SUSO, BARUKONG

Ti suso ket maysa a glandula a pagsusuan; ngem masansan a maar-aramat ti termino a barukong a tumukoy laeng iti makinsango a paset ti bagi ti tao (lalaki man wenno babai) iti nagbaetan ti tengnged ken ti buksit. Ti Hebreo a sasao a shadh ken shodh ket agpada a tumukoy iti suso ti tao. (Sol 8:1; Job 24:9) Ti Griego a sao maipaay iti suso wenno barukong ket ma·stosʹ (Lu 11:27) ken steʹthos. (Apo 15:6) Iti Kasuratan, ti suso wenno barukong ti tao ket naaramat a mangipasimudaag iti kinadekket, kinasinged, ken pabor (Sol 1:13; Jn 13:25; 21:20); kinanataengan (Sol 8:8, 10; Eze 16:7); kinapintas (Sol 4:5; 7:3, 7, 8); seksual a panagdenna (“baet dagiti susona” [Os 2:2]; ‘napespes dagiti suso,’ ‘natalmegan dagiti barukong’ [Eze 23:3, 21]); kinabunga iti annak (Ge 49:25; Os 9:14); panagrag-o ken kinarang-ay (Isa 60:16; 66:11). Ti ‘panangdanog kadagiti barukong’ wenno ‘panangliksab kadagiti suso’ ket mangipasimudaag iti nakaro a pannakaibabain, tuok, ken ladingit.​—Isa 32:12; Eze 23:34; Lu 18:13; 23:48.

Impukkaw ti maysa a babai a nakangngeg iti panagsao ni Jesus: “Naragsak ti aanakan a nangawit kenka ken dagiti suso a sinusuam!” Yantangay tarigagay idi ti tunggal babai a maaddaan iti nasayaat nga anak a lalaki, ken tinarigagayan ti Judio a babbai ti pribilehio nga agbalin nga ina ti maysa a mammadto ken nangnangruna ti Mesias, maawatan no apay a kasta ti imbaga daytoy a Judio a babai. Ngem simmungbat ni Jesus, “Saan, imbes ketdi, Naragsak dagidiay dumdumngeg iti sao ti Dios ken mangsalsalimetmet iti dayta!,” nga impakitana a ti napateg ket isu ti espiritualidad ti maysa a tao imbes a ti panagbalinna a nasinged a kabagian ni Jesus. Gapu iti daytoy a prinsipio, saan a rumbeng a pagdaydayawan ni Maria kas ina ti Apotayo.​—Lu 11:27, 28.

Gapu ta asideg idin ti pannakadadael ti Jerusalem, a mabuyogan iti nakaal-alingget a pannakagudas dagiti agnanaed iti dayta, kinuna ni Jesus: “Adtoy! um-umay dagiti aldaw a kunaento dagiti tattao, ‘Naragsak dagiti lupes a babbai, ken dagiti aanakan a saan a nagipasngay ken dagiti barukong a saan a nagpasuso!’”​—Lu 23:29; idiligyo ti Jer 16:1-4.

Babaen iti panagaramat ti Hebreo a Kasuratan iti nagduma a termino, ipakitana ti naggidiatan ti barukong ti tao ken ti barukong dagiti animal, nga agpayso a nagduma ti pakabuklanda. Kadagiti pakikaykaysa a sakripisio nga impaay dagiti Israelita, ti barukong (Heb., cha·zehʹ) ti animal a sakripisio isu ti nagbalin a bingay a pagtaraon ti padi.​—Le 7:29-35; 10:14, 15.

Saklot, Sab-ok, Barukong. Nausar dagitoy a sao iti pamay-an nga umasping unay iti pannakaaramat ti barukong, nupay masansan a tumukoy iti kupin iti makinngato a paset ti nagayad a pagan-anay, imbes nga iti barukong a mismo. Ti saklot, sab-ok, ken barukong ket naawagan babaen iti Hebreo a sao a chehq (1Ari 1:2), choʹtsen (Ne 5:13), ken iti pangdua a porma ti dadh (Eze 23:3); iti Griego, kolʹpos. (Jn 13:23) Ti maysa a madungdungngo wenno maipatpateg unay ket maubba iti saklot (Heb., chehq), kas iti panangsaklot ni Noemi iti maladaga nga anak ni Ruth a ni Obed, kas panangbigbigna ken Obed bilang legal nga agtawid iti kalintegan ti natayen nga asawa ni Noemi a ni Elimelec. (Ru 4:16) Iti kaugalian a panagsadag bayat ti pannangan, nasinged ti relasion ti maysa a tao nga adda iti sanguanan ti barukong ti sabali a tao, ti maibilbilang a naparaburan a saad. (Jn 13:23) Inaramat ni Jesus daytoy a pagaammo unay a kaugalian iti panangiladawanna ken Lazaro kas adda iti “saklot ni Abraham,” a mangipasimudaag iti pabor iti Dios. (Lu 16:22, 23) Ni apostol Juan dineskribirna nga ‘adda ni Jesus iti saklot ti Ama,’ kas kasisingedan ken Jehova, daydiay persona a naan-anay ken detalyado a makailawlawag iti Dios.​—Jn 1:18; kitaenyo ti SAKLOT.

Idi tiempo ti Biblia, ti pagan-anay nga inkawes dagiti Israelita ket medio nalawa iti batog ti barukong, tapno maikabil ti maysa a tao dagiti ima, kuarta, wenno dadduma pay nga aruatenna iti uneg dagiti kupin ti kawesna ken mabalinna pay ketdi a maubba iti dayta ti maysa nga ubing wenno maysa nga urbon a kordero. (Ex 4:6, 7; Nu 11:12; 2Sm 12:3) Kuna ni Jehova nga awitennanto dagiti korderona iti barukongna, maysa nga ilustrasion maipapan iti nadungngo a panagayat ken pannakaseknanna kadakuada. (Isa 40:11) Ti sasao nga “asawa ti barukong [ti maysa a tao],” kas naaramat iti sumagmamano a patarus (KJ; Ro; RS; AT), ket nalawlawag ti kaipapananna no maipatarus kas “asawa nga ipatpategmo dita barukongmo” (Kx), “ipatpategmo nga asawa.” (NW) (De 13:6; 28:54) No dadduma, panagdenna ti matuktukoy.​—Ge 16:5; 2Sm 12:8.

Nalaka a maawatan ti kaipapanan ti sasao a ‘panangipaay iti gunggona iti bukodda a saklot’ wenno ti ‘panangrukod kadagiti supapakda iti bukodda a saklot’ no ikabilangantayo a dagiti bulsa ti kawes idi ket saan a kas iti agdama nga adda iti pandiling wenno iti makimbaba a paset ti kawes. (Isa 65:6, 7; Sal 79:12; Jer 32:18) Umasping iti dayta, ti sasao a ‘panangawit iti panangumsi babaen iti barukong,’ ‘panangkaraykay iti apuy iti saklot,’ ‘panangala iti pasuksok manipud iti saklot’ ken “ti pasuksok iti saklot” ket tumukoy iti usar dagiti makinngato a kupin ti kawes.​—Sal 89:50; Pr 6:27; 17:23; 21:14.