SAPATA

Sasao a pammasingked a pudno ti naisawang, kasta met a mangpatalged a ti maysa a tao aramidennanto wenno saannanto nga aramiden ti maysa a banag; masansan a ramanenna ti dawat iti maysa a natantan-ok, nangruna iti Dios.

Iti Hebreo a Kasuratan, dua a sao ti naaramat a mangipamatmat iti maawatantayo kas sapata. Ti shevu·ʽahʹ kaipapananna ti “maysa a sapata wenno maysa a sinapataan a sasao.” (Ge 24:8; Le 5:4) Ti nainaig a Hebreo a berbo a sha·vaʽʹ, kaipapananna ti “agsapata,” wenno mangaramid iti sapata, ket nagtaud iti isu met laeng a ramut a sao a kas ti Hebreo a sao maipaay iti “pito.” Gapuna, ti sao nga “agsapata” sigud a kaipapananna ti “maadda iti sidong ti impluensia ti 7 a banag.” (Theological Dictionary of the New Testament, inurnos ni G. Friedrich; manangipatarus ken editor, G. Bromiley, 1970, Tomo V, p. 459) Da Abraham ken Abimelec nagsapatada iti rabaw ti pito a kabaian a kordero idi nangaramidda iti tulag iti bubon ti Beer-seba, kayatna a sawen “Bubon ti Sapata; wenno, Bubon ti Pito.” (Ge 21:27-32; kitaenyo met ti Ge 26:28-33.) Ti shevu·ʽahʹ adda pakainaiganna iti maysa a sinapataan a sasao iti biang ti maysa a tao nga aramidennanto wenno saannanto nga aramiden ti maysa a banag. Ti sao a mismo saanna a kayat a sawen a ti maysa a lunod mapagteng iti daydiay agsapsapata no saanna a matungpal ti sapatana. Daytoy ti sao a naaramat maipaay iti sapata wenno sinapataan a sasao ken Abraham nga insawang ni Jehova, a saan a pulos mapaay a mangtungpal iti saona ken awan lunod a maipagteng kenkuana.​—Ge 26:3.

Ti sabali pay a Hebreo a sao a naaramat ket ʼa·lahʹ, kaipapananna ti “sapata, panangilunod.” (Ge 24:41, Rbi8 ftn) Mabalin a maipatarus met a “sapata ti pagrebbengan.” (Ge 26:28) Ti Hebreo ken Aramaiko a leksikon da Koehler ken Baumgartner (p. 49) depinarenna ti termino kas “lunod (pangta ti didigra no kas pagarigan makaaramid iti dakes), a maipagteng iti maysa a tao babaen kenkuana a mismo wenno babaen iti sabsabali.” Kadagidi nagkauna a tiempo dagiti Hebreo, naibilang a kadagsenan a banag ti mangaramid iti sapata. Masapul idi a tungpalen ti sapata, uray pakadangranan ti nagsapata. (Sal 15:4; Mt 5:33) Ti maysa a tao makabasol iti sanguanan ni Jehova no siaaleng-aleng a nangisao iti maysa a sinapataan a sasao. (Le 5:4) Ti panangsalungasing iti sapata mangyeg kadagiti kakaruan a dusa manipud iti Dios. Kadagiti nagkauna a nasion ken nangnangruna kadagiti Hebreo, ti sapata ket iti anagna maysa a narelihiosuan a tignay, ramanenna ti Dios. Ti panangaramat dagiti Hebreo iti termino nga ʼa·lahʹ ipasimudaagna a ti Dios ket maysa a dasig iti sapata, ken mangipaduyakyak a sisasagana a mangipaay iti aniaman a panangukom a mabalin a pakaay-aywanna nga ipalak-am no kas pagarigan agbalin a di nasungdo ti nagsapata. Daytoy a termino saan a pulos inaramat ti Dios mainaig kadagiti bukodna a sapata.

Dagiti katupag a Griego a termino ket horʹkos (sapata) ken o·mnyʹo (agsapata), nga agpada nga agparang iti Santiago 5:12. Ti berbo a hor·kiʹzo kaipapananna ti “pagsapataen” wenno “sipapasnek a bilinen.” (Mr 5:7; Ara 19:13) Ti dadduma pay a termino a nainaig iti horʹkos kaipapananda ti “sinapataan a kari” (Heb 7:20), “isaad iti sidong ti nadaeg a pagrebbengan wenno sapata” (1Te 5:27), “naulbod a managsapata wenno manangrakrak iti sapata” (1Ti 1:10), ken “agsapata a saanna a tungpalen wenno siuulbod a mangaramid iti sapata” (Mt 5:33). Ti Griego a sao nga a·na·the·ma·tiʹzo ket naipatarus a ‘sapataan ti maysa a lunod’ iti Aramid 23:12, 14, ken Ara 23:21.

Sasao a Naaramat iti Panagaramid Kadagiti Sapata. Ti maysa a sapata masansan a naaramid babaen ti panagsapata babaen iti Dios wenno iti nagan ti Dios. (Ge 14:22; 31:53; De 6:13; Uk 21:7; Jer 12:16) Nagsapata ni Jehova babaen kenkuana met laeng, wenno babaen iti bukodna a biag. (Ge 22:16; Eze 17:16; Sof 2:9) Dagiti pormal ti kitada nga ebkas ket masansan nga inaramat ti tattao, kas iti, “Kasta koma ti aramiden kaniak [wenno, kenka] ni Jehova ken inayonna iti dayta no . . . ” saanko (wenno saanmo) a maaramid ti kas iti naisapata. (Ru 1:17; 1Sm 3:17; 2Sm 19:13) Ti panangpatalged mapagbalin a nabilbileg babaen ti panangisawang ti indibidual iti mismo a naganna.​—1Sm 20:13; 25:22; 2Sm 3:9.

Dagiti pagano nagaramidda kadagiti umasping a pakaasi iti ulbod a didiosda. Ni Jezebel a managdaydayaw ni Baal nagpakaasi, saan a ken Jehova, no di ket iti “didios” (ʼelo·himʹ, buyogen ti berbo a pangadu ti pormana), kas iti inaramid ni Ben-hadad II, ari ti Siria. (1Ar 19:2; 20:10) Iti kinapudnona, agsipud ta sapasap ti kinaraira ti kakasta a sasao, ti idolatria nairepresentar iti Biblia kas ‘panagsapata babaen iti maysa nga ulbod a Dios,’ wenno babaen iti “saan a Dios.”​—Jos 23:7; Jer 5:7; 12:16; Am 8:14.

Iti sumagmamano ken serioso unay a kaskaso, wenno no ti nadaeg a deklarasion ket nabuyogan iti napalaus nga emosional a rikna, espesipiko a naibinsabinsa dagiti lunod wenno pannusa a naibuyog iti saan a panangtungpal iti insapata. (Nu 5:19-23; Sal 7:4, 5; 137:5, 6) Ni Job, iti panangirupirna iti kinapalungdona, inut-utobna ti kabibiagna ket indeklarana nga isu situtulok nga agpasar kadagiti kakaruan a pannusa no matakuatan a sinalungasingna dagiti linteg ni Jehova iti kinasungdo, kinalinteg, kinahustisia, ken moralidad.​—Job 31.

Iti pannakausig maigapu iti panagimon ti maysa nga asawa a lalaki, ti babai insapatana ti maysa a sapata maipapan iti kinaawan basolna babaen ti panangisungbatna iti “Amen! Amen!” iti panangibasa ti padi iti sapata ken iti lunod.​—Nu 5:21, 22.

Ti gistay katupag ti sapata ket masansan a nayebkas babaen ti panangpatalged saan laeng a babaen iti nagan ni Jehova no di ket, kas kanayonanna, babaen iti biag ti ari wenno ti maysa a nakatantan-ok. (1Sm 25:26; 2Sm 15:21; 2Ar 2:2) Ti sasao a “kas sibibiag ni Jehova” ti kadawyan a pammatalged a mangnayon iti kinadagsen ti panangpasingked ti maysa iti pangngeddeng wenno iti kinapudno ti sasao. (Uk 8:19; 1Sm 14:39, 45; 19:6; 20:3, 21; 25:26, 34) Ti panagsapata babaen iti biag ti tao a kasasao, kas iti sasao ni Anna a naiturong ken Eli (1Sm 1:26) ken iti sasao ni Urias a naiturong ken Ari David (2Sm 11:11; kasta met ti 1Sm 17:55) ket maysa a nalaglag-an nga ebkas a mabalin a saan a nairanta a maibilang kas sapata ngem mangipamatmat iti serioso unay a panggep ken naipaay kas pammasiguro iti agdengdengngeg.

Dagiti Porma Wenno Tignay a Naaramat. Agparang a ti panangitag-ay iti makannawan nga ima a maiturong iti langit ket masansan unay a tignay a naaramat iti panagsapata. Ni Jehova a mismo nadakamat kas mangisawsawang iti sapata iti kastoy a wagas, iti simboliko a pamay-an. (Ge 14:22; Ex 6:8; De 32:40; Isa 62:8; Eze 20:5) Ti anghel iti maysa kadagiti sirmata ni Daniel intag-ayna ti dua nga imana a naiturong iti langlangit idi nangyebkas iti maysa a sapata. (Da 12:7) Maipapan kadagiti ulbod a managsapata, naikuna a ti “makannawan nga imada ket makannawan nga ima ti kinaulbod.”​—Sal 144:8.

Daydiay agkidkiddaw iti sapata manipud iti sabali mabalin a dawatenna kenkuana nga ikabilna ti imana iti baba ti luppona wenno padingpadingna. Idi imbaon ni Abraham ti mayordomona tapno iyalaanna ni Isaac iti asawa, kinunana iti mayordomo: “Ikabilmo ta imam, pangngaasim, iti baba ti luppok,” a kalpasan nga inaramidna ti kasta, nagsapata ti mayordomo a mangala iti babai manipud kadagiti kabagian ni Abraham. (Ge 24:2-4, 9) Iti isu met laeng a pamay-an, nangalikagum ni Jacob iti sapata manipud ken Jose a saanna nga itabon idiay Egipto. (Ge 47:29-31) Maipapan iti kaipapanan daytoy a kaugalian, kitaenyo ti POSTURA KEN TIGTIGNAY.

Masansan a ti sapata ket nainaig iti panangaramid iti tulag. Ti gagangay a sasao iti kakasta a kaso ket: “Ti Dios maysa a saksi iti nagbaetanta.” (Ge 31:44, 50, 53) Ti kasta a sasao nayebkas met tapno mangpatibker iti pannakaisawang ti pudno a pasamak wenno kinapudno. Awagan ni Moises ti langlangit ken ti daga kas saksi idi ibinsabinsana ti relasion ti Israel iti tulagda ken Jehova, tulag a pinatalgedan ti sapata. (De 4:26) Masansan a ti maysa a tao wenno tattao, naisurat a dokumento, adigi, wenno altar ti nagtakder kas saksi ken mangipalagip iti maysa a sapata wenno maysa a tulag.​—Ge 31:45-52; De 31:26; Jos 22:26-28; 24:22, 24-27; kitaenyo ti TULAG.

Iti Sidong ti Linteg. Ti paspasamak wenno gundaway a kadagita nakalikaguman dagiti panagsapata ti sumagmamano a tattao iti sidong ti Mosaiko a Linteg ket: iti maysa nga asawa a babai a maus-usig gapu iti imon (Nu 5:21, 22), iti nakaitalkan ti sanikua no mapukpukaw ti naipaaywan kenkuana (Ex 22:10, 11), iti lallakay ti maysa a siudad mainaig iti kaso ti di marisut a pammapatay (De 21:1-9). Naipalubos dagiti boluntario a sapata ti panangliklik. (Nu 30:3, 4, 10, 11) No dadduma, dagiti adipen ti Dios pagkarien idi ti maysa nga adda iti autoridad, ket imbagada ti kinapudno. Kasta met, saan nga agulbod ti maysa a Kristiano nga adda iti sidong ti sapata no di ket ibagana ti intero a kinapudno a makalikaguman, wenno mabalin nga agkedked a sumungbat no pagpeggaden dayta dagiti nalinteg nga interes ti Dios wenno dagiti padana a Kristiano. Iti kasta a kaso, masapul nga isu sisasagana nga agsagaba kadagiti aniaman a pagbanagan a mabalin nga ibunga ti panagkedkedna a mamaneknek.​—1Ar 22:15-18; Mt 26:63, 64; 27:11-14.

Iti Israel, dagiti kari ket naibilang kas addaan iti bileg ti maysa a sapata, kas sagrado ken tungpalen uray no pukaw ti ibunga dagita iti nagkari. Naikuna a ti Dios agsipsiput tapno kitaenna a maitungpal dagiti kari, ken mangipapaay iti pannusa iti di panangitungpal kadagita. (Nu 30:2; De 23:21-23; Uk 11:30, 31, 35, 36, 39; Ec 5:4-6) Dagiti kari ti assawa a babbai ken di naasawaan nga annak a babbai ket agpannuray iti panangpatalged wenno panangwaswas ti asawa a lalaki wenno ama, ngem ti balo a babbai ken naidiborsio a babbai naisinggalutda kadagiti karida.​—Nu 30:3-15.

Ni Jesu-Kristo, iti Sermonna iti Bantay, inlintegna dagiti Judio iti kaugalianda a natagilag-an, nalulok, ken nadarasudos a panagsapata. Nagbalin a gagangay kadakuada ti agsapata babaen iti langit, babaen iti daga, babaen iti Jerusalem, ken uray pay babaen kadagiti bukodda nga ulo. Ngem yantangay ti langit ket “trono ti Dios,” ti daga ti “pagbatayan dagiti sakana,” a ti Jerusalem ti naarian a siudadna, ket ti ulo (wenno biag) ti maysa nagpannuray iti Dios, ti panagaramid iti kakasta a sapata ket kapadpada dagiti panagsapata iti nagan ti Dios. Saan a tagtagilag-anen dayta. Gapuna kinuna ni Jesus: “Ti koma latta saoyo a Wen kaipapananna ti Wen, ti saoyo a Saan, Saan; ta ti aniaman a surok dagitoy ket nagtaud iti daydiay nadangkes.”​—Mt 5:33-37.

Ditoy saan nga imparit ni Jesu-Kristo ti panangaramid iti amin a kita ti sapata, ta isu a mismo adda iti sidong ti Linteg ni Moises, a nagkasapulan kadagiti sapata iti sidong ti sumagmamano a kasasaad. Iti kinapudnona, idi maus-usig a mismo ni Jesus, isu pinagsapata ti nangato a padi, ngem saanna a sinupiat daytoy, no di ket nangipaay iti sungbat. (Mt 26:63, 64) Imbes ketdi, ipakpakita ni Jesus a ti maysa a tao saan koma a maaddaan iti dua a pagalagadan. Ti panangsalimetmet ti maysa iti saona, apaman a naisawang, rumbeng a mamatmatan kas sagrado nga annongen ken rumbeng a matungpal a kas iti maysa a sapata; ti tao rumbeng a sipapasnek a tungpalenna no ania ti sawenna. Nangted iti kanayonan a pananglawag iti kaipapanan ti sasaona idi imbutaktakna ti panaginsisingpet dagiti eskriba ken Fariseo babaen ti panangikunana kadakuada: “Asikayo pay, bulsek a mangidaldalan, nga agkuna, ‘No ti asinoman agsapata babaen iti templo, awan aniamanna; ngem no ti asinoman agsapata babaen iti balitok ti templo, adda rebbengenna.’ Dakayo a maag ken bulsek! Iti kinapudnona, ania ti dakdakkel, ti balitok wenno ti templo a nangsantipikar iti balitok?” Intuloyna a kunaen: “Ti agsapata babaen iti langit agsapsapata babaen iti trono ti Dios ken babaen kenkuana a situtugaw iti dayta.”​—Mt 23:16-22.

Babaen iti ulbod a panagrasrason ken nasikap nga argumento dagitoy nga eskriba ken Fariseo, kas impatuldo ni Jesus ditoy, inkalinteganda ti bagbagida iti saanda a pannakaitungpal ti sumagmamano a sapata, ngem impakita ni Jesus a ti kasta a panagsapata iti biangda ket di kinamapagtalkan iti sanguanan ti Dios ken aktual a panangumsi iti naganna (ta dagiti Judio ket ili a naidedikar ken Jehova). Sibabatad a kunaen ni Jehova a kagurana ti ulbod a sapata.​—Zac 8:17.

Pasingkedan ni Santiago ti sasao ni Jesus. (San 5:12) Ngem dagitoy a sasao da Jesus ken Santiago maibusor iti kakasta a dinadarasudos a kaugalian ket saan a lapped kadagiti Kristiano nga agsapata no kasapulan tapno maipasigurado iti sabsabali a dagiti panggepna ket serioso wenno ti ibagbagana ket pudno. Bilang pagarigan, kas inyilustrar ni Jesus babaen iti ulidan iti sanguanan ti nangato a padi dagiti Judio, ti maysa a Kristiano saanna a pagkedkedan ti panagsapata iti pangukoman, ta sawenna ti kinapudno uray pay no adda iti sidong ti sapata wenno saan. (Mt 26:63, 64) Uray ti natibker a pangngeddeng ti Kristiano nga agserbi iti Dios ket maysa a sapata wenno panagsapata ken Jehova, iti kasta mangiserrek iti dayta a Kristiano iti sagrado a pannakirelasion. Pinagpada ni Jesus ti panagsapata ken karkari.​—Mt 5:33.

Kasta met, ni apostol Pablo, tapno mapagbalinna a nabileg ti pammaneknekna iti sanguanan dagiti managbasana, nangaramid iti kapadpada ti maysa a sapata iti 2 Corinto 1:23 ken Galacia 1:20. Tukoyenna pay ti maysa a sapata kas kaugalian ken umiso a pamay-an ti panangipatingga iti supiat ken ipamatmatna a ti Dios, “idi pinanggepna nga iparangarang a nawadwadwad pay kadagiti agtawid iti kari ti di pannakabalbaliw ti pammatigmaanna, ti Dios bimmallaet buyogen iti sapata,” a nagsapata babaen iti bagina, yantangay saan a makapagsapata babaen iti asinoman a dakdakkel. Daytoy ket nanginayon iti karina iti maysa a legal a pammatalged ken nangipaay iti mapamindua a pammasiguro babaen iti “dua a di mabalbaliwan a banag a di mabalin a pagulbodan ti Dios,” awan sabali, ti kari a sao ti Dios ken ti sapatana. (Heb 6:13-18) Kanayonanna pay, ipamatmat ni Pablo a ni Kristo napagbalin a Nangato a Padi babaen ti sapata ni Jehova ken naipaay a pammatalged ti nasaysayaat a tulag. (Heb 7:21, 22) Ti Kasuratan mangaramid iti nasurok a 50 a panangtukoy ken Jehova a mismo kas mangar-aramid kadagiti sapata.

Idi rabii a pannakaaresto ni Jesus, namitlo nga inlibak ni apostol Pedro nga am-ammona ni Jesus, nga idi kamaudiananna nagilunod ken nagsapata. Mabasatayo maipapan iti maikatlo a panangilibak: “Idin [ni Pedro] rinugianna nga ilunod ken isapata: ‘Diak am-ammo ti tao [a ni Jesus]!’” (Mt 26:74) Sibubuteng a pinadas ni Pedro a kombinsiren dagidiay adda iti aglawlawna nga agpayso dagiti panangilibakna. Babaen ti panagsapatana maipapan iti dayta, agsapsapata a ti sasaona ket pudno ken mabalin a mapagteng kenkuana ti didigra no saan a pudno dagita.​—Kitaenyo met ti LUNOD.