Dagiti Judio, Kristiano, ken ti Mesianiko a Namnama

“Mamatiak nga interamente a dumtengto ti Mesias, ket nupay no agtaktak, kaskasdi inaldaw-aldaw urayekto ti iyaayna.”—Moses Maimonides (a maawagan met Rambam), (1135-1204).¹

MESIAS! Sinalimetmetan dagiti Judio iti adu a siglo ti pammati iti umadani nga iyaayna. Kaskasdi, idi ni Jesus a taga Nasaret dimteng, kaaduan a Judio ti di nangawat kenkuana kamaudiananna kas ti Mesias. Ta pampanunoten dagiti Judio, a ni Jesus di nagbiag sigun iti ninamnamada.

Ti “mesias” kaipapananna “napulotan.” Kadagiti Judio ti termino kaipapananna ti maysa a kaputotan ni Ari David isu a mangiyeg iti nadayag a turay. (2 Samuel 7:12, 13) Idi kaaldawan ni Jesus nagsagaba dagiti Judio iti adu a siglon iti sidong ti agsasaruno a nakas-ang nga agtuturay a Gentil. Tartarigagayanda ti maysa a napolitikaan a manangisalakan.² Gapuna idi imparang ni Jesus a taga Nasaret ti bagina a kas ti nabayagen nga ur-urayen a Mesias, idi damo adda ti gagangay a kasta unay a ragsak. (Lucas 4:16-22) Ngem iti dakkel a pakaupayan dagiti Judio, ni Jesus ket saan a napolitikaan a bannuar. Maisupadi ketdi, kinunana a ti Pagarianna ket ‘saan a paset iti lubong.’ (Juan 18:36) Kasta met, ni Jesus dina inyeg ti nadayag a Mesianiko a panawen a nakita nga immun-una ni mammadto nga Isaias. (Isaias 11:4-9) Ket idi napapatay ni Jesus kas maysa a kriminal, ti intero a nasion napukawdat’ interesda kenkuana.

Di nalapdan kadagitoy a paspasamak, intultuloy dagiti paspasurot ni Jesus ti panangiwaragawag kenkuana kas ti Mesias. Aniat’ nakagapu itoy a nakaskasdaaw a regtada? Isut’ panamati a ti ipapatay ni Jesus tinungpalna ti padto, nangnangruna ti padto ti Isaias 52:13–53:12. Kastoy ti mabasa iti pasetna:

“Adtoy, Ti adipenko agaramidto a sisisirib, maitan-okto ken maibayog, ken isu natan-okto unay, . . . ta isu dimmakkel iti sanguananna kas maysa a naganus a mula, ken kas maysa a ramut nga agtaud iti namaga a daga . . . Isu nauy-uyaw, ken binaybay-an dagiti tattao, maysa a tao ti ladladingit, ken nakaam-ammo iti liday, ken kas iti maysa a tao a kenkuana dagiti tattao ilingedda ti rupada: Naum-umsi, ket ditayo impatpateg. Pudno nga isu inturedna dagiti lidaytayo, ken inawitna dagiti ladingittayo . . . Isu napalitem gapu kadagiti kinadangkestayo: Ti dusa ti pakaikappiaantayo naipatay kenkuana, ket gapu kadagiti saplitna maagasantayo. Datayo amin kastayla karkarnero a nayaw-awan, nagturong ti tunggal maysa kadatayo iti dalanna met laeng . . . Isu naparigat, nupay idi napagsagaba dina nginanga ti ngiwatna; a kas maysa a karnero a maiturong iti pagpartian, . . . isu nakeltay iti daga dagiti sibibiag. . . . Ket inaramidda ti tanemna iti dinna dagiti managdakdakes.”—KJ.a

Agsagsagaba a Mesias?

Impadto kadi ni Isaias ti agsagsagaba, matmatay a Mesias? Kaaduan a moderno a Judio a komentador kunaenda a saan. Daddumat’ agkuna a ti Agsagsagaba nga Adipen isu ti nasion ti Israel a mismo bayat iti pannakakayawna idiay Babilonia. Daddumat’ manginaig iti panagsagaba kadagiti tiempo a kas iti Krusada wenno ti Nazi Holocaust.³ Ngem daytoy kadi a panangilawlawag makapagtakder iti sidong ti nainget a pannakausig? Pudno a dadduma a konteksto iti Isaias saritaenna ti Israel a kas “adipen” ti Dios. Ngem saritaenna ti Israel a kas nasukir, managbasol nga adipen! (Isaias 42:19; 44:21, 22) Ngarud pagdiligen ti Encyclopaedia Judaica daytoy: “Ti pudno nga Israel ket managbasol ket ti Adipen [iti Isaias 53], awanan iti basol.”⁴

Dadduma, ngarud, ikalinteganda a ti Adipen iladawanna ti ‘nalinteg a natatan-ok’ idiay Israel a nagsagaba maigapu kadagiti managbasol a Judio.⁵ Ngem ni Isaias pulos a dina sinarita ti kasta a natatan-ok. Maisuppadi ketdi, impadtona ti intero a nasion a managbasol! (Isaias 1:5, 6; 59:1-4; idiligyo iti Daniel 9:11, 18, 19.) Malaksid iti dayta bayat dagiti tiempo iti rigat, nagsagaba dagiti Judio nalintegda man wenno saan.

Ti sabali pay a parikut: Maipaay iti siasino ti nagsagabaan ti Adipen? Isingasing ti komentario ti Judio a Soncino dagiti taga Babilonia. No kasta, siasino ti nangipudno a ti Adipen nagsagaba ‘gapu kadagiti kinadangkestayo’? (Isaias 53:5) Nainkalintegan kadi a patien a dagiti taga Babilonia (wenno aniaman a sabali a Gentil) aramidenna ti kasta a panangamin—a dagiti Judio nagsagabada gapu kadakuada?⁶

Makapainteres, dadduma nga umuna-siglo a rabbi (ken adu nanipud idin) ti nakailasin iti Agsagsagaba nga Adipen nga isu ti Mesias.⁷ (Kitaenyo ti kahon iti panid 11.) Rinibribo a Judio ti nakabigbig kadagiti di mailibak a pagpadaan iti Agsagsagaba nga Adipen ken ni Jesus iti Nasaret. Kas dayta Adipen, ni Jesus nagtaud iti nanumo a nagtaudan. Kamaudiananna, isut’ naum-umsi ken nabaybay-an. Nupay no di nangaramid iti napolitikaan a panangparmek inawitna dagiti saksakit ti dadduma, a simimilagro nga inagasanna ida kadagiti saksakitenda. Nupay awan basolna, isut’ natay gapu iti di umiso a pannakaukom—maysa a gasat nga inawatna nga awan panagkedked.

Matmatay a Mesias?

Apay a masapul a matay ti Mesias? Ilawlawag ti Isaias 53:10: “Nupay kasta pinili ti APO ti nangpalitem kenkuana babaen iti sakit, tapno, inton idatonna ti bagina a daton gapu iti basol, makitananto ti kaputotanna ket paatiddogenna dagiti al-aldawna, ket babaen kenkuana rumang-ayto ti panggep ti APO.” (Ta) Daytoy ipasimudaagna ti ugali dagiti Levita a mangidaton kadagiti animal a mangsubbot iti basol wenno biddut. Agsagaba ti Mesias iti nakababain nga ipapatay, ngem kas iti naidaton a biktima, ti ipapatayna addaan iti makasubbot a pateg.

Nupay kasta, no natay ti Mesias, kasano a matungpalna dagiti padpadto maipapan iti nadayag a turayna, ken “makita ti kaputotanna ken umatiddog ti al-aldawna”? Nainkalintegan, babaen iti panagungar kadagiti natay. (Idiligyo iti 1 Ar-ari 17:17-24.) Ti panagungar ti Mesias risotenna met ti kasla pagsuppiatan ti Daniel 7:13, a nangipadto a ti Mesias sibaballigi a dumteng babaen kadagiti ul-ulep ti langit, ken ti Zacarias 9:9, a nagkuna nga isut’ dumteng a nanumo a nakasakay iti maysa nga asno. Pinadas nga ilawlawag ti Talmud daytoy a kasla pagsupiatan babaen ti panagkunana: “No [ti umili a Judio] maikarida, isut’ umay babaen kadagiti ul-ulep ti langit, ngem no saan, isut’ umay a nanumo ken nakasakay iti maysa nga asno.” (Sanhedrin 98a)⁸ Daytoy kaipapanannanto nga agtalinaed a di matungpal dagiti padto idiay Daniel 7:13 wenno Zacarias 9:9. Kaskasdi, ti panagungar ti Mesias ipalubosna ti panangtungpalna kadagiti dua a padto. Iti damo dumteng a nanumo nga agsagaba ken matay. Kalpasan ti panagungarna, isut’ agsubli iti kinadayag ket rugianna ti nailangitan a Mesianiko a turayna.

Ginasgasut a Judio a nakasaksi ti nangpaneknek a napadasan ni Jesus ti panagungar kadagiti natay. (1 Corinto 15:6) Mabalin kadi a di ikankano dagita a naisao?

Ti Judaismo ken ni Jesus

Kaaduan nga umuna-siglo a Judio dida inawat ni Jesus kas Mesias. Kaskasdi, isut’ addaan iti kasta unay nga impluensia iti Judaismo. Nupay no mammano a madakamat idiay Talmud ken kadagiti naud-udi a sursurat, ti bassit laeng a naibaga maipapan kenkuana tagtagibassitenna ti kinatao ni Jesus babaen ti panangibilang kenkuana a bastardo, timmaud babaen iti mahika, ken natay iti nakababain nga ipapatay.”b—The Jewish Encyclopedia.⁹

Inamin ti Judio nga eskolar a ni Joseph Klausner a dagitoy a sarsarita “ti kasla nairanta a mangkontra a mangsuppiat kadagiti pasamak a nailanad iti Ebanghelio.”¹¹ Ket naimbag ti panggepna! Ti Iglesia Katolika rinubrubanna ti pananggura dagiti Judio ken Jesus babaen ti panangbusor iti Semitismo. Inyadayuna pay dagiti Judio babaen ti panangibagana a ni Jesus maipagarup a ‘Dios Anak’—paset iti di maawatan a Trinidad—a direkta a maikontra iti sursuro ni Jesus a mismo. Idiay Marcos 12:29, inadaw ni Jesus ti Torah, a kunkunana: “Denggem O Israel, ti Apo a Diostayo ket maymaysa nga Apo.”—King James Version; Deuteronomio 6:4.

Nupay pinagkedkedan ti Judaismo ti pannakakumberte, “inapektaran ti Kinakristiano ti Judaismo iti kasta unay. Pinilitna dagiti rabbi a mangbalbaliw iti ipaganetgetda ken iti dadduma a kaso balbaliwan ti panangmatmatda.”¹² Dagiti immuna a kaputotan dagiti rabbi patienda a nasaknap iti Kasuratan ti Mesianiko a namnama. Nakitada ti rimat dayta a namnama kadagiti teksto ti Biblia a kas iti Genesis 3:15 ken Gen 49:10. Ti Palestinian Targum inyaplikarna ti kaitungpalan ti immuna a bersikulo Gen 3:15 “iti aldaw ti Ari a Mesias.”¹³ Kinuna ti Midrash Rabbah iti naud-udi a bersikulo Gen 49:10: “Daytoy ipasimudaagna ti naarian a Mesias.”¹⁴ Kasta met ti Talmud inyaplikarna dagiti padpadto ni Isaias, Daniel, ken Zacarias iti Mesias.¹⁵ “Amin dagiti mammadto impadtoda laeng dagiti al-aldaw ti Mesias,” Talmud.—Sanhedrin 99a. ¹⁶

Ngem iti sidong ti panangikagumaan ti Kakristianuan a mangkumberte, binalbaliwan ti Judaismo ti panangmatmatna. Adu a Kasuratan a nabayagen a naiyaplikar iti Mesias ti nabaliwan ti pannakaipatarusna.¹⁷ Bayat ti panagbannawag ti moderno a tiempo, iti sidong ti impluensia ti masirib a mammabalaw iti Biblia, dadduma nga eskolar ti nagkuna a ti Mesianiko a namnama saan a pulos nga agparang iti Biblia!¹⁸

Nupay kasta, ti Mesianiko a namnama naglasat iti kasla pannakaipasngay manen idi timmaud ti Estado ti Israel idi 1948. Nagsurat ni Harold Ticktin: ‘Kaaduan a grupo dagiti Judio ibilangda ti itataud ti Estado ti Israel a kas maysa a dakkel a naimpadtuan a pasamak.’¹⁹ Nupay kasta, ti isyu no kaano ti isasangpet ti nabayagen nga ur-urayen a Mesias nagtalinaed a di narisot iti kapanunotan dagiti Judio. Kuna ti Talmud: “Inton makitam ti maysa a kaputotan a ringbawan dagiti adu a riribuk a kas iti maysa a karayan, urayem [ti Mesias].” (Sanhedrin 98a)²⁰ Nupay kasta, ti Mesias a Judio saan a dimteng bayat ti kinasipnget ti Holocaust wenno bayat ti nariribuk a pannakaipasngay ti Estado ti Israel. Agpanunot ti maysa, ‘Ania pay a riribuk ti lasaten ti ili a Judio sakbay ti iyaay ti Mesias?’

Panangsapul iti Mesias

Naipasngay ken sinalimetmetan dagiti Judio ti Mesianiko a namnama. Kadakuada nagbalin a nalidem dayta a namnama. Ti raniagna dandanin naiddep babaen iti adu a siglo a panagsagaba ken pannakapaay. Maisuppadi iti dayta, minilion kadagiti nasnasion, wenno Gentil, ti nangsapul ken kamaudiananna nangabrasa iti Mesias. Naiparparna kadi laeng ti panangibaga ni Isaias maipapan iti Mesias: “Isu sapulento dagiti nasnasion [Gentiles]”? (Isaias 11:10, KJ) Saan kadi a rebbeng a sapulen met dagiti Judio a mismo ti Mesias? Apay nga ilibakda iti bagbagida ti nabayagen a namnama nga impatpategda?

Awan mamaayna, nupay kasta, ti panangsapulda iti masanguanan a Mesias. No sumangpetto, kasano a mapaneknekanna ti bagina a pudno a kaputotan ni Ari David? Saan kadi a dagiti rekord iti linea ti kaputotan nadadaelda a nairaman iti pannakadadael ti maikadua a templo? Nupay adda dagita a rekord idi kaaldawan ni Jesus, ti panangibagana a pudno a kaputotan ni David ket pulos a di nakarkarit.c Adda kadi asinoman a masanguanan a Mesias a makapataud kadagita a kredensial? Ngarud masapul a ti maysa sapulenna ti Mesias nga immay idi napalabas.

Daytoy sapulenna ti baro a panangmatmat ken Jesus, nga idian dagiti immunan a kapanunotan. Ti panangiladawan ti iglesia a pamakbaklaen ti itsurana awan a pulos ti pakaipadisanna iti pudno a Jesus. Ti salaysay ti Ebanghelio—nga insurat dagiti Judio—ti mangipakita kenkuana a kas maysa a mannakabalin, naalibtak a lalaki, maysa a rabbi a naisangsangayan ti kinasiribna. (Juan 3:2) Kinapudnona, ringbawan ni Jesus ti aniaman nga arapaap dagiti Judio a napolitikaan a manangisalakan. Kas manangparmek nga Ari, rugianna, saan a ti nakapuy a napolitikaan nga estado, no di ket maysa a di maparmek a nailangitan a Pagarian a mangisublinto iti Paraiso iti intero a daga a sadiay “ti lobo makipagnaedto iti kordero.”—Isaias 11:6, KJ; Apocalipsis 19:11-16.

Agbiagkayto aya iti dayta a Mesianiko a panawen? Binalakadan ni Maimonides dagiti Judio a basta ‘urayenda ti iyaay ti Mesias.’²² Napeggad unayen, nupay kasta, ti panawentayo a maikapistayo iti isusublina. Ti intero a sangatauan kasapulanda unay ti Mesias, maysa a manangisalakan manipud kadagiti parparikut a nangsaplit itoy a planeta. Ngarud tiempon ti panangsapul kenkuana—a sireregget, siaaktibo. Magagaran dagiti Saksi ni Jehova a tumulong kadakayo a mangaramid iti kasta. Laglagipenyo, ti panangsapul iti Mesias ket saan a panangliput ti maysa iti tawid a Judio, yantangay ti Mesianiko a namnama ket nainkasigudan iti Judaismo. Ket babaen iti panangsapul iti Mesias, mabalin a masarakanyonto nga isut’ immayen.

Dagiti Reperensia

 1. The Book of Jewish Knowledge, ni Nathan Ausubel, 1964, panid 286; Encyclopaedia Judaica, 1971, Tomo 11, panid 754.

 2. The Messiah Idea in Jewish History, ni Julius H. Greenstone, 1973 (damo a naipablaak idi 1906), panid 75.

 3. Encyclopaedia Judaica, 1971, Tomo 9, panid 65; Soncino Books of the Bible—Isaiah, insagana ni A. Cohen, 1949, panid 260; You Take Jesus, I’ll Take God, ni Samuel Levine, 1980, panid 25.

 4. Encyclopaedia Judaica, 1971, Tomo 9, panid 65.

 5. Encyclopaedia Judaica, 1971, Tomo 9, panid 65; The Suffering Servant in Deutero-Isaiah, ni Christopher R. North, Umuna nga Edision, 1948, panid 9, 202-3.

 6. Soncino Books of the Bible—Isaiah, insagana ni A. Cohen, 1949, panid 261.

 7. The Book of Isaiah, komentario ni Amos Chakham, 1984, panid 575; The Targum of Isaiah, nga insagana ni J. F. Stenning, 1949, panid 178; The Suffering Servant in Deutero-Isaiah, ni Christopher R. North, Umuna nga Edision, 1948, pinanid 11-15; Encyclopaedia Judaica, 1971, Tomo 9, panid 65.

 8. The Babylonian Talmud, nga impatarus ni Dr. H. Freedman, 1959, Tomo II, panid 664.

 9. The Jewish Encyclopedia, 1910, Tomo VII, panid 170.

 10. Israelis, Jews, and Jesus, ni Pinchas Lapide, 1979, pinanid 73-4.

 11. Jesus of Nazareth—His Life, Times, and Teaching, ni Joseph Klausner, 1947 (immuna a naipablaak idiay Gran Britania idi 1925), panid 19

 12. The Jewish People and Jesus Christ, ni Jakób Jocz, 1954 (umuna a naipablaak idi 1949), panid 153.

 13. Neophyti 1, Targum Palestinense, Ms de la Biblioteca Vaticana, Génesis, 1968, Tomo I, pinanid 503-4; The Messiah: An Aramaic Interpretation, ni Samson H. Levey, 1974, pinanid 2-3.

 14. Midrash Rabbah, impatarus ken insagana ni Dr. H. Freedman ken Maurice Simon, 1961 (Umuna nga Edision 1939), Tomo II, panid 956; Chumash With Targum Onkelos, Haphtaroth and Rashi’s Commentary, impatarus ni A. M. Silbermann ken M. Rosenbaum, 1985, pinanid 245-6.

 15. The Babylonian Talmud, impatarus ni Dr. H. Freedman, 1959, Tomo II, pinanid 663-5, 670-1 (Sanhedrin 98a, 98b).

 16. New Edition of the Babylonian Talmud, insagana ken impatarus ni Michael L. Rodkinson, 1903, Paset IV, Tomo VIII, panid 312 (Tract Sanhedrin); The Babylonian Talmud, impatarus ni D. H. Freedman, 1959, Tomo II, panid 670 (Sanhedrin 99a).

 17. The Suffering Servant in Deutero-Isaiah, ni Christopher R. North, Umuna nga Edision, 1948, panid 18; The Jewish People and Jesus Christ, ni Jakób Jocz, 1954 (umuna a naipablaak idi 1949), pinanid 205-7, 282; The Pentateuch and Haftorahs, insagana ni Dr. J. H. Hertz, 1929-36, Tomo I, panid 202; Palestinian Judaism in New Testament Times, ni Werner Förster, impatarus ni Gordon E. Harris, 1964, pinanid 199-200.

 18. Encyclopaedia Judaica, 1971, Tomo 11, panid 1407; U.S. Catholic, Disiembre 1983, panid 20.

 19. U.S. Catholic, Disiembre 1983, panid 21; What Is Judaism?, ni Emil L. Fackenheim, 1987, pinanid 268-9.

 20. The Babylonian Talmud, impatarus ni Dr. H. Freedman, 1959, Tomo II, panid 663.

 21. The Works of Josephus, impatarus ni William Whiston, 1987, “The Life of Flavius Josephus,” 1:1-6, ken “Flavius Josephus Against Apion,” footnote iti 7:31, 32.

 22. The Book of Jewish Knowledge, ni Nathan Ausubel, 1964, panid 286.

 23. The Targum of Isaiah, insagana ni J. F. Stenning, 1949, pinanid vii, 178; The Messiah: An Aramaic Interpretation, ni Samson H. Levey, 1974, pinanid 63, 66-7; The Suffering Servant in Deutero-Isaiah, ni Christopher R. North, Umuna nga Edision, 1948, panid 11.

 24. The Fifty-Third Chapter of Isaiah—According to the Jewish Interpreters, ni S. R. Driver ken A. Neubauer, 1969, Tomo II, panid 7; New Edition of the Babylonian Talmud, insagana ken impatarus ni Michael L. Rodkinson, 1903, Paset IV, Tomo VIII, panid 310.

 25. The Fifty Third Chapter of Isaiah—According to the Jewish Interpreters, ni S. R. Driver ken A. Neubauer, 1969, Tomo II, pinanid 374-5.

 26. The Fifty-Third Chapter of Isaiah—According to the Jewish Interpreters, ni S. R. Driver ken A. Neubauer, 1969, Tomo II, pinanid x, 99-100.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 11]

Ti Agsagsagaba nga Adipen kadagiti Rabiniko a Sursurat

Bayat dagiti siglo adu a mararaem nga autoridad a Judio ti nangiyaplikar iti padto ti Isaias 52:13–53:12 iti Mesias:

Ti The Targum of Jonathan ben Uzziel (umuna siglo K.P.). Iti panangipatarusna iti Isaias 52:13, kunaen ti Targum: “Adtoy, ti adipenko, ti Napulotan (wenno, ti Mesias) rumang-ayto.”²³

Ti The Babylonian Talmud (Sanhedrin 98b) (c. maika-3 a siglo K.P.): “Ti Mesias—aniat’ naganna? . . . Kuna dagiti Rabbi, Ti kukutel [; dagidiay] adda iti balay iti Rabbi [kunaenda, Ti masaksakit], ta naikuna, ‘Pudno nga inawitna dagiti saksakittayo.’”—Idiligyo iti Isaias 53:4.²⁴

Ti Moses Maimonides (Ramban) (maika-12-siglo): “Anianto ti pamay-an ti iyaay ti Mesias, ket sadino ti lugar a damo a pagparanganna? . . . Kadagiti sasao iti Isaias [52:15], iti panangdeskribirna iti pamay-an iti panangipangagda kenkuana, Dagiti ar-ari apputendanto dagiti ngiwatda kenkuana.”²⁵

Ti Moses ibn Crispin Cohen (maika-14-siglo): “Maay-ayoak a mangipatarus iti [Isaias 53], a maitunos kadagiti sursuro dagiti Rabbitayo, maipapan iti Ari a Mesias, ket naannadakto, agingga iti kabaelak, a mangipangag iti literal a kaipapananna: gapuna, mabalin, nga awanto ti mapilpilit ken adayu a panangipatarus a nakabasolan dagiti dadduma a [Judio a komentador].”²⁶

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Kaaduan a Judio dida inawat ti kapanunotan nga “agsagsagaba a Mesias.” Daytat’ maikontra iti inanamada a manangparmek nga Ari

[Ladawan iti panid 12]

Ti laeng Mesias ti makaiyeg iti nadayag a kasasaad nga impadto ni Isaias