HINNOM, GINGET TI

Ginget nga adda iti abagatan ken iti abagatan a laud ti Jerusalem; agpaabagatan manipud ayan ti agdama a Ruangan ti Jaffa, dagus nga agpadaya manipud iti abagatan-a-laud a nagsulian ti siudad, sa agpaabagatan a sumabet kadagiti ginget ti Tyropoeon ken Kidron iti maysa a disso nga asideg iti abagatan-a-daya a nagsulian ti siudad. Pagaammo met kas “ginget ti anak (annak) ni Hinnom”; ti “Ginget,” kas iti sasao a “Ruangan ti Ginget” (Jos 15:8; 2Ar 23:10; Ne 3:13); mabalin nga isu ti “nababa a tanap dagiti bangkay ken ti nataba a dapdapo” iti Jeremias 31:40. Ti tao a makinnagan ti nakaipasurotan ti nagan ti ginget ket saan nga ammo, kasta met ti kaipapanan ti nagan a Hinnom.​—LADAWAN, Tomo 2, p. 949.

Iti disso a ngatuen laeng ti nakisabtan ti Hinnom kadagiti ginget ti Tyropoeon ken Kidron, lumawa dayta. Nalabit ditoy ti ayan ti Tofet. (2Ar 23:10) Iti makin-abagatan a deppaar ti ginget nga asideg iti makindaya nga ungto isu ti disso ti Akeldama sigun iti nabayagen a patpatien, ti “Talon ti Dara,” ti talon ti agdamdamili a nagatang babaen ti 30 a kapisi ti pirak ni Judas. (Mt 27:3-10; Ara 1:18, 19) Iti ngatngato pay, pangakikiden ken nauneg ti ginget, nga aduan kadagiti panteon a siled kadagiti natukantukad a rangkisna.

Ti Ginget ti Hinnom ket maysa a paset ti beddeng dagiti tribu da Juda ken Benjamin, a ti teritoria ti Juda adda iti abagatan, iti kasta adda ti Jerusalem iti teritoria ti Benjamin, kas nadakamat iti Josue 15:1, 8; 18:11, 16. Ti ginget pagaammo ita kas ti Wadi er-Rababi (Ge Ben Hinnom).

Ti apostata nga Ari Acaz ti Juda nangpataud iti asuk a sakripisio ken pinuoranna ti anakna (annakna) iti apuy ditoy a ginget. (2Cr 28:1-3) Ti apokona a ni Ari Manases linab-awanna ni Acaz, nga intandudona ti kinadakes iti naindaklan a rukod, kasta met a “ti bukodna nga annak pinalasatna iti apuy idiay ginget ti anak ni Hinnom.” (2Cr 33:1, 6, 9) Ni Ari Josias, apoko ni Manases, pinagpatinggana daytoy nakarimrimon nga aramid idiay Tofet babaen ti panangmulitna iti disso, a tinulawanna dayta, iti kasta pinagbalinna a di maitutop iti panagdaydayaw, mabalin a babaen ti panagiwarana kadagiti tulang wenno basura iti dayta.​—2Ar 23:10.

Ni Jeremias, a nagipadto kadagidi kaaldawan dagiti ari a da Josias, Jehoacaz, Jehoiaquim, Jehoiaquin, ken Zedekias, inyebkasna ti panangukom ni Jehova maipaay iti basbasol ti nasion, a ti maysa kadagiti kangrunaan isu ti makarumen a panangisakripisio iti annakda ken Molec. Nabilin a mangala iti sumagmamano kadagiti lallakay ti ili ken papadi ket iruarna ida iti Ruangan dagiti Ribak (Ruangan dagiti Gabsuon a Dapo), masarakan iti makin-abagatan a daya a nagsulian ti Jerusalem, agturong iti Ginget ti Hinnom iti disso ti Tofet. Impakaammona sadiay ti pammakdaar ni Jehova nga: “Adtoy! adda um-umayen nga al-aldaw . . . inton daytoy a disso saanen a maawagan iti Tofet ken iti ginget ti anak ni Hinnom, no di ket iti ginget ti panangpapatay.” Kalpasanna, binurakna ti damili a gorgorita iti imatangda sa intuloyna nga indeklara ti panangukom ni Jehova: “Iti isu met laeng a wagas burakekto daytoy nga ili ken daytoy a siudad . . . ket idiay Tofet agitabondanto agingga nga awanen ti disso a pagitabonan.” (Jer 19:1, 2, 6, 10, 11) Iti sabali a pannao, agbalinto a nakaro ti pannakagudas dagiti nadangkes, saan a dagiti maparti a sakripisio ken Molec, gapu iti panangukom ti Dios ta saanto payen a maitabon ti sumagmamano a bangkay ken maiwalangda lattan iti ginget. Gapuna a nakarkaro nga amang daytoy ngem iti panangrugit nga inaramid sadiay ni Josias.

Ti naimpadtuan a sasao ni Jeremias saanna a kayat a sawen a nagtultuloy ti kasta a panagisakripisio ken Molec agingga idi tiempo ni Jeremias, no di ket kayatna a sawen a dusaen ni Jehova ti nasion gapu iti ar-aramidda, iti naglabas kasta met iti agdama, ken gapu iti awanan basol a dara nga imbukbokda, nangnangruna dagiti naisakripisio a tattao bayat ti panagturay ni Manases. Ti mammadto, iti sabali pay a pammakdaar, imbagana iti nasion a madusada gapu iti inaramid ni Manases. (Jer 15:4; idiligyo ti 2Ar 23:26; Jer 32:30-35.) Kasta met, ti impakaammo ni Jeremias iti Jer kapitulo 19, bersikulo 3, ket pumadpada iti sasao iti 2 Ar-ari 21:12. Nupay kasta, idi kaaldawan ni Jeremias, talaga a nagtultuloy nga inannurot dagiti umili ti panagdaydayaw kadagiti idolo, a mangpaneknek nga awan man laeng ti sangkabassit a panagbabawida iti nakaro a basbasol a nakiramananda bayat ti panagturay ni Manases. Iti Jeremias 2:23, mabalin a ti Hinnom ti tuktukoyen ni Jeremias iti panangipabigbigna iti basol ti Juda mainaig iti panagdaydayawda kadagiti idolo.

Dagiti ruangan iti pader ti Jerusalem nga adda iti Ginget ti Hinnom ket nalabit isu ti Makinsuli a Ruangan iti makin-amianan a laud a nagsulian ti siudad, ti Ruangan ti Ginget iti makin-abagatan a laud a nagsulianna, ken ti Ruangan dagiti Ribak iti asideg ti disso a tumiponan ti Ginget ti Hinnom kadagiti ginget ti Tyropoeon ken Kidron. (2Ar 14:13; Ne 2:13; 12:31; Jer 19:2) Iti nagbaetan ti Makinsuli a Ruangan ken ti Ruangan ti Ginget, dagiti sikigan ti Ginget ti Hinnom ket nakarangrangkis gapuna a saan a praktikal ti kaadda ti sabsabali pay a ruangan iti daytoy a paset ti pader ti Jerusalem. Nagibangon ni Ari Ozias kadagiti torre iti sibay ti Makinsuli a Ruangan ken ti Ruangan ti Ginget, yantangay dagitoy ti nakapkapuy-depensana a disso iti daytoy a paset ti ginget.​—2Cr 26:9.

Ditoy a ginget iti abagatan ti Jerusalem ti nagsawaran ni Nehemias iti rabii, a sinukimatna ti pader ti siudad nga agpadaya manipud Ruangan ti Ginget nga agturong iti Ruangan dagiti Gabsuon a Dapo, sa simmang-at iti Kidron iti maysa a distansia ken nagsubli a simrek manen iti siudad babaen ti Ruangan ti Ginget. (Ne 2:13-15) Idi tiempo ni Nehemias, agparang a ti Ginget ti Hinnom ti nagpaay kas makin-amianan a pagpatinggaan dagiti purok ti annak ni Juda (malaksid kadagidiay agnanaed idiay Jerusalem).​—Ne 11:25, 30.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, natukoy ti Ginget ti Hinnom babaen ti katupag a Griego a termino a Geʹen·na.​—Mt 5:22; Mr 9:47; kitaenyo ti GEHENNA.