Librot’ Biblia Numero 24​—Jeremias

Mannurat: Jeremias

Lugar a Nakaisuratanna: Juda ken Egipto

Nalpas a Naisurat: 580 K.K.P.

Tiempo a Saklawenna: 647–580 K.K.P.

 1. Kaano ken asino ti nangdutok ken Jeremias?

NAGBIAG ni propeta Jeremias bayat dagiti napeggad ken nadawel a panawen. Dinutokan ni Jehova idi 647 K.K.P., ti maika-13 a tawen ti turay ni managbuteng-Dios nga Ari Josias ti Juda. Idi tinarimaanda ti balay ni Jehova, nabirukanda ti libro ti Linteg ni Jehova sada imbasa iti ari. Inkagumaanna nga ipaalagad daytoy, ngem temporario la a natipedna ti panagturongda iti idolatria. Ti lolo ni Josias, a ni Manases, a nagari iti 55 a tawen, ken ni Amon a tatangna, a pinapatayda kalpasan lat’ 2 a tawen a panagarina, agpadada a dakes ti panagturayda. Pinaregtada dagiti umili kadagiti naderrep ken makarimon a ritual, gapuna nairuamda nga agdatag iti insienso iti “reyna dagiti langit” ken tao a daton kadagiti demonio a didiosen. Pinunno ni Manases ti Jerusalem iti dara dagiti awan basolna.​—Jer. 1:2; 44:19; 2 Ar. 21:6, 16, 19-23; 23:26, 27.

 2. Aniat’ annong ni Jeremias, ket aniada a nagpaiduma a tawen ti sinaklaw ti pammadtona?

² Narikut ti annong ni Jeremias. Isu idit’ agserbi a propetan Jehova a mangipadto iti panaglangalang ti Juda ken Jerusalem, ti pannakapuor ti nadayag a templo ni Jehova, ken ti pannakakayaw ti ilina​—di nakapapati a didigra! Nagipadto idi idiay Jerusalem iti 40 años, bayat ti turay da managdakdakes nga Ari Joacaz, Joacim, Joaquin (Conias), ken Zedekias. (Jer. 1:2, 3) Idi kuan, idiay Egipto, impadtona ti idolatroso nga aramid sadiay dagiti kimmamang a Judio. Nalpas ti librona idi 580 K.K.P. No kasta, ti tiempo a sinaklaw ni Jeremias nakapatpateg a periodo ti 67 a tawen.​—52:31.

 3. (a) Kasano a napasingkedan a paset ti katalogo ken autentiko ti Jeremias idi tiempo dagiti Hebreo? (b) Ania pay a kanayonan a pammaneknek ti masarakan iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan?

³ Ti nagan ti propeta ken ti librona iti Hebreo isut’ Yir·meyahʹ wenno Yir·meyaʹhu, a nalabit kayatna a sawen, “Agragsak ni Jehova; wenno, Lulokan ni Jehova [nalabit manipud aanakan].” Agparang ti libro kadagiti amin a katalogo ti Hebreo a Kasuratan, ket gagangay a maakseptar a kanonikal daytoy. Ti dramatiko a kaitungpalan ti nagadu a padto bayat ti mismo a panagbiag ni Jeremias pasingkedanna nga autentiko unay. Sa, ni Jeremias namin-adu a tinukoyda ti naganna iti Nakristianuan a Griego a Kasuratan. (Mat. 2:17, 18; 16:14; 27:9) Maipakita met nga inadal ni Jesus ti Jeremias ta pinagtiponna ti ebkas ti Jeremias 7:11 ken ti Isaias 56:7 idi dinalusannat’ templo. (Mar. 11:17; Luc. 19:46) Gaput’ kinatured ken kinabileg ni Jesus, adu dagiti nangipato nga isun Jeremias. (Mat. 16:13, 14) Ti baro a tulag nga impadton Jeremias (Jer. 31:31-34) tinukoy ni Pablo iti Hebreo 8:8-12 ken Heb 10:16, 17. Ni Pablo inadawna ti Jeremias 9:24 a kinunana: “Ti agpasindayag, ipasindayagna koma ni Jehova.” (1 Cor. 1:31) Idiay Apocalipsis 18:21 adda pay ti nabilbileg a pannakayaplikar ti ilustrasion ni Jeremias (Jer. 51:63, 64) maipapan iti pannakatnag ti Babilonia.

 4. Kasano a ti arkeolohia suportaranna dayta a rekord?

⁴ Dagiti nakabakab ti arkeolohia suportaranda pay ti inrekord ni Jeremias. Kas pangarigan, ti rekord ti Babilonia saritaenna ti panangkayaw ni Nabucodonosor (Nebuchadrezzar) iti Jerusalem idi 617 K.K.P., idi tiniliwna ti ari (a ni Joaquin) ket dinutokanna ti napilina (a ni Zedekias).​—24:1; 29:1, 2; 37:1.a

 5. (a) Aniat’ impormasion maipapan ken Jeremias? (b) Aniat’ masao no iti estilot’ panagsuratna?

⁵ Addaantay ti mas kompleto a biograpian Jeremias ngem ti uray asino a propeta idi ugma malaksid ken Moises. Adut’ impalgak ni Jeremias maipapan iti bagina, ti riknana, emosionna, nga impasimudaagnat’ sibubukel a tured ken bileg, a napakuyogan ti kinaemma ken nadungngo a puso. Saan la a propeta no di ket padi pay, a nangtiptipon iti Kasuratan, ken naannad a historiador. Isut’ anak ni padi a Hilkias ti Anatot, a siudad dagiti padi iti amianan ti Jerusalem, “iti daga ni Benjamin.” (1:1) Ti estilot’ panagsurat ni Jeremias ket nabatad, diretso, ken nalaka a tarusan. Nawadwad ti ilustrasion ken panangiladawanna, ket naglaon nga agpada ti librona iti salaysay ken daniw.

LINAON TI JEREMIAS

 6. Kasano a naurnos ti tema dagiti padtona?

⁶ Saan a sigun iti kronolohia ti urnos ti insalaysayna no di ket sigun iti tema. Gapuna, agbaliwbaliw ti tiempo ken nanglikmut a sirkumstansia dagiti salaysayna. Kamaudiananna, ti panaglangalang ti Jerusalem ken Juda nadeskribir iti nakabatbatad a detalye iti kapitulo 52. Saanna la nga ipakita nga adut’ natungpal a padtona no di insaadna pay ti eksena para iti libro nga Un-unnoy a simmaruno.

 7. Kasano a nagbalin ni Jeremias a propeta, ket kasanot’ panangipanamnama ni Jehova kenkuana?

⁷ Dinutokan ni Jehova ni Jeremias (1:1-19). Nadutokan kadi ni Jeremias gapu ta kayatnat’ agbalin a propeta wenno gapu ta nagtaud iti pamilia dagiti padi? Inlawlawag a mismon Jehova: “Sakbay ti panangbukelko kenka idiay tian am-ammokan, ket sakbay nga inka rimmuar iti aanakan sinantipikarkan. Inaramidka a propeta kadagiti nasion.” Annong daydi a naggapu ken Jehova. Situtulok kadi a napan ni Jeremias? Sipapakumbaba a nagpambar, “Maysaak la nga ubing.” Impanamnama kenkuana ni Jehova: “Adtoy inkabilko dagiti saok dita ngiwatmo. Kitaem, dinutokanka iti daytoy nga aldaw kadagiti nasion ken kadagiti pagarian, a mangparut ken mangrebba ken mangdadael ken mangparmek, a mangbangon ken mangimula.” Masapul a ni Jeremias di agam-amak. “Makibakaldanto a sigurado kenka, ngem saandakanto nga atiwen, ta ‘siak addaak kenka,’ kuna ni Jehova, ‘tapno ispalenka.’”​—1:5, 6, 9, 10, 19.

 8. (a) Aniat’ simmukiran ti Jerusalem? (b) Kasanonto nga iyeg ni Jehova ti kalamidad?

⁸ Ti Jerusalem, nasukir nga asawa (2:1–6:30). Ania a mensahe ti inted ti sao ni Jehova ken Jeremias? Napukaw ti Jerusalem ti damo nga ayatna. Pinanawanna ni Jehova, ti Gubuayan ti sibibiag a danum, ket nakiabig kadagiti ganggannaet a didiosen. Manipud napili a nalabaga nga ubas, isut’ nagbalin a “dakes a sarsaringit ti ganggannaet nga ubas.” (2:21) Dagiti paldana namansaan iti dara ti kararua dagiti piman nga awan basolna. Daydi balangkantis nga Israel nalinlinteg pay ketdin ngem iti Juda. Inayaban ti Dios dagitoy rebelde nga annak tapno agsublida kenkuana gapu ta isut’ asawa a makinkua kadakuada. Ngem kasda la traidor nga asawa. Makasublida no iwaksida dagiti makarimon a bambanagda ket kugitenda dagiti pusoda. “Mangibayogkay ti wagayway nga agturong iti Sion,” ta yeg ni Jehova ti didigra manipud amianan. (4:6) Agsasaruno a panangrakrak! Kas iti leon nga aggapu iti kasamekan, kas iti mangsinit nga angin idiay let-ang, buyogen dagiti karuahe a kasla alipugpog, kastanto ti yaay ti manangdadael nga ibaon ni Jehova.

 9. (a) Aniat’ insao ni Jeremias iti nasubeg a Jerusalem? (b) Aniat’ mamaayna ti panangipukkawda iti talna?

⁹ Inka agdakiwas iti Jerusalem. Aniat’ makitam? Puro salungasing ken kinasukir! Dagiti umili inlibakdan Jehova, ket ti saona nga adda iti ngiwat ni Jeremias agbalin nga apuy a manglamut kadakuada a kas kadagiti ruting. No kasano a pinanawandan Jehova ket nagserbida iti ganggannaet a dios, kasta met a pagserbiento ti Dios ida kadagiti baniaga iti ganggannaet a daga. Nasusubeg! Adda matada ngem dida makakita, ken laplapayag a di makangngeg. Nagkas-ang ketdin! Dagiti propeta ken padi agipadtodat’ kinaulbod, “ket ti mismo nga ilik pagay-ayatanna ti kasta,” kunan Jehova. (5:31) Umay ti didigra manipud amianan, kaskasdi “manipud iti kabassitan agingga iti kadakkelan kadakuada, tunggal maysa asikasuenna ti nakillo a pagganansiaanna.” Sasawenda, “‘Adda talna! Adda talna!’ idinto ta awan talna.” (6:13, 14) Ngem apagapaman dumteng ti manangpasag. Ni Jehova inaramidnan Jeremias a manggugor kadakuada, ngem puroda amin a rugit ken di maikari a pirak. Dakesda a namimpinsan.

10. Apay a ti Jerusalem umarngi ti pagtungpalanna iti Shilo ken Efraim?

¹⁰ Ipakdaarna a ti templo di makasalaknib (7:1–10:25). Immapay ti sao ni Jehova ken Jeremias, ket masapul nga agiwaragawag idiay ruangan ti templo. Denggenyo ti impukkawna kadagidiay simrek: ‘Pagpanakkelyo ti templo ni Jehova, ngem aniat’ ar-aramidenyo? Irurumenyo dagiti ulila ken balo, agibukbokkay ti awan basolna a dara, pagserbianyo dagiti sabali a dios, agtakaw, mamapatay, makikamalala, agsapata a siuulbod, ken agdatonkay ken Baal! Managinsisingpet! Inaramidyo ti balay ni Jehova “a rukib la dagiti mannanakaw.” Lagipenyo ti inaramid ni Jehova idiay Shilo. Kastanto ti aramidenna iti balaymo, O Juda, ket ibellengnakanto, kas iti panangibellengna ken Efraim (Israel) iti amianan.’​—Jer. 7:4-11; 1 Sam. 2:12-14; 3:11-14; 4:12-22.

11. Apay a ti Juda din mabalin nga ikararagan?

¹¹ Din mabalin nga ikararagan pay ti Juda. Ay, agidatonda payen ti bibingka iti “reyna dagiti langit”! Wen, “daytoy ti nasion a saan a nangipangag iti timek ni Jehova a Diosda, ket dida immawat iti disiplina. Ti kinamatalek napukawen.” (Jer. 7:18, 28) Insaad ti Juda dagiti makarimon idiay balay ni Jehova ket pinuoranna dagiti annakna kadagiti nangato a disso sadi Tofet iti ginget ti Hinnom. Adtoy! Maawaganto “ginget ti pagpapatayan,” ket dagiti bangkayda taraonto dagiti tumatayab ken animal. (7:32) Agsardengto sadi Juda ken Jerusalem ti rag-o ken ragsak.

12. Imbes a kappia, aniat’ masagrap ti Juda ken dagiti inakona a diosna?

¹² Ninamnamadat’ talna ken pannakaagas, ngem adtoy, didigra! Maiwaras, maikisap, agunnoydanto gaput’ kinasubegda. ‘Ni Jehova isu ti sibibiag a Dios ken ti Ari iti panawen a di nakedngan.’ Dagiti dios a di nangaramid iti langit ken daga, awan espirituda. Barengbarengda ken banag a rabrabaken, ket mapukawdanto. (10:10-15) Ipallatibongto ni Jehova dagiti agnaed iti daga. Imdenganyo! Adda dakkel a karibuso manipud makin-amianan a daga a mamaglangalang kadagiti siudad ti Juda. Binigbig ti propeta: ‘Saan a maiturong ti naindagaan a tao ti addangna,’ ket indawatnat’ pannakakorehirna tapno di maawan.​—10:23.

13. Apay a naiparit ken Jeremias nga ikararaganna ti Juda, ket kasano a pinakired ni Jehova ni Jeremias iti tiempot’ peggad?

¹³ Nailunod dagiti nangsalungasing iti tulag (11:1–12:17). Sinukir ti Juda dagiti nagtulaganda ken Jehova. Awan serserbina ti inda idadawat ti tulong. Di koma ikararagan ni Jeremias ti Juda, ta ni Jehova “pinasgedanna ti apuy” ti dati a nakarangrangpaya a kayo ti olibo. (11:16) Idi nagkukumplot dagiti kailianna a taga Anatot nga ipusaydan Jeremias, dimmawat ti pigsa ken tulong ni Jehova. Inkari ni Jehova a balsennanto ti Anatot. Dinamag ni Jeremias, ‘Apay a nagballigi ti dalan dagiti nadangkes?’ Impanamnama ni Jehova: ‘Parutek ken dadaelekto dagiti nasion a nasukir.’​—12:1, 17.

14. (a) Kadagiti ania nga ilustrasion nga impakaammon Jehova a ti Jerusalem din agbalbaliw ket ti pannakaukomna saanen a masukatan? (b) Aniat’ resulta ken Jeremias ti pannanganna iti saon Jehova?

¹⁴ Ti Jerusalem din agbalbaliw ken nakondenaren (13:1–15:21). Sinaritan Jeremias ti panangbilin ni Jehova kenkuana nga ibarikesna ti sinturon a lienso sana ilemmeng iti rengngat ti bato iti dennat’ Eufrates. Idi nagsublin Jeremias tapno kalienna, nadadaelen. “Awan kapapaayannan.” Inladawan ngarud ni Jehova ti determinasionna a mangdadael “iti tangsit ti Juda ken ti dakkel a tangsit ti Jerusalem.” (13:7, 9) Burakburakennanto ida bayat iti kabartekda, kas kadagiti dakkel a burnay a napnot’ arak. “Masuktan aya ti Cusita ti kudilna? wenno ti leopardo ti labangna?” (13:23) Kasta met, ti Jerusalem din agbalbaliw. Saan koma nga ikararagan ni Jeremias dagitoy. Uray umay da Moises ken Samuel iti sango ni Jehova nga agpakaasi para kadakuada, dinanto ida denggen, ta inkeddengnan a dupraken ti Jerusalem. Pinakired ni Jehova ni Jeremias maibusor kadagiti manguy-uyaw kenkuana. Nabirukan ni Jeremias ken kinnanna dagiti saon Jehova, ket nagbanag a ‘ragsak ken rag-o ti pusona.’ (15:16) Saan a tiempon ti panagang-angaw, no di ket panagtalek ken Jehova, a nangikari nga aramidennan Jeremias a gambang a pader maikontra kadagiti umili.

15. (a) Kasanot’ kaserioso dagiti tiempo, ket aniat’ imbilin ni Jehova a mangigunamgunam itoy? (b) Kasanonto a maammuan dagiti umili ti nagan ni Jehova, ket apay a dagiti basolda di makaallilaw kenkuana?

¹⁵ Mangibaon ni Jehova kadagiti mangngalap ken mangnganup (16:1–17:27). Gapu iti um-umay a panaglangalang, imbilin ni Jehova ken Jeremias: “Saanka a mangasawa iti babai, ket awanto met dagiti annakmo a lallaki ken babbai ditoy a disso.” (16:2) Saan a tiempo a makidung-aw wenno makidaya kadagiti umili, ta dandanin ibelleng ida ni Jehova. Sa inkari pay ni Jehova a mangibaon kadagidiay ‘mangalap kadakuada ken manganup kadakuada,’ ket kalpasan amin daytoy, “maammuandanto a ti nagan[na] ket Jehova.” (16:16, 21) Ti basol ti Juda naikitikit iti puso dagiti umili babaen iti landok a kitikit, wen, diamante ti dagumna. “Ti puso ad-adda a mangallilaw ngem ti aniaman a banag ket desperado,” ngem sukimaten ni Jehova ti puso. Di maallilaw. Dagidiay agtallikud “pinanawanda ti gubuayan ti sibibiag a danum, ni Jehova.” (17:9, 13) No ti Juda dina santipikaren ti Sabbath, puoranton Jehova dagiti ruangan ken torrena.

16. Aniat’ iladawan ni Jehova babaen iti agdamdamili ken ti basiha a pila?

¹⁶ Ti agdamdamili ken ti pila (18:1–19:15). Binilin ni Jehova ni Jeremias a mapan iti balay ti agdamdamili. Napaliiwna sadiay ti pila a nadadael ti pormana, a binaliwan ti agdamdamili sigun iti basiha a kayatna. Imbaga ngarud ni Jehova nga isut’ Agdamdamili iti balay ti Israel, a kabaelanna a rakraken wenno bangonen. Idi kuan, imbagana ken Jeremias a mangala iti gorgorita ti agdamdamili ket ipanna idiay Ginget ti Hinnom sana iwaragawag ti didigra nga aggapu ken Jehova ta dagiti umili pinunnoda ti daga iti dara nga awan basolna, a pinuoranda dagiti annakda kas daton a mapuoran ken Baal. Masapul a buraken ni Jeremias ti gorgorita a mangisimbolot’ panangburak ni Jehova iti Jerusalem ken dagiti umili ti Juda.

17. Aniat’ narikut a kapadasan ni Jeremias, ngem daytoy kadit’ nangpaulimek kenkuana?

¹⁷ Di umikay uray maidadanes (20:1-18). Gaput’ rurodna iti natured a panangaskasaban Jeremias, ni Pasur nga administrador iti templo inkabilnan Jeremias iti tul-ong iti nagpatnag. Idi naluk-atanen, impadton Jeremias ti pannakakayaw ken ipapatay ni Pasur sadi Babilonia. Gaput’ luksawna idi linais ken inuyawda, kayat idin ni Jeremias ti umikay. Ngem, dina mabalin ti agulimek. Ti sao ni Jehova ‘idiay pusona kasla sumsumged nga apuy a naipupok kadagiti tulangna,’ gapuna napilitan nga agsao. Nupay inlunodnat’ aldaw a pannakayanakna, indir-ina: “Agkantakayo ken Jehova, dakayo nga umili! Dayawenyo ni Jehova! Ta isu inispalna ti kararua ti napanglaw iti ima dagiti managdakdakes.”​—20:9, 13.

18. Aniat’ impakaammo ni Jeremias ken Zedekias?

¹⁸ Ti unget ni Jehova kadagiti agtuturay (21:1–22:30). Kas sungbatna iti saludsod ni Zedekias, impakaammon Jeremias kenkuana ti pungtot ni Jehova iti siudad: Lakubento ti ari ti Babilonia dayta, ket madadaelto gapu iti angol, kampilan, bisin, ken apuy. Maidistieronto ni Sallum (Joacaz) sa matay, ni Joacim maipumponto a kas asno, ket ni Conias (Joaquin) nga anakna mapaksiatto sadi Juda ket matay idiay Babilonia.

19. Aniat’ impadton Jeremias maipapan iti “nalinteg a sanga,” ket aniat’ inladawan ti dua a basket nga igos?

¹⁹ Pangnamnamaan a “nalinteg a sanga” (23:1–24:10). Inkari ni Jehova dagiti pudno a pastor a mangsandi kadagiti ulbod a pastor ken “ti nalinteg a sanga” iti puon ni David, ari a “siguradonto nga agturay ken agtignay a nainsiriban ken ipakatna ti hustisia ken kinalinteg iti daga.” Ti naganna? “Maawaganto, Ni Jehova Isut’ Kinalintegtayo.” Ummongennanto dagiti naiwarawara a natda. (23:5, 6) No koma ta dagiti propeta nagtakderda a sisisinged ken Jehova, pinagdengngegda koma ti ili ket nagpanawandat’ dakes a dalanda. Imbes ketdi, kunan Jehova, “pinagalla-allada ti ilik gapu kadagiti ulbodda.” (23:22, 32) “Adtoy! Dua a basket nga igos.” Inusar ni Jeremias ti naimbag ken dakes nga igos tapno iladawanna ti isusublit’ matalek a natda iti dagada nga addaan pabor ti Dios ken ti sabali a klase nga agturong iti didigra.​—24:1, 5, 8-10.

20. Kasano nga inusar ni Jehova ti Babilonia kas adipenna, ngem ania met ti sumublat a pagbanaganna?

²⁰ Pannakibinnusor ni Jehova kadagiti nasion (25:1-38). Pannakagupgop daytoy dagiti panangukom nga ad-adda a nadetaliado idiay kapitulo 45-49. Babaen iti tallo nga agkakatupag a padto, inwaragawag ni Jehova ti didigra kadagiti amin a nasion ditoy daga. Umuna, ni Nabucodonosor naitudo kas adipen ni Jehova a mamaglangalang iti Juda ken dagiti kabangibang a nasion, “ket dagitoy a nasion agserbidanto iti ari ti Bablonia iti pitopulo a tawen.” Kalpasanna sumublat met ti Babilonia, ket “aglangalangto iti panawen a di nakedngan.”​—25:1-14.

21. Asinot’ uminum iti kopa ti pungtot ni Jehova? Aniat’ resultana?

²¹ Ti maikadua a padto isut’ sirmata iti kopat’ arak ti pungtot ni Jehova. Ipan ni Jeremias daytoy a kopa kadagiti nasion, ket “uminumdanto ket agibar-ibarda ket agmauyongda” gaput’ panangdadael ni Jehova kadakuada. Umuna, iti Jerusalem ken Juda! Kalpasanna, iti Egipto, sa agsublit’ Filistia, santo ti Edom, inggat’ Tiro, ken kadagiti daga nga asideg ken adayo, ken kadagiti “amin a dadduma pay a pagarian toy lubong nga adda iti rabaw ti daga; ket ti ari ti Sisak uminumto kalpasanda.” Indanto ‘uminum ken agbakkuar ken matuang.’ Awantot’ makalasat.​—25:15-29.

22. Ania a dakkel a didigra ti pakayebkasan ti sumsumged a pungtot ni Jehova?

²² Iti maikatlo a padto, nadaeg a daniw ti pinutar ni Jeremias. “Ni Jehova agungorto manipud ngato . . . maikaniwas kadagiti amin nga agnaed iti daga.” Daranudor, didigra, napigsa a bagio! “Ket dagidiay papatayen ni Jehova sigurado iti dayta nga aldaw addadanto manipud iti maysa a pungto ti daga agingga met laeng iti sabali a pungto ti daga.” Didanto masangitan, didanto maitanem. Isudantot’ abuno iti daga. Maipusayto dagiti palso a pastor, agraman dagiti natan-ok kadagiti arbanda. Didanto makalisi. Denggenyo ti panagdung-awda! Ni Jehova “rakrakenna ti pagarabanda . . . gapu iti sumsumged nga ungetna.”​—25:30-38.

23. (a) Ania a kumplot ti nagnunumuanda maibusor ken Jeremias, aniat’ inrason ni Jeremias, ket aniada a nagkauna nga ehemplo ti tinukoyda tapno maukas ti pammabasolda? (b) Kasano nga inyakton Jeremias ti um-umay a pannakakautibo idiay Babilonia, ket ania a padto ken Hananias ti natungpal?

²³ Naalangon ni Jeremias (26:1–28:17). Nagnunumo dagiti agtuturay ken umili a papatayendan Jeremias. Nakirinnason ni Jeremias. Sao ni Jehova ti imbagana. No patayenda, awanan basol ti pinatayda. Ti sentensia: awan basolna. Tinukoy dagiti panglakayen ti inaramid da propeta Mikias ken Urias sada indilig iti aramid ni Jeremias. Itan binilin ni Jehova ni Jeremias nga agaramid kadagiti paraut ken sangol, sana baklayen ida iti tengngedna, ken itulodna kadagiti kaparanget a nasion kas simbolo nga agserbidanto iti ari ti Babilonia iti las-ud ti tallo a kaputotan dagiti agtuturay. Ni Hananias, a maysa kadagiti palso a propeta, binusornan Jeremias. Kinunana a ti sangol ti Babilonia maburakto iti las-ud ti dua a tawen ket inladawanna daytoy idi binungtolna ti kayo a sangol. Impaganetget ni Jehova ti padtona idi nagpaaramid ken Jeremias ti landok a sangol ket impadtona a matay ni Hananias iti dayta a tawen. Natay ni Hananias.

24. (a) Aniat’ mensahe nga impaw-it ni Jeremias kadagiti naidistiero sadi Babilonia? (b) Asinonto ti pakinumuan ni Jehova iti baro a tulag, ket kasano a nangayngayed daytoy ngem ti immuna a tulag?

²⁴ Liwliwa kadagiti naidistierot’ Babilonia (29:1–31:40). Sinuratan ni Jeremias dagiti naidistiero sadi Babilonia a kadua ni Jeconias (Joaquin): Agtaengkay dita, ta sakbay nga isublinakay ni Jehova, adda 70 a tawen a pannakaidistieroyo. Imbilin ni Jehova ken Jeremias nga isuratna iti libro ti isusublidanto: Burakento ni Jehova ti sangolda, ket “sigurado nga agserbidanto ken Jehova a Dios ken ni David nga arida, a siak [Jehova] bangonekto para kadakuada.” (30:9) Masapul a medmedan ni Raquel ti panagsangitna, ta dagiti annakna “sigurado nga agsublidanto manipud daga ti kabusor.” (31:16) Ket itan, adda ti mangipanamnama a deklarasion ni Jehova! Makinumonto kadagiti balay ti Juda ken Israel iti maysa a tulag. Nangayngayedto daytoy ngem ti tulag a sinalungasingda! Isuratto ni Jehova ti lintegna iti kaunggan a pasetda, kadagiti pusoda. “Ket siakto ti agbalin a Diosda, ket isudanto ti agbalin nga ilik.” Manipud kanumuan inggat’ katan-okan, ammodanto amin ni Jehova, ket pakawanennanto ti biddutda. (31:31-34) Mabangonto ti siudadda kas banag a nasantuan ken Jehova.

25. Kasano a naigunamgunam ti kinasiguradot’ pannakaisubli ti Israel, ket aniat’ damag sigun iti sao ni Jehova?

²⁵ Sigurado ti tulag ni Jehova ken David (32:1–34:22). Idi ultimon a pananglakub ni Nabucodonosor iti Jerusalem, ni Jeremias sipupupok. Nupay kasta, kas pagilasinan nga isublinto a sigurado ni Jehova ti Israel, gimmatang ni Jeremias iti talon sadi Anatot ket indulinnat’ dokumentona iti burnay. Itan naimbag a damag ti insao ni Jehova: ti Juda ken Jerusalem agrag-odanto manen, ket tungpalento ni Jehova ti tulagna ken David. Ngem sika, O Zedekias, mapakdaaranka a ti ari ti Babilonia puorannanto daytoy a siudad ket sika makayawankanto sadi Babilonia. Asi pay dagiti adda tagabona nga immanamongda a wayawayaan ida ngem sinalungasingda ti tulagda!

26. Aniat’ inkari ni Jehova kadagiti Recabita, ken apay?

²⁶ Ti karin Jehova ken Recab (35:1-19). Idi tiempon Ari Joacim, imbaon ni Jehova ni Jeremias kadagiti Recabita. Nagkamang dagitoy idiay Jerusalem idi damo a yaay dagiti taga Babilonia. Intukon ni Jeremias ti arak nga inumenda. Nagkitakitda gapu iti daydi bilin ni Jonadab nga inapoda, 250 a tawenen ti napalabas. Talaga a karkarna no maidilig iti kinasukir ti Juda! Inkari ni Jehova kadakuada: “Agnanayonto nga adda lalaki a nagtaud ken Jonadab nga anak ni Recab nga agtakder iti sangok.”​—35:19.

27. Apay a masapul a maisurat manen dagiti padton Jeremias?

²⁷ Insurat manen ni Jeremias ti libro (36:1-32). Imbilin ni Jehova ken Jeremias nga isuratna amin a sao dagiti nalpasen nga impadtona. Indiktarna ken Baruc, sa imbasa ni Baruc a sipipigsa idiay balay ni Jehova iti aldaw a panagayunar. Pinaala ni Ari Joacim ti lukot sa, idi nangngegna ti pasetna, siuunget a pinisangna sana impuruak iti apuy. Imbilinna a maarestar da Jeremias ken Baruc, ngem intalimeng ni Jehova ida sana imbaga ken Jeremias a mangisurat iti maikadua a lukot.

28. (a) Aniada a maulit-ulit a padto ti inted ni Jeremias? (b) Kasano a naidilig ti aramid ni Ebed-melec iti aramid dagiti prinsipe?

²⁸ Dagiti maudi nga aldaw ti Jerusalem (37:1–39:18). Agsubli ti rekord iti turay ni Zedekias. Indawat ti ari ken Jeremias tapno agkararag ken Jehova para iti Juda. Nagkitakit ti propeta, a kunana a sigurado ti pannakaduprak ti Jerusalem. Impadas ni Jeremias ti nagpa-Anatot ngem tiniliwda kas libas, sinaplitda, sada imbalud iti adu nga aldaw. Idi kuan impaayab ni Zedekias. Adda kadin damag ken Jehova? Sigurado nga adda! “Mayawatkanto iti ima ti ari ti Babilonia!” (37:17) Gaput’ rurodda iti naynay a panagipadtonat’ didigra, impisok dagiti prinsipe iti nakapitpitak a bubon. Ni Ebed-melec nga Etiope, a eunuko iti balay ti ari, naasian kenkuana, gapuna ni Jeremias naaon iti gistay nga ipapatay, ngem nagtalinaed a sipupupok iti Paraangan ti Guardia. Pinaayaban manen ni Zedekias ni Jeremias, ngem kinunana: ‘Agpasakupka iti ari ti Babilonia ta no saan makayawanka ken madadael ti Jerusalem!’​—38:17, 18.

29. Ania a kalamidad ti immapay itan iti Jerusalem, ngem aniat’ nagbanagan da Jeremias ken ni Ebed-melec?

²⁹ Nagpaut ti 18 a bulan ti pannakalakub ti Jerusalem, ket idi maika-11 a tawen ni Zedekias adda paglasatan (gutbaw) iti pader ti siudad. Nagtaray ti ari ken ti armadana ngem nakamatanda ida. Iti imatang ti ari pinatayda dagiti annakna ken dagiti panguluen, sada binulsek ken sikakawar nga impa-Babilonia. Pinuoranda ti siudad ken naglangalang, ket malaksid iti sumagmamano a napanglaw nga umili naidistieroda amin idiay Babilonia. Gaput’ bilin ni Nabucodonosor, linuk-atanda ni Jeremias idiay paraangan. Sakbay ti pannakaluk-atna imbagana ken Ebed-melec ti kari ni Jehova a mangispalto kenkuana, ‘gapu ta nagtalek ken Jehova.’​—39:18.

30. Kasano a dagiti nabati nga umili dida impangag ti balakad ni Jeremias, ket ania a mangukom a didigra ti impakaammo ni Jeremias sadi Egipto?

³⁰ Dagiti ultimo a pasamak sadi Mizpa ken Egipto (40:1–44:30). Nagbatin Jeremias sadi Mizpa a kaduan Gedalias, a pinagbalin dagiti taga Babilonia a gobernador kadagiti nabati nga umili. Kalpasan ti dua a bulan napapatay ni Gedalias. Nagpabalakadda ken Jeremias, ket inyawatna kadakuada ti saot’ Dios. ‘Dinakayto paruten ni Jehova itoy a daga. Dikay agbuteng iti ari ti Babilonia. Ngem, no sumalogkay sadi Egipto, mataykayto!’ Simmalogda idiay Egipto, nga intugotda ni Jeremias ken ni Baruc. Idiay Tafanes sadi Egipto, impakaammon Jeremias ti mangondenar a panangukom ni Jehova: Ti ari ti Babilonia isaadnanto ti tronona sadi Egipto. Awan serserbina no ti Israel agrukbab kadagiti dios ti Egipto ken agdatonda manen iti “reyna dagiti langit.” Nalipatandan aya a pinaglangalang ni Jehova ti Jerusalem gaput’ idolatriada? Yegton Jehova ti kalamidad iti daga ti Egipto, ket didanto makasublit’ Juda. Kas pagilasinan, yawat ni Jehova ni Faraon Hofra iti ima dagiti kabusorna.

31. Aniat’ naipanamnama ken Baruc?

³¹ Ti gunggona ni Baruc (45:1-5). Nautoyan ni Baruc ta nangngegna ti naulit-ulit a panangipadton Jeremias iti didigra. Naibaga kenkuana a panunotenna nga umuna ti panagbangon ken panagrugpo ni Jehova imbes nga inna “sapulen dagiti dakkel a banag” para kenkuana. (45:5) Malasatnanto amin dagitoy a kalamidad.

32. Maibusor iti siasino “ti kampilan ni Jehova”?

³² Ti kampilan ni Jehova maibusor kadagiti nasion (46:1–49:39). Sinaritan Jeremias ti panangabak ti Babilonia iti Egipto sadi Carkemis ken dadduma pay. Nupay maikisap dagiti nasion, agtalinaedto ni Jacob ngem madusanto. “Ti kampilan ni Jehova” umapayto kadagiti Filisteo, maibusor iti natangsit a Moab ken ni nalangsot nga Ammon, maibusor iti Edom ken Damasco, Kedar ken Hazor. (47:6) Mabungtolto ti bai ti Elam.

33. (a) Aniat’ mapasamak iti Babilonia, a balitok a kopa? (b) Ania, ngarud, ti tignay ti ili ti Dios?

³³ Ti kampilan ni Jehova maibusor iti Babilonia (50:1–51:64). Nagsao ni Jehova maipapan iti Babilonia: Sawem kadagiti nasion. Awan ilimedmo. Ti Babilonia nakautibon ket naibabain dagiti diosna. Rummuarkayo kenkuana. Daytoy napanday a martilio a nangrakrak kadagiti nasion iti amin a daga isu metten ti naburak. “O Napalangguad,” nangirurumen iti kautibo nga Israel ken Juda, ammuem a ni Jehova dagiti buyot isut’ Mannubbotda. Agbalinto ti Babilonia a rukib dagiti tumataul nga animal. “Kas idi panangrebba ti Dios iti Sodoma ken Gomorra . . . , awanto ti tao nga agnaed sadiay.” (50:31, 40) Ti Babilonia balitok a kopa idi iti ima ni Jehova a nangbartek kadagiti nasion, ngem apagapaman isu natnag, ket naburak. Dung-awanyo, dakayo nga umili. Tinignay ni Jehova ti espiritu dagiti ari dagiti Medo tapno inda dadaelen. Dagiti maingel a lallaki ti Babilonia nagsardengdan a makigubat. Nagbalinda a kasla babbai. Ti babai nga anak ti Babilonia maibaddekto kas pagtaltagan. “Maturogda iti di nakedngan a manayon a turog, a didanto makariingen.” Ti baybay simmang-at ket linapunosna ti Babilonia kadagiti dalluyon. “Rummuarkayo iti tengngana, O ilik, ket ispalen tunggal maysa ti kararuana iti sumsumged a pungtot ni Jehova.” (51:39, 45) Imdenganyo ti ikkis, ti dakkel a pannakarba ti Babilonia! Dagiti igam ti gubat ti Babilonia maburakburakdanto, ta ni Jehova ket Dios a mangsupapak. Di bumurong supapakannanto.

34. Aniat’ nangiladawan iti pannakatnag ti Babilonia?

³⁴ Binilin ni Jeremias ni Seraya: ‘Inka idiay Babilonia ket pigsaam nga ibasa dagiti sao daytoy a padto maibusor iti Babilonia. Samonto galutan ti bato dayta libro ken ipuruak iti tengngat’ Eufrates. “Ket kunamto, ‘Kastoyto ti ilelenned ti Babilonia ket dinto bumangon manen maipuon iti dakes a yegkonto kenkuana.’”’​—51:61-64.

35. Ania a rekord ti sumaruno?

³⁵ Rekord ti pannakatnag ti Jerusalem (52:1-34). Daytoy a salaysay gistay agparehodat’ sinaklaw ti 2 Ar-ari 24:18-20; 25:1-21, 27-30.

NO APAY NAIMBAG

36. (a) Ania nga ulidan ti nabileg a kinaregta ti adda ken Jeremias? (b) Aniat’ nasayaat a tuladentayo kada Baruc, dagiti Recabita, ken ni Ebed-melec?

³⁶ Daytoy naipaltiing a padto ket makapabileg ken naimbag unay. Kitaenyo ti nabileg nga ehemplo ti propeta. Situtured a nangiwaragawag iti mensahe a di kayat dagiti tao a nakillo. Inwaksinat’ pannakitimpuyog kadagiti nadangkes. Inapresiarna ti kinaganat ti mensahe ni Jehova, nga impapusona ti trabaho ni Jehova ket di pulos immikay. Natakkuatanna a ti saot’ Dios kasla apuy kadagiti tulangna, ket daytat’ ragsak ken rag-ot’ pusona. (Jer. 15:16-20; 20:8-13) Sapay koma ta kasta met ti kinaregtatay iti sao ni Jehova! Nasungdotay met koma a mangsuportar kadagiti adipen ti Dios, kas inaramid ni Baruc idi idiay Jerusalem. Ti napasnek a panagtulnog dagiti Recabita nagsayaat met nga ehemplotay ita, kasta pay iti naayat a konsiderasion ni Ebed-melec iti naidadanes a propeta.​—36:8-19, 32; 35:1-19; 38:7-13; 39:15-18.

37. Kasano a ti intay panangamiris iti Jeremias pakirdenna ti pammatitayo iti bileg ni Jehova nga agipadto?

³⁷ Ti sao ni Jehova a dimteng ken Jeremias karkarna nga apagisut’ pannakatungpalna. Pakirden daytoy ti pammati iti bileg ni Jehova nga agipadto. Anagenyo, kas ehemplo, dagiti kaitungpalan ti padto a nakita a mismon Jeremias, kas iti pannakakayaw ni Zedekias ken ti pannakadadael ti Jerusalem (21:3-10; 39:6-9), ti ididissaag iti trono ken ipapatay ni Ari Sallum (Joacaz) bayat a nakautibo (Jer. 22:11, 12; 2 Ar. 23:30-34; 2 Cron. 36:1-4), ti pannakakautibo ni Ari Conias (Joaquin) idiay Babilonia (Jer. 22:24-27; 2 Ar. 24:15, 16), ken ti ipapatay ni Hananias, a palso a propeta, iti las-ud ti maysa a tawen (Jer. 28:16, 17). Amin dagitoy a padto, ken adu pay, natungpalda kas impadton Jehova. Dagiti naud-udi a propeta natakkuatanda met a ti padton Jeremias nakapapati ken makagunggona. Kas ehemplo, nailasin ni Daniel iti surat ni Jeremias a ti panaglangalang ti Jerusalem ket 70 a tawen, ket tinukoy ni Esdras ti kaitungpalan dagiti saon Jeremias idi agngudo ti 70 a tawen.​—Dan. 9:2; 2 Cron. 36:20, 21; Esd. 1:1; Jer. 25:11, 12; 29:10.

38. (a) Ania a tulag, a tinukoy met ni Jesus, ti naitampok iti padto ni Jeremias? (b) Ania a namnamat’ Pagarian ti naiwaragawag?

³⁸ Idi impasdeknat’ pannakarambak ti Pangrabii ti Apo kadagiti disipulona, impasimudaag ni Jesus ti kaitungpalan ti padton Jeremias maipapan iti baro a tulag. Gapuna, tinukoyna “ti baro a tulag a maipuon iti darak,” a nakapakawanan dagiti basolda ket naummongda kas naespirituan a nasion ni Jehova. (Luc. 22:20; Jer. 31:31-34) Dagidiay nayanak iti espiritu a nailas-ud iti baro a tulag isudat’ yeg ni Kristo iti tulag para iti Pagarian, a makipagturayda kenkuana sadi langit. (Luc. 22:29; Apoc. 5:9, 10; 20:6) Namin-adu a natukoy daytoy a Pagarian iti padton Jeremias. Nupay nagadut’ panangkondenarna iti nasukir a Jerusalem, intudo ni Jeremias daytoy a pangnamnamaan: “‘Adtoy! Dagiti aldaw dumtengda,’ kuna ni Jehova, ‘a bangonekto ken David ti maysa a nalinteg a sanga. Ket ti ari siguradonto nga agturay ken agtignay a nainsiriban ken ipakatna ti hustisia ken kinalinteg iti daga.’” Wen, ti ari a naawagan “Ni Jehova Isut’ Kinalintegtayo.”​—Jer. 23:5, 6.

39. Ti isusubli ti natda manipud Babilonia, sigun iti padton Jeremias, ipanamnamana kadatayo ti ania?

³⁹ Nasao manen ni Jeremias ti pannakaisubli: “Ket sigurado nga agserbidanto ken Jehova a Dios ken ni David nga arida, a bangonekto para kadakuada.” (30:9) Kamaudiananna, imbagana ti naimbag a damag a nasaon Jehova maipapan iti Israel ken Juda, a “kadagita nga aldaw ken iti dayta a tiempo [pataudento ni Jehova] ken David ti nalinteg a sanga,” tapno mapaaduna ti bin-ina ket addanto “anak nga agturay kas ari iti tronona.” (33:15, 21) No kasano a sigurado a nagsubli ti natda manipud Babilonia, kastanto met a ti Pagarian daytoy nalinteg a “sanga” ipakatnanto ti hustisia ken kinalinteg iti amin a daga.​—Luc. 1:32.

[Footnotes]