo ti tao a mismo, dagiti parikutna, ti lugarna iti daytoy nga uniberso, bassit la ti nasursurotayo manipud idi nangrugitayo. Iyim-imtuodtay pay laeng no siasinotayo ken no apay nga addatayo ditoy ken no sadinot’ pagturongantayo.”

 4. Apay a tarigagayan koma ti tunggal maysa kadatayo a sungbatan dagiti saludsod a mainaig kadatayo?

⁴ Kasanot’ panangsungbatyo kadagiti saludsod a: Siasinotayo? Apay nga addatayo ditoy? Ken sadinot’ pagturongantayo? Idi napalabas a Hulio, pimmusay ni Mr. Royster. Ti panagkunayo nasarakanna ngata idin dagiti makapnek a sungbat? Nangnangruna, Adda kadi pamay-an a maaramidanyo dayta? Ken kasanonakay a matulongan daytoy a mangsagrap iti naragragsak, ad-adda a makapnek a biag? Kitaentayo.

Kangrunaan a Gubuayan ti Nauneg a Pannakaawat

 5. Apay a rumbeng nga agpannuraytayo iti Dios no agsapsapultayo iti nauneg a pannakaawat kadagiti saludsod maipapan iti kaipapanan ti biag?

⁵ No birokentay a bukbukod ti panggep ti biagtayo, nalabit a ditay unay wenno pulos a ditay agballigi, kas iti adu a lallaki ken babbai, uray dagidiay adut’ nagadalan ken kapadasanna. Ngem saantayo a nabaybay-an a bukbukodtayo. Nangipaay iti tulong ti Namarsua kadatayo. No utobenyo, saan kadi nga isu ti kakaisuna a Gubuayan ti nauneg a pannakaawat ken sirib, tangay isu ket “manipud pay ketdi idi kinaagnanayon agingga iti kinaagnanayon” ken addaan naan-anay a pannakaammo iti uniberso ken historia? (Salmo 90:1, 2) Pinarsuana dagiti tao ken nakitana ti intero a kapadasan ti tao, gapuna Isu ti rumbeng a pagpannurayantayo iti nauneg a pannakaawat, saan nga iti imperpekto a tattao, a limitado ti pannakaammo ken pannakaawatda.​—Salmo 14:1-3; Roma 3:10-12.

 6. (a) Kasano nga impaay ti Namarsua ti kasapulan a nauneg a pannakaawat? (b) Kasano a nairaman ni Solomon?

⁶ Nupay ditay manamnama ti Namarsua a mangyarasaas kadatayo ti pannakaipalgak iti kaipapanan ti biag, nangipaay iti gubuayan ti nauneg a pannakaawat​—ti naipaltiing a Saona. (Salmo 32:8; 111:10) Nangnangruna a makatulong ti libro nga Eclesiastes iti daytoy a banag. Pinaltiingan ti Dios ti mannuratna, isut’ gapuna a ti “kinasirib ni Solomon gundawayanna ti kinasirib ti amin nga annak a taga Daya.” (1 Ar-ari 3:6-12; 4:30-34) Kasta unay ti pannakasdaaw ti maysa a sumarsarungkar a reyna iti “kinasirib ni Solomon” ta kinunana a ti kagudua saanen a naibaga ken pudno a naragsak dagidiay makangngeg iti kinasiribna.a (1 Ar-ari 10:4-8) Makagun-odtay met iti nauneg a pannakaawat ken ragsak manipud iti nadibinuan a kinasirib nga impaay ti Namarsua kadatayo babaen ken Solomon.

 7. (a) Aniat’ konklusion ni Solomon maipapan iti kaaduan nga aramid iti baba ti langit? (b) Aniat’ mangipakita a realistiko dagiti kapanunotan ni Solomon?

⁷ Maanninaw iti Eclesiastes ti inted-Dios a kinasirib, a nangapektar iti puso ken isip ni Solomon. Tangay addaan panawen, sanikua, ken nauneg a pannakaawat a mangaramid iti dayta, sinukimat ni Solomon ti “amin a naaramid iti baba ti langit.” Nakitana a kaaduan kadagitoy ket “kinaubbaw ken maysa a panagagawa iti angin,” a maysa a naipaltiing a kapanunotan a laglagipentayo no pampanunoten ti panggeptayo iti biag. (Eclesiastes 1:13, 14, 16) Prangka ken realistiko ni Solomon. Kas pagarigan, utobenyo ti sasaona a masarakan iti Eclesiastes 1:15, 18. Ammoyo a kadagiti napalabas a siglo pinadasen dagiti tao ti nadumaduma a kita ti gobierno, a no dadduma sipapasnek nga ikagumaanda a risuten dagiti parikut ken pasayaaten ti kasasaad ti biag dagiti tao. Nupay kasta, adda kadi aniaman a pudno a nakailinteg iti amin a “killo” a bambanag iti daytoy imperpekto a sistema? Ken mabalin a nakitayon a bayat nga umad-adu ti pannakaammo ti tao, ad-adda a mabigbigna nga iti kinaababa ti biag, imposible a mailinteg a naan-anay dagiti bambanag. Ti kasta a pannakaammo upayenna ti adu, ngem di kasapulan a kasta kadatayo.

 8. Aniada a siklo ti nabayagen nga adda?

⁸ Ti maysa pay a banag nga usigen isu dagiti maulit-ulit a siklo a mangap-apektar kadatayo, kas ti ileleggak ken ilelennek ti init wenno ti turong ti angin ken danum. Addan dagitoy idi kaaldawan da Moises, Solomon, Napoléon, ken dagiti apotayo iti tumeng. Ket agtultuloy dagitoy. Kasta met, “maysa a kaputotan mapan, ket umay ti sabali a kaputotan.” (Eclesiastes 1:4-7) Iti panangmatmat ti tao, bassit laeng ti nagbalbaliw. Agpapada dagiti aramid, namnama, arapaap, ken gapuanan dagiti tattao idi ken ita. Uray pay kadagiti tattao, adda nagbalin a natan-ok wenno naisangsangayan iti kinapintas wenno abilidad, ngem ayanna itan dayta a tao? Awanen ken nalabit nalipatanen. Saan a nakalkaldaang dayta. Saan pay ketdi a mainaganan ti kaaduan a tattao dagiti apongda iti tumeng wenno no sadinot’ nakayanakan wenno nakaitanemanda. Matarusanyo no apay a realistiko a nakita ni Solomon ti kinaubbaw dagiti nagapuanan ken nagbannogan ti tao.​—Eclesiastes 1:9-11.

 9. Kasanotayo a matulongan iti pannakaadda iti realistiko a nauneg a pannakaawat iti kasasaad ti sangatauan?

⁹ Imbes nga upayennatayo, daytoy nadibinuan a nauneg a pannakaawat iti kasasaad ti sangatauan mabalin nga addaan positibo nga epekto, a tignayennatayo a mangliklik iti pannakainaig kadagiti di maiparbeng a panangipateg kadagiti kalat wenno raragpaten a din agbayag aglabas ken malipatanen. Tulongannatay koma daytoy a mangsukimat no ania ti gunggun-odentayo iti biag ken no ania ti ikagkagumaantay nga itungpal. Kas panangiladawan, imbes a paidaman ti bagi, mabalintay ti agrag-o iti natimbeng a pannangan ken panaginum. (Eclesiastes 2:24) Ken, kas makitatayto, naaddaan ni Solomon iti positibo unay ken optimistiko a konklusion. Iti ababa, masapul a tagipatgentay unay ti relasiontayo iti Namarsua kadatayo, a makatulong kadatayo a maaddaan iti naragsak, addaan panggep nga agnanayon a masakbayan. Impaganetget ni Solomon: “Ti pagbanagan ti panggep, amin nangngegan: Agbutengka iti Dios, ket salimetmetam dagiti bilbilinna. Ta daytoy isu ti dagup ti rebbeng ti tao.”​—Eclesiastes 12:13.

Panggep Kalpasan ti Panangusig Kadagiti Siklo ti Biag

10. Iti ania a pamay-an a pinagdilig ni Solomon dagiti animal ken tattao?

¹⁰ Ti nadibinuan a sirib a maanninaw iti Eclesiastes ad-adda a makatulong kadatayo iti panangusig ti panggeptayo iti biag. Kasano a kasta? Iti banag a realistiko nga inturong ni Solomon ti atension iti dadduma pay a kinapudno a mabalin a manmano a mapanunottayo. Ti maysa ket mainaig kadagiti pagpadaan dagiti tao ken animal. Inyasping ni Jesus dagiti pasurotna kadagiti karnero, nupay gagangay a di kayat dagiti tao ti mayasping iti animal. (Juan 10:11-16) Kaskasdi dinakamat ni Solomon ti sumagmamano a di mailibak a kinapudno: “Suoten koma [dagiti annak dagiti tattao] ti Dios, ken tapno makitada koma nga isuda met laeng kakasda la kadagiti animal. Ta ti mapasamak kadagiti annak dagiti tattao mapasamak kadagiti animal; maymaysa met laeng a banag ti mapasamak kadakuada. Kas ti pannakatay ti maysa, kasta ti pannakatay ti sabali; . . . ti tao awanan iti kinasaysayaat ngem kadagiti animal, ta isuda amin kinaubbaw. . . . Isuda amin aggapuda iti tapok, ket isuda amin agsublida manen iti tapok.”​—Eclesiastes 3:18-20.

11. (a) Kasano a mailadawan ti gagangay a siklo ti biag ti maysa nga animal? (b) Kasanot’ panagriknayo iti kasta a panangamiris?

¹¹ Panunotenyo ti maysa nga animal a pagaayatyo a buyaen, mabalin a maysa a rock badger wenno koneho. (Deuteronomio 14:7; Salmo 104:18; Proverbio 30:26) Wenno mabalin a mapanunotyo ti maysa nga squirrel; adda nasurok a 300 a kita iti intero a lubong. Ania ti siklo ti biagna? Kalpasan ti pannakayanakna, taripatuen ti inana iti sumagmamano a lawas. Di agbayag agtubon ti dutdotna ken padasennan ti rummuar. Mabalin a makitayo nga aglagtolagto bayat nga agsursuro nga agbirok iti taraonna. Ngem masansan a kasla agay-ay-ayam laeng, a maragragsakan iti kinaurbonna. Kalpasan a dumakkel iti maysa wenno nasursurok pay a tawen, agbiroken iti asawana. Kalpasanna masapul nga agaramid iti umok wenno rukib ken agaywan iti babassit nga annak. No makasapul iti umdas a berry, nues, ken bukbukel, mabalin a dumakkel ti pamilia nga squirrel ken maaddaan panawen a mangpadakkel iti pagtaenganda. Ngem iti sumagmamano laeng a tawen, lumakay ti animal ken nalaklaka a maaksidente ken agsakit. No agtawenen iti sangapulo, matayen. Nupay adda bassit pagdudumaan ti squirrel, dayta ti siklo ti biagna.

12. (a) Iti realistiko, apay a ti siklo ti biag ti adu a tao mayasping iti gagangay nga animal? (b) Ania ti nalabit mapanunottayo inton sumaganad a makitatayo ti animal a pampanunotentayo?

¹² Saan a supiaten ti kaaduan a tao ti kasta a siklo para iti animal, ken sigurado a dida namnamaen ti squirrel a maaddaan iti nainkalintegan a panggep iti biag. Ngem, saan kadi a ti biag ti adu a tao bassit laeng ti nakaidumaanna iti dayta? Maipasngayda ken maaywanan kas maladaga. Mangan, dumakkel, ken agay-ayamda kas agtutubo. Di agbayag nataengandan, mangasawa, ken agbirok iti lugar a pagnaedan ken agsapul iti pamay-an a mangipaay iti taraon. No agballigida, mabalin a dumakkel ti pamilia ken palawaenda ti pagtaengan (umok) a pangpadakkelanda kadagiti annak. Ngem sipapartak nga aglabas dagiti dekada, ket lumaklakayda. No di nasapsapa, mabalin a matayda kalpasan ti 70 wenno 80 a tawen a napno iti “bannog ken ladingit.” (Salmo 90:9, 10, 12) Nalabit mapanunotyo dagitoy a serioso a banag inton sumaganad a makakitakayo iti squirrel (wenno dadduma pay nga animal a mapanunotyo).

13. Ania a pagtungpalan ti napaneknekan a pudno agpadpada kadagiti animal ken tao?

¹³ Matarusanyo no apay nga inyasping ni Solomon ti biag dagiti tattao iti animal. Insuratna: “Maipaay iti tunggal banag adda nakedngan a tiempo, . . . panawen ti pannakayanak ken panawen ti pannakatay.” Dayta naud-udi a pagtungpalan, ipapatay, ket agpada iti tao ken animal, “kas ti pannakatay ti maysa, kasta ti pannakatay ti sabali.” Innayonna: “Isuda amin aggapuda iti tapok, ket isuda amin agsublida manen iti tapok.”​—Eclesiastes 3:1, 2, 19, 20.

14. Kasano a padpadasen ti dadduma a tao a balbaliwan ti gagangay a siklo ti biag, ngem aniat’ resultana?

¹⁴ Ditay koma maupay iti daytoy realistiko a panangamiris. Pudno, padpadasen ti dadduma a balbaliwan ti kasasaad, kas ti kanayonan a panagtrabaho tapno mapasayaat ti kasasaadda iti material ngem iti adda idi kadagiti nagannak kadakuada. Nalabit agadalda iti ad-adu a tawen tapno ad-adda a sumaliwanwan ti kabibiagda, bayat nga ikagkagumaanda a palawaen ti pannakatarusda iti biag. Wenno mabalin nga ipamaysada ti panagehersisio wenno panagdieta tapno maaddaan iti nasaysayaat a salun-at ken at-atiddog bassit a biag. Ket mabalin a makagunggona dagitoy a panangikagumaan. Ngem siasino ti makasigurado nga agballigi ti kakasta a panangikagumaan? Uray no agballigida, kasanot’ kapautna?

15. Ania a prangka a kapanunotan maipapan iti biag ti adu a tao ti nainkalintegan?

¹⁵ Insaludsod ni Solomon: “Idinto nga adu a bambanag a mangpawadwad iti kinaubbaw, ania ti pagserbianna iti tao? Ta asino ti makaammo no ania ti naimbag a maipaay iti tao iti biagna, amin dagiti al-aldaw ti ubbaw a biagna isuda nga ibusenna a kas anniniwan? Ta asino ti makaibaga iti maysa a tao no anianto iti kalpasanna iti baba ti init?” (Eclesiastes 6:11, 12) Tangay sidadaras a gibusan ti ipapatay ti panagregget ti tao, talaga kadi nga adda dakkel a magunggona iti panangikagumaan a gumun-od iti ad-adu a material a banag wenno iti panagadal iti adu a tawen kangrunaanna tapno maaddaan iti ad-adu a sanikua? Ket tangay ababa unay ti biag, nga aglabas a kasla anniniwan, matarusan ti adu nga awan tiempoda a mangtun-oy iti sabali a natauan a kalat no makariknada iti pannakaupay; saan met a masigurado ti maysa a tao no aniantot’ pagbanagan dagiti annakna “iti kalpasanna.”

Panawen a Mangaramid iti Naimbag a Nagan

16. (a) Aniat’ rebbengtayo nga aramiden a di maaramidan dagiti animal? (b) Ania pay a kinapudno ti mangapektar koma iti panunottayo?

¹⁶ Saan a kas kadagiti animal, addaantayo a tattao iti kabaelan nga agmennamenna, ‘Aniat’ kaipapanan ti kaaddak? Daytoy kadi ket maysa laeng a naikeddengen a siklo, nga adda panawen ti pannakayanak ken panawen ti pannakatay?’ Maipanggep iti dayta, laglagipenyo ti kinapudno iti sasao ni Solomon maipapan iti tao ken animal: “Isuda amin agsublida manen iti tapok.” Kaipapanan kadi dayta a naan-anay a gibusan ti ipapatay ti kaadda ti maysa? Bueno, ipakita ti Biblia a dagiti tao awananda iti di matay a kararua a makalasat iti bagi. Dagiti tao ket kararua, ket ti kararua nga agbasol matay. (Ezequiel 18:4, 20) Pinalawa ni Solomon: “Dagiti sibibiag ammoda a mataydanto; ngem dagiti natay dida ammo ti aniaman, isuda awanandan iti gunggona, ta ti pakalaglagipan kadakuada nalipatanen. Ti aniaman a masarakan ta imam nga aramiden, isu ti aramidem iti kabaelam, ta awan ti aramid, wenno gakat, wenno pannakaammo, wenno sirib, idiay Tanem, a papanam.”​—Eclesiastes 9:5, 10.

17. Ti Eclesiastes 7:1, 2 tignayennatay koma a mangutob iti ania?

¹⁷ Gapu iti dayta di maliklikan a kinapudno, panunotenyo daytoy a sasao: “Ti naimbag a nagan napatpateg ngem iti nangina a lana, ket ti aldaw ti patay ngem iti aldaw ti pannakayanak. Naim-imbag ti mapan iti balay a pagdudung-awan ngem iti mapan iti balay a pagrarambakan, ta dayta isu ti tungpal dagiti amin a tattao; ket ti sibibiag isu ti ipapusonanto.” (Eclesiastes 7:1, 2) Masapul nga umanamongtayo a ti ipapatay ti “tungpal dagiti amin a tattao.” Awan siasinoman a tao a nakainum iti pangpaatiddog iti biag, nagtomar iti aniaman a natempla a bitamina, nangsurot iti aniaman a dieta, wenno ehersisio a nagresulta iti biag nga agnanayon. Ken gagangay a “ti pakalaglagipan kadakuada nalipatanen” di agbayag kalpasan ti ipapatayda. Gapuna apay a ti nagan “napatpateg ngem iti nangina a lana, ket ti aldaw ti patay ngem iti aldaw ti pannakayanak”?

18. Apay a makasiguradotayo a namati ni Solomon iti panagungar?

¹⁸ Kas nadakamaten, realistiko ni Solomon. Ammona ti maipapan kadagiti kapuonanna a da Abraham, Isaac, ken Jacob a di pagduaduaan nakaaramid iti naimbag a nagan iti Namarsua kadatayo. Tangay am-ammona unay ni Abraham, inkari ni Jehova a Dios a bendisionanna ken ti bin-ina. (Genesis 18:18, 19; 22:17) Wen, adda naimbag a nagan ni Abraham iti Dios, a nagbalin a gayyemna. (2 Cronicas 20:7; Isaias 41:8; Santiago 2:23) Ammo idi ni Abraham a ti biagna ken ti biag ti anakna ket saan a basta paset ti maysa nga awan-patinggana a siklo ti pannakayanak ken ipapatay. Sigurado a saan laeng nga agingga iti dayta. Addaanda iti nabileg a namnama nga agbiag manen, saan a gapu ta adda di matay a kararuada, no di ket gapu ta mapagungardanto. Kombinsido ni Abraham a “kabaelan ti Dios a pagungaren [ni Isaac] uray pay manipud kadagiti natay.”​—Hebreo 11:17-19.

19. Ania a nauneg a pannakaawat ti magun-odtayo ken ni Job no maipapan iti kaipapanan ti Eclesiastes 7:1?

¹⁹ Daytat’ tulbek iti panangtarus no kasano a ti “nagan napatpateg ngem iti nangina a lana, ket ti aldaw ti patay ngem iti aldaw ti pannakayanak.” Kas ken Job nga immun-una ngem isuna, kombinsido ni Solomon a Daydiay namarsua iti biag ti tao kabaelanna nga isubli dayta. Mapagungarna dagiti tao a natay. (Job 14:7-14) Kinuna ni matalek a Job: “Umawagka koma [Jehova], ket sungbatanka. Adda koma maysa a kalikagummo iti aramid dagita imam.” (Job 14:15) Panunotenyo dayta! Kadagiti matalek nga adipenna a natayen, ti Namarsua kadatayo adda ‘kalikagumna.’ (“Kayatmo a makita iti maminsan pay ti aramid dagiti imam.”​—The Jerusalem Bible.) Babaen ti panangyaplikarna iti daton a subbot ni Jesu-Kristo, kabaelan ti Namarsua a pagungaren dagiti tao. (Juan 3:16; Aramid 24:15) Nalawag, maiduma dagiti tao kadagiti basta animal a matay.

20. (a) Kaano nga agbalin a naim-imbag ti aldaw ti ipapatay ngem iti aldaw ti pannakayanak? (b) Kasano a nangapektar iti adu ti pannakapagungar ni Lazaro?

²⁰ Kayat a sawen daytoy a ti aldaw ti ipapatay naim-imbag ngem iti aldaw ti pannakayanak ti maysa, no iti dayta a panawen nakaaramid ti maysa iti naimbag a nagan ken Jehova, a makabalin a mangpagungar kadagiti matalek a matay. Pinaneknekan dayta ti Dakdakkel a Solomon, ni Jesu-Kristo. Kas pagarigan, pinagungarna ti matalek a tao a ni Lazaro. (Lucas 11:31; Juan 11:1-44) Kas ti mapanunotyo, adu kadagidi nakasaksi iti panagungar ni Lazaro ti natignay unay, a namatida iti Anak ti Dios. (Juan 11:45) Iti panagkunayo nariknada ngata nga awan panggep ti biag, a dida ammo no siasinoda ken sadinot’ pagturonganda? Iti kasumbangirna, natarusanda a saanda laeng a kas kadagiti animal a mayanak, agbiag iti apagbiit, sa kalpasanna matay. Ti panggepda iti biag ket direkta ken mainaig unay iti pannakaammo iti Ama ni Jesus ken panangaramid iti pagayatanna. Dakayo ngay? Natulongannakay kadi daytoy a panangsalaysay a kumita, wenno mangkita a sibabatad, no kasano a ti biagyo mabalin ken rebbeng nga addaan pudpudno a panggep?

²¹ Nupay kasta, saan a basta panangpampanunot iti ipapatay ken panagbiag manen kalpasanna ti kayat a sawen ti pannakaadda iti pudno ken napnuan-kaipapanan a panggep iti biag. Ramanenna ti ar-aramidentayo iti biagtayo iti inaldaw. Inlawlawag met dayta ni Solomon iti Eclesiastes, kas makitatayo iti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

Malagipyo Pay?

◻ Kadagiti ania a pamay-an nga agpada dagiti animal ken tattao?

◻ Apay a ti ipapatay ipaganetgetna a kaaduan iti panangikagumaan ken aramid ti tao ket kinaubbaw?

◻ Kasano a ti aldaw ti ipapatay naim-imbag ngem iti aldaw ti pannakayanak?

◻ Ti kaadda kadatayo iti napnuan-kaipapanan a panggep iti biag agpannuray iti ania a relasion?

21. Ania a paset ti panangbirok iti kaipapanan iti biagtayo ti kayattay pay a sukimaten?

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Kasano a naiduma unay ti biagyo iti biag dagiti animal?