LIBANO

[Puraw [a Bantay]].

Kadawyanna, ti kalaudan kadagiti dua nga intar ti bambantay a mangbukel iti kabambantayan ti Libano. Ti naganna nalabit naala manipud nakusnaw a maris ti apug a bato a rangrangkisna ken taptapawna wenno gapu ta dagiti makinngato a darisdis ti kabambantayan ket naabbongan iti niebe iti kaaduan a paset ti tawen. (Jer 18:14) Ti agkakamang a bambantay ti Libano ket agarup 160 km (100 mi) manipud amianan nga amianan-a-daya agingga iti abagatan nga abagatan-a-laud a tumaraigid iti Baybay Mediteraneo, ken nurnorenna ti agarup 100 km (60 mi) a kabatog ti Kabambantayan ti Anti-Libano. Dagitoy a dua a kabambantayan ket pinagsina ti Beqaʽ (Coele-Siria), maysa nga atiddog ken nadam-eg a ginget, a ti kaakabana ket iti nagbaetan ti 10 ken 16 km (6 ken 10 mi). (Jos 11:17; 12:7) Iti daytoy a ginget, lumasat ti Karayan Orontes nga agayus nga agpaamianan, idinto ta ti Litani (ti makimbaba nga ayusna a maaw-awagan Nahr el-Kasimiye) agayus nga agpaabagatan ken agsikko a manglikaw iti makin-abagatan nga ungto ti kabambantayan ti Libano. Ti Nahr el-Kebir (Eleutherus) agayus a lumabas iti makin-amianan nga ungto ti agkakamang a bambantay ti Libano.

Dagiti turturod iti sakaanan ti Kabambantayan ti Libano, malaksid iti sumagmamano, gistay direkta a ngumatoda manipud Baybay Mediteraneo, a ti mabati ket maysa nga akikid a tanap laeng iti igid ti baybay. Ti promedio a kangato dagiti tapaw daytoy a kabambantayan ket iti nagbaetan ti 1,800 ken 2,100 m (6,000 ken 7,000 pie), a ti dua nga alimpatok nangatngatoda pay iti nasurok a 900 m (3,000 pie). Agpadpada a narangkis ti makindaya ken ti makinlaud a dardarisdis ti kabambantayan.

Dagiti makindaya a darisdisna ket medio natikag ken gistay awanan napapateg a wawaig. Ngem dagiti nasayaat-pannakapadanumna a makinlaud a darisdis ket linengnganan dagiti waig ken baw-ang. (Idiligyo ti Sol 4:15.) Dagiti natukantukad a makimbaba a darisdis iti makinlaud a deppaar mabiagda ti bukbukel, kaubasan, ken minuyongan ti agbunga a kaykayo, kasta met ti moras, nogales, ken kaykayo nga olibo. (Idiligyo ti Os 14:5-7.) Nabarusbos dagiti saleng iti nataba a daga ti palunapin nga ayan ti sandstone (darat a bato), ket kadagiti nangatngato a disso, masarakan ti sumagmamano a babassit a kakaykaywan dagiti nadaeg a sedro. Idi un-unana, dagitoy a sedro inabbonganda ti kabambantayan ket ti kayoda naaramat iti nadumaduma a panggep. (1Ar 6:9; Sol 3:9; Eze 27:5; kitaenyo ti SEDRO.) Dagiti kayo a presno, sipres, ken parwa nainkasigudan met a nagtubtuboda iti Kabambantayan ti Libano. (1Ar 5:6-8; 2Ar 19:23; Isa 60:13) Karaman kadagiti animal nga agnanaed iti daytoy a rehion isu dagiti chacal, gasela, hyena, ken lobo. Kadagidi nagkauna a tiempo, dagiti kabakiran ken dagiti atap a parsua agpadpadada a nawadwadwad; ti rehion ket ayuyang dagiti leon ken leopardo. (Sol 4:8; Isa 40:16) Mabalin a ti banglo dagiti dadakkel a kabakiranna ti pagaammo idi kas “banglo ti Libano.”​—Sol 4:11.

Ti rehion ti Libano saan a pinarmek dagiti Israelita iti sidong ti panangidaulo ni Josue, ngem nagbalin a makin-amianan a laud a beddeng ti daga. (De 1:7; 3:25; 11:24; Jos 1:4; 9:1) Nupay kasta, dagiti pagano nga agnanaed iti daytoy a lugar nagserbida a mangsubok iti kinamatalek ti Israel ken Jehova. (Uk 3:3, 4) Adu a siglo kalpasanna, inturayan ni Ari Solomon ti maysa a paset ti Libano ket sadiay nagaramid iti panagbangon. (1Ar 9:17-19; 2Cr 8:5, 6) Mabalin nga iti maysa kadagiti proyektona a panagbangon, karaman ti “torre ti Libano, a nakatan-aw iti turong ti Damasco.” (Sol 7:4; nupay kasta, tarusan ti dadduma a daytoy ket tumukoy iti maysa kadagiti alimpatok ti Libano.) Iti daytoy a tiempo, ni Hiram nga ari ti Tiro ti mangiturturay iti sabali a paset ti Libano, a manipud iti dayta inabastuanna ni Solomon kadagiti kayo ti sedro ken parwa.​—1Ar 5:7-14.

Mangiladawan nga Usar. Adu kadagiti pannakatukoy ti Libano iti Kasuratan ket mainaig iti kinabungana (Sal 72:16; Isa 35:2) ken kadagiti napuskol a kabakiranna, nangnangruna kadagiti nadaeg a sedrona. (Sal 29:5) Masansan a maar-aramat ti Libano iti piguratibo a pamay-an. Nailadawan dayta a kasla adda iti naibabain a kasasaad, a makipagrikna iti daga ti Juda nga inagawan dagiti puersa dagiti Asirio. (Isa 33:1, 9) Nupay kasta, ti mismo a buyot ti Asiria mapasaranna ti didigra, a maituang a kas kadagiti kayo ti Libano. (Isa 10:24-26, 33, 34) Dagiti makadidigra nga epekto a patauden ti panangukom ni Jehova ket mayasping iti panaglaylay ti sabong ti Libano. (Na 1:4) Nupay kasta, ti pannakabalbaliw ti bakir ti Libano nga agbalin a nabunga a minuyongan isu ti maiparparipirip iti padto ti pannakaisubli ken iyilustrarna ti naan-anay a pannakabaliktad ti paspasamak.​—Isa 29:17, 18.

Babaen ken Jeremias, “kinuna ni Jehova maipapan iti balay ti ari ti Juda, ‘Kaslaka iti Galaad kaniak, ti ulo ti Libano.’” (Jer 22:6) Ti “balay” agparang a tumukoy iti intero a pasdek ti palasio. (Jer 22:1, 5) Yantangay nagsaad iti nangato a disso, ti ayan ti palasio ket natan-ok ken naranga, kas iti Libano. Kasta met, ti kayo ti sedro nakaad-adu ti nakaaramatanna iti pannakaibangon ti nadumaduma a dadakkel a patakder iti aglikmut ti palasio. (1Ar 7:2-12) Ni Ari Jehoiaquim, a nakangngeg iti sasao a nairekord iti Jeremias 22:6, nagusar a mismo iti sedro a pannakadiding maipaay iti naranga a palasiona. (Jer 22:13-15) Gapuna, ti lugar ti palasio ket kasla iti nadaeg a bakir dagiti sedro a patakder ken maikanatad a maipadis iti Libano ken iti napuskol ti kakaykaywanna a Galaad. Ni Jehova pinakdaaranna ti Juda a no ni Ari Jehoiaquim, dagiti adipenna, ken dagiti umili saanda nga aramiden ti kinahustisia, ti ‘balay agbalin a walangwalang laeng’ (Jer 22:1-5) ket dagidiay agnanaed iti piguratibo a Libano (Jerusalem), “a nayumok kadagiti sedro,” agpasarda iti pannakadidigra.​—Jer 22: 23; kitaenyo met ti Eze 17:2, 3.

Umasping unay, ti tarigagay ti Asirio nga Ari Senaquerib a ‘mangsang-at iti kangatuan dagiti nakabambantay a rehion, dagiti kaadaywan a paset ti Libano,’ ken ‘mangpukan kadagiti nangato a sedrona’ agparang nga iparipiripna dagiti panagemna mainaig iti Jerusalem. (Isa 37:21-24) Dagiti naimpadtuan a sasao maipapan iti kinaranggas a naaramid iti Libano (Hab 2:17) mabalin a tumukoy iti didigra nga agur-uray iti Jerusalem. Wenno nalabit tarusan ida a literal kas tumukoy iti pannakararit dagiti bakir ti Libano babaen kadagiti panangrebbek ti gubat.​—Idiligyo ti Isa 14:5-8.

Ti padto ni Zacarias (Zac 10:10) impatuldona ti tiempo inton isubli ni Jehova ti ilina iti daga ti Galaad ken Libano. Iti daytoy a kaso, ti Libano mabalin a tumukoy iti teritoria iti laud ti Jordan, no kasano a ti Galaad tumukoy iti daga iti daya ti Jordan.