DAGA

Ti maikalima a kadakkelan a planeta iti sistema solar ken ti maikatlo manipud iti init. Dayta ket rumpiteg a timbukel, medio lugpap iti agsumbangir nga ungtona. Kadagiti panagpaliiw babaen iti satellite, naipakita ti dadduma pay a sangkabassit a di masnup a sukog ti daga. Ti kadakkelna ket agarup 5.98 × 10²⁴ kg (13.18 × 10²⁴ lb). Ti kalawana ket agarup 510,000,000 km kuad (197,000,000 mi kuad). Dagiti rukod ti daga ket (iti pattapatta): aglikmut iti equator, apagsurok laeng nga 40,000 km (24,900 mi); diametro iti equator, 12,750 km (7,920 mi). Agarup 71 porsiento iti rabawna ti saknapan dagiti taaw ken baybay, iti kasta agarup 149,000,000 km kuad (57,500,000 mi kuad) ti sipaparang a rabaw ti daga.

Agpuspusipos ti daga iti axis-na, a mangpataud iti aldaw ken rabii. (Ge 1:4, 5) Ti maysa a solar nga aldaw wenno aktual nga aldaw ket periodo a buklen ti 24 nga oras, ti tiempo a mabusbos maipaay iti maysa nga agpalpaliiw nga adda iti aniaman a maysa a disso ditoy daga tapno maadda manen iti isu met laeng a puesto a mainaig iti init. Ti tropikal a tawen, nga adda pakainaiganna iti panangrugi dagiti panawen, ti tiempo iti nagbaetan ti dua nga agsaruno a panagsubli ti init iti vernal equinox, ket 365 nga aldaw, 5 nga oras, 48 a minuto, ken 46 a segundo, iti promediona. Daytoy a bilang isu ti maus-usar iti panangkuenta iti solar a tawen a kalendario, ket ti di kinaeksakto dayta a bilang nangpataud iti adu a parikut iti panagaramid iti apag-isu a kalendario.

Ti axis ti daga naglikig iti 23° 27ʹ manipud parsed a linia mainaig iti pagrikusan ti daga. Bayat ti panagpusipos ti daga iti axis-na, agtalinaed ti axis ti planetatayo iti isu met laeng a turong mainaig kadagiti bituen sadinoman ti ayanna iti pagrikusanna iti aglikmut ti init. Daytoy a panaglikig ti axis pataudenna dagiti paniempo.

Ti atmospera ti daga, kangrunaanna a buklen ti nitrohena, oksihena, alibungubong ti danum, ken dadduma pay a gas, ket dumanon iti nasurok a 960 km (600 mi) iti ngatuen ti rabaw ti daga. Iti labes daytoy isu ti maaw-awagan “makinruar a law-ang.”

Dagiti Termino iti Biblia ken Kaipapananda. Iti Hebreo a Kasuratan, ti sao a nausar maipaay iti daga kas planeta ket ʽeʹrets. Ti ʽeʹrets tumukoy iti (1) daga, a maigidiat iti langit, wenno tangatang (Ge 1:2; (2) daga, pagilian, teritoria (Ge 10:10); (3) daga, rabaw ti daga (Ge 1:26); (4) tattao iti intero a globo (Ge 18:25).

Ti sao nga ʽadha·mahʹ ket naipatarus a “daga.” Ti ʽadha·mahʹ tumukoy iti (1) daga a susukayen, mangpataud iti pagtaraon (Ge 3:23); (2) sangkakelleng a daga, sanikua a daga (Ge 47:18); (3) daga kas material a sangkap, rugit (Jer 14:4; 1Sm 4:12); (4) makitkita a rabaw ti daga (Ge 1:25); (5) daga, teritoria, pagilian (Le 20:24); (6) intero a daga, mapagnaedan a daga (Ge 12:3). No iti etimolohia (panagadal iti namunganayan ti sasao), ti ʽadha·mahʹ agparang a nainaig iti sao nga ʽa·dhamʹ, ti kaunaan a tao a ni Adan a naaramid manipud tapok ti daga.​—Ge 2:7.

Iti Griego a Kasuratan, ti ge tumukoy iti daga kas mumulaan a daga. (Mt 13:5, 8) Maus-usar a pangtukoy iti material a nakaaramidan ni Adan, ti daga (1Co 15:47); ti naindagaan a globo (Mt 5:18, 35; 6:19); daga a pagnanaedan ti natauan a parparsua ken an-animal (Lu 21:35; Ara 1:8; 8:33; 10:12; 11:6; 17:26); daga, pagilian, teritoria (Lu 4:25; Jn 3:22); daga, takdang, a maigidiat kadagiti baybay wenno dandanum. (Jn 21:8, 9, 11; Mr 4:1).

Ti oi·kou·meʹne a naipatarus iti King James Version a “lubong” ket tumukoy iti “mapagnaedan a daga.”​—Mt 24:14; Lu 2:1; Ara 17:6; Apo 12:9.

Iti tunggal kaso ti amin a nadakamaten a kaipapanan a nakaaramatan dagitoy a sasao, ti mangikeddeng no ania a kaipapanan ti matuktukoy isu ti porma ti sao iti orihinal a pagsasao ken, nangnangruna pay, ti kasasaad wenno konteksto.

Dagiti Hebreo biningayda ti daga iti uppat a benneg wenno rehion a maitupag iti uppat a turong ti kompas. Iti Hebreo a Kasuratan, ti sasao a “sanguanan” wenno “iti imatang” tukoyenda ti “daya” ken naipatarusda a kasta (Ge 12:8); ti “likudan” mabalin a kaipapananna ti “laud” (Isa 9:12); ti “makannawan” mabalin a tumukoy iti “abagatan” (1Sm 23:24); ket ti “makannigid” mabalin a maipatarus nga “amianan” (Job 23:8, 9; idiligyo ti Ro). No dadduma, ti daya (iti Heb.) naawagan met iti leleggakan ti init, kas pagarigan, iti Josue 4:19. Ti laud (iti Heb.) isu ti lelennekan ti init. (2Cr 32:30) Kasta met, naaramat dagiti pisikal a pakabigbigan. No dadduma nausar ti “Baybay” (ti Mediteraneo) maipaay iti laud yantangay dayta ti gistay intero a makinlaud a beddeng ti Palestina.​—Nu 34:6.

Pannakaparsua. Ti pannakapaadda ti planeta ket naisalaysay iti Biblia iti simple a sasao nga: “Idi punganay, ti Dios pinarsuana ti langlangit ken ti daga.” (Ge 1:1) Saan a nadakamat iti Biblia no kasano kabayagen a naparsua ti nabituen a langlangit ken ti daga. Gapuna, awan pakaibatayan ti isusupiat dagiti eskolar iti Biblia kadagiti sientipiko a panangpattapatta maipapan iti edad ti planeta. Pattapattaen dagiti sientista a ti edad ti sumagmamano a bato ket tallo ket kagudua a bilion a tawen, ket ti daga a mismo agarup uppat agingga iti uppat ket kagudua a bilion a tawen wenno nasursurok pay.

No maipapan iti tiempo, ad-adda a piho ti Kasuratan maipapan iti innem nga aldaw a panagparsua iti salaysay ti Genesis. Dagitoy nga aldaw nainaigda, saan nga iti pannakaparsua ti materia ti daga wenno dagiti material iti dayta, no di ket iti pannakayurnos ken pannakaisagana dayta maipaay a pagnaedan ti tao.

Saan nga ipalgak ti Biblia no ti Dios nangparsua iti biag iti aniaman kadagiti dadduma a planeta iti uniberso. Nupay kasta, dagiti astronomo itatta awan nasarakanda a pammaneknek nga adda biag iti aniaman kadagitoy a planeta ken, iti kinapudnona, awan ammoda a planeta nga iti agdama makabael a mangtaginayon iti biag ti nainlasagan a parparsua, malaksid iti daga.

Panggep. Kas iti amin a dadduma pay a naparsua a bambanag, napaadda ti daga gapu iti pagayatan (“pakaragsakan,” KJ) ni Jehova. (Apo 4:11) Naparsua dayta nga agtalinaed iti agnanayon. (Sal 78:69; 104:5; 119:90; Ec 1:4) Ti Dios tinukoyna ti bagina kas Dios nga addaan panggep ket indeklarana a sigurado a maibanag dagiti panggepna. (Isa 46:10; 55:11) Sibabatad a pinagminarna ti panggepna maipaay iti daga idi kinunana iti immuna a natauan a pagassawaan: “Agbungakayo ken agadukayo ket punnuenyo ti daga ken parukmaenyo, ket pagpasakupenyo dagiti ikan iti baybay ken dagiti agtaytayab a parsua iti langlangit ken tunggal sibibiag a parsua nga aggargaraw iti rabaw ti daga.” (Ge 1:28) Awan pilaw ti daga wenno ti bambanag nga adda iti dayta. Idi naparsuanan ti amin a nasken a bambanag, nakita ni Jehova a ‘nasayaatda unay’ ket “naginana” wenno nagsardeng manipud dadduma pay nga aramid a panagparsua ditoy daga.​—Ge 1:31–2:2.

Permanente met ti panagnaed ti tao ditoy daga. Idi a ti Dios intedna iti tao ti linteg maipapan iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes, impasimudaagna a ti tao mabalinna ti agbiag nga agnanayon ditoy daga. (Ge 2:17) Ipasigurado kadatayo ti mismo a sasao ni Jehova nga “iti amin nga al-aldaw a panagtultuloy ti daga, ti panagimula iti bin-i ken panagani, ken ti lamiis ken pudot, ken ti kalgaw ken kalam-ekna, ken ti aldaw ken rabii, saanto a pulos agsarday” (Ge 8:22) ket saannanto a pulos dadaelen manen ti isuamin a lasag babaen iti layus. (Ge 9:12-16) Kuna ni Jehova a saanna nga inaramid ti daga nga awan kapapay-anna no di ket intedna dayta iti tattao kas pagtaengan ket ti ipapatay mapukawto inton kamaudianan. No kasta, panggep ti Dios a ti daga pagnaedan ti tao iti kinaperpekto ken kinaragsak buyogen ti agnanayon a biag.​—Sal 37:11; 115:16; Isa 45:18; Apo 21:3, 4.

Daytoy a panggep ni Jehova a Dios, a sagrado kenkuana ken saan a mabalin a paayen, ket naipasimudaag iti panangikuna ti Biblia: “Ket iti maikapito nga aldaw nairingpas ti Dios ti gapuananna nga inaramidna . . . Ket ti Dios binendisionanna ti maikapito nga aldaw ket pinagbalinna a sagrado, agsipud ta iti dayta isu agin-inanan iti isuamin a gapuananna a pinarsua ti Dios maipaay iti panggep ti panagaramid.” (Ge 2:2, 3) Maisupadi iti dadduma pay nga innem nga aldaw, saan a naipakita iti salaysay ti Genesis a nagpatingga ti maikapito nga aldaw, wenno aldaw a panaginana. Inlawlawag ni apostol Pablo a ti aldaw a panaginana ti Dios nagtultuloy iti intero a pakasaritaan dagiti Israelita agingga iti mismo a tiempona ken saan pay a nagpatingga. (Heb 3:7-11; 4:3-9) Kuna ti Dios a ti maikapito nga aldaw nailasin kas sagrado kenkuana. Itungpalna ti panggepna maipaay iti daga; naan-anay a maibanag bayat dayta nga aldaw, a saanen a kasapulan ti kanayonan nga ar-aramid a panagparsua maipaay iti daga bayat dayta a tiempo.

Pannakitunos ti Biblia Kadagiti Sientipiko a Kinapudno. Ti Biblia, iti Job 26:7, dakamatenna a ti Dios “ibitinna ti daga iti awan.” Kuna ti siensia a ti daga agtalinaed iti pagrikusanna iti law-ang kangrunaanna gapu iti panagsinnabat ti grabidad ken centrifugal force (puersa a mangyadayo). Siempre, saan a makita dagitoy a puersa. Gapuna ti daga agtatapaw iti law-ang a kasla agbibitin iti awan, kas iti dadduma pay a nailangitan a bambanag. Iti panagsaona manipud panangmatmat ni Jehova, insurat ni mammadto Isaias iti sidong ti pannakapaltiing: “Daydiay nga agnanaed iti ngatuen ti sirkulo ti daga, a dagiti agnanaed iti dayta ket kaslada kadagiti rumsa.” (Isa 40:22) Kuna ti Biblia: “[Ti Dios] nangiladawan iti sirkulo iti rabaw ti dandanum.” (Job 26:10) Babaen iti bilinna, ti dandanum ket nakedngan nga agtalinaed iti umiso a lugarda. Saanda nga aglippias ket layusenda ti daga; saanda met nga agtayab iti law-ang. (Job 38:8-11) Siempre, manipud panangmatmat ni Jehova, nagsirkulo ti porma ti parupa ti daga, wenno ti rabaw ti dandanum, no kasano a nagsirkulo ti panagkitatayo iti igid ti bulan. Sakbay a timpuar dagiti rabaw ti daga, ti rabaw ti intero a globo ket maymaysa a nagsirkulo (nagtimbukel) a masa ti agdadarison a dandanum.​—Ge 1:2.

Ti panagsao dagiti mannurat ti Biblia ket masansan a naibatay iti panangmatmat ti agpalpaliiw ditoy daga, wenno iti piho a lugar a pagsasaadanna, kas iti kadawyan nga ar-aramidentayo ita. Kas pagarigan, dakamaten ti Biblia ti “leleggakan ti init.” (Nu 2:3; 34:15) Ti sumagmamano inaramatda daytoy kas panggapuan a mangpadakes iti Biblia kas di umiso no maipapan iti siensia, a kunkunada a dagiti Hebreo minatmatanda ti daga kas ti sentro ti bambanag, a ti init agrikrikus iti aglikmut dayta. Ngem dagiti mannurat ti Biblia saanda a pulos inyebkas ti kasta a patpatien. Dagitoy met laeng a kritiko saanda nga ikabilangan ti kinapudno nga isuda a mismo us-usarenda ti pumadpada a sasao ken adda dayta kadagiti amin a publikasionda iti astronomia ken meteorolohia. Gagangayen a mangngegan a kunaen ti maysa, ‘lumgaken ti init,’ wenno ‘limneken ti init,’ wenno ‘ti init binallasiwna ti tangatang.’ Dakamaten met ti Biblia ti “ungto ti daga” (Sal 22:27; 46:9), ti “uppat nga ungto ti daga” (Isa 11:12), ti “uppat a suli ti daga,” ken ti “uppat nga angin ti daga” (Apo 7:1). Dagitoy a sasao saan a maibilang kas pangpaneknek a dagiti Hebreo tinarusanda a kuadrado ti daga. Ti bilang nga “uppat” masansan a maar-aramat a pangtukoy iti intero a pakabuklan, no ar-arigen, no kasano nga addaantayo iti uppat a turong ken masansan nga aramatentayo ti sasao nga “agingga kadagiti ungto ti daga,” “agingga iti uppat a suli ti daga,” iti anag a saklawenna ti intero a daga.​—Idiligyo ti Eze 1:15-17; Lu 13:29.

Piguratibo ken Simboliko a Sasao. Iti sumagmamano a gundaway, nadakamat ti daga iti piguratibo a pamay-an. Nayarig dayta iti maysa a patakder, iti Job 38:4-6, idi a ni Jehova sinaludsodanna ni Job maipapan iti pannakaparsua ti daga ken ti panangtarawidwid iti dayta ni Jehova nga iti kasta nabatad a di nakasungbat ni Job. Nagusar met ni Jehova iti piguratibo a sasao a mangdeskribir iti ibunga ti panagpusipos ti daga. Kunana: “[Ti daga] pagbalbaliwenna ti bagina kas iti pila iti baba ti maysa a pangselio.” (Job 38:14) Kadagidi tiempo ti Biblia, ti sumagmamano a selio a “pangpirma” kadagiti dokumento ket kasla pataladtad a nakitikitan iti pagmarka ti mannurat. Maipatulid idi dayta iti rabaw ti nalukneng a pila a dokumento wenno pila a pagbalkut, a mangibati iti lamma iti pila. Iti umasping a pamay-an, iti idadateng ti parbangon, ti paset ti daga nga aggapu iti sipnget ti rabii mangrugin a makita ti porma ken marisna bayat a ti lawag ti init in-inut a lumasat iti rabawna. Ti langlangit, nga ayan ti trono ni Jehova, yantangay nangatngato ngem ti daga, ngarud iti piguratibo a pamay-an, ti daga ket pagbatayan dagiti sakana. (Sal 103:11; Isa 55:9; 66:1; Mt 5:35; Ara 7:49) Dagidiay adda idiay Sheol, wenno Hades, ti gagangay a tanem ti sangatauan, ket maibilbilangda nga adda iti baba ti daga.​—Apo 5:3.

Ti literal a langlangit ken daga (2Pe 3:5) impadis ni apostol Pedro iti simboliko a langlangit ken daga (2Pe 3:7). “Ti langlangit” iti 2Pe 3 bersikulo 7 saanda a tumukoy iti mismo a pagnanaedan ni Jehova, ti ayan ti tronona iti langlangit. Saan a magunggon ti langlangit ni Jehova. “Ti daga” iti isu met laeng a bersikulo saanna met tuktukoyen ti literal a planeta a daga, ta kuna ni Jehova nga impasdekna a sititibker ti daga. (Sal 78:69; 119:90) Kaskasdi, kuna ti Dios a gunggonennanto agpadpada ti langlangit ken ti daga (Hag 2:21; Heb 12:26), a ti langlangit ken ti daga agtalawdanto iti sanguananna, ket maipasdekto ti baro a langlangit ken ti baro a daga. (2Pe 3:13; Apo 20:11; 21:1) Nabatad a simboliko ti “langlangit” ket ti “daga” ditoy simboliko a tumukoy iti kagimongan ti tattao nga agbibiag ditoy daga, kas iti nailanad iti Salmo 96:1.​—Kitaenyo ti LANGIT (Baro a langlangit ken baro a daga).

Iti simboliko a pamay-an, ti daga maus-usar met a pangtukoy iti natibtibker ken nataltalged nga el-elemento ti sangatauan. Ti nagulo ken di natalged nga el-elemento ti sangatauan nailadawanda babaen iti nainkasigudan a kinadaleg ti baybay.​—Isa 57:20; San 1:6; Jud 13; idiligyo ti Apo 12:16; 20:11; 21:1.

Ti Juan 3:31 idumana ti maysa nga aggapu iti ngato kas nangatngato ngem iti daydiay aggapu iti daga (ge). Ti Griego a sao nga e·piʹgei·os, “naindagaan,” maus-usar a pangtukoy iti naindagaan, pisikal a bambanag, nangnangruna kas maigidiat iti nailangitan a bambanag, ken kas nababbaba ken nanumnumo a material. Ti tao naaramid iti material manipud iti daga. (2Co 5:1; idiligyo ti 1Co 15:46-49.) Nupay kasta, mabalinna nga ay-aywen ti Dios babaen ti panagbiag a “naespirituan,” panagbiag nga iwanwanwan ti Sao ken espiritu ti Dios. (1Co 2:12, 15, 16; Heb 12:9) Gapu iti pannakatnag ti sangatauan iti basol ken iti pagannayasanda nga agtarigagay iti material a bambanag a mangibunga iti pannakabaybay-a wenno pannakaipuera ti naespirituan a bambanag (Ge 8:21; 1Co 2:14), ti “naindagaan” mabalin a maaddaan iti di matarigagayan a kaipapanan, a kayatna a sawen “rinuker,” wenno “bumusbusor iti espiritu.”​—Fil 3:19; San 3:15.