ON

Nagan ti maysa a tao ken maysa a lugar.

1. [Pannakabalin nga Agpaadu; Dinamiko nga Enerhia]. Anak ni Peleth; maysa a kangrunaan a lalaki iti tribu ni Ruben. (Nu 16:1) Maysa kadagidiay nagprotesta maibusor kada Moises ken Aaron, ngem saan nga agparang ti naganna kadagiti nadakamat a rebelde iti simmarsaruno a panagsaoda ken Moises wenno idi dinusa ida ni Jehova iti pannakadadael. (Nu 16:2, 3, 12-14, 23-35) Ti mabalin a makagapu iti dayta ket bassit laeng ti pannakipasetna iti panagrebelde, wenno ipasimudaagna pay ketdi a saanen a nakipaset kalpasan ti damo a panangtubngar ni Moises kadagiti nagkukumplot.

2. Maysa a kadaanan ken agdindinamag a siudad iti Egipto, a pangasidegen iti amianan a daya ti Cairo, iti makindaya nga igid ti Nilo ken asideg iti nagsangaan ti dandanum ti karayan a pangrugian ti Delta a rehion. Junu ti nagan daytoy a siudad a naisurat kadagiti rekord ti Egipto, idinto ta Ana wenno Unu ti nadakamat kadagiti Asiria-Babilonia a rekord. Naipagarup a ti Egipcio a nagan ket kaipapananna ti “Siudad ti Adigi,” nalabit tumukoy kadagiti obelisko (natayag ken umakikid nga ad-adigi a sinanpiramida ti murdongna) nga isu ti naglatakan ti siudad; wenno mabalin a tumukoy dayta a nagan iti sagrado a bato (naawagan iti benben) a nainaig iti panagdaydayaw iti dios-init a ni Ra (Re). Heliopolis ti inyawag dagiti Griego iti dayta a siudad, kaipapananna ti “Siudad ti Init,” agsipud ta dayta ti kangrunaan a disso ti panagdaydayaw iti init nga ar-aramiden dagiti Egipcio.

Damo nga agparang ti On iti rekord ti Biblia kas siudad ti padi a ni Potifera, a ti anakna a babai a ni Asenat naited ken Jose kas asawana. (Ge 41:45, 50) Naisilpo ti nagan ni Ra a dios-init iti mismo a nagan a Potifera.

Iti panaglabas ti tiempo nagbalin a nakabakbaknang dagiti papadi ti On, a nakiin-innartap iti kinabaknang ti papadi ti Memfis, a ti laeng papadi ti Thebes (No-amon iti Biblia) ti nangringbaw kadakuada. Adda maysa nga eskuelaan sadiay a nainaig iti templo a pagdaydayawan iti init, nga isu ti pakasanayan dagiti agbalin a papadi ken pakaisuruan iti medisina. Naguyugoy nga agadal sadiay dagiti Griego a pilosopo ken eskolar maipapan iti teolohia ti papadi, ket nagdindinamag ti On kas pagadalan iti sirib dagiti Egipcio.

Napaltiingan ni mammadto Jeremias a mangipadto iti panangparmek ni Ari Nabucodonosor iti Egipto ket “rumekrumekennanto dagiti adigi ti Bet-semes, nga adda iti daga ti Egipto.” (Jer 43:10-13) Adda pagaspingan ti Bet-semes, a kaipapananna ti “Balay ti Init,” ken ti Griego a nagan a Heliopolis. Mabalin ngarud a ti siudad ti On ti matuktukoy ditoy, ket “dagiti adigi” a maburak mabalin a tumukoy iti adu nga obelisko nga adda iti likmut ti templo a pagdaydayawan iti init.

Naglaon ti padto ni Ezequiel iti kasta met laeng a pammakdaar. (Eze 30:10, 17) Ditoy ti Hebreo a marka a bokales ti nagan ket naiduma iti adda iti Genesis, isu a ti literal a nagan ket Aven (Heb., ʼaʹwen). Isingasing ti sumagmamano nga eskolar a maysa daytoy a panangay-ayam iti pannakaibalikas ti sao, yantangay ti Aven kaipapananna ti “Panangpasakit; Maysa a Banag a Makapasakit,” ket ti On maysa idi a sentro ti idolatria.

Mabalin a kastoy met ti napasamak iti Isaias 19:18, a ditoy ti Masoretiko a teksto dakamatenna kas “Ti Siudad ti Pannakarakrak [Heb., ʽIr ha-Heʹres]” ti maysa kadagiti “lima a siudad iti daga ti Egipto nga agsasao iti pagsasao ti Canaan ken agsapsapata ken Jehova.” Ti nailanad iti Dead Sea Scroll ti Isaias ket ʽIr ha-Cheʹres a kaipapananna ti “Siudad ti Init,” iti kasta ti On (Heliopolis) ti tuktukoyenna. Nalabit naigagara manen a naay-ayam ditoy ti pannakaibalikas ti sao, a ti Heʹres (pannakarakrak) ti naisukat iti Cheʹres (sabali pay a Hebreo a sao maipaay iti “init,” a saan unay a pagaammo no idilig iti sheʹmesh) gapu iti panggep ni Jehova a mangdadael iti idolatroso a siudad ti On. Ti sabali a pannakabasa daytoy a paset ti bersikulo a masarakan kadagiti Aramaiko a Targum ket: “(Siudad ti) Balay ti Init, a madadaelto.”

Malaksid iti naipadto nga iraraut ni Nabucodonosor, nabatad a nagpasar ti On (Heliopolis) iti sabali pay a didigra idi a ni Cambyses II pinarmekna ti Egipto (sigun ken Strabo, Griego a geograpo a nagbiag iti asideg ti pangrugian ti Kadawyan a Panawen). (Geography, 17, I, 27) Napukawen ti Heliopolis ti kinapategna idi tiempo ni Strabo ken nabaybay-anen ti dadduma a pasetna. Ti maysa a paset ti lugar nga ayan idi ti Heliopolis ket sakup itan ti purok a maaw-awagan iti Al-Matariya, ket ti laengen nabatbati sadiay a paset ti sigud a kinangayedna isu ti maymaysa nga obelisko a naaramid iti nalabaga a granito a naaramid bayat ti panagturay ni Sesostris I. Adda itan idiay New York, London, ken Roma ti dadduma pay nga obelisko a naggapu idiay Heliopolis.