Talaga Kadi a Dagitoyen ti Maudi nga Al-aldaw?

ADDAKAYO iti makinsango a paset ti maysa a bangka bayat a sumsumrekkayo iti maysa a paset ti karayan a narigat a sarakusoken. Nagdadakkel a bato ti masaripatpatan iti labes dagiti dissuor ti burek ken warasiwis. Ikagumaanyo a liklikan dagitoy. Ti tao iti likudanyo ti tumulong koma a mangulin, ngem bassit ti kapadasanna. Ti dakesna, awan mapayo, gapuna diyo ammo no agturong dagitoy napepegges nga agus iti natalinaay a dan-aw wenno iti maysa a dissuor.

Nakaam-amak a buya, saan kadi? Gapuna baliwantayo dayta. Ipapantayo a kaduayo ti maysa nga addaan kapadasan a giya, daydiay kabesadona daytoy a karayan. Sakbayna pay ammona a lumasatkayo iti daytoy napegges nga agus, ammona no sadino ti pagturonganna, ken ammona no kasano a sarakusoken dayta. Saan kadi a nataltalged ti riknayo?

Kinapudnona, addatayo amin iti umasping a kasasaad. Nupay saantayo a basol, addatayo iti daytoy nariribuk a panawen iti pakasaritaan ti tao. Saan nga ammo ti kaaduan a tao no kasano kabayag nga agtalinaed a kastoy dagiti bambanag, no sumayaat pay dagiti kasasaad, wenno no aniat’ kasayaatan nga aramiden tapno makapagbiag kabayatanna. Ngem di rumbeng a mapukawantayo iti namnama wenno maupay. Inikkannatayo ti Namarsua kadatayo iti maysa a giya​—maysa a nangipakpakauna iti daytoy nalidem a panawen iti historia, mangipadto no kasano nga agpatingga, ken mangidatag kadatayo iti giya a kasapulantayo tapno makapagbiag. Dayta a giya ket maysa a libro, ti Biblia. Ti Autorna, ni Jehova a Dios, awaganna ti bagina kas Naindaklan a Mannursuro, ket babaen ken ni Isaias ipatalgedna: “Dagiti lapayagmo makangngegdanto iti maysa a sao iti likudam a kunana, Isu daytoy ti dalan, magnakayo kenkuana; intono agbaw-ingkayo iti makanawan, ken intono agbaw-ingkayo iti makatigid.” (Isaias 30:20, 21) Awatenyo kadi ti kasta a giya? Ngarud usigentayo no talaga met laeng nga impadto ti Biblia ti kasasaad iti kaaldawantayo.

Nangibangon Dagiti Pasurot ni Jesus iti Maysa a Nabagas a Saludsod

Nasdaaw la ketdi dagiti pasurot ni Jesus. Kaibagbaga laeng ni Jesus kadakuada, iti nalawag a sasao, a madadaelto a naan-anay dagiti nadayag a patakder ti templo iti Jerusalem! Makapasiddaaw ti kasta a padto. Di nagbayag kalpasanna, bayat nga agtugtugawda idi iti Bantay dagiti Olibo, uppat kadagiti adalan ti nagsaludsod ken Jesus: “Ibagam kadakami, Kaanonto a mapasamak dagitoy a bambanag, ket anianto ti pagilasinan ti kaaddam ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag?” (Mateo 24:3; Marcos 13:1-4) Nautobda man wenno saan, saan laeng a maymaysa ti kaitungpalan ti sungbat ni Jesus.

Ti pannakadadael ti templo iti Jerusalem ken ti panungpalan ti Judio a sistema ti bambanag saan a maipada iti panawen ti kaadda ni Kristo ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag iti intero a lubong. Nupay kasta, iti atiddog a sungbatna, silalaing nga inlawlawag ni Jesus amin dagitoy a paset ti saludsod. Imbagana kadakuada no anianto ti kasasaad sakbay a madadael ti Jerusalem; imbagana met kadakuada no anianto ti manamnama a kasasaad iti lubong bayat ti kaaddana, inton agturay kas Ari idiay langit ken agtignay a mangipatingga iti intero a sistema ti bambanag ditoy lubong.

Ti Panungpalan ti Jerusalem

Usigenyo nga umuna ti kinuna ni Jesus maipapan iti Jerusalem ken ti templona. Nasurok a tallo a dekada sakbayna, impadtona ti panawen ti nakaro a rigat iti maysa kadagiti kadadakkelan a siudad iti lubong. Imutektekanyo a nangnangruna ti sasaona a nailanad iti Lucas 21:20, 21: “Inton makitayo ti Jerusalem a nalikmut kadagiti nagpakarso a buybuyot, iti kasta ammuenyo a ti pannakalangalangna immasidegen. Ket dagidiay adda idiay Judea rugianda koma ti agkamang kadagiti bambantay, ket dagidiay adda iti tengngana pumanawda koma, ket dagidiay adda kadagiti aw-away saanda koma a sumrek kenkuana.” No malakub ti Jerusalem, mapalawlawan kadagiti nagpakarso a buyot, kasano a basta ‘makapanaw’ “dagidiay adda iti tengngana,” kas imbilin ni Jesus? Nalawag, ipaspasimudaag ni Jesus a maluktan ti maysa a gundaway. Napasamak kadi a kasta?

Idi 66 K.P., inabug dagiti buyot a Romano iti panangidaulo ni Cestius Gallus dagiti rebelde a puersa dagiti Judio nga agsubli idiay Jerusalem ket pinupokda ida iti uneg ti siudad. Nakastrek pay ketdin dagiti Romano iti siudad a mismo ken nakagteng agingga iti bakud ti templo. Ngem kalpasanna impaaramid ni Gallus kadagiti buyotna ti maysa a banag a pudno a makariro. Binilinna ida nga umatras! Sinarunson ken dinarup dagiti nagagaran a Judio a soldado dagiti agliblibas a Romano a kabusorda. Iti kasta, naluktan ti gundaway nga impadto ni Jesus. Impangag dagiti pudno a Kristiano ti pakdaarna ket pinanawanda ti Jerusalem. Nainsiriban daytoy a pangngeddeng, gapu ta kalpasan laeng ti uppat a tawen, nagsubli dagiti buyot a Romano, nga indauluan ni Heneral Tito. Iti daytoy a gundaway imposible ti panaglibas.

Linakub manen dagiti buyot a Romano ti Jerusalem; nangipatakderda iti sarikedked nga addaan natitirad a kaykayo iti aglawlawna. Impadto idi ni Jesus maipapan iti Jerusalem: “Dagiti aldaw umaydanto kenka inton dagiti kabusormo mangbangondanto iti aglikmutmo iti sarikedked nga addaan natitirad a kaykayo ket lakubendakanto ken parigatendakanto iti tunggal sikigan.”a (Lucas 19:43) Di nagbayag, naparmek ti Jerusalem; narbek ti nadayag a templona. Natungpal amin nga imbaga ni Jesus!

Ngem saan laeng a ti pannakadadael ti Jerusalem ti pampanunoten idi ni Jesus. Inimtuod met dagiti apostolna kenkuana ti maipapan iti pagilasinan iti kaaddana. Saanda idi nga ammo, ngem tuktukoyen daytoy ti panawen a pannakaisaadna nga agturay kas Ari idiay langit. Aniat’ impadtona?

Gubat Kadagiti Maudi nga Al-aldaw

No basaenyo ti Mateo kapitulo 24 ken 25, Marcos kapitulo 13, ken Lucas kapitulo 21, makitayo ti nalawag a pammaneknek a ti dakdakamaten idi ni Jesus ket ti panawentayo. Impadtona ti maipapan iti panawen ti gubgubat​—saan la a maipapan “kadagiti gubgubat ken dagiti damdamag ti gubgubat” a kanayon a mangdaddadael iti pakasaritaan ti tao no di ket gubgubat a pakairamanan ti ‘nasion a bumusor iti nasion ken pagarian a bumusor iti pagarian’​—wen, dadakkel nga internasional a panaggugubat.​—Mateo 24:6-8.

Panunotenyo iti apagbiit no kasano a binalbaliwan ti panaggugubat ti siglotayo. Idi a ti gubat kaipapananna laeng ti panagrurupak dagiti buyot a mangibagi iti dua nga agbinnusor a nasion, nga agaramatda kadagiti kampilan wenno agpipinnaltog pay ketdi, pudno a nakabutbuteng daytan. Ngem bimtak ti Dakkel a Gubat idi 1914. Nagsasagadsad dagiti nasion a nakiraman iti gubat​—ti immuna a sangalubongan a gubat. Nadisenio dagiti automatiko nga igam a mangpapatay iti ad-adu pay a tattao ken iti ad-adayo a distansia. Nagparuar kadagiti bala dagiti masinggan buyogen ti nakaal-alingget a kinasamay; nangpuor, nangparigat, nangpukol, ken nangpapatay iti rinibribu a soldado ti mustard gas; awanan-asi nga immasak dagiti tangke kadagiti puesto ti kabusor, nga agkarakanalbuong dagiti dadakkel a paltogda. Naaramat met dagiti eroplano ken submarino​—a mangipakauna laeng iti pagbanagan dagitoy.

Di pulos mailadawan ti nagapuanan ti Gubat Sangalubongan II​—aktual a linab-awanna ti immun-una ngem iti daytoy, a nangpapatay iti minilion a tattao. Dagiti nagdadakkel a barko a nagserbi nga eropuerto, a kasda la kadagiti tumtumpaw a siudad, dinaliasatda dagiti baybay ken nangipatayabda kadagiti eroplano a pakigubat tapno mangpatudo kadagiti bomba a mangpapatay kadagiti kabusor. Tinorpedo ken pinalned dagiti submarino dagiti barko dagiti kabusor. Ket naitinnag dagiti bomba atomika, a nangungaw iti rinibribu a biag iti kada manglig-is a panagbettak! Kas impadto ni Jesus, talaga nga adda “dagiti nakabutbuteng a buya” a mangtanda iti daytoy panawen ti gubat.​—Lucas 21:11.

Naksayan kadi ti gubat sipud idi Gubat Sangalubongan II? Saan. No dadduma literal nga adu a gubat ti napasamak iti laeng makatawen​—uray iti daytoy dekada ti 1990​—a minilmilion a biag ti napapatay. Ken nagbalbaliw dagiti kangrunaan a biktima ti gubat. Saanen a soldado ti kaaduan a matmatay. Ita, kaaduan kadagiti matmatay iti gubat​—kinapudnona, nasurok a 90 porsiento kadakuada​—ket sibilian.

Dadduma Pay a Paset ti Pagilasinan

Ti gubat ket maysa laeng nga aspeto ti pagilasinan a dinakamat ni Jesus. Impakdaarna met nga addanto “dagiti kinakirang ti taraon.” (Mateo 24:7) Ket kasta a talaga ti napasamak, nupay iti kinaagpaysuanna mangpatpataud ti daga iti taraon nga ad-adu ngem iti kasapulan tapno mapakan ti intero a sangatauan, nupay ti siensia iti agrikultura narangrang-ay ngem idi iti pakasaritaan ti tao, nupay adda napartak ken nasayaat a transportasion tapno maitulod dagiti taraon iti sadinoman iti lubong. Iti laksid amin dagita, agarup kakalima iti populasion toy lubong ti mabisbisin iti inaldaw.

Impadto met ni Jesus nga “iti nadumaduma a disso” addanto “dagiti angol.” (Lucas 21:11) Manen, makita iti panawentayo ti karkarna a kasasaad​—nasaysayaat a medikal a pannakaaywan ngem idi, dagiti panagrang-ay ti teknolohia, bakuna a panglapped iti adu a gagangay a sakit; kaskasdi karkarna met ti panagadu ti makapapatay a sakit. Dagus a simmaruno ti Trangkaso Español kalpasan la unay ti Gubat Sangalubongan I ken ad-adu a biag ti pinukawna ngem ti pinatay ti gubat. Makaakar unay daytoy a sakit ta kadagiti siudad kas ti New York, mabalin nga agmulta wenno maibalud dagiti tao gapu laeng iti panagbaen! Ita, minilion ti matmatay kada tawen gapu iti kanser ken sakit ti puso​—talaga nga angol. Ken agtultuloy ti panangpapatay ti AIDS, nga iti kinaagpaysuanna saan a maagasan ti siensia iti medisina.

Nupay sinalaysay ni Jesus ti maudi nga al-aldaw kangrunaanna maipapan iti nasaknap a historikal ken politikal a kasasaad, impamaysa ni apostol Pablo nga ad-adda ti maipapan kadagiti parikut iti kagimongan ken agraraira a kababalin. Iti sumagmamano a paset, insuratna: “Ammuem daytoy, a kadagiti maudi nga al-aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. Ta dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, . . . saan a nasungdo, awanan nainkasigudan a panagayat, saan a sidadaan iti aniaman a tulagan, . . . awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag, mangliliput, natangken ti uloda, natangsit a buyogen ti panagpannakkel, managayat iti ragragsak imbes a managayat koma iti Dios.”​—2 Timoteo 3:1-5.

Pamiliar kadi kadakayo dagita a sasao? Usigenyo ti maysa laeng a kita ti panagrakaya ti kagimongan iti lubong ita​—ti pannakasinasina ti pamilia. Ti nakaad-adu a nawarawara a pagtaengan, makabkabil nga assawa, maab-abuso nga ubbing, ken mamalmaltrato a lallakay ken babbaketen a nagannak​—pudno nga ipakpakita dagitoy a dagiti tattao “awanan[da iti] nainkasigudan a panagayat,” “narungsot,” ken “mangliliput” pay ketdi, “awanan panagayat iti kinaimbag”! Wen, makitkitatayo dagitoy a kababalin a nasaknap ita.

Ti Kadi Kaputotantayo ti Naipadto?

Ngem mabalin nga isaludsodyo, ‘Saan kadi a dagitoy a kasasaad ti kanayon a mangparparigat iti sangatauan? Kasanotayo nga ammo a ti moderno a kaputotantayo ti natukoy kadagitoy nagkauna a padto?’ Usigentayo ti tallo a benneg ti ebidensia a mangpaneknek a ti panawentayo ti tuktukoyen idi ni Jesus.

Umuna, nupay adda sangkapaset laeng, immun-una a kaitungpalanna iti pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona, di pagduaduaan a tuktukoyen idi ti sasao ni Jesus ti masanguanan kalpasan daydi a panawen. Agarup 30 a tawen kalpasan ti didigra a nangdadael iti Jerusalem, impaayan ni Jesus ti lakayen a ni apostol Juan iti sirmata a mangipakpakita a dagiti naipadto a kasasaad​—gubat, bisin, angol, ken ti bungana nga ipapatay​—dumtengda iti intero a lubong iti masanguanan. Wen, mapasamak dagitoy a rigat, saan laeng nga iti maysa a lugar, no di ket ti intero a “daga.”​—Apocalipsis 6:2-8.

Maikadua, iti daytoy a siglo nalabit maikunatayo a naan-anay a matungpal ti dadduma a paset ti pagilasinan ni Jesus. Kas pagarigan, adda kadi aniaman a posibilidad a dagiti gubat nakarkaro nga adayo ngem kadagiti napasamak sipud idi 1914? No adda Gubat Sangalubongan III, nga usaren amin a nuklear a pannakabalin ita dagiti igamda, ti resulta ket mabalin a maysa a napuoran ken langalang a daga​—ken sangatauan a naungaw a kas iti billit a dodo. Kasta met, impadto ti Apocalipsis 11:18 a kadagitoy nga al-aldaw dagiti nasion ‘agpungtotda,’ ‘dadaelen [ti sangatauan] ti daga.’ Iti umuna a gundaway iti historia, agpegpeggad ita a saanton a mapagnaedan daytoy a planeta gapu iti polusion ken pannakadadael ti aglawlaw! Gapuna daytoy a paset ket matungtungpal metten wenno asidegen iti tampokna. Agtultuloy kadi lattan a kumaro dagiti gubat ken ti polusion agingga a madadael ti tao ti bagina ken daytoy a planeta? Saan; agsipud ta inkeddeng ti mismo a Biblia a ti daga agtalinaed nga agnanayon, a pagnaedan dagiti nalinteg-panagpuspusona a tattao.​—Salmo 37:29; Mateo 5:5.

Maikatlo, ti pagilasinan ti maudi nga al-aldaw ad-adda a nakappapati no awaten iti pakabuklan. Kas pakagupgopan, no usigentayo dagiti kasasaad a dinakamat ni Jesus iti tallo nga Ebanghelio, kadagiti surat ni Pablo, ken iti Apocalipsis, adu ti paset daytoy a pagilasinan. Mabalin a makirinnason ti maysa a tao maipapan iti tunggal maysa kadagitoy, nga ikalinteganna nga adda met napasamak idin nga umasping a parikut iti sabsabali a panawen, ngem no usigentayo amin dagitoy a sangsangkamaysa, nalawag nga itudtudo dagitoy ti maysa laeng a panawen​—ti panawentayo.

Ngem, ania ti kaipapanan amin daytoy? Nga iladladawan laeng ti Biblia ti panawentayo kas nagdakes, awanan-namnama a panawen? Saan!

Naimbag a Damag

Ti maysa kadagiti naisangsangayan a paset ti pagilasinan iti maudi nga al-aldaw ket nailanad iti Mateo 24:14: “Daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti isuamin a mapagnaedan a daga a maipaay a pangsaksi kadagiti isuamin a nasnasion; ket iti kasta umayton ti panungpalan.” Iti daytoy a siglo, itungtungpal dagiti Saksi ni Jehova ti maysa a naisangsangayan a trabaho iti pakasaritaan ti tao. Inawatda ti mensahe ti Biblia maipapan iti Pagarian ni Jehova a Dios​—no ania dayta, kasano nga agturay, ken no ania ti aramidenna​—ket irakrakurakda dayta a mensahe iti intero a daga. Mangipabpablaakda iti literatura maipapan iti daytoy a tema iti nasurok a 300 a pagsasao ken idandanonda kadagiti tao iti pagtaenganda wenno kadagiti lansangan wenno iti lugar ti negosioda iti agarup amin a pagilian ditoy daga.

Iti panangaramidda iti daytoy, tungtungpalenda daytoy a padto. Ngem mangisaksaknapda met iti namnama. Imutektekanyo ta inawagan daytoy ni Jesus a “naimbag a damag,” saan a dakes a damag. Kasano a kasta iti daytoy nalidem a panawen? Gapu ta ti kangrunaan a mensahe ti Biblia ket saan a maipapan iti no kasanot’ kadakes dagiti bambanag iti panungpalan daytoy daan a lubong. Ti kangrunaan a mensahena ket maipanggep iti Pagarian ti Dios, ken ikarkari dayta a Pagarian ti maysa a banag a nagpateg iti puso ti tunggal tao a managayat iti talna​—pannakaisalakan.

Ania kadi a talaga dayta a pannakaisalakan, ken kasano a magun-odyo dayta? Pangngaasiyo ta usigenyo dagiti sumaganad nga artikulo maipapan iti daytoy a tema.

[Footnote]

[Blurb iti panid 5]

Sapsapulen dagiti tao ti sungbat dagiti makariribuk a saludsod kas iti, Apay a nagdakes dagiti bambanag? Sadinot’ pagturongan ti sangatauan?

[Blurb iti panid 6]

Ita, nasurok a 90 porsiento kadagiti matmatay iti gubat ket sibilian

[Ladawan iti panid 7]

Natungpal ti amin a detalye ti padto ni Jesus maipapan iti pannakadadael ti Jerusalem