Kasano Pay ti Kabayagna Para Kadagiti Nadangkes?
“Apay [Jehova] . . . a kitaem ida nga agaramid a sililiput, ken agtalnaka no ti nadangkes alun-onenna ti tao a nalinlinteg ngem isu?”—HABACUC 1:13.
1. Kaanonto a naan-anay a mapno ti daga iti pannakaammo iti dayag ni Jehova?
DADAELENTO aya ti Dios dagiti nadangkes? No wen, kasano pay kabayag ti panaguraytayo? Dagita ti isalsaludsod dagiti tattao iti intero a daga. Sadino ti pakasarakantayo kadagiti sungbat? Masarakantay dagita iti impaltiing ti Dios a naimpadtuan a sasao maipapan iti tiempo nga intudingna. Ipasiguradoda kadatayo a dandanin ti panangukom ni Jehova kadagiti amin a nadangkes. Iti daytanto laeng a tiempo a ti daga ‘mapno iti pannakaammo iti dayag ni Jehova, a kas dagiti dandanum abbonganda ti taaw.’ Dayta ti naimpadtuan a kari a masarakan iti Sagrado a Sao ti Dios iti Habacuc 2:14.
2. Ania a tallo a nadibinuan a panangukom ti linaon ti libro ni Habacuc?
2 Ti libro ni Habacuc a naisurat idi agarup 628 K.K.P. ket naglaon iti serye ti tallo a panangukom ni Jehova a Dios. Dua kadagita a panangukom ti naibanagen. Ti umuna isu ti panangukom ni Jehova iti nasubeg a nasion ti nagkauna a Juda. Ti ngay maikadua? Ti panangukom ti Dios iti manangirurumen a Babilonia. Sigurado ngarud a makapagtalektayo a naan-anay a maibanagto ti maikatlo kadagitoy nadibinuan a panangukom. Kinapudnona, manamnamatayo nga asideg unayen ti pannakatungpal dayta. Maigapu kadagiti nalinteg kadagitoy maudi nga al-aldaw, dadaelento ti Dios amin a nadangkes a tattao. Mapapatayto ti kaudian kadakuada iti umad-adanin a “gubat ti naindaklan nga aldaw ti Dios a Mannakabalin-amin.”—Apocalipsis 16:14, 16.
3. Ania ti sigurado a mapasamak kadagiti nadangkes iti tiempotayo?
3 Umasideg nga umasideg ti gubat ti naindaklan nga aldaw ti Dios. Ken sigurado ti panangukom ni Jehova kadagiti nadangkes iti kaaldawantayo a kas iti daydi panangukomna iti Juda ken Babilonia. Ngem ita a mismo, apay a ditay sirmataen nga addatayo idiay Juda idi kaaldawan ni Habacuc? Ania ti mapaspasamak iti dayta a daga?
Nariribuk a Daga
4. Ania a makapakigtot a damag ti nakagteng ken Habacuc?
4 Sirmataenyo ti propeta ni Jehova a ni Habacuc a nakatugaw iti daplat a bubongan ti balayna bayat nga agparpariir iti sardam. Adda instrumento ti musika iti sibayna. (Habacuc 1:1; 3:19, sasao iti ngudo ti kapitulo) Ngem adda makapakigtot a damag a nakagteng ken Habacuc. Pinapatay ni Joakim nga ari ti Juda ni Urias ket pinaipurruakna ti bangkay ti propeta iti tanem dagiti nanumo a tattao. (Jeremias 26:23) Pudno, saan a tinaginayon ni Urias ti panagtalekna ken Jehova, ket gapu iti butengna napan nagkamang idiay Egipto. Ngem ammo ni Habacuc a saan a ti tarigagay a mangalangon iti dayaw ni Jehova ti nakatignayan ni Joakim a mangranggas. Nabatad daytoy iti naan-anay a panangsupring ti ari iti linteg ti Dios ken ti gurana ken ni propeta Jeremias ken iti dadduma pay nga agserserbi ken Jehova.
5. Ania ti naespirituan a kasasaad ti Juda, ket ania ti reaksion ni Habacuc iti dayta?
5 Makitkita ni Habacuc ti asuk ti insienso kadagiti bubongan dagiti pagtaengan nga adda iti asideg. Saan a panagdayaw ken Jehova ti panagpuor dagiti umili iti daytoy nga insienso. Makipaspasetda kadagiti aramid ti palso a relihion nga indauluan ti nadangkes nga ari ti Juda a ni Joakim. Anian a nakababain! Makasangit ni Habacuc, ket impakpakaasina: “O Jehova, kasano ti kaunday ti panagasugko, ket dinakto ipangag? Agasugak kenka a maipapan iti ranggas, ket dika mangispal. Apay aya nga iparangmo kaniak ti kinadakes, ken ipakitaannak iti kinasungit? Ta ti pannakarba ken ti pannakaranggas adda iti sanguanan; ket adda ringgor, ket bumangon ti susik. Gapuna a ti linteg napakapuy, ket ti kinahustisia saanen a magna; ta ti nadangkes alikubkobenna ti nalinteg; gapuna a ti kinahustisia rumsua a maballikug.”—Habacuc 1:2-4.
6. Ania ti napasamak iti linteg ken kinahustisia sadi Juda?
6 Wen, agraraira ti panagsamsam ken kinaranggas. Iti sadinoman a pangiturongan ni Habacuc kadagiti matana, adda riribuk, panagririri, ringgor. ‘Napakapuy ti linteg,’ awanen bilegna. Ti ngay hustisia? “Saanen a magna” a sibaballigi! Awan a pulos ti maaramidna. Imbes ketdi, “ti nadangkes alikubkobenna ti nalinteg,” a killuenna ti linteg a nairanta a mangsalaknib iti inosente. Wen, “ti kinahustisia rumsua a maballikug.” Anian a nakalkaldaang a kasasaad!
7. Ania ti determinado nga aramiden ni Habacuc?
7 Nagsarimadeng ni Habacuc ket inutobna ti situasion. Tumulok ngata lattan? Saan! Kalpasan ti panangusigna iti amin a pannakaidadanes dagiti matalek nga adipen ti Dios, daytoy nasungdo a lalaki pinabarona ti determinasionna nga agtalinaed a natibker, di maisin a propeta ni Jehova. Intultuloy ni Habacuc nga ipakaammo ti mensahe ti Dios—uray pakatayanna.
Ibanag ni Jehova iti Di Nakappapati nga “Aramid”
8, 9. Ania a di nakappapati nga “aramid” ti ibanag ni Jehova?
8 Iti sirmata, nakita ni Habacuc dagiti ulbod a relihionista, a mangibabain iti Dios. Imdenganyo ti imbaga ni Jehova kadakuada: “Kitaenyo iti tengnga dagiti nasnasion, ket kumitakayo, ket masdaawkayo unay.” Nalabit pampanunoten ni Habacuc no apay a kastoy ti pannakisarita ti Dios kadagidiay a nadangkes. Kalpasanna, nangngegna ti imbaga ni Jehova kadakuada: “Masdaawkayo unay; ta agaramidak iti maysa nga aramid kadagiti al-aldawyo, a dikayto patien nupay maisao kadakayo.” (Habacuc 1:5) Kinapudnona, ni Jehova a mismo ti mangibanag iti daytoy nga aramid a dida patien. Ngem ania dayta?
9 Inimdengan a naimbag ni Habacuc ti dadduma pay a sasao ti Dios, a nailanad iti Habacuc 1:6-11. Daytoy ti mensahe ni Jehova—ket awan didiosen wenno awan biagna nga idolo a makalapped iti pannakatungpalna: “Adtoy, a patakderek dagiti Caldeos, daydiay nakas-ang ken nasiglat a nasion, a magna iti pagakabaan ti daga, a mangtagikua kadagiti disso a pagnaedan a saanda a kukua. Nakaam-ames ken nakakigkigtotda, ti panangukomda ken kinataknengda agtaud kadakuada met laeng. Dagiti met kabayoda nasigsiglatda ngem kadagiti leopardo, ket narangranggasda ngem kadagiti lobo iti rumabii; ket dagiti lallakida nga agkabayo agtarusda a sitatangsit: wen, dagiti lallakida nga agkabayo aggapuda iti adayo; tumayabda a kas la agila nga agdaras a manglamut. Isuda umayda amin a maipaay iti pannakaranggas; ti turong dagiti rupada isu ti masanguanan; ket ummongenda dagiti kinayawan a kas la darat. Wen, isu manguy-uyaw kadagiti ar-ari, ket dagiti piprinsipe isuda ti rabrabak kenkuana; ket pagkatawaanna ti tunggal sarikedked; ta gabsuonenna ti tapok, ket isu alaenna. Iti kasta lumabas a kas angin, ket lumasatto, ket mapabasolto, daydiay a ti kinamaingelna isu ti diosna.”
10. Siasino dagiti tignayen ni Jehova?
10 Anian a naimpadtuan a pakdaar a naggapu iti Kangatuan! Tignayen ni Jehova dagiti Caldeo, ti narungsot a nasion ti Babilonia. Iti panagmartsana kadagiti “pagakabaan ti daga,” sakupennanto ti nakaad-adu a pagnaedan. Anian a nakabutbuteng! Ti bunggoy dagiti Caldeo ket ‘nakaam-ames ken nakakigkigtot,’ nakabutbuteng ken nakaal-alingget. Agaramid kadagiti bukodna a nakaing-inget a linteg. ‘Ti panangukomna agtaud kenkuana met laeng.’
11. Kasanoyo nga iladawan ti iraraut dagiti buyot ti Babilonia iti Juda?
11 Naparpartak dagiti kabalio ti Babilonia ngem kadagiti nasiglat a leopardo. Narungrungsot dagiti kabalierona ngem dagiti mabisin a lobo nga agdakdakiwas iti rabii. Yantangay magagaranda a mapan, “dagiti lallakida nga agkabayo agtarusda a sitatangsit.” Manipud iti adayo a Babilonia agturongda idiay Juda. Kas iti panagtayab ti maysa nga agila a napartak a mangsippayot iti naimas a kanenna, dandanin seppegen dagiti Caldeo ti biktimada. Ngem apagbiit laeng aya daytoy nga iraraut, kas iti iraraut ti sumagmamano laeng a soldado? Saan! “Isuda umayda amin a maipaay iti pannakaranggas,” a kas nakadakdakkel a buyot a rumaut tapno mangyeg iti nakaro a panangdadael. Buyogen ti napalalo a gagar kadagiti rupada, agsakayda nga agpalaud a mapan idiay Juda ken Jerusalem, a kas kapartak ti kasaor ti ilalabasda. Nagadu a balud ti ipanaw ti buyot ti Babilonia tangay “ummongenda dagiti kinayawan a kas la darat.”
12. Ania ti kababalin dagiti taga Babilonia, ket ania ti ‘basol’ daytoy nabileg a kabusor?
12 Ti buyot dagiti Caldeo uyawenda dagiti ar-ari ken umsienda dagiti nangato nga opisial, nga amin dagitoy ket di makabael a mangpasardeng iti napinget nga idadarupda. ‘Katawaanna ti tunggal sarikedked,’ tangay marba amin dagita no ‘gabsuonan dagiti taga Babilonia iti tapok’ babaen ti panangbuntonda iti daga tapno marautda dayta. Iti tiempo nga intuding ni Jehova, “lumabas a kas angin” ti nakaam-amak a kabusor. Iti panangrautna iti Juda ken Jerusalem, ‘makabasolto’ gapu iti panangranggasna iti ili ti Dios. Kalpasan ti kasla alipugpog a panagballigi, kastoy ti ipagpannakkelto ti komandante dagiti Caldeo: ‘Daytoy a pannakabalin ket maigapu iti diostayo.’ Ngem anian a nagbassit ti ammona!
Natalged a Pakaibatayan ti Namnama
13. Apay a napnuan namnama ken panagtalek ni Habacuc?
13 Yantangay immuneg ti pannakatarus ni Habacuc iti panggep ni Jehova, timmarubo ti namnama iti pusona. Buyogen ti naan-anay a panagtalek, indayawna ni Jehova. Kas nadakamat iti Habacuc 1:12, kuna ti propeta: “Saan a sika aya, O Jehova, a Diosko, ti Santok nanipud idi punganay saankanto a matay.” Wen, ni Jehova ket Dios “manipud . . . kinaagnanayon agingga iti kinaagnanayon.”—Salmo 90:1, 2.
14. Ania ti inaramid dagiti apostata iti Juda?
14 Bayat a pampanunotenna ti sirmata nga inted ti Dios kenkuana ken maragragsakan iti pannakaawat nga impaay dayta, intuloy a kinuna ti propeta: “O Jehova, isu inkeddengmo a maipaay iti panangukom; ket sika, O Bato, isu binangonmo nga agpaay iti panangpalinteg.” Siiinget nga inukom ti Dios dagiti apostata ti Juda, ket umawatdanto iti pannubngar ken nakaro a pannusa nga aggapu ken Jehova. Isu koma ti rumbeng a binigbigda a kas Batoda, ti kakaisuna a pudno a sarikedked, pagkamangan, ken Gubuayan ti pannakaisalakan. (Salmo 62:7; 94:22; 95:1) Ngem dagiti apostata a panguluen ti Juda saanda nga umadani iti Dios, ket itultuloyda nga irurumen dagiti nasingpet nga agdaydayaw ken Jehova.
15. Iti ania nga anag a ni Jehova ‘nadalus unay dagiti matana a saan a maay-ayo iti dakes’?
15 Maladingitan unay ti propeta ni Jehova gapu iti daytoy a situasion. Gapuna, kunana: “Sika a nadalus unay dagiti matam a saan a maay-ayo iti dakes, dika met buyaen ti pakadadaelan.” (Habacuc 1:13) Wen, ni Jehova ‘nadalus unay dagiti matana a saan a maay-ayo iti dakes,’ kayatna a sawen, dina panuynoyan ti kinadakes.
16. Kasanoyo a gupgopen ti nailanad iti Habacuc 1:13-17?
16 Gapuna, adda sumagmamano a mamagpanunot a salsaludsod iti isip ni Habacuc. Insaludsodna: “Apay a kitaem ida nga agaramid a sililiput, ken agtalnaka no ti nadangkes alun-onenna ti tao a nalinlinteg ngem isu? Ket aramidem dagiti lallaki a kakasda la kadagiti ik-ikan ti baybay, a kakasda kadagiti aguy-uyas, nga awan ti agturay kadakuada? Isu alaenna amin ida iti banniitna, tiliwenna ida iti iketna, ket urnongenna ida iti lasana: gapuna nga isu agragsak ket agragrag-o. Gapuna nga agdaton iti iketna, ken mangpuor iti insienso iti lasana: agsipud ta gapu kadakuada ti apagna nalukmeg, ken ti taraonna nawadwad. Iti kasta agongaongto aya ti iketna, ket dinto agtuken a mangpapatay kadagiti nasnasion iti agnanayon?”—Habacuc 1:13-17.
17. (a) Iti irarautda iti Juda ken Jerusalem, kasano nga itungtungpal dagiti taga Babilonia ti panggep ti Dios? (b) Ania ti ipalgak ni Jehova ken Habacuc?
17 Iti panangraut dagiti taga Babilonia iti Juda ken iti kabeserana a siudad ti Jerusalem, agtignaydanto a maitunos iti tarigagayda. Saanda nga ammo nga isuda ti us-usaren ti Dios a mangibanag iti nalinteg a panangukomna iti di matalek nga ili. Nalaka a makita no apay a di matarusan ni Habacuc ti panangusar ti Dios kadagiti nadangkes a taga Babilonia a mangibanag iti panangukomna. Saan nga agdaydayaw ken Jehova dagidiay a nadamsak a Caldeo. Matmatanda dagiti tattao a kas ‘ik-ikan [laeng] ken aguy-uyas a bambanag’ a mabalinda a tiliwen ken iturayan. Ngem saan nga agbayag ti panagparikut ni Habacuc. Iti mabiit, ipalgak ni Jehova iti mammadtona a madusanto dagiti taga Babilonia gapu iti naagum a panagsamsamda ken gapu iti nadangkok a panagibukbokda iti dara.—Habacuc 2:8.
Nakasagana a Dumngeg iti Kanayonan nga Ibaga ni Jehova
18. Ania ti maadaltayo iti kababalin ni Habacuc, kas maanninaw iti Habacuc 2:1?
18 Nupay kasta, agur-urayen ni Habacuc iti kanayonan pay nga ibaga ni Jehova kenkuana. Determinado ti propeta a nangikuna: “Agtakderakto iti rabaw ti pagbantayak, ken tumugawakto iti rabaw ti torre, ket kumitaakto a mangmatmat iti aniaman nga isaonanto kaniak, ken no ania ti isungbatkonto iti maipapan iti unnoyko.” (Habacuc 2:1) Interesado unay ni Habacuc iti ibaga pay ti Dios babaen kenkuana kas propeta. Gapu ta adda pammatina ken Jehova kas Dios a saan a mangpanuynoy iti kinadakes, masdaaw no apay nga agraraira ti kinadakes, ngem situtulok a mangatur iti panagpampanunotna. Bueno, datayo met ngay? No masdaawtayo no apay a mapalpalubosan dagiti dakes a bambanag, ti panagtalektayo iti kinalinteg ni Jehova a Dios ti rumbeng a tumulong kadatayo nga agtalinaed a natimbeng ken mangnamnama kenkuana.—Salmo 42:5, 11.
19. Kas kaitungpalan ti sao ti Dios ken Habacuc, ania ti napasamak kadagiti nasubeg a Judio?
19 Kas imbagana ken Habacuc, inukom ni Jehova ti nasubeg a nasion dagiti Judio babaen ti panangipalubosna a rauten dagiti taga Babilonia ti Juda. Idi 607 K.K.P., dinadaelda ti Jerusalem ken ti templo, pinapatayda nga agpadpada dagiti nataengan ken ubbing, ket adu ti kinautiboda. (2 Cronicas 36:17-20) Kalpasan ti naunday a pannakaidestieroda idiay Babilonia, nagsubli dagiti natda a matalek a Judio iti dagada ket idi agangay binangonda manen ti templo. Ngem kalpasan dayta, pinaglikudan manen dagiti Judio ni Jehova—nangnangruna idi inlaksidda ni Jesus kas Mesias.
20. Kasano nga inusar ni Pablo ti Habacuc 1:5 maipanggep iti pannakailaksid ni Jesus?
20 Sigun iti Aramid 13:38-41, impakita ni apostol Pablo kadagiti Judio idiay Antioquia no ania ti kaipapanan ti panangilaksid ken Jesus ken ti di panangawat iti datonna a pangsubbot. Idi inadawna ti Habacuc 1:5 manipud iti patarus ti Greek Septuagint, impakdaar ni Pablo: “Siguraduenyo a ti naisao nga adda kadagiti Mammadto saan a mapagteng kadakayo, ‘Kitaenyo, dakayo a mananglais, ket agsiddaawkayo, ket mapukawkayo, agsipud ta agaramidak iti maysa nga aramid kadagiti aldawyo, maysa nga aramid a dikayto pulos patien uray no detalyado nga isalaysay kadakayo ti asinoman.’” Maitunos iti inadaw ni Pablo, napasamak ti maikadua a kaitungpalan ti Habacuc 1:5 idi dinadael ti buyot dagiti Romano ti Jerusalem ken ti templona idi 70 K.P.
21. Kasano ti panangmatmat dagiti Judio idi kaaldawan ni Habacuc iti “aramid” ti Dios a panangipalubosna kadagiti taga Babilonia a mangdadael iti Jerusalem?
21 Kadagiti Judio idi kaaldawan ni Habacuc, dida impagpagarup a mapasamak ti “aramid” ti Dios a panangipalubosna kadagiti taga Babilonia a mangdadael iti Jerusalem gapu ta dayta a siudad ti nakaisaadan idi ti panagdayaw ken Jehova ken ti pinulotanna nga ari. (Salmo 132:11-18) Gapu iti dayta, pulos a saan pay idi a nadadael ti Jerusalem. Di pay pulos napuoran ti templona. Awan pay pulos nakaparmek iti naarian a balay ni David. Di nakappapati nga ipalubos ni Jehova a mapasamak dagita. Ngem baeten ken Habacuc, nangipaay ti Dios iti umdas a pakdaar a mapasamakto dagitoy a nakaam-amak a banag. Ket patalgedan ti historia a napasamak dagita kas naipadto.
Ti Di Nakappapati nga “Aramid” ti Dios iti Kaaldawantayo
22. Ania ti ramanen ti di nakappapati nga “aramid” ni Jehova iti kaaldawantayo?
22 Agaramidto aya ni Jehova iti di nakappapati nga “aramid” iti kaaldawantayo? Sigurado dayta, nupay kasla di nakappapati kadagiti managduadua. Ti di nakappapati nga aramiden ni Jehova iti panawentayo isunto ti pannakadadael ti Kakristianuan. Kas iti nagkauna a Juda, ti Dios ti ibagbagana a pagdaydayawanna ngem napalalo unayen ti kinadakesna. Siguraduen ni Jehova nga iti saanen a mabayag mapukawto ti amin a mainaig iti narelihiosuan a sistema ti Kakristianuan, agraman ti intero a “Babilonia a Dakkel,” ti sangalubongan nga imperio ti palso a relihion.—Apocalipsis 18:1-24.
23. Ania ti sumaruno nga impaaramid ti espiritu ti Dios ken Habacuc?
23 Adu pay ti impaaramid ni Jehova ken Habacuc sakbay ti pannakadadael ti Jerusalem idi 607 K.K.P. Ania pay ti ibaga ti Dios iti propetana? Makangngeg ni Habacuc kadagiti banag a mangtignay kenkuana a mangala iti pagtokarna ket agkanta ken Jehova kadagiti kararag a pagdung-aw. Nupay kasta, umuna pay a tignayen ti espiritu ti Dios ti mammadto tapno iwaragawagna dagiti dramatiko a panangay-ay. Sigurado nga apresiarentayo no maawatantayo ti nauneg a kaipapanan dagita a naimpadtuan a sasao nga agpaay iti tiempo nga intuding ti Dios. Ituloytay ngarud nga imdengan ti padto ni Habacuc.
Malagipyo Kadi?
• Ania ti kasasaad sadi Juda idi kaaldawan ni Habacuc?
• Ania a di nakappapati nga “aramid” ti imbanag ni Jehova idi tiempo ni Habacuc?
• Ania ti nakaibatayan ti namnama ni Habacuc?
• Ania a di nakappapati nga “aramid” ti ibanagto ni Jehova iti kaaldawantayo?
[Ladawan iti panid 9]
Nasdaaw ni Habacuc no apay nga impalubos ti Dios nga agraira ti kinadakes. Dakayo ngay?
[Ladawan iti panid 10]
Impadto ni Habacuc nga aglak-amto ti daga ti Juda iti didigra nga iyeg dagiti taga Babilonia
[Ladawan iti panid 10]
Rebbek ti Jerusalem a nadadael idi 607 K.K.P. a nasarakan dagiti arkeologo