Librot’ Biblia Numero 23​—Isaias

Mannurat: Isaias

Lugar a Nakaisuratanna: Jerusalem

Nalpas a Naisurat: Kalpasan ti 732 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: c. 778–kalpasan ti 732 K.K.P.

 1. Aniat’ situasion idi idiay Makintengnga a Daya, nangruna iti Israel ken Juda, idi maikawalo a siglo K.K.P.?

TI MAMUTBUTENG nga anniniwan ti nadangkok nga ari ti Asiria sinalukobanna dagiti sabali nga imperio ken babbabassit a pagarian iti Makintengnga a Daya. Pagsasaritaan ti intero a deppaar ti panagkukumplot ken panagsusugponda. (Isa. 8:9-13) Ti apostata nga Israel iti amianan dandanin matnag itoy internasional nga intriga, bayat a dagiti ari ti Juda iti abagatan agngangabit ti turayda. (2 Ar., kap. 15-21) Madamada nga agpatpatanor ken agipakpakat kadagiti baro nga igam ti gubat, a mangnayon iti kinapeligro ti tiempo. (2 Cron. 26:14, 15) Paggapuan ngay ti salaknib ken pannakaisalakan? Nupay ti nagan ni Jehova adda iti bibig dagiti umili ken kadagiti padi iti bassit a pagarian ti Juda, ti pusoda sabalit’ turongna, idi damo idiay Asiria sa kalpasanna idiay Egipto. (2 Ar. 16:7; 18:21) Kimmupas ti pammatida iti bileg ni Jehova. No saan nga agdadata nga idolatria, nagraira ti managinsisingpet a panagdaydayawda, a naibasar iti pormalismo ket saan nga iti panagbuteng iti pudno a Dios.

 2. (a) Asinot’ simmungbat iti yaawag ni Jehova nga agsao para kenkuana, ken kaano? (b) Aniat’ karkarna iti nagan ti propeta?

² Asino, ngarud, ti agsao para ken Jehova? Asinot’ mangirakurak iti mangispal a bilegna? “Adtoyak! Ibaonnak,” kastat’ sidadaan a sungbat. Ti nagsao isun Isaias, a datin a nagipadto sakbayna pay. Daydit’ tawen nga ipapatay ni nagkukutel nga Ari Uzias, agarup 778 K.K.P. (Isa. 6:1, 8) Ti nagan nga Isaias kayuloganna “Panangisalakan ni Jehova,” nga isu met lat’ kayulogan, nupay baliktad ti pannakaisuratna, ti nagan a Jesus (“Ni Jehova ti Mangisalakan”). Manipud rugi inggat’ ngudo, itampok ti padton Isaias daytoy a kinapudno, a ni Jehova isut’ mangisalakan.

 3. (a) Aniat’ impormasion maipapan ken Isaias? (b) Ingga iti ania a periodot’ panagipadtona, ket asinoda pay dagiti propeta idi?

³ Ni Isaias anak ni Amoz (saan a ni Amos, a sabali a propeta a taga Juda). (1:1) Di nasaot’ Kasuratan ti pannakayanak ken ipapatayna, nupay sigun iti tradision isut’ pinaragadi ni nadangkes nga Ari Manases. (Idiligyo ti Hebreo 11:37.) Dagiti insuratna ipakitana a nagsaad sadi Jerualem agraman iti propetisa a baketna ken dua nga annakna a propetikot’ naganda. (Isa. 7:3; 8:1, 3) Di kumurang uppat nga arit’ Juda ti nagserbianna: da Uzias, Jotam, Acaz, ken Ezekias; a masinunuo a nangrugi idi agarup 778 K.K.P. (idi natay ni Uzias, wenno nasapsapa pay) inggat’ kalpasan ti 732 K.K.P. (maika-14 a tawen ni Ezekias), wenno di kumurang 46 a tawen. Di pagduaduaan a naisuratna met ti padtonan iti daydi a tawen. (1:1; 6:1; 36:1) Ti dadduma a propeta idi tiempona isuda Mikias sadi Juda ken, idiay amianan, da Oseas ken Oded.​—Mik. 1:1; Os. 1:1; 2 Cron. 28:6-9.

 4. Aniat’ mangipasimudaag a ni Isaias ti nagsurat iti dayta?

⁴ Pasingkedan ti Isaias 30:8 a ni Jehova binilinnan Isaias nga agisurat kadagiti propetiko a panangukom: “Ita umayka, isuratmo ida iti tapi, ket ilanadmo iti libro, para iti aldaw a masanguanan, kas saksi iti panawen a di nakedngan.” Dagiti kadaanan a Judio a rabbi binigbigdan Isaias kas mannurat ket inramandat’ libro kas umuna kadagiti kangrunaan a propeta (Isaias, Jeremias, ken Ezequiel).

 5. Aniat’ mangpasingked a nagkaykaysa ti libron Isaias?

⁵ Nupay adda dagiti agkuna a ti panagbaliw ti estilo ti pannakaisuratna manipud kapitulo 40 ket ipakitana a sabalit’ nagsurat itoy, wenno “Maikadua nga Isaias,” ti panagbaliw ti tema umdas a mangilawlawag. Adut’ ebidensia a ni Isaias ti nangisurat iti intero a libro a nainagan kenkuana. Kas pangarigan, ti panagkaykaysa ti libro impasimudaag ti ebkas a, “Daydiay Nasantuan ti Israel,” nga agparang iti 12 a daras iti kapitulo 1 inggat’ 39, ken 13 a daras iti kapitulo 40 inggat’ 66, nga agdagup 25 a daras; idinto ta mamin-6 la a daras iti dadduma a paset ti Hebreo a Kasuratan. Pinasingkedan pay ni apostol Pablo ti panagkaykaysa dayta idi nagadawanna amin a paset ti padto sana kinuna a maymaysat’ mannurat amin dagita, a ni Isaias.​—Idiligyo ti Roma 10:16, 20; 15:12 iti Isaias 53:1; 65:1; 11:1.

 6. Kasano a ti Dead Sea Scroll ti Isaias paneknekanna (a) a ti Bibliatay ita isu daydi orihinal a naipaltiing a kasuratan ken (b) a maymaysa nga Isaias ti nagsurat iti intero a libro?

⁶ Nakaay-ayat, ta nangrugi idi 1947, adda dagiti dokumento idi ugma a naaon iti sipnget dagiti kueba di nga adayo iti Khirbet Qumran, asideg ti amianan a laud ti Natay a Baybay. Isudat’ Dead Sea Scrolls, a nakairamanan dagiti padton Isaias. Napintas pannakaisurat dayta iti nasayaat-pannakaitalimengna a sakbay-Masoretiko a Hebreo ket ag-2000-añosen, nanipud ngudo ti maikadua a siglo K.K.P. Ti ngad tekstona agarup sangaribo a tawen nga in-inauna ngem ti kalalakayan a manuskrito a teksto Masoretiko, a nakaibatayan dagiti moderno a patarus ti Hebreo a Kasuratan. Adda sumagmamano a menor a nagdumaan ti panagdeletiar ken urnos ti gramatika, ngem awan doktrinal a nakaidumaandat’ teksto Masoretiko. Daytoy ti mangumbinsi a prueba a ti Bibliatay ita linaonnat’ orihinal a naipaltiing a mensahe ni Isaias. Sa, parmeken dagitoy ti kuna dagiti kritiko a kaaddat’ dua nga “Isaias,” yantangay ti kapitulo 40 mangrugi iti maudi a linea ti binnatog a naglaon iti kapitulo 39, ket ti umuna a sentensiana naituloy iti sumaruno a binnatog. Gapuna, daydi para kopia awan impapanna a sabali a mannurat wenno dibision ti libro iti dayta a paset.a

 7. Aniat’ nawadwad a prueba nga autentiko ti Isaias?

⁷ Nawadwad ti prueba nga autentiko ti libron Isaias. Malaksid ken Moises, awanen sabali a propeta nga ad-adda nga inadaw dagiti Kristiano a mannurat iti Biblia. Kasta met a nabaknang iti historikal ken arkeolohikal nga ebidensia a mangpaneknek a di palsipikado, kas kadagiti historikal a rekord dagiti ari ti Asiria, agraman iti hexagonal prism ni Sennakerib a nangestoriaanna ti panangalikubkobna iti Jerusalem.b (Isa., kap. 36, 37) Ti gabsuon dagiti reggaay daydi dati a Babilonia paneknekanna a natungpal ti Isaias 13:17-22.c Adda ti sibibiag a testimonia iti tunggal maysa kadagidi rinibo a Judio a nagsubli manipud Babilonia, a linuk-atan ti ari a ti naganna, a Ciro, insurat ni Isaias gistay 200 a tawen sakbayna. Mabalin nga impakitada idi ken Ciro daytoy a padto, ta, idi naluk-atannan dagiti Judio a natda, kunana nga isut’ dinutokan ni Jehova a mangannong iti kasta.​—Isa. 44:28; 45:1; Esd. 1:1-3.

 8. Kasano a ti pannakaipaltiingna paneknekan ti pannakatungpal dagiti padto maipapan iti Mesias?

⁸ Ti naisangayan iti libron Isaias isu dagiti Mesianiko a padto. Naawagan ni Isaias kas “propeta ti Ebanghelista,” ta nagadu dagiti padtona a natungpal iti kabibiag ni Jesus. Ti kapitulo 53, a nabayag idin a “misterio a kapitulo,” saan la nga iti Etiope nga eunuko a tinukoy ti Aramid kapitulo 8 no di iti kaaduan a Judio, sipapatak nga impadtona, a kasla naimatanganna, ti panangtratarda ken Jesus. Ti Nakristianuan a Griego a Kasuratan inrekordna ti kaitungpalan daytoy karkarna a kapitulo ti Isaias, kas ipakita ti sumaganad a panagdinnilig: 53 bs. 1​—Juan 12:37, 38; 53 bs. 2​—Juan 19:5-7; 53 bs. 3​—Marcos 9:12; 53 bs. 4​—Mateo 8:16, 17; 53 bs. 5​—1 Pedro 2:24; 53 bs. 6​—1 Pedro 2:25; 53 bs. 7​—Aramid 8:32, 35; 53 bs. 8​—Aramid 8:33; 53 bs. 9​—Mateo 27:57-60; 53 bs. 10​—Hebreo 7:27; 53 bs. 11​—Roma 5:18; 53 bs. 12​—Lucas 22:37. Asino ngay no di la ti Dios ti gubuayan ti kasta nga apaghusto a pammadto?

LINAON TI ISAIAS

 9. Aniat’ pakabingbingayan dagiti linaon ti Isaias?

⁹ Ti umuna nga innem a kapitulo 1-6 ilanadda ti eksena ti Juda ken Jerusalem ket saritaenda ti salungasing ti Juda iti sango ni Jehova ken pannakadutok ni Isaias. Ti kapitulo 7 inggat’ 12 tukoyenda ti pangta nga iraraut dagiti kabusor ken ti naikari a panangispal ti Prinsipe ti Kappia a dinutokan ni Jehova. Ti kapitulo 13 inggat’ 35 linaondat’ agsasaganad a ballaag maibusor iti adu a nasion ken ti padtot’ panangisalakan nga ipaay ni Jehova. Dagiti historikal a pasamak idi nagari ni Ezekias nadeskribirda iti kapitulo 36 inggat’ 39. Dagiti natda a kapitulo, Isa 40 inggat’ 66, sagudayenda ti pannakaluk-at manipud Babilonia, isusubli dagiti Judio a natda, ken ti pannakapabaro ti Sion.

10. (a) Apay nga inawagan ni Isaias dagiti nasion a makiinnurnosda koma? (b) Aniat’ impadtona para iti ultimo a paset dagiti aldaw?

¹⁰ Mensahen Isaias “maipapan iti Juda ken Jerusalem” (1:1–6:13). Adtoy ni Isaias a sikakawes iti nakersang ken nakasandalias a nakatakder sadi Jerusalem nga agpukpukkaw: Dakayo a diktador! Umili! Denggenyo! Ti iliyo agsakit manipud ulo inggat’ dapan, ket pinaksuyanyo ni Jehova gapu iti daradara nga imayo nga umar-araraw. Umaykayo, makiinnurnoskay kenkuana, tapno dagiti basolyo nga eskarlata mapapudawdanto kas niebe. Inton ultimo a paset dagiti aldaw, maibayogtot’ bantay ti balay ni Jehova, ket amin a nasion agayusdanto nga agpaisuro sadiay. Didanton adalen ti gubat. Maitan-ok ken masantipikarto ni Jehova. Ngem iti agdama, ti Israel ken Juda a naimula kas napili nga ubas, agbungadat’ kinakillo. Ti naimbag pagbalinenda a dakes ket ti dakes, naimbag, ta masiribda kadagiti bukodda a mata.

11. Inawat ni Isaias ti annongna buyogen ti ania a sirmata?

¹¹ “Siak, nupay kasta, nakitak ni Jehova, a situtugaw iti trono a nangato ken natan-ok,” kunan Isaias. Naipakuyog iti dayta a sirmata ti panangdutok ni Jehova: “Inka, ket ibagam iti daytoy nga ili, ‘Denggenyo a maulit-ulit.’” Kasanot’ kabayagna? “Agingga a dagiti siudad talaga a marpuogda a madadael.”​—6:1, 9, 11.

12. (a) Kasano a da Isaias ken annakna nausarda kas propetiko a pagilasinan? (b) Aniat’ karkarna a naikari iti Isaias kapitulo 9?

¹² Naipangta nga iraraut ti kabusor ken naikari a panangispal (7:1–12:6). Inusar ni Jehova da Isaias ken annakna kas propetiko a ‘pagilasinan ken datdatlag’ a mangipakita nga umuna, mapaayto ti nagsugpon a Siria ken Israel a maibusor iti Juda ngem inton agangay makayawanto ti Juda ket natda laeng ti agsubli. Agsikogto ti balasang ket agpasngay iti lalaki. Ti naganna? Emmanuel (kayuloganna, “Adda Kadatayo ti Dios”). Dumngeg koma dagiti nagsusugpon a kabusor ti Juda! “Agbarikeskayo, ket maburakburakkayto!” Narikutto ti panawen, ngem ti dakkel a silaw agraniagto iti ili ti Dios. Ta adda ubing a nayanak kadatayo, “ket ti naganna maawaganto Nakaskasdaaw a Mamagbaga, Mannakabalin a Dios, Agnanayon nga Ama, Prinsipe ti Kappia.”​—7:14; 8:9, 18; 9:6.

13. (a) Aniat’ pagbanagan ti nasubeg nga Asirio? (b) Aniantot’ resulta ti turay ti “saringit” a nagtaud ken Jesse?

¹³ “Aha, ti Asirio,” kunan Jehova, “a sarukod iti pungtotko.” Inton mausaren ti Dios dayta a sarukod a maibusor “iti apostata a nasion,” gupdennanto ti nasubeg nga Asirio. Kalpasanna, “natdanto laeng ti agsubli.” (10:5, 6, 21) Adtoy itan ti rimmusing, saringit manipud puon ni Jesse (ama ni David)! Daytoy a “saringit” agturayto iti kinalinteg, a gapu kenkuana agrag-onto amin a parsua, ta awan pakadangran wenno pakadadaelan, “ta ti daga sigurado a mapnonto iti pannakaammo ken Jehova kas kadagiti danum saknapanda ti mismo a baybay.” (11:1, 9) Inton isut’ wagaywayen kadagiti nasion, addanto kalsada manipud Asiria a pagnaan dagiti agsubli a natda. Ragsakendanto ti agsakdot’ danum kadagiti ubbog ti panangisalakan ken ti panangkansionda ken Jehova.

14. Ania a pannakatnag ti naipadto iti Babilonia?

¹⁴ Panangiwaragawag iti pannakaduprak ti Babilonia (13:1–14:27). Nasirmata ni Isaias ti mapasamak kalpasan ti tiempo ti Asiria inggat’ tampok ti aldaw ti Babilonia. Imdenganyo! Ti daranudor ti umariwekwek, ti ariwawa dagiti pagarian, dagiti nasion a naguummong! Intagad ni Jehova ti armada ti gubat! Nalidem nga aldaw iti Babilonia. Dagiti agmalmalanga a rupa dumarang, dagiti puso marunaw. Dagiti awan asina a Medo rippuogenda ti Babilonia, “ti dekorasion dagiti pagarian.” Agbalinto a langalang ken umok dagiti atap a parsua “manipud kaputotan agingga iti kaputotan.” (13:19, 20) Nagaraw dagiti natay sadi Sheol nga umawat iti ari ti Babilonia. Dagiti igges ti idda ken ulesna. Anian a pannakatnag ‘ti baggak, anak ti agsapa’! (14:12) Imbayogna ti tronona ngem nagbalin a bangkay a napaksiat, bayat nga isagad ni Jehova ti Babilonia iti sagad a mangikisap. Awan agbati a nagan, natda, anak, ken agtawid!

15. Ania nga internasional a panaglangalang ti impadton Isaias?

¹⁵ Internasional a panaglangalang (14:28–23:18). Tukoyenen ni Isaias ti Filistia iti wasnay ti Baybay Mediterano sa ti Moab, abagatan a dayat’ Natay a Baybay. Inturongnat’ padtona iti labes ti makin-amianan a beddeng ti Israel sadi Damasco ti Siria, sa nagpaabagatan sadi Etiopia, sa simmang-at iti Nilo ti Egipto, buyogen kadagiti panangukom ti Dios a mamaglangalang kadagita. Saritaennan Sargon nga ari ti Asiria, a sinarunon Sennakerib, nga imbaonna ni komandante a Tartan a maibusor iti Filisteo a siudad ti Asdod, iti laud ti Jerusalem. Iti dayta naibilin ken Isaias nga aglamolamo ken agsakasaka iti tallo a tawen. Iti kasta, dramatiko nga impakitanat’ kinaubbaw ti panagtalekda iti Egipto ken Etiopia, ket isuda, nga “awan abbong ti patongda,” ipanawtot’ Asiria a nakayawan.​—20:4.

16. Ania a didigra ti nakitana a lak-amen ti Babilonia, Edom, ken dagiti naariwawa iti Jerusalem, agraman Sidon ken Tiro?

¹⁶ Ti agwanwanawan makitana ti pannakatnag ti Babilonia ken dagiti diosna, ket nakitana dagiti sagabaen ti Edom. Imbaga a mismo ni Jehova kadagiti naariwawa a tattao ti Jerusalem nga agkunkuna, “Mangantayo ken uminumtayo, ta intono bigat mataytayo.” ‘Talaga a mataykayo,’ kunan Jehova. (22:13, 14) Agdung-aw met dagiti bapor ti Tarsis, ket ti Sidon mabainan, ta namalakad ni Jehova a maibusor iti Tiro, ta “mangyeg iti pannakaumsi kadagiti isuamin a natakneng ditoy daga.”​—23:9.

17. Ania a pannakaukom ken pannakaisubli ti naipadto iti Juda?

¹⁷ Panangukom ken panangisalakan ni Jehova (24:1–27:13). Ita kitaenyo ti Juda! Paglangalangen ni Jehova ti daga. Umili ken padi, adipen ken apo, aggatang ken aglako​—pumanawda amin, ta sinukirdat’ linteg ti Dios ken sinalungasingda ti agnanayon a tulag. Ngem inton agangay asikasuennanto dagiti nakautibo ket ummongenna ida. Isut’ torre ken sarikedked. Agpadayanto idiay bantayda ket alimonennanton nga agnanayon ni patay, a punasennanto dagiti lua kadagiti amin a rupa. “Daytoy ti Diostayo” kunadanto. “Daytoy ni Jehova.” (25:9) Ti Juda addaan siudad a ti pannakaisalakan isut’ paderna. Ti manayon a talna agpaay kadagiti agtalek ken Jehova, “ta ken Jah Jehova ti Bato iti panawen a di nakedngan.” Ngem ti nadangkes “dinanto latta masursuro ti kinalinteg.” (26:4, 10) Papatayento ni Jehova dagiti kabusorna, ngem isublinanto ni Jacob.

18, 19. (a) Aniada a nagdinnilig a rigat ken rag-o ti naiwaragawag iti Efraim ken Sion? (b) Iti ania a kapasidad a ni Jehova ispalen ken iturayanna ti ilina?

¹⁸ Ti unget ken pamendision ti Dios (28:1–35:10). Asi pay dagiti mammartek ti Efraim, ta aglaylay “ti dekorasion ti kinaimnasna”! Ngem ni Jehova “agbalinto a balangat ti dekorasion ken nayukkor a sabong ti kinaimnas” kadagiti natda ti ilina. (28:1, 5) Ngem, dagiti nalastog idiay Jerusalem kinaulbod ti sarikedkedda, imbes a daydiay napadas ken napateg a bato a pamuon ti Sion. Yanudto amin ti layus ida. Matmaturog dagiti propeta ti Jerusalem, ket ti libro ti Dios napunitan kadakuada. Umadanida iti bibigda, ngem adayo dagiti pusoda. Kaskasdi a dumtengtot’ aldaw a ti tuleng mangngegna dagiti sao ti libro. Makakitanto ti bulsek ket ti naemma agrag-o.

¹⁹ Asi pay dagiti agbiruk ti sarikedked sadi Egipto! Daytoy nasubeg nga ili kayatna dagiti nalamuyot, makaallilaw a sirmata. Magupeddanto, ngem isublinto ni Jehova dagiti natda. Dagitoy makitadanto ti Grande nga Instruktorda, ket ipalladawdanto dagiti imahenda, nga awaganda a “rugit laeng!” (30:22) Ni Jehova isut’ pudno a Mangikaluya iti Jerusalem. Ti ari agturayto iti kinalinteg, agraman kadagiti prinsipena. Yegnanto ti kappia, kinatalinaay, ken kinatalged iti panawen a di nakedngan. Ti panangliput pagsangitennanto a sipapait dagiti mensahero ti kappia, ngem iti mismo nga ilina ni Jehova, Daydiay Natan-ok, isut’ Ukom, Mannangted-Linteg, ken Ari, ket isuntot’ mangisalakan kadakuada. Awantot’ agnaed sadiay nga agkuna: “Masakitak.”​—33:24.

20. Ania nga unget ti umapayto kadagiti nasion, ngem ania a bendision ti agur-uray kadagiti naisubli a natda?

²⁰ Ti unget ni Jehova agbettakto kadagiti nasion. Naangotto dagiti bangkay, ket dagiti bantay marunawda gapu iti dara. Ti Edom aglangalangto. Ngem kadagidiay sinubbot ni Jehova, ti disierto agsabongto, ket agparangto “ti dayag ni Jehova, ti kinadaeg ti Diostayo.” (35:2) Maagasanto ti bulsek, tuleng, ken umel, ket ti Dalan ti Kinasanto maluktanto kadagiti sinubbot ni Jehova inton agsublida a sirarag-o idiay Sion.

21. Ania nga umsi iti Jerusalem ti impukkaw ti Asirio?

²¹ Tiniped ni Jehova ti Asiria idi tiempo ni Ezekias (36:1–39:8). Praktikal kadit’ patigmaan ni Isaias nga agtaklinda ken Jehova? Malasatna ngata ti pannubok? Idi maika-14 a tawen ti turay ni Ezekias, ni Sennakerib ti Asiria rinautnat’ Palestina sa nangibaon ti tropa a namutbuteng iti Jerusalem. Ni Rabsaces, a pannakangiwatna a Hebreot’ pagsasaona, linaisna dagiti nakalinea kadagiti pader ti siudad: ‘Aniat’ pagpanakkelyo? Ti Egipto? Parpar a runo! Ni Jehova? Awan dios a mangispal kadakayo iti ari ti Asiria!’ (36:4, 6, 18, 20) Kas panagtulnogda iti ari, di simmungsungbat dagiti umili.

22. Kasano a sinungbatan ni Jehova ti kararag ni Ezekias, ket kasanona a tinungpal ti padto ni Isaias?

²² Nagkararag ni Ezekias tapno ispalen ni Jehova maipuon iti naganna, ket baeten ken Isaias, insungbat ni Jehova a kallawitannanto ti agong ti Asirio ket iguyodnanto a pagawiden iti dalan nga immayanna. Kinabil ti anghel ti 185,000 nga Asirio, ket nagapura a nagawid ni Sennakerib, ket idi agangay isut’ pinatay dagiti annakna idiay pagano a templona.

23. (a) Aniat’ makagapu a nangputar ni Ezekias ti salmo para ken Jehova? (b) Ania a kinadarasudos ti nakabasolanna, a nagresulta iti ania a padto ni Isaias?

²³ Nagsakit ni Ezekias iti grabe. Ngem, pinagsubli ni Jehova a datdatlag ti anniniwan a pinataud ti init, kas pagilasinan nga umimbagto, ket 15 a tawen ti nainayon iti biag ni Ezekias. Kas panagyamanna nangputar iti naimnas a salmo a pangdayaw ken Jehova. Idi nangibaon ti ari ti Babilonia kadagiti mensahero, nga aginkukuna a naragsakandat’ yuungarna, sidadarasudos nga impakita ni Ezekias dagiti gameng ti ari. Iti kasta, impadton Isaias nga amin a linaon ti balay ni Ezekias, addanto aldaw a maipa-Babiloniada.

24. (a) Ania a makaliwliwa a damag ti inwaragawag ni Jehova? (b) Maidilig kadi ti didiosen dagiti nasion iti kinatan-ok ni Jehova, ket ania a saksi ti inawaganna?

²⁴ Liniwliwa ni Jehova dagiti saksina (40:1–44:28). Ti sao a panglukat ti kapitulo 40, a “Liwliwa,” umnot’ panangdeskribirna iti nabati a paset ti Isaias. Adda nagpukkaw iti let-ang: “Palanasenyo ti dalan ni Jehova, dakayo nga umili!” (40:1, 3) Adda naimbag a damag iti Sion. Ipastor ni Jehova ti arbanna, sapuyotenna dagiti kordero. Manipud langit matmatanna ti daga. Aniat’ pakaipadisan ti katan-okna? Naan-anay a puersa ken nasiglat a bileg ti itedna kadagiti nabannog ken napaksuyan a manginanama kenkuana. Imbagana nga angin ken arapaap laeng dagiti kinitikitan nga imahen dagiti nasion. Ti pinilina isunto ti kas tulag iti inilin-ili ken silaw dagiti nasion a manglukat ti mata dagiti bulsek. Kuna ni Jehova ken Jacob, “Siak inayatka,” ket inawaganna ti leleggakan ti init, lennekan, amianan, ken abagatan: ‘Ibbatam! Isublim dagiti annakko a lallaki ken babbai.’ (43:4, 6) Ita ta madama ti pananghuesio, karitenna ti didiosen dagiti nasion a mamataud kadagiti saksi a mangpaneknek iti kinadiosda. Ti ili ti Israel isuda dagiti saksi ni Jehova, ti adipenna, a mangpasingked nga isu ti Dios ken Mangispal. Inkarina ken Jesurun (“Ti Nalinteg,” ti Israel) ti espirituna sana inumsi dagiti agar-aramid kadagiti di makakita, awan ammoda nga imahen. Ni Jehova ti Mannubbot iti ilina; matagitaonto manen ti Jerusalem ket ti templona mabangon manen.

25. Anianto ti mabigbig dagiti tao gaput’ panangukom ni Jehova iti Babilonia ken kadagiti ulbod a diosna?

²⁵ Pannakabales ti Babilonia (45:1–48:22). Maipuon iti Israel, ninaganan ni Jehova ni Ciro a mangparmek iti Babilonia. Mabigbigto dagiti tao a ni Jehova laeng ti Dios, ti Namarsua kadagiti langit, ti daga, ken ti tao a linaonna. Linaisna da Bel ken Nebo a didiosen ti Babilonia, ta is-isu laeng ti makaibaga ti kamaudianan manipud punganay. Ti birhen nga anak ti Babilonia agtugawto iti tapuk, napadissaag iti trono ken lamolamo, ket dagiti naruay a konseherona mapuorandanto kas garami. Imbaga ni Jehova kadagiti ‘landok-tengngedda, gambang-uloda’ nga Israelita a managrukbab iti idolo a magun-oddanto ti talna, kinalinteg, ken kinabaknang no umimdengda kenkuana, ngem ‘awan talna kadagidiay nadangkes.’​—48:4, 22.

26. Kasanonto a maliwliwa ti Sion?

²⁶ Naliwliwa ti Sion (49:1–59:21). Gapu ta intednat’ adipenna kas silaw dagiti nasion, pinukkawan ni Jehova dagidiay addat’ sipnget: “Rummuarkayo!” (49:9) Maliwliwanto ti Sion, ket ti let-angna agbalinto a kasla Eden, ti minuyongan ni Jehova, nga aglaplapusanan iti ragsak, rag-o, panagyaman, ken panagkansion. Pagbalinento ni Jehova dagiti langit a kas asuk, ti daga agkupasto a kas kawes, ket dagiti agnanaed matayda a kas kuto. Apay ket a kabutengda ti pananglais ti mortal a tao? Ti napait a kopa nga ininum ti Jerusalem masapul a maipasa kadagiti nasion a nangibaddek kenkuana.

27. Ania a naimbag a damag ti naiwaragawag iti Sion, ket aniat’ naipadto maipapan iti ‘adipen ni Jehova’?

²⁷ ‘Agriingka, O Sion, ket bumangonka manipud tapuk!’ Kitaem ti mensahero, nga agtartaray iti kabambantayan a siaawit iti naimbag a damag ket aw-awagannat’ Sion, “Ti Diosmo nagbalinen nga ari!” (52:1, 2, 7) Rummuarkayo iti narugit a disso ket dalusanyo ti bagiyo, dakayo nga agserserbi ken Jehova. Deskribiren itan ti propeta ti ‘adipen ni Jehova.’ (53:11) Lalaki a nauy-uyaw, nabaybay-an, nga inawitnat’ rigattayo ngem naipato a kas kinabil ti Dios. Naduyok gaput’ salungasingtayo, ngem inagasannatayo babaen kadagiti sugatna. Kas karnero a naipan iti pagpartian, saan a nangranggas ket di nagsao ti allilaw. Intednat’ kararuana kas daton iti salungasing tapno awitenna dagiti biddut ti adu a tattao.

28. Kasano a nadeskribir ti um-umay a bendision iti Sion, ket nainaig iti ania a tulag?

²⁸ Kas asawa a makinkukua, imbaga ni Jehova nga agikkis a sirarag-o ti Sion ta agbunganto. Nupay naparigat ken nairurumen, agbalinto a siudad a sapiro dagiti pamuonna, rubi dagiti sarikedkedna, ket rumimatrimat a bato dagiti ruanganna. Dagiti annakna, nga insuro ni Jehova, sagrapendanto ti naruay a talna, ket dinto agballigi ti aniaman nga igam a maibusor kadakuada. “Dakayo dita, dakay amin a mawaw!” impukkaw ni Jehova. No umayda, katulagna ida iti “tulag maipapan iti naayat a kinamanangaasi ken David”; mangtedto iti lider ken managbilin kas pammaneknek kadagiti nasion. (55:1-4) Dagiti panunot ti Dios nangatngatoda ngem iti tao, ket ti saona sigurado nga agballigi. Dagiti eunuko a mangsalimetmet iti lintegna, uray aniat’ pakipagilianda, awatendanto ti nagan a nasaysayaat ngem kadagiti annak a lallaki ken babbai. Ti balay ni Jehova maawaganto a balay ti kararag para iti amin nga inilin-ili.

29. Aniat’ kinuna ni Jehova kadagiti managrukbab iti idolo, ngem aniat’ impasiguradona iti ilina?

²⁹ Bilang isut’ Nangato ken Natan-ok, a ti naganna nasantuan, imbaga ni Jehova kadagiti naderrep nga agrukrukbab iti ladawan a dinanto kasalisal nga agnanayon ti Israel. Dagiti sagrado a panagayunarda pangabbongda lat’ kinadakesda. Saan nga ababat’ ima ni Jehova a mangispal, wenno tuleng ti lapayagna a mangipangag, ngem ‘dagiti mismo a biddutyo nga umili isut’ nangisina kadakayo iti Diosyo,’ kunan Isaias. (59:2) Isu a mangnamnamadat’ silaw ngem agar-arikapda idiay sipnget. Iti kasumbangirna, ti espiritu ni Jehova nga adda iti matalek a nakitulaganna nga ilina garantisaranna a ti saona agtalinaedto kadagiti ngiwatda iti amin a masanguanan a kaputotan, a dinto pumanaw.

30. Kasano a pinaimnas ni Jehova ti Sion, kas inladawan dagiti ania a baro a nagan?

³⁰ Paimnasen ni Jehova ti Sion (60:1–64:12). “Tumakderka, O babai, agraniagka, ta . . . ti mismo a dayag ni Jehova lumgak.” Kas panangidilig, napuskol a sipnget ti nangabungot iti daga. (60:1, 2) Iti dayta a tiempo itangadto ti Sion ti matana ket agraniag, ket agrag-onto ti pusona a makakita a dagiti kinabaknang dagiti nasion agturongto kenkuana nga awit dagiti pinangen a kamelio. Kas ulep dagiti agtayab a kalapati, agaripunodanto kenkuana. Bangonento dagiti ganggannaet dagiti bakudna, agserbinto dagiti ari kenkuana, ket dinto pulos agrikep dagiti ruanganna. Ti Diosna isunto ti imnasna, ket ti maysa sipapartaknanto a pagbalinen a sangaribo ket ti bassit pagbalinenna a maingel a nasion. Imbaga ti adipen ti Dios a ti espiritu ni Jehova adda kenkuana, a nangpulot kenkuana a mangipakaammot’ naimbag a damag. Ti Sion naaddaan baro a nagan, Maay-ayoak Kenkuana (Hepsiba), ket ti dagana maawagan Kukua a kas Asawa (Beula). (62:4, footnote) Naibilin a palanasenda ti kalsada a manipud Babilonia ket ibayogda ti wagayway iti Sion.

31. Asino ti aggaput’ Edom, ket aniat’ inkararag ti ili ti Dios?

³¹ Manipud Bosra sadi Edom nagparang daydiay kasla dara ti kawesna. Gaput’ pungtotna impayatpayatna dagiti tao iti pagpespesan ti ubas, ket pimsuak ti dara. Nabigbig a sibabatad ti ili ni Jehova ti narugit a kasasaadda ket makatignay ti kararagda, a kunada, ‘O Jehova, sika ti Amami. Dakami pilakami, ket sika ti Agdamdamili. Dika agunget unay, O Jehova. Dakam amin ilinakami.’​—64:8, 9.

32. Maidilig kadagiti timmalikud ken Jehova, aniat’ pagragsakan ti mismo nga ili ni Jehova?

³² “Dagiti baro a langit ken baro a daga”! (65:1–66:24). Dagidiay nangtallikud ken Jehova sada nagserbi kadagiti dios ti “Naimbag a Gasat” ken “Signo” agbisin ken maibabaindanto. (65:11) Dagiti adipen ti Dios agrag-odanto unay. Adtoy! Parsuaen ni Jehova dagiti baro a langit ken baro a daga. Anian a rag-o ken ragsak ti addat’ Jerusalem ken iti ilina! Mabangonto dagiti balay ket maimula dagiti kaubasan, bayat nga agkakapangan dagiti lobo ken kordero. Awanto ti mangdangran wenno mangdadael.

33. Ania a kinaragsak, dayag, ken kinapermanente ti naipadto kadagiti agayat ti Jerusalem?

³³ Dagiti langit isut’ tronona ket ti daga ti pagbatayan dagiti sakana, ania ngarud a balay ti mabangon ti tao para ken Jehova? Adda nasion a maipasngayto iti maysa nga aldaw, ket maawis amin nga agayat iti Jerusalem tapno agrag-oda bayat nga ipaay ni Jehova kenkuana ti talna a kas iti karayan. Maikontra kadagiti kabusorna umayto a kas iti apuy​—dagiti karuahena a kasla bagio ibalesda ti pungtotna kadagiti amin a nasukir a lasag, gapu iti rungsot ken gil-ayab nga apuy. Dagiti mensahero mapandanto kadagiti amin a nasion ken kadagiti adayo a puro tapno saritaendat’ dayagna. Permanentento dagiti baro a langit ken dagana. Umarngi met, dagiti agserbi kenkuana ken dagiti putotda agtalinaeddanto. Daytoy laeng ti pagpilianda wenno ti agnanayon nga ipapatay.

NO APAY NAIMBAG

34. Ania dagiti nabiag nga ilustrasion a mangnayon iti puersa ti mensahe ni Isaias?

³⁴ Uray sadinot’ pangmatmatan, ti propetiko a libron Isaias naimbag unay a sagut ni Jehova a Dios. Isilnagna dagiti natan-ok a panunot ti Dios. (Isa. 55:8-11) Dagiti agpalpalawag iti publiko kadagiti kinapudnot’ Biblia mabalinda ti agadaw iti Isaias kas kamalig dagiti nabiag nga ilustrasion a nabileg ti pannakaipakatda a kas kadagiti pangngarig ni Jesus. Nakapupuersat’ panangigunamgunam ni Isaias ti kinamaag ti tao a maymaysa a kayot’ pangalaanna ti pagsungrodna ken ti aramidenna nga idolo a pagrukbaban. Ipariknana kadatayo ti alusiisen a kasasaad ti tao nga ababa ti katrena ket akikid unay ti ulesna, ket ipangngegna kadatayo ti panagurok dagiti propeta a kasda la umel nga aso, a masadut nga agtaul. No datay a mismo, kas indagadag ni Isaias, ‘sukimatentay ti libro ni Jehova ken basaentay a sipipigsa,’ maawatantay ti nabileg a mensahe ni Isaias para iti tiempotayo.​—44:14-20; 28:20; 56:10-12; 34:16.

35. Kasano nga insentro ni Isaias ti atension iti Pagarian babaen iti Mesias, ken iti pakpakaunana, a ni Juan a Mammautisar?

³⁵ Ad-adda a ti padto naisentro iti Pagarian ti Dios babaen iti Mesias. Ni Jehova a mismo ti kangatuan nga Ari, ket isut’ mangispal kadatayo. (33:22) Ngem ania ngay maipapan iti mismo a Mesias? Ti inyanunsio ti anghel ken Maria maipapan iti ubing a mayanak impakitana a ti Isaias 9:6, 7 matungpalto inton awatenna ti trono ni David; “ket agturayto kas ari iti balay ni Jacob iti agnanayon, ket awanto ti panungpalan ti pagarianna.” (Luc. 1:32, 33) Ti Mateo 1:22, 23 ipakitana a ti panangipasngay ti birhen ken Jesus kaitungpalan ti Isaias 7:14 ket itudona nga isu ti “Emmanuel.” Agarup 30 a tawen kalpasanna, ni Juan a Mammautisar inkasabana a “ti pagarian dagiti langit adtoyen.” Amin nga uppat a mannurat iti Ebanghelio inadawda ti Isaias 40:3 a mangipakita a daytoy a Juan isu ti ‘agpukpukkaw idiay let-ang.’ (Mat. 3:1-3; Mar. 1:2-4; Luc. 3:3-6; Juan 1:23) Idi nabautisaran nagbalin ni Jesus a Mesias​—ti Pinulotan ni Jehova, ti saringit wenno ramut ni Jesse​—a mangituray kadagiti nasion. Isu komat’ pangisaadanda ti namnamada, kas kaitungpalan ti Isaias 11:1, 10.​—Roma 15:8, 12.

36. Aniada a nawadwad a propetiko a kaitungpalan ti pakailasinan iti Mesias nga Ari?

³⁶ Kitaenyo ti panangituloy ni Isaias a mangilasin ti Mesias nga Ari! Binasa ni Jesus ti annongna manipud iti lukot ni Isaias tapno paneknekanna nga isut’ Pinulotan ni Jehova, nga “ipakaammok ti naimbag a damag ti pagarian ti Dios, ta,” sigun kenkuana, “daytoy ti gapu a nakaibaonak.” (Luc. 4:17-19, 43; Isa. 61:1, 2) Dagiti uppat nga Ebanghelio detaliadoda no iti naindagaan a ministerio ni Jesus ken ti wagas ti ipapatayna kas impadtot’ Isaias kapitulo 53. Nupay nangngegda ti naimbag a damag ti Pagarian ken nakitada dagiti datdatlag a gapuanan ni Jesus, di natarusan dagiti Judio gapu ta awan pammati ti pusoda, kas kaitungpalan ti Isaias 6:9, 10; 29:13; ken 53:1. (Mat. 13:14, 15; Juan 12:38-40; Ara. 28:24-27; Roma 10:16; Mat. 15:7-9; Mar. 7:6, 7) Ni Jesus bato a nakaitibkolanda, ngem nagbalin a pamuon a bato a pasuli nga insaad ni Jehova iti Sion ket kenkuana binangonna ti naespirituan a balayna kas kaitungpalan ti Isaias 8:14 ken 28:16.​—Luc. 20:17; Roma 9:32, 33; 10:11; 1 Ped. 2:4-10.

37. Kasano a dagiti apostol ni Jesus inadaw ken inyaplikarda ti Isaias?

³⁷ Dagiti apostol ni Jesu-Kristo inusarda a nalaing ti padton Isaias, ket impakatda dayta iti ministerioda. Kas pangarigan, idi ipakitana a masapul nga adda mangasaba tapno bumileg ti pammati, inadaw ni Pablo ni Isaias a kunana: “Naglibnos ketdin dagiti saka dagidiay mangiwaragawag iti naimbag a damag dagiti naimbag a banag!” (Roma 10:15; Isa. 52:7; kitaenyo pay ti Roma 10:11, 16, 20, 21.) Inadaw pay ni Pedro ni Isaias tapno paneknekanna a ti naimbag a damag ket manayon: “Ta ‘isuamin a lasag kasla ruot, ket ti amin a dayagna kasla ti sabong ti ruot; ti ruot magango, ket ti sabong agtinnag, ngem ti sao ni Jehova agtalinaed nga agnanayon.’ Wen, daytoy ti ‘sao,’ daytoy naiwaragawag kadakayo kas naimbag a damag.”​—1 Ped. 1:24, 25; Isa. 40:6-8.

38. Ania a nadayag a tema ti Pagarian ti naibatad iti Isaias, nga isunto met ti ituloy dagiti dadduma a mannurat iti Biblia?

³⁸ Sidadayag nga impakita ni Isaias ti namnama ti Pagarian para iti masanguanan! Adtoy! Isu “dagiti baro a langit ken baro a daga,” a sadiay “ti ari agturayto iti kinalinteg” ket dagiti prinsipe agturaydanto iti kinahustisia. Anian a pakaigapuan ti rag-o ken ragsak! (65:17, 18; 32:1, 2) Sa, intuloy manen ni Pedro ti naragsak a mensahe ni Isaias: “Ngem adda dagiti baro a langit ken baro a daga nga ur-urayentayo mayannurot iti kari [ti Dios], ket kadagitoy agtaengto ti kinalinteg.” (2 Ped. 3:13) Daytoy nakaskasdaaw a tema ti Pagarian agpusaksak a sidadayag kadagiti maudi a kapitulo ti Apocalipsis.​—Isa. 66:22, 23; 25:8; Apoc. 21:1-5.

39. Ania a nadayag a namnama ti impatuldo ti Isaias?

³⁹ No kasta, ti Isaias, nupay naglaon kadagiti makasair a pannakaibutaktak dagiti kabusor ti Dios ken dagidiay aginkukuna nga adipenna, sitatan-ok nga ipatuldona ti nadayag a namnamat’ Pagarian ti Mesias nga isuntot’ mangsantipikar iti naindaklan a nagan ni Jehova. Nawadwad ti inlawlawagna a nakaskasdaaw a kinapudnot’ Pagarian ni Jehova ket pabaraenna dagiti pusotayo tapno sirarag-o a seggaantay ti “panangisalakanna.”​—Isa 25:9; 40:28-31.

[Footnotes]