JESU-KRISTO

Ti nagan ken titulo ti Anak ti Dios nanipud tiempo ti pannakapulotna bayat nga adda ditoy daga.

Ti nagan a Jesus (Gr., I·e·sousʹ) ket katupag ti Hebreo a nagan a Jesua (wenno, iti naan-anay a pormana, Jehosua), a kaipapananna ti “Ni Jehova ket Salakan.” Saan a karkarna ti mismo a nagan, ta adu a tattao ti napanaganan iti kasta iti daydi a tiempo. Gapu itoy, masansan a manginayon ti tattao iti kanayonan a pakabigbigan, a kunaenda, “Jesus a Nazareno.” (Mr 10:47; Ara 2:22) Ti Kristo ket nagtaud iti Griego a Khri·stosʹ, a katupag ti Hebreo a Ma·shiʹach (Mesias), ken kaipapananna ti “Daydiay Napulotan.” Nupay ti sasao a “daydiay napulotan” umiso ti pannakayaplikarna iti sabsabali pay sakbay a dimteng ni Jesus, kas kada Moises, Aaron, ken David (Heb 11:24-26; Le 4:3; 8:12; 2Sm 22:51), ti saad, akem, wenno panagserbi a nakapulotan dagitoy ket pamalatpatan laeng iti natantan-ok a saad, akem, ken panagserbi ni Jesu-Kristo. Ngarud, ni Jesus isu ti naisangsangayan ken naisalsalumina a “Kristo, ti Anak ti sibibiag a Dios.”​—Mt 16:16; kitaenyo ti KRISTO; MESIAS.

Panagbiagna Sakbay a Nagbalin a Tao. Saan a ditoy daga ti immuna a nagbiagan ti persona a naam-ammo kas Jesu-Kristo. Imbagana a mismo ti panagbiagna idiay langit sakbay a nagbalin a tao. (Jn 3:13; 6:38, 62; 8:23, 42, 58) Ibaga ti Juan 1:1, 2 ti nailangitan a nagan daydiay nagbalin a Jesus, a kunkunana: “Idi punganay adda ti Sao [Gr., Loʹgos], ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao maysa a dios [“nadibinuan,” AT; Mo; wenno “nadibinuan a persona,” Böhmer; Stage (agpada nga Aleman)]. Daytoy ket adda idi punganay a kadua ti Dios.” Yantangay agnanayon ni Jehova ken awan nangrugianna (Sal 90:2; Apo 15:3), ti kaadda ti Sao a kadua ti Dios nanipud “idi punganay” tumukoy la ketdi ditoy iti punganay dagiti aramid a panagparsua ni Jehova. Pasingkedan daytoy ti dadduma pay a teksto a mangyam-ammo ken Jesus kas “ti inauna iti isuamin a parsua,” “ti pangrugian ti panamarsua ti Dios.” (Col 1:15; Apo 1:1; 3:14) Gapuna, ti Kasuratan iyam-ammona ti Sao (ni Jesus iti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao) kas kaunaan a parsua ti Dios, ti inauna nga Anakna.

Manipud iti mismo a sasao ni Jesus, nabatad a ni Jehova pudno nga isu ti Ama wenno Manangted-Biag iti daytoy nga inauna nga Anak ket ngarud, daytoy nga anak iti kinapudnona pinarsua ti Dios. Ti Dios ti impatuldona a Gubuayan ti biagna, a kunkunana, “agbiagak gapu iti Ama.” Sigun iti konteksto, kayat a sawen daytoy a ti biagna naggubuay wenno pinataud ni Amana, no kasano a dagiti matmatay a tattao magun-odanda ti biag babaen iti pammatida iti subbot a sakripisio ni Jesus.​—Jn 6:56, 57.

No kas pagarigan umiso ti pattapatta dagiti agdama-aldaw a sientista maipapan iti edad ti pisikal nga uniberso, ti kaadda ni Jesus kas espiritu a parsua nangrugi rinibu a milion a tawen sakbay ti pannakaparsua ti immuna a tao. (Idiligyo ti Mik 5:2.) Daytoy nga inauna nga espiritu nga Anak ket inaramat ni Amana iti panamarsua iti amin a sabsabali pay a banag. (Jn 1:3; Col 1:16, 17) Ramanen daytoy ti minilion a sabsabali pay nga espiritu nga annak iti nailangitan a pamilia ni Jehova a Dios (Da 7:9, 10; Apo 5:11), kasta met ti pisikal nga uniberso ken dagiti parsua nga immuna a napataud iti dayta. No kasta, nainkalintegan a daytoy nga inauna nga Anak ti nagkunaan ni Jehova: “Aramidenta ti tao iti ladawanta, sigun iti langata.” (Ge 1:26) Amin dagitoy a sabsabali pay a parsua ket saan laeng a naparsua “babaen kenkuana” no di ket kasta met a “maipaay kenkuana,” kas Inauna ti Dios ken ti “agtawid iti amin a bambanag.”​—Col 1:16; Heb 1:2.

Saan a naibilang a kas Namarsua met. Ngem nupay adda paset ti Anak kadagiti aramid a panagparsua, saan a maikuna nga isu ket Namarsua met a kas iti Amana. Ti pannakabalin nga agparsua naggapu iti Dios babaen ti nasantuan nga espirituna, wenno aktibo a puersa. (Ge 1:2; Sal 33:6) Ket yantangay ni Jehova ti Gubuayan ti isuamin a biag, amin a sibibiag a parsua, makita ken di makita, utangda kenkuana ti biagda. (Sal 36:9) Ngarud, imbes a pada a Namarsua, ti Anak isu idi ti ahente wenno instrumento a babaen kenkuana nagtrabaho ni Jehova, ti Namarsua. Imbaga a mismo ni Jesus a ti Dios ti makinggapuanan iti panamarsua, kas met laeng iti intero a Kasuratan.​—Mt 19:4-6; kitaenyo ti PANAMARSUA, PARSUA.

Personipikasion ti sirib. Ti nailanad iti Kasuratan maipapan iti Sao ket kapadpada unay ti panangiladawan a naipaay iti Proverbio 8:22-31. Nailadawan sadiay ti sirib kas persona, a nairepresentar a kasla kabaelanna ti agsao ken agtignay. (Pr 8:1) Adu nga agkunkuna a Kristiano a mannurat kadagidi immuna a siglo ti Kadawyan a Panawen natarusanda daytoy a benneg kas simboliko a tumukoy iti Anak ti Dios iti kasasaadna sakbay a nagbalin a tao. Maibatay kadagiti nausigen a teksto, saan a mailibak a dayta nga Anak ket ‘pinataud’ ni Jehova “kas ti punganay ti dalanna, ti kaunaan kadagiti gapuananna iti nabayagen a tiempo,” saan met a mailibak a ti Anak adda idi iti “sibay [ni Jehova] kas nasigo a managobra” bayat ti panangparsua iti daga, kas nadeskribir kadagitoy a bersikulo ti Proverbio. Pudno nga iti Hebreo a pagsasao, espesipiko a madakamat no panglalaki wenno pangbabai ti porma dagiti nombre (kas iti adu a sabsabali pay a pagsasao), ket ti Hebreo a sao maipaay iti “sirib” kanayon nga adda iti pangbabai a porma. Kastoy latta ti kaso uray no ti sirib nailadawan a kas persona ket ngarud mabalin nga aramaten ti sirib iti piguratibo a pamay-an tapno mangirepresentar iti inauna nga Anak ti Dios. Ti Griego a sao maipaay iti “ayat” iti sasao a “ti Dios ket ayat” (1Jn 4:8) adda met iti pangbabai a porma ngem saanna a kayat a sawen a ti Dios ket babai. Ni Solomon, ti kangrunaan a mannurat ti Proverbio (Pr 1:1), inyaplikarna iti bagina ti titulo a qo·heʹleth (manangummong) (Ec 1:1) ket daytoy a sao adda met iti pangbabai a porma.

Maipakita laeng ti sirib babaen ti pannakaiparangarang dayta iti maysa a pamay-an. Ti mismo a sirib ti Dios makita iti panamarsua (Pr 3:19, 20) ngem babaen ti Anakna. (Idiligyo ti 1Co 8:6.) Iti umasping a pamay-an, ti nainsiriban a panggep ti Dios mainaig iti sangatauan ket naiparangarang babaen, ken nagupgop, iti Anakna, ni Jesu-Kristo. Gapuna, ti apostol maikunana nga irepresentar ni Kristo “ti pannakabalin ti Dios ken ti sirib ti Dios” ket ni Kristo Jesus “nagbalin kadatayo a sirib manipud iti Dios, kinalinteg met ken pannakasantipikar ken pannakaluk-at babaen ti subbot.”​—1Co 1:24, 30; idiligyo ti 1Co 2:7, 8; Pr 8:1, 10, 18-21.

No kasano nga isu ti “bugbugtong nga Anak.” Ti pannakaawag ni Jesus kas “bugbugtong nga Anak” (Jn 1:14; 3:16, 18; 1Jn 4:9) saanna a kayat a sawen a ti dadduma pay a napataud nga espiritu a parparsua ket saan nga annak ti Dios, agsipud ta naawaganda met iti annak. (Ge 6:2, 4; Job 1:6; 2:1; 38:4-7) Nupay kasta, gapu ta isu ti kakaisuna a direkta a pinarsua ni Amana, ti inauna nga Anak ket naisalsalumina, naiduma iti amin a sabsabali pay nga annak ti Dios, nga aminda ket pinarsua wenno pinataud ni Jehova babaen iti dayta nga inauna nga Anak. Gapuna “ti Sao” ket “bugbugtong nga Anak” ni Jehova iti maysa a naisangsangayan a kaipapanan, no kasano a ni Isaac ket “bugbugtong nga anak” ni Abraham iti maysa a naisangsangayan a kaipapanan (yantangay ni amana addaan idin iti sabali nga anak ngem saan a babaen iti asawana a ni Sara).​—Heb 11:17; Ge 16:15.

No apay a naawagan “ti Sao.” Ti nagan (wenno nalabit titulo) a “ti Sao” (Jn 1:1) nalawag nga ipabigbigna ti akem nga intungpal ti inauna nga Anak ti Dios kalpasan ti pannakaaramid ti sabsabali pay a nasaririt a parparsua. Ti umasping a sasao ket masarakan iti Exodo 4:16, a sadiay ni Jehova kunaenna ken Moises maipapan iti kabsatna a ni Aaron: “Ket masapul nga isawannaka iti ili; ket mapasamakto nga agserbinto kenka a pannakangiwat, ket agserbikanto a kas Dios kenkuana.” Kas naaramat a mangisawang iti sawen ti kangrunaan a pannakabagi ti Dios ditoy daga, nagserbi ni Aaron kas “pannakangiwat” maipaay ken Moises. Kasta met ti Sao, wenno Logos, a nagbalin a Jesu-Kristo. Nabatad nga inaramat ni Jehova ti Anakna a mangyallatiw iti impormasion ken pammilin kadagiti dadduma pay a kameng ti pamilia dagiti espiritu nga annakna, no kasano nga inaramatna ti Anakna a mangidanon iti mensahena kadagiti tattao ditoy daga. Iti panangipakitana nga isu ti Sao, wenno Pannakangiwat, ti Dios, kinuna ni Jesus kadagiti Judio a dumdumngeg kenkuana: “Ti isursurok saanko a kukua, no di ket kukua daydiay nangibaon kaniak. No ti asinoman agtarigagay a mangaramid iti pagayatanna, maammuannanto maipapan iti sursuro no dayta ket aggapu iti Dios wenno no agsasaoak manipud iti bukodko a parnuay.”​—Jn 7:16, 17; idiligyo ti Jn 12:50; 18:37.

Awan duadua nga iti adu a gundaway, kas Sao bayat ti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao, nagakem ni Jesus kas Pannakangiwat ni Jehova iti tattao ditoy daga. Nupay ti sumagmamano a teksto tukoyenda ni Jehova a kasla direkta nga agsasao iti tattao, ibatad ti dadduma pay a teksto nga inaramidna ti kasta babaen iti angheliko a pannakabagi. (Idiligyo ti Ex 3:2-4 iti Ara 7:30, 35; kasta met ti Ge 16:7-11, 13; 22:1, 11, 12, 15-18.) Nainkalintegan nga iti kaaduan kadagita a kaso, nagsao ti Dios babaen iti Sao. Nalabit inaramidna ti kasta idiay Eden, ta iti dua kadagiti tallo a pasamak a nakadakamatan ti panagsao ti Dios sadiay, espesipiko nga ipakita ti rekord nga adda kaduana, di pagduaduaan a ti Anakna. (Ge 1:26-30; 2:16, 17; 3:8-19, 22) Gapuna, ti anghel a nangibagnos iti Israel iti ilalasat iti let-ang ken makintimek iti siiinget a pagtulnogan idi dagiti Israelita agsipud ta ‘ti nagan ni Jehova adda kenkuana,’ ket mabalin nga isu ti Anak ti Dios, ti Sao.​—Ex 23:20-23; idiligyo ti Jos 5:13-15.

Saan a kayat a sawen daytoy a ti Sao ti kakaisuna nga angheliko a pannakabagi a babaen kenkuana nagsao ni Jehova. Ibatad ti naipaltiing a sasao iti Aramid 7:53, Galacia 3:19, ken Hebreo 2:2, 3 a ti Linteg ti tulag nayallatiw ken Moises babaen ti angheliko nga annak ti Dios, saan a ti Inaunana.

Intultuloy ni Jesus nga inawit ti nagan a “Ti Sao ti Dios” manipud panagsublina iti nailangitan a dayag.​—Apo 19:13, 16.

Apay a ti sumagmamano a patarus iti Biblia tukoyenda ni Jesus kas “Dios,” idinto ta ti dadduma kunaenda nga isu “maysa a dios”?

Kastoy ti panangipatarus ti sumagmamano a patarus iti Juan 1:1: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao Dios.” Iti literal, mabasa iti Griego a teksto: “Idi punganay adda ti sao, ket ti sao naiturong iti dios, ket dios ti sao.” Ti managipatarus masapul nga agaramat kadagiti dadakkel a letra no kasapulan iti pagsasao a pangipatarusanna iti teksto. Nalawag nga umiso ti panagaramat iti dakkel a letra a “Dios” iti panangipatarus iti sasao a “ti dios,” yantangay sigurado a tumukoy daytoy iti Mannakabalin-amin a Dios a kadua ti Sao. Ngem awanan iti kasta a rason ti panagaramat iti dakkel a letra iti maikadua a panagparang ti sao a “dios.”

Daytoy a teksto ipatarus ti Baro a Lubong a Patarus nga: “Idi punganay adda ti Sao, ket ti Sao adda a kadua ti Dios, ket ti Sao maysa a dios.” Pudno, iti orihinal a Griego a teksto, awan ti di piho nga artikulo (a katupag ti “maysa a”). Ngem saan a kayat a sawen daytoy a di rumbeng nga aramaten ti kasta iti patarus, ta ti Koine wenno ti kadawyan a Griego ket awanan iti di piho nga artikulo. Ngarud, iti intero a Kristiano a Griego a Kasuratan, ibilang dagiti managipatarus a nasken nga aramatenda ti di piho nga artikulo wenno saan sigun iti pannakaawatda iti kaipapanan ti teksto. Amin nga Ingles a patarus kadagidiay a Kasuratan aglaonda iti di piho nga artikulo iti ginasut a daras; ngem ti kaaduan kadagita saanda nga aramaten dayta iti Juan 1:1. Nupay kasta, adda natibker a pangibatayan iti panangaramat iti dayta iti pannakaipatarus daytoy a teksto.

Umuna, maimutektekan koma a ti mismo a teksto ipakitana a ti Sao adda a “kadua ti Dios,” ngarud saan a mabalin nga isu ti Dios, kayatna a sawen, ti Mannakabalin-amin a Dios. (Paliiwenyo met ti ber 2, a saan koman a nasken no aktual nga ipakpakita ti ber 1 a ti Sao isu ti Dios.) Kanayonanna pay, ti maikadua a panagparang ti sao maipaay iti “dios” (Gr., the·osʹ) iti dayta a bersikulo ket nakadkadlaw nga awanan iti piho nga artikulo a “ti” (Gr., ho). Maipapan iti daytoy a banag, ni Ernst Haenchen, iti maysa a komentario iti Ebanghelio ni Juan (kapitulo 1-6), kinunana: “Iti daytoy a periodo, nagduma ti [the·osʹ] ken [ho the·osʹ] (‘dios, nadibinuan’ ken ‘ti Dios’) . . . . Kinapudnona, iti . . . Ebanghelista, ti Ama isu laeng ti ‘Dios’ ([ho the·osʹ]; idiligyo ti Ju 17:3); ‘ti Anak’ ket nababbaba kenkuana (idiligyo ti Ju 14:28). Ngem naiparipirip laeng dayta iti daytoy a teksto agsipud ta ti kinaasidegda iti maysa ken maysa ti naipaganetget ditoy . . . . Posible unay iti Judio ken Kristiano a monoteismo ti panangtukoy kadagiti nadibinuan a persona nga adda iti sibay ken sidong ti Dios ngem saanna ida a kapada. Paneknekan dayta ti Fil 2:6-10. Iti dayta a teksto, iladawan laeng ni Pablo ti kasta a nadibinuan a persona, nga idi agangay nagbalin a tao iti persona ni Jesu-Kristo . . . Gapuna, agpadpada nga iti Filipos ken Juan 1:1 saan a tumukoy dayta iti relasion ti dua a mangbukel iti maymaysa a persona, no di ket nadekket a panagkaykaysa ti dua a persona.”​—John 1, impatarus ni R. W. Funk, 1984, p. 109, 110.

Kalpasan ti panangipaayna kas maysa a patarus iti Juan 1:1c ti sasao a “ket nadibinuan (iti kategoria a kinadios) idi ti Sao,” itultuloy a kunaen ni Haenchen: “Iti daytoy a gundaway, ti termino nga ‘idi’ ([en]) iyebkasna laeng ti porma ti berbo a mangipasimudaag iti napalabas a kasasaad [ti Sao]. Ket maitunos itoy, masapul a naan-annad ti pannakaipatarus ti predicate a nombre: ti [the·osʹ] naiduma iti [ho the·osʹ] (ti ‘nadibinuan’ naiduma iti ‘Dios’).” (p. 110, 111) Iti panangilawlawagna iti daytoy a punto, kinuna ni Philip B. Harner a ti sangal ti gramatika iti Juan 1:1 addaan iti anarthrous predicate, kayatna a sawen, maysa a predicate a nombre nga awanan iti piho nga artikulo a “ti,” sakbay ti berbo, a ti pannakasangalna ket nangnangruna a kaipapananna ti kualidad ken ipatuldona a “ti logos addaan iti kasasaad a theos.” Kinunana pay: “Iti Juan 1:1, ti panagkunak ket nakalatlatak ti puersa ti kualidad ti predicate ta ti nombre [the·osʹ] di mabalin nga ibilang a piho.” (Journal of Biblical Literature, 1973, p. 85, 87) Yantangay bigbigen met ti sabsabali pay a managipatarus a ti Griego a termino addaan iti puersa a nainaig iti kualidad ken mangdeskribir iti kasasaad ti Sao, ipatarusda ngarud ti sasao kas: “ti Sao nadibinuan.”​—AT; Sd; idiligyo ti Mo; kitaenyo ti apendise ti Rbi8, p. 1579.

Kankanayon a nakalawlawag ti panangipakita ti Hebreo a Kasuratan nga adda laeng maymaysa a Mannakabalin-amin a Dios, ti Namarsua iti amin a bambanag ken ti Kangatuan, a ti naganna ket Jehova. (Ge 17:1; Isa 45:18; Sal 83:18) Gapu iti dayta a rason, maikuna ni Moises iti nasion ti Israel: “Ni Jehova a Diostayo ket maymaysa a Jehova. Ket masapul nga ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti isuamin a pusom ken isuamin a kararuam ken isuamin a bikasmo.” (De 6:4, 5) Daytoy a sursuro a rinibun a tawen nga inawat ken pinati dagiti adipen ti Dios ket saan a supiaten ti Kristiano a Griego a Kasuratan, imbes ketdi itandudona dayta. (Mr 12:29; Ro 3:29, 30; 1Co 8:6; Efe 4:4-6; 1Ti 2:5) Kinuna a mismo ni Jesu-Kristo, “Ti Ama dakdakkel ngem siak” ken tinukoyna ti Ama kas Diosna, “ti maymaysa a pudno a Dios.” (Jn 14:28; 17:3; 20:17; Mr 15:34; Apo 1:1; 3:12) Iti adu a gundaway inyebkas ni Jesus nga isu nababbaba ken agpapaituray iti Amana. (Mt 4:9, 10; 20:23; Lu 22:41, 42; Jn 5:19; 8:42; 13:16) Uray pay kalpasan ti iyuuli ni Jesus sadi langit, kasta met laeng ti agtultuloy a panangiladawan kenkuana dagiti apostolna.​—1Co 11:3; 15:20, 24-28; 1Pe 1:3; 1Jn 2:1; 4:9, 10.

Dagitoy a kinapudno mangipaayda iti nabileg a suporta iti patarus a kas iti “ti Sao maysa a dios” iti Juan 1:1. Ti natan-ok a saad ti Sao iti nagtetengngaan dagiti parsua ti Dios kas ti Inauna, daydiay a babaen kenkuana pinarsua ti Dios ti amin a bambanag, ken kas Pannakangiwat ti Dios, mangipaay iti pudpudno a pakaibatayan ti pannakaawagna a “maysa a dios” wenno daydiay mannakabalin. Nasaksakbay a kinuna ti Mesianiko a padto iti Isaias 9:6 nga isu maawagan “Mannakabalin a Dios,” nupay saan a Mannakabalin-amin a Dios, ken isu ti “Agnanayon nga Ama” dagidiay amin a naipaayan iti pribilehio nga agbiag kas iturayanna. Ti regta ti mismo nga Amana, ni “Jehova ti buybuyot,” ti mangitungpal iti daytoy. (Isa 9:7) Pudno unay a no ni Satanas a Diablo a Kabusor ti Dios ket naawagan maysa a “dios” (2Co 4:4) gapu iti panangdominarna iti tattao ken kadagiti sairo (1Jn 5:19; Lu 11:14-18), ngarud dakdakkel pay ti rason ken umiso unay a ti inauna nga Anak ti Dios ket maawagan “maysa a dios,” “ti bugbugtong a dios” kas pangawag kenkuana dagiti mapagtalkan unay a manuskrito ti Juan 1:18.

Idi pinabasol dagiti bumusbusor a ‘pagbalbalinenna ti bagina a maysa a dios,’ insungbat ni Jesus: “Saan aya nga adda a naisurat iti Lintegyo, ‘Kinunak: “Dakayo ket didios”’? No inawaganna a ‘didios’ dagidiay a maibusor kadakuada dimteng ti sao ti Dios, ket kaskasdi a ti Kasuratan saan a mabalin a mawaswas, kunaenyo aya kaniak a pinagsanto ti Ama ken imbaonna iti lubong, ‘Agtabtabbaawka,’ agsipud ta kinunak, siak ti Anak ti Dios?” (Juan 10:31-37) Nagadaw ni Jesus manipud iti Salmo 82, a sadiay dagiti natauan nga ukom, a kinondenar ti Dios gapu iti saanda a panangipakat iti kinahustisia, naawaganda iti “didios.” (Sal 82:1, 2, 6, 7) Ngarud, impakita ni Jesus a di nainkalintegan ti panangakusarda kenkuana kas managtabbaaw gapu iti panangikunana nga isu ket, saan a Dios, no di ket Anak ti Dios.

Timmaud daytoy nga akusasion a panagtabbaaw gapu iti kinuna ni Jesus: “Siak ken ti Ama maymaysakami.” (Jn 10:30) Ti sungbatna, a ti maysa a paset dayta ket nausigen, ipakitana a saan a kayat a sawen daytoy nga ibagbaga ni Jesus nga isu ti Ama wenno Dios. Ti kinamaymaysa a tinukoy ni Jesus masapul a tarusan sigun iti konteksto ti sasaona. Sasawenna idi ti maipapan kadagiti trabahona ken ti panangaywanna iti “karnero” a sumurot kenkuana. Dagiti trabahona, kasta met ti sasaona, imparangarangda nga adda ti panagkaykaysa, saan a ti kinaawan panagkaykaysa ken ti di panagtunos, iti nagbaetanda iti Amana, maysa a punto nga impaganetget ti sungbatna. (Jn 10:25, 26, 37, 38; idiligyo ti Jn 4:34; 5:30; 6:38-40; 8:16-18.) No maipapan kadagiti ‘karnerona,’ isu ken ti Amana nagkaykaysada iti panangsalaknibda iti kakasta a kimmarnero a tattao ken iti panangiturong kadakuada iti agnanayon a biag. (Jn 10:27-29; idiligyo ti Eze 34:23, 24.) Ipakita ti kararag ni Jesus maipaay iti panagkaykaysa ti amin nga ad-adalanna, agraman dagiti agbalin nga ad-adalan iti masanguanan, a ti kinamaymaysa, wenno panagkaykaysa ni Jesus ken ti Amana saanna a kayat a sawen a maymaysada a persona no di ket maymaysada iti panggep ken tignay. Iti kastoy a pamay-an a dagiti adalan ni Jesus “maymaysada koma amin,” no kasano nga isu ken ti Amana maymaysada.​—Jn 17:20-23.

Maitunos iti daytoy, kinuna ni Jesus iti panangsungbatna iti saludsod ni Tomas: “No naam-ammodak, naam-ammoyo met koma ni Amak; manipuden itoy a kanito isu am-ammoyo ket isu nakitayo,” ken, kas sungbat iti saludsod manipud ken Felipe, innayon ni Jesus: “Ti nakakita kaniak nakitana met ti Ama.” (Jn 14:5-9) Manen, ipakita ti sumaganad a panangilawlawag ni Jesus a pudno daytoy agsipud ta simamatalek nga inrepresentarna ni Amana, insaona ti sasao ti Ama, ken inaramidna ti ar-aramid ti Ama. (Jn 14:10, 11; idiligyo ti Jn 12:28, 44-49.) Iti daytoy met laeng a gundaway, idi rabii ti ipapatayna, a kinuna ni Jesus kadagitoy mismo nga adalan: “Ti Ama dakdakkel ngem siak.”​—Jn 14:28.

Ti dadduma pay a pagarigan ti Kasuratan tulongannatayo met a mangtarus no kasano a dagiti adalan ‘makitada’ ti Ama babaen ken Jesus. Kas pagarigan, ni Jacob kinunana ken Esau: “Nakitak ti rupam a kasla iti pannakakita iti rupa ti Dios ta inawatnak a siraragsak.” Kinunana daytoy agsipud ta ti reaksion ni Esau ket maitunos iti kararag ni Jacob iti Dios. (Ge 33:9-11; 32:9-12) Idi nalawlawagan ti pannakaawat ni Job kalpasan a sinaludsodan ti Dios manipud iti maysa nga allawig, kinuna ni Job: “Iti alimadamad nangngegko ti maipapan kenka, ngem ita ti bukodko a mata makitanaka.” (Job 38:1; 42:5; kitaenyo met ti Uk 13:21, 22.) Nalawlawagan ti ‘matmata ti pusona.’ (Idiligyo ti Efe 1:18.) Ti sasao ni Jesus maipapan iti pannakakita iti Ama ket maikanatad a tarusan a piguratibo, saan a literal, kas ipakita ti mismo a sasaona iti Juan 6:45 kasta met iti insurat ni Juan, nabayag kalpasan ti ipapatay ni Jesus: “Awan ti tao a nakakita iti Dios uray kaano; ti bugbugtong a dios nga adda iti saklot a saad iti Ama isu ti nangilawlawag kenkuana.”​—Jn 1:18; 1Jn 4:12.

Ania ti kayat a sawen ni Tomas idi kinunana ken Jesus, “Apok ken Diosko”?

Idi nagparang ni Jesus ken Tomas kasta met iti dadduma pay nga apostol, naikkat ti panagduadua ni Tomas maipapan iti panagungar ni Jesus. Gapuna, ti nakombinsiren a ni Tomas inyebkasna ken Jesus: “Apok ken Diosko! [iti literal, “Ti Apok ken ti Diosko! (ho The·osʹ)”].” (Jn 20:24-29) Daytoy a sasao ket matmatan ti sumagmamano nga eskolar kas ebkas ti pannakakigtot a naisawang ken Jesus ngem iti kinapudnona naiturong iti Dios, ti Amana. Nupay kasta, kunaen ti dadduma a ti orihinal a Griego kalikagumanna a dayta a sasao ket maibilang kas naiturong ken Jesus. Uray pay no agpayso daytoy, ti sasao nga “Apok ken Diosko” kasapulan latta a tumunos iti dadduma pay a paset ti naipaltiing a Kasuratan. Yantangay ipakita ti rekord a sakbay daytoy, impaibaga ni Jesus kadagiti adalanna ti mensahe nga, “Umuliak ken Amak ken Amayo ken iti Diosko ken Diosyo,” awan rason a pamatian a ni Tomas impagarupna a ni Jesus ti Mannakabalin-amin a Dios. (Jn 20:17) Ni Juan a mismo, kalpasan ti panangisalaysayna iti pannakakita ni Tomas iti napagungar a ni Jesus, kunaenna maipapan itoy ken kadagiti umasping a salaysay: “Ngem naisurat dagitoy tapno patienyo koma a ni Jesus isu ti Kristo nga Anak ti Dios, ket, gapu iti panamati, maaddaankay iti biag babaen iti naganna.”​—Jn 20:30, 31.

Gapuna, ni Tomas mabalin nga inawaganna ni Jesus iti “Diosko” iti anag a ni Jesus “maysa a dios” nupay saan nga isu ti Mannakabalin-amin a Dios, saan nga isu “ti maymaysa a pudno a Dios,” a masansan a mangmangngeg ni Tomas a pagkarkararagan ni Jesus. (Jn 17:1-3) Wenno mabalin nga inawaganna ni Jesus iti “Diosko” iti wagas nga umasping kadagiti inyebkas dagidi ammana, a nailanad iti Hebreo a Kasuratan, a pagaammo unay ni Tomas. Iti nadumaduma a gundaway, no adda dagiti indibidual a sarungkaran wenno awagan ti maysa nga anghel a mensahero ni Jehova, dagidiay nga indibidual wenno, no dadduma, ti mannurat ti Biblia a nangilanad iti salaysay, simmungbatda wenno nagsaoda maipapan iti dayta nga anghel a mensahero a kasla isu ni Jehova a Dios. (Idiligyo ti Ge 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Uk 6:11-15; 13:20-22.) Daytoy ket gapu ta ti anghel a mensahero agak-akem maipaay ken Jehova kas pannakabagina, nga agsasao iti naganna, a nalabit agar-aramat iti umuna a persona a pangmaymaysa a pronombre (first person singular pronoun), ken mabalin pay a kinunana, “Siak ti pudno a Dios.” (Ge 31:11-13; Uk 2:1-5) Gapuna, mabalin nga iti daytoy nga anag a ni Tomas inawaganna ni Jesus iti “Diosko,” a bigbigbigenna wenno ipakpakaammona ni Jesus kas pannakabagi ken pannakangiwat ti pudno a Dios. Aniaman ti kasasaad, sigurado a saan a supiaten ti sasao ni Tomas ti nalawag a sasao a nangngegna a mismo ken Jesus, awan sabali, “Ti Ama dakdakkel ngem siak.”​—Jn 14:28.

Pannakayanakna Ditoy Daga. Sakbay ti pannakayanak ni Jesus ditoy daga, adda dagiti anghel a nagparangen kas tao iti daytoy a planeta, a mabalbalin a nagaramatda kadagiti bagi a mayanatup iti pasamak, kalpasanna inuksobda dagita no mairingpasda idin ti kakasta nga annong. (Ge 19:1-3; Uk 6:20-22; 13:15-20) Nagtalinaedda ngarud nga espiritu a parparsua, a temporario laeng ti panagaramatda iti pisikal a bagi. Nupay kasta, saan a kasta ti napasamak idi a ti Anak ti Dios immay ditoy daga tapno agbalin a tao a ni Jesus. Kuna ti Juan 1:14 a “ti Sao nagbalin a lasag ken nakipagnaed kadatayo.” Maigapu iti dayta, mabalinna nga awagan ti bagina nga “Anak ti tao.” (Jn 1:51; 3:14, 15) Ti dadduma ipamatmatda ti sasao a “nakipagnaed [iti literal, “nakipagtolda”] kadatayo” ket kunaenda nga ipakita daytoy a ni Jesus saan a pudno a tao no di ket maysa nga inkarnasion. Nupay kasta, nagaramat ni apostol Pedro iti umasping a sasao maipapan iti bagina, ket nalawag a ni Pedro saan a maysa nga inkarnasion.​—2Pe 1:13, 14.

Kuna ti naipaltiing a Rekord: “Ngem kastoy ti pannakayanak ni Jesu-Kristo. Kabayatan ti tiempo a ni inana a Maria naikari a mayasawa ken Jose, nasarakan a nagsikog babaen iti nasantuan nga espiritu sakbay a napagmaymaysada.” (Mt 1:18) Sakbay daytoy, ti anghel a mensahero ni Jehova impakaammona iti birhen a babai a ni Maria nga isu ‘mangyinaw iti aanakanna’ kas ibunga ti iyaay kenkuana ti nasantuan nga espiritu ti Dios ken panangsalinong kenkuana ti pannakabalin ti Dios. (Lu 1:30, 31, 34, 35) Yantangay napasamak ti aktual a panaginaw, agparang a ni Jehova a Dios pinagbalinna a pertilisado iti aanakan ni Maria ti maysa nga ovum, wenno itlog a selula. Inaramidna daytoy babaen ti panangyalisna iti biag ti inauna nga Anakna manipud iti espiritu a disso nga agturong ditoy daga. (Ga 4:4) Daytoy laeng ti pamay-an tapno ti ubing a maipasngay inton agangay ket agtalinaed kas daydiay met laeng persona a nagtaeng idiay langit kas Sao. Kasta met, daytoy laeng ti pamay-an tapno makapagbalin nga aktual nga anak ni Maria, ngarud pudpudno a kaputotan dagiti inapo ni Maria a da Abraham, Isaac, Jacob, Juda, ken Ari David ken lehitimo nga agtawid iti nadibinuan a karkari a naaramid kadakuada. (Ge 22:15-18; 26:24; 28:10-14; 49:10; 2Sm 7:8, 11-16; Lu 3:23-34; kitaenyo ti KAPUONAN NI JESU-KRISTO.) Gapuna, nalabit ti ubing a naipasngay adda umarngianna iti Judio nga inana no maipapan iti sumagmamano a pisikal a galgalad.

Ni Maria ket kaputotan ti managbasol a ni Adan, ngarud isu a mismo ket imperpekto ken managbasol. Gapuna, tumaud ti saludsod no kasano a perpekto ni Jesus, ti “inauna” ni Maria (Lu 2:7), ken no kasano a ti pisikal a bagina ket awanan iti basol. Nupay dagiti geneticist (mangad-adal iti genetiko a pakabuklan) iti agdama a tiempo adun ti nasursuroda maipapan kadagiti linteg ti tinnawidan ken maipapan kadagiti nabilbileg wenno nakapkapuy a gene a mangpataud iti masinunuo a galad, awan pay kapadasanda iti panangadal kadagiti resulta ti pannakapagtipon ti kinaperpekto ken ti kinaimperpekto, kas iti kaso ti pannakayinaw ni Jesus. Manipud kadagiti resulta a naipalgak iti Biblia, agparang a ti perpekto a lalaki a puersa ti biag (a mamaginaw) inikkatna ti aniaman a kinaimperpekto nga adda iti ovum ni Maria, iti kasta nangpataud iti genetiko a padron (ken itatanor ti sikog) a perpekto nanipud pay rugrugi dayta. Aniaman ti kasasaad, ti panagtignay ti nasantuan nga espiritu ti Dios iti daydi a tiempo pinatalgedanna ti panagballigi ti panggep ti Dios. Kas inlawlawag ni anghel Gabriel ken Maria, ti “pannakabalin ti Kangatuan” sinalinonganna ni Maria tapno ti mayanak idi ket nasantuan, Anak ti Dios. Ti nasantuan nga espiritu ti Dios arigna a nangaramid iti mangsalaknib a pader tapno awan kinaimperpekto wenno makadangran a puersa a mangdadael wenno mangmulit iti tumantanor a sikog, manipud pannakayinaw nga agpatpatuloy.​—Lu 1:35.

Yantangay ti nasantuan nga espiritu ti Dios ti namagbalin a posible dayta a pannakayanak, utang ni Jesus ti natauan a biagna iti nailangitan nga Amana, saan nga iti asinoman a tao, kas iti pannakaamana a ni Jose. (Mt 2:13-15; Lu 3:23) Kas kunaen ti Hebreo 10:5, ni Jehova a Dios ‘nangisagana iti bagi a maipaay kenkuana,’ ket ni Jesus, manipud pannakayinawna nga agpatpatuloy, pudno a “di natulawan, naisina kadagiti managbasol.”​—Heb 7:26; idiligyo ti Jn 8:46; 1Pe 2:21, 22.

Gapuna, ti Mesianiko a padto iti Isaias 52:14, a mangdakamat iti “panangpalaad no maipapan iti langana,” agaplikar la ketdi ken Jesus a Mesias iti piguratibo laeng a pamay-an. (Idiligyo ti ber 7 ti isu met laeng a kapitulo.) Nupay perpekto ti pisikal a langana, ti mensahe ti kinapudno ken kinalinteg a situtured nga inwaragawag ni Jesu-Kristo ket namagbalin kenkuana a makapasugkar iti imatang dagiti managinsisingpet a bumusbusor, a kinunada nga isu ket maysa nga ahente ni Beelzebub, maysa a tao a naluganan iti sairo, maysa a managtabbaaw ken manangallilaw. (Mt 12:24; 27:39-43; Jn 8:48; 15:17-25) Iti umasping a pamay-an, gapu iti mensahe nga inwaragawag dagiti adalan ni Jesus, idi agangay nagbalinda a ‘nabanglo a sayamusom’ ti biag iti tattao a mangipangag, ngem sayamusom ni patay kadagidiay manglaksid iti mensaheda.​—2Co 2:14-16.

Tiempo ti Pannakaipasngayna, Kapaut ti Ministeriona. Nabatad a naipasngay ni Jesus iti bulan ti Etanim (Setiembre-Oktubre) ti tawen 2 K.K.P., nabautisaran iti agarup isu met laeng a tiempo ti tawen idi 29 K.P., ken natay idi agarup 3:00 t.m. iti Biernes, ti maika-14 nga aldaw ti primavera a bulan ti Nisan (Marso-Abril), 33 K.P. Ti nakaibatayan dagitoy a petsa isu dagiti sumaganad:

Nayanak ni Jesus agarup innem a bulan kalpasan ti pannakaipasngay ti kabagianna a ni Juan (a Manangbautisar), bayat ti panagturay ti Romano nga Emperador a ni Cesar Augusto (31 K.K.P.–14 K.P.) ken ti kinagobernador ni Quirinio iti Siria (kitaenyo ti PANAGIPASALISTA maipaay kadagiti posible a petsa ti administrasion ni Quirinio), ken idi arinunos ti panagturay ni Herodes a Dakkel iti Judea.​—Mt 2:1, 13, 20-22; Lu 1:24-31, 36; 2:1, 2, 7.

Ti pannakaipasngayna mainaig iti ipapatay ni Herodes. Nupay ti petsa ti ipapatay ni Herodes ket mapagsusupiatan, adu ti pammaneknek a mangipatuldo iti 1 K.K.P. (Kitaenyo ti HERODES Num. 1 [Petsa ti Ipapatayna]; KRONOLOHIA [Dagiti lunar nga eklipse].) Adu dagiti pasamak iti nagbaetan ti tiempo ti pannakayanak ni Jesus ken ti ipapatay ni Herodes. Karaman kadagitoy ti pannakakugit ni Jesus iti maikawalo nga aldaw (Lu 2:21); ti pannakaipanna iti templo idiay Jerusalem 40 nga aldaw kalpasan ti pannakaipasngayna (Lu 2:22, 23; Le 12:1-4, 8); ti panagdaliasat dagiti astrologo “manipud makindaya a paspaset” nga agturong iti Betlehem (a sadiay awanen ni Jesus iti maysa a kulluong no di ket iti maysa a balay​—Mt 2:1-11; idiligyo ti Lu 2:7, 15, 16); ti panagkamang da Jose ken Maria idiay Egipto a kaduada ti ubing (Mt 2:13-15); sinaruno ti pannakaamiris ni Herodes a dagiti astrologo saanda a sinurot dagiti imbilinna, ken ti pannakapapatay dagiti amin nga ubbing a lallaki idiay Betlehem ken kadagiti distritona, dagidiay nga agedad iti dua a tawen nga agpababa (mangipasimudaag a ni Jesus saanen idi a kappasngay a maladaga). (Mt 2:16-18) Ti pannakaipasngay ni Jesus a napasamak idi otonio ti 2 K.K.P. mangipaay iti gundaway tapno matungpal dagitoy a pasamak iti nagbaetan ti pannakaipasngayna ken ti ipapatay ni Herodes, a nalabit idi 1 K.K.P. Nupay kasta, adda pay kanayonan a rason iti panangikeddeng a naipasngay ni Jesus idi 2 K.K.P.

Ti nakainaiganna iti ministerio ni Juan. Ti kanayonan a pangibatayan kadagiti petsa a nadakamat iti rugi daytoy a benneg ket masarakan iti Lucas 3:1-3, a mangipakita a ni Juan a Manangbautisar inrugina ti panangasaba ken panangbautisarna idi “maikasangapulo ket lima a tawen ti panagturay ni Tiberio Cesar.” Dayta a maika-15 a tawen nangrugi manipud maudi a kagudua ti 28 K.P. agingga iti Agosto wenno Setiembre ti 29 K.P. (Kitaenyo ti TIBERIO.) Iti maysa a tiempo iti ministerio ni Juan, napan kenkuana ni Jesus ket nagpabautisar. Idi inrugi ni Jesus ti bukodna a ministerio kalpasan dayta, “agarup tallopulo ti tawenna.” (Lu 3:21-23) Iti edad a 30, ti edad ni David idi nagbalin nga ari, ni Jesus saanen nga iturayan dagiti natauan a nagannak.​—2Sm 5:4, 5; idiligyo ti Lu 2:51.

Sigun iti Numeros 4:1-3, 22, 23, 29, 30, dagidiay sumrek iti panagserbi iti santuario iti sidong ti Linteg ti tulag ket ‘manipud tallopulo ti tawenda nga agpangato.’ Nainkalintegan a ni Juan a Manangbautisar, a maysa a Levita ken anak ti padi, inrugina ti ministeriona iti isu met laeng nga edad, saan nga iti templo, siempre, no di ket iti naisangsangayan nga annong nga intuyang ni Jehova maipaay kenkuana. (Lu 1:1-17, 67, 76-79) Ti espesipiko a pannakadakamat (namindua) ti naggidiatan ti edad da Juan ken Jesus ken ti panagkakanaig dagiti panagparang ken mensahe ti anghel ni Jehova idi iwaragawagna ti pannakaipasngay dagitoy a dua nga annak a lalaki (Lu 1) ket mangted iti umdas a pangibatayan iti panamati a dagiti ministerioda ket napasamak iti isu met laeng a panawen, awan sabali, ti rugi ti ministerio ni Juan (kas nangisagana iti idadateng ni Jesus) a sinaruno ti panangrugi ti ministerio ni Jesus agarup innem a bulan kalpasanna.

Maibatay iti daytoy, ti pannakaipasngay ni Juan napasamak 30 a tawen sakbay nga inrugina ti ministeriona iti maika-15 a tawen ni Tiberio, ngarud adda iti nagbaetan ti maudi a kagudua ti 3 K.K.P. ken Agosto wenno Setiembre ti 2 K.K.P., a sinaruno ti pannakaipasngay ni Jesus kalpasan ti agarup innem a bulan.

Pammaneknek iti tallo ket kagudua a tawen a ministeriona. Magtengan ti ad-adda pay a piho a konklusion babaen ti nabatbati pay a pammaneknek ti kronolohia. Daytoy a pammaneknek ket maipapan iti kapaut ti ministerio ni Jesus ken ti tiempo ti ipapatayna. Ti padto iti Daniel 9:24-27 (naan-anay a nausig iti artikulo a PITOPULO A LAWAS) ipatuldona ti panagparang ti Mesias iti rugi ti maika-70 a “lawas” ti tawtawen (Da 9:25) ken ti sakripisio nga ipapatayna iti katengngaan wenno “iti kagudua” ti maudi a lawas, iti kasta mapagpatingga ti bileg dagiti sakripisio ken datdaton a sagut iti sidong ti Linteg ti tulag. (Da 9:26, 27; idiligyo ti Heb 9:9-14; 10:1-10.) Kaipapanan daytoy nga adda tallo ket kagudua a tawen a kapaut (kagudua ti maysa a “lawas” ti pito a tawen) ti ministerio ni Jesu-Kristo.

Tapno maikuna a nagpaut iti tallo ket kagudua a tawen ti ministerio ni Jesus, a nagngudo iti ipapatayna iti tiempo ti Paskua, kasapulan nga uppat a Paskua amin ti mairaman iti dayta a periodo. Ti pammaneknek kadagitoy nga uppat a Paskua ket masarakan iti Juan 2:13; 5:1; 6:4; ken 13:1. Ti Juan 5:1 saanna nga espesipiko a dakamaten ti Paskua, a tukoyenna laeng ti maysa a “piesta [“ti piesta,” sigun iti sumagmamano a kadaanan a manuskrito] dagiti Judio.” Nupay kasta, adda naimbag a rason a pamatian a tumukoy daytoy iti Paskua imbes nga iti aniaman a sabali pay a tinawen a piesta.

Sakbayna, iti Juan 4:35, nadakamat a kinuna ni Jesus nga adda “pay uppat a bulan sakbay a dumteng ti panagani.” Ti panawen ti panagani, nangnangruna ti panagani iti sebada, mangrugi iti agarup tiempo ti Paskua (Nisan 14). Ngarud insawang ni Jesus dagitoy a sasao uppat a bulan sakbay dayta wenno iti agarup bulan ti Kislev (Nobiembre-Disiembre). Ti Piesta ti Dedikasion nga inang-angayda kalpasan ti pannakaidestiero ket napasamak bayat ti Kislev ngem saan a maysa daytoy kadagiti dadakkel a piesta a masapul a tabunuan idiay Jerusalem. (Ex 23:14-17; Le 23:4-44) Maangay idi ti panangrambak iti intero a daga iti adu a sinagoga, sigun iti Judio a tradision. (Kitaenyo ti PIESTA TI DEDIKASION.) Idi agangay, iti Juan 10:22, ni Jesus espesipiko a nadakamat a timmabuno iti maysa a kasta a Piesta ti Dedikasion idiay Jerusalem; ngem agparang nga isu adda idin iti dayta a lugar nanipud pay nasapsapa a Piesta dagiti Abong-abong, ngarud saan a daydiay ti kangrunaan a panggep nga immayanna. Naigidiat iti daytoy, silalawag nga ipasimudaag ti Juan 5:1 a dayta a mismo a “piesta dagiti Judio” ti nakaigapuan ti ipapan ni Jesus idiay Jerusalem manipud Galilea (Jn 4:54).

Ti kakaisuna a sabali pay a piesta iti nagbaetan ti Kislev ken ti tiempo ti Paskua isu ti piesta ti Purim, a naangay iti Adar (Pebrero-Marso), agarup makabulan sakbay ti Paskua. Ngem ti Piesta ti Purim nga inang-angayda kalpasan ti pannakaidestiero ket narambakan met iti intero a daga kadagiti pagtaengan ken kadagiti sinagoga. (Kitaenyo ti PURIM.) Gapuna, dakkel ti posibilidadna a ti Paskua isu ti “piesta dagiti Judio” a natukoy iti Juan 5:1, a ti itatabuno ni Jesus idiay Jerusalem iti daydi a tiempo ket maitunos iti linteg ti Dios iti Israel. Pudno a kalpasan daytoy, sumagmamano laeng dagiti pasamak nga inlanad ni Juan sakbay ti simmaruno a panangdakamatna iti Paskua (Jn 6:4), ngem ti panangusig iti tsart ti Kangrunaan a Paspasamak iti Biag ni Jesus Ditoy Daga ipakitana a nakaab-ababa ti panangsaklaw ni Juan iti nasapa a paset ti ministerio ni Jesus, a nalibtawan ti adu a pasamak nga insalaysayen ti tallo a sabali pay a nangisurat iti ebanghelio. Kinapudnona, ti nakaad-adu nga aramid ni Jesus nga inlanad dagitoy a sabali pay nga ebanghelisador (da Mateo, Marcos, ken Lucas) pasingkedanda ti konklusion a pudno nga adda maysa a tinawen a Paskua iti nagbaetan dagidiay nailanad iti Juan 2:13 ken 6:4.

Tiempo ti ipapatayna. Napasamak ti ipapatay ni Jesu-Kristo iti primavera, iti Aldaw ti Paskua, Nisan (wenno Abib) 14, sigun iti kalendario dagiti Judio. (Mt 26:2; Jn 13:1-3; Ex 12:1-6; 13:4) Iti dayta a tawen, napasamak ti Paskua iti maikanem nga aldaw ti lawas (a binilang dagiti Judio kas manipud ilelennek ti init iti Huebes agingga iti ilelennek ti init iti Biernes). Nabatad daytoy manipud iti Juan 19:31, a mangipakita a ti sumaganad nga aldaw ket “naindaklan” a sabbath. Ti aldaw kalpasan ti Paskua ket kanayon a sabbath, aniaman ti pakaibatoganna nga aldaw ti lawas. (Le 23:5-7) Ngem no daytoy a naisangsangayan a Sabbath mairana iti kadawyan a Sabbath (ti maikapito nga aldaw ti lawas), nagbalin a “naindaklan” dayta. Gapuna, ti ipapatay ni Jesus ket napasamak iti Biernes, Nisan 14, iti agarup 3:00 t.m.​—Lu 23:44-46.

Sumario ti pammaneknek. Ngarud, no gupgopen, yantangay natay ni Jesus iti primavera a bulan ti Nisan, ti ministeriona, a nangrugi tallo ket kagudua a tawen kasakbayanna sigun iti Daniel 9:24-27, ket nangrugi la ketdi iti otonio, iti agarup bulan ti Etanim (Setiembre-Oktubre). No kasta, ti ministerio ni Juan (nairussuat idi maika-15 a tawen ni Tiberio), nangrugi la ketdi iti primavera ti tawen 29 K.P. Gapuna, maikuna a ti pannakaipasngay ni Juan ket idi primavera ti tawen 2 K.K.P., ti pannakayanak ni Jesus napasamak kalpasan ti agarup innem a bulan idi otonio ti 2 K.K.P., ti ministeriona mangrugi kalpasan ti agarup 30 a tawen idi otonio ti 29 K.P., ket ti ipapatayna napasamak idi tawen 33 K.P. (iti Nisan 14 iti primavera, kas nadakamat).

Awan ti pangibatayan a naipasngay iti kalam-ekna. Ngarud, ti nalatak a petsa a Disiembre 25 kas aldaw ti pannakaipasngay ni Jesus ket saan a naibatay iti Kasuratan. Kas ipakita ti adu a reperensia, nagtaud dayta iti maysa a pagano a piesta. Maipapan iti namunganayan ti pannakarambak ti aldaw ti Disiembre 25, insurat ti Jesuita nga eskolar a ni Urbanus Holzmeister:

“Iti agdama, bigbigen ti kaaduan a ti okasion a maramrambakan iti aldaw ti Disiembre 25 ket daydiay piesta a ramrambakan idi dagiti pagano iti daytoy nga aldaw. Maitutop ti kapaliiwanen ni Petavius [Pranses a Jesuita nga eskolar, 1583-1652] a maramrambakan iti Disiembre 25 ‘ti panagkasangay ti di maparmek nga init.’

“Dagiti mangpaneknek iti daytoy a piesta isu ti sumaganad: (a) Ti Calendar ni Furius Dionysius Filocalus, a naputar idi tawen 354 [K.P.], a nakainotaran ti: ‘Disiembre 25, ti K(asangay) ti di maparmek (nga Init).’ (b) Ti kalendario ti astrologo a ni Antiochus (naputar idi agarup 200 [K.P.]): ‘Bulan ti Disiembre . . . 25 . . . Ti kasangay ti Init; pumaut ti lawag ti aldaw.’ (c) Ni Cesar Julian [Julian nga Apostata, emperador idi 361-363 K.P.] inrekomendana dagiti ay-ayam a marambakan iti ngudo ti tawen kas pammadayaw iti init, a naawagan ‘ti di maparmek nga init.’”​—Chronologia vitae Christi (Kronolohia ti Biag ni Kristo), Pontificium Institutum Biblicum, Roma, 1933, p. 46.

Nalabit ti kababatadan a pammaneknek a di umiso ti petsa a Disiembre 25 isu ti Nainkasuratan a kinapudno nga adda dagiti pastor kadagiti tay-ak nga agay-aywan kadagiti arbanda idi rabii ti pannakaipasngay ni Jesus. (Lu 2:8, 12) Iti otonio a bulan ti Bul (Oktubre-Nobiembre), mangrugrugin ti panagtutudo (De 11:14), ket mailinongen dagiti arban iti rabii. Ti sumaganad a bulan, ti Kislev (ti maikasiam a bulan iti kalendario dagiti Judio, Nobiembre-Disiembre), ket bulan a nalam-ek ken matutudo (Jer 36:22; Esd 10:9, 13), ket ti Tebet (Disiembre-Enero) isu ti bulan dagiti kalam-ekan a temperatura iti tawen, a no dadduma agtinnag ti niebe iti kabambantayan. Gapuna, ti kaadda ti papastor kadagiti tay-ak iti rabii tumunos iti pammaneknek a mangipatpatuldo iti nasapa nga otonio a bulan ti Etanim kas tiempo a pannakaipasngay ni Jesus.​—Kitaenyo ti BUL; KISLEV.

Ti maysa pay a pammaneknek a di umiso ti petsa a Disiembre isu daytoy: nakaim-imposible a ti Romano nga emperador pilienna ti kasta a nalam-ek, natutudo a bulan kas tiempo a dagiti iturayanna a Judio (masansan a rebelioso) agdaliasatda “tunggal maysa iti bukodna a siudad” tapno maipasalista.​—Lu 2:1-3; idiligyo ti Mt 24:20; kitaenyo ti TEBET.

Nasapa a Paset ti Panagbiagna. Nakaab-ababa ti rekord maipapan iti nasapa a paset ti panagbiag ni Jesus. Nayanak idiay Betlehem ti Judea, siudad a nakayanakan ni Ari David, naipan iti Nazaret idiay Galilea kalpasan ti panagsubli ti pamilia manipud Egipto​—kaitungpalan amin daytoy ti nadibinuan a padto. (Mt 2:4-6, 14, 15, 19-23; Mik 5:2; Os 11:1; Isa 11:1; Jer 23:5) Ti pannakaama ni Jesus a ni Jose ket maysa nga allawagi (Mt 13:55) ken nabatad nga awan unay ti mabalinna. (Idiligyo ti Lu 2:22-24 iti Le 12:8.) Ngarud ni Jesus, nga iti umuna nga aldaw ti natauan a panagbiagna naturog iti maysa a kulluong, nabatad a binusbosna ti kinaubingna kadagiti nanumo unay a kasasaad. Ti Nazaret ket saan idi a nalatak iti pakasaritaan, nupay asideg iti dua a kangrunaan a ruta ti komersio. Mabalin nga inum-umsi idi dayta ti adu a Judio.​—Idiligyo ti Jn 1:46; kitaenyo ti LADAWAN, Tomo 2, p. 539; NAZARET.

Awanen ti sabali pay nga ammo maipapan iti umuna a tawtawen ti panagbiag ni Jesus, no di laeng ti “ubing nagtultuloy a dimmakkel ken bimmileg, a napno iti kinasirib, ket nagtalinaed kenkuana ti pabor ti Dios.” (Lu 2:40) Iti panaglabas ti tiempo, dimmakkel ti pamilia ta nayanak kada Jose ken Maria ti uppat nga annak a lallaki ken sumagmamano nga annak a babbai. (Mt 13:54-56) Ngarud, ti “inauna” nga anak ni Maria (Lu 2:7) saan a dimmakkel kas kakaisuna nga anak. Di pagduaduaan a daytoy ti rason no apay nga idi damo saan a napupuotan dagiti nagannakna a ni Jesus nga inaunada ket awan iti bunggoy idinto ta addadan iti dalanda nga agawid manipud Jerusalem. Ti laeng pasamak a detalyado ti pannakaisalaysayna maipapan iti nasapa a paset ti panagbiag ni Jesus (kas 12 ti tawenna) isu ti isasarungkarna iti templo, a sadiay nakisarsarita kadagiti Judio a mannursuro ket nagsidsiddaawda kenkuana. (LADAWAN, Tomo 2, p. 538) Ti sungbat ni Jesus kadagiti madandanagan a nagannakna idi nasarakanda sadiay ipakitana nga ammo ni Jesus a ti pannakaipasngayna ket namilagruan ken nabigbigna ti panagbalinna a Mesias iti masanguanan. (Lu 2:41-52) Nainkalintegan a ti inana ken ti pannakaamana inyallatiwda kenkuana ti impormasion a nagun-odanda babaen kadagiti isasarungkar dagiti anghel kasta met kadagiti padto da Simeon ken Ana, a naisao iti damo nga ipapanda idiay Jerusalem 40 nga aldaw kalpasan ti pannakaipasngay ni Jesus.​—Mt 1:20-25; 2:13, 14, 19-21; Lu 1:26-38; 2:8-38.

Awan ti mangipasimudaag a ni Jesus ket addaan wenno nagusar iti aniaman a namilagruan a pannakabalin bayat ti tawtawen ti kinaubingna, kas ibagbaga dagiti parparbo a sarsarita a nailanad iti sumagmamano nga apokripa a libro, a kas iti maaw-awagan iti Infancy Gospel of Thomas. Ti pannakapagbalin ti danum kas arak idiay Cana, a naaramid bayat ti ministeriona, isu “ti pangrugian dagiti pagilasinanna.” (Jn 2:1-11) Kasta met, bayat a kaduana ti pamiliana idiay Nazaret, nabatad a saan nga imparammag ni Jesus ti sirib ken kinatan-okna kas perpekto a tao, kas nalabit impasimudaag ti kaawan pammati kenkuana dagiti kakabsatna iti ina bayat ti ministeriona kas maysa a tao, ken ti di panamati kenkuana ti kaaduan kadagiti agnanaed iti Nazaret.​—Jn 7:1-5; Mr 6:1, 4-6.

Nupay kasta, nabatad a ni Jesus am-ammo unay dagiti umili ti Nazaret (Mt 13:54-56; Lu 4:22); sigurado a dagiti nakasaysayaat a kualidad ken personalidadna ket napaliiw dagidiay nangapresiar iti kinalinteg ken kinaimbag. (Idiligyo ti Mt 3:13, 14.) Kankanayon a timmabuno kadagiti gimong iti sinagoga tunggal Sabbath. Isu nasursuruan, kas ipakita ti abilidadna a mangbirok ken mangbasa kadagiti benneg manipud Sagrado a Sursurat, nupay saan a nagadal kadagiti rabbiniko nga eskuelaan ti “nangato nga edukasion.”​—Lu 4:16; Jn 7:14-16.

Ti kinaababa ti rekord maipapan kadagitoy nasapa a tawtawen ket gapu ta ni Jesus saan pay idi a pinulotan ni Jehova kas “ti Kristo” (Mt 16:16) ken saanna pay nga inrugi nga aramiden ti nadibinuan nga annong nga agur-uray kenkuana. Ti panagubingna ken ti idadakkelna ket nasken, a kas met laeng iti pannakaipasngayna, nupay saan a dagita ti kapapatgan a pangitungpal iti panggepna. Kas iti kinuna ni Jesus idi agangay ken Romano a Gobernador Pilato: “Maigapu itoy a nayanakak, ken maigapu itoy nga immayak iti lubong, tapno saksiak ti kinapudno.”​—Jn 18:37.

Ti Pannakabautisarna. Ti pannakaiparukpok ti nasantuan nga espiritu idi nabautisaran ni Jesus ket pagilasinan a daytan ti panawen a panagbalinna a Mesias, wenno Kristo, Daydiay Pinulotan ti Dios (ta nabatad a naimpadtuan laeng ti panangaramat dagiti anghel iti daytoy a titulo idi impakaammoda ti pannakaipasngayna; Lu 2:9-11, paliiwenyo met ti ber 25, 26). Innem a bulan nga ‘insagsagana ni Juan ti dalan’ maipaay iti “usaren ti Dios a pangisalakan.” (Lu 3:1-6) Ni Jesus, nga “agarup tallopullo ti tawenna” idin ket nabautisaran iti laksid dagiti panagkitakit ni Juan idi damo agsipud ta agingga idi a tiempo, dagiti laeng agbabbabawi a managbasol ti babautisaran ni Juan. (Mt 3:1, 6, 13-17; Lu 3:21-23) Nupay kasta, awanan basol ni Jesus; ngarud ti pannakabautisarna nagserbi a pammaneknek nga indatagna ti bagina a mangaramid iti pagayatan ni Amana. (Idiligyo ti Heb 10:5-9.) Kalpasan a ‘simmang-at ni Jesus manipud iti danum,’ ken bayat nga agkarkararag, “nakitana ti langlangit a mabisbisngay,” ti espiritu ti Dios bimmaba ken Jesus iti sukog ti bagi a kasla kalapati, ket ti timek ni Jehova nangngeg manipud langit, a kunkunana: “Sika ti Anakko, ti dungdungnguen; inanamonganka.”​—Mt 3:16, 17; Mr 1:9-11; Lu 3:21, 22.

Di pagduaduaan a ti espiritu ti Dios a naiparukpok ken Jesus pinaglawagna iti panunot ni Jesus ti adu a bambanag. Ti mismo a sasaona idi agangay, ken nangnangruna ti nasinged a kararagna ken Amana idi rabii ti Paskua, 33 K.P., ipakitada a nalagip ni Jesus ti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao ken ti bambanag a nangngegna iti Amana ken ti bambanag a nakitana nga inaramid ni Amana, kasta met ti dayag a tinagiragsakna a mismo idiay langit. (Jn 6:46; 7:28, 29; 8:26, 28, 38; 14:2; 17:5) Mabalin a naisubli iti memoriana dagitoy a banag idi tiempo ti pannakabautisar ken pannakapulotna.

Babaen ti pannakapulotna iti nasantuan nga espiritu, nadutokan ken naparebbengan ni Jesus a mangitungpal iti ministeriona a panangasaba ken panangisuro (Lu 4:16-21) ken kasta met nga agserbi kas Mammadto ti Dios. (Ara 3:22-26) Ngem, nangnangruna ken napatpateg pay, nadutokan ken naparebbengan babaen iti daytoy kas Ari nga inkari ni Jehova, daydiay agtawid iti trono ni David (Lu 1:32, 33, 69; Heb 1:8, 9) ken iti maysa nga agnanayon a Pagarian. Maigapu iti dayta, naikunana kadagiti Fariseo idi agangay: “Ti pagarian ti Dios adda iti tengngayo.” (Lu 17:20, 21) Umasping iti dayta, napulotan ni Jesus tapno agakem kas Nangato a Padi ti Dios, saan a kas kaputotan ni Aaron, no di ket umas-asping iti Ari-Padi a ni Melquisedec.​—Heb 5:1, 4-10; 7:11-17.

Ni Jesus ket Anak idin ti Dios nanipud tiempo ti pannakaipasngayna, no kasano a ti perpekto a ni Adan ‘anak idin ti Dios.’ (Lu 3:38; 1:35) Ammon dagiti anghel a ni Jesus ket Anak ti Dios nanipud pay idi pannakaipasngayna. Gapuna, kalpasan a nabautisaran ni Jesus, idi nangngegna ti timek ni Amana nga agkunkuna, “Sika ti Anakko, ti dungdungnguen; inanamonganka” (Mr 1:11), agparang a nainkalintegan a panunoten a daytoy a deklarasion a napakuyogan ti pannakapulot iti espiritu ti Dios ket saan laeng a panangbigbig iti kinasiasino ni Jesus. Ipakita ti pammaneknek nga iti daydi a kanito, ni Jesus ket nayanak wenno impasngayen ti Dios kas naespirituan nga Anakna, arigna a ‘nayanak manen,’ nga addaan iti kalintegan nga umawat manen iti biag kas espiritu nga Anak ti Dios iti langlangit.​—Idiligyo ti Jn 3:3-6; 6:51; 10:17, 18; kitaenyo ti BAUTISMO; BUGBUGTONG.

Ti Napateg nga Akemna iti Panggep ti Dios. Imbilang ni Jehova a Dios a maikanatad a ti inauna nga Anakna ti pagbalinenna a kangrunaan wenno kapatgan a persona iti pannakaitungpal ti amin a panggepna (Jn 1:14-18; Col 1:18-20; 2:8, 9), ti pakaipamaysaan ti lawag ti amin a padto ken paggapuan ti pannakaisilnag ti lawagda (1Pe 1:10-12; Apo 19:10; Jn 1:3-9), ti solusion ti amin a parikut a pinataud ti panagrebelde ni Satanas (Heb 2:5-9, 14, 15; 1Jn 3:8), ken ti pamuon a pangibangonan ti Dios kadagiti amin nga urnos iti masanguanan maipaay iti agnanayon a pagimbagan ti sapasap a pamiliana idiay langit ken ditoy daga. (Efe 1:8-10; 2:20; 1Pe 2:4-8) Gapu ngarud iti napateg nga akemna iti panggep ti Dios, siuumiso ken awanan panaglablabes a maikuna ni Jesus: “Siak ti dalan ken ti kinapudno ken ti biag. Awan ti umay iti Ama malaksid no baeten kaniak.”​—Jn 14:6.

Ti “sagrado a palimed.” Ti panggep ti Dios kas naipalgak babaen ken Jesu-Kristo ket nagtalinaed a “sagrado a palimed [wenno, misterio] a naidulin iti kinaulimek kadagiti nabayag a tiempo.” (Ro 16:25-27) Iti nasurok nga 4,000 a tawen, nanipud daydi panagrebelde idiay Eden, dagiti tattao nga addaan pammati inur-urayda ti kaitungpalan ti kari ti Dios maipapan iti maysa a “bin-i” a mangdunor iti ulo ti arig serpiente a Kabusor ket iti kasta mabang-aran ti sangatauan. (Ge 3:15) Iti gistay 2,000 a tawen nangnamnamada iti tulag ni Jehova ken Abraham maipaay iti “bin-i” a ‘mangtagikua iti ruangan dagiti kabusorna’ ken babaen kenkuana dagiti amin a nasion iti daga bendisionanda ti bagbagida.​—Ge 22:15-18.

Kamaudiananna, idi “dimteng ti naan-anay a pagpatinggaan ti tiempo, ti Dios imbaonna ti Anakna” ket babaen kenkuana impalgakna ti kaipapanan ti “sagrado a palimed,” nga impaayna ti nabatad a sungbat iti isyu nga imbangon ti Kabusor ti Dios (kitaenyo ti JEHOVA [Ti kangrunaan nga isyu ket moral nga isyu]), ken impaayna ti pamay-an a pangsaka iti natulnog a sangatauan manipud basol ken ipapatay babaen iti subbot a sakripisio ti Anakna. (Ga 4:4; 1Ti 3:16; Jn 14:30; 16:33; Mt 20:28) Iti kasta, inikkat ni Jehova a Dios iti pampanunot dagiti adipenna ti aniaman a panagduadua wenno di kinasigurado mainaig iti pangpanggepna. Maigapu iti dayta, kinuna ti apostol nga “uray pay no kasano ti kaadu dagiti kari ti Dios, nagbalinda a Wen babaen ken [Jesu-Kristo].”​—2Co 1:19-22.

Saan laeng a ti pakabigbigan ti Anak ti Dios ti nairaman iti “sagrado a palimed.” Ramanenna met ti akem a naituding kenkuana iti balabala ti panggep ti Dios a naikeddengen a nasaksakbay, ken ti pannakaipalgak ken pannakaitungpal dayta a panggep babaen ken Jesu-Kristo. Daytoy a panggep, a nagtalinaed a palimed iti nabayag a tiempo, ket “maipaay iti maysa a panangaywan agingga iti naan-anay a pagpatinggaan dagiti naituding a tiempo, awan sabali, tapno ummongen a sangsangkamaysa manen ken Kristo ti amin a bambanag, ti bambanag iti langlangit ken ti bambanag iti daga.”​—Efe 1:9, 10.

Ti maysa kadagiti aspeto ti “sagrado a palimed” a naisinggalut ken Kristo Jesus isu ti panangidaulona iti maysa a baro a nailangitan a gobierno; dagiti kamengna ket buklen dagiti persona (Judio ken di Judio) a naala kadagiti agnanaed iti daga, ket ti pagturayanna agpadpada a sakupna ti langit ken daga. Gapuna, iti sirmata iti Daniel 7:13, 14, adda maysa a “kasla anak ti tao” (titulo nga idi agangay masansan a nayaplikar ken Kristo​—Mt 12:40; 24:30; Lu 17:26; idiligyo ti Apo 14:14) a nagparang kadagiti nailangitan a pangukoman ni Jehova ken naipaayan iti “panagturay ken dayaw ken pagarian, tapno dagiti ili, nasional a bungbunggoy ken pagsasao agserbida koma amin kenkuana a mismo.” Nupay kasta, ti isu met laeng a sirmata ipakitana a ti “sasanto Daydiay Katan-okan” makiramanda met iti daytoy nga “anak ti tao” iti Pagarianna, iti panagturayna, ken kinadaegna. (Da 7:27) Bayat ti kaadda ni Jesus ditoy daga, nangpili manipud kadagiti adalanna iti umuna a mainanama a kamkameng ti gobierno ti Pagarianna ket, kalpasan ti ‘panagtalinaedda kenkuana kadagiti pannakasusuotna,’ nakitulag kadakuada maipaay iti maysa a Pagarian, nga inkararagna iti Amana ti pannakasantipikarda (wenno pannakapagbalinda a “sasanto”) ken kiniddawna a “no sadino ti ayanko, addada met koma a makikadua kaniak, tapno makitada ti dayagko nga intedmo kaniak.” (Lu 22:28, 29; Jn 17:5, 17, 24) Gapu iti kasta a pannakaikaykaysa ken Kristo, ti kongregasion Kristiano adda met pasetna iti “sagrado a palimed,” kas inyebkas idi agangay ti napaltiingan nga apostol.​—Efe 3:1-11; 5:32; Col 1:26, 27; kitaenyo ti SAGRADO A PALIMED.

“Kangrunaan nga Ahente ti biag.” Kas ebkas ti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Amana, indatag ni Kristo Jesus ti perpekto a natauan a biagna kas sakripisio. Daytoy ti makagapu a dagiti pinili ni Kristo a pasurotna posiblen ti pannakaikaykaysada kenkuana iti nailangitan a pagarian ken nagbalin metten a posible ti pannakaipasdek ti urnos a ti panagturay ti Pagarianna ket maaddaan kadagiti naindagaan a sakup. (Mt 6:10; Jn 3:16; Efe 1:7; Heb 2:5; kitaenyo ti SUBBOT.) Ngarud, isu nagbalin a “Kangrunaan nga Ahente [“Prinsipe,” KJ; JB] ti biag” maipaay iti intero a sangatauan. (Ara 3:15) Ti pamunganayan a kaipapanan ti Griego a termino a naaramat ditoy ket “kangrunaan a panguluen,” maysa a nainaig a sao a nayaplikar ken Moises (Ara 7:27, 35) kas “agturay” iti Israel.

Gapuna, kas “kangrunaan a panguluen” wenno “mangiturong kadagiti tattao iti Biag” (Mo), inyam-ammo ni Jesu-Kristo ti maysa a baro ken napateg a banag a nasken iti pananggun-od iti agnanayon a biag iti anag nga isu agakem kas manangibabaet; nupay kasta, isu ket “kangrunaan panguluen” iti administratibo a kaipapanan. Isu ti Nangato a Padi ti Dios a makabael a mangdalus a naan-anay manipud iti basol ken mangwayawaya kadagiti makapapatay nga epekto ti basol (Heb 3:1, 2; 4:14; 7:23-25; 8:1-3); isu ti nadutokan nga Ukom a nakaitalkan ti isuamin a panangukom, iti kasta sisisirib nga ipakatna dagiti gunggona ti subbotna kadagiti tattao iti sangatauan sigun iti pannakaikarida nga agbiag iti sidong ti panagarina (Jn 5:22-27; Ara 10:42, 43); babaen kenkuana maaramid met ti pannakapagungar dagiti natay. (Jn 5:28, 29; 6:39, 40) Gapu ta intuding ni Jehova a Dios nga aramatenna ti Anakna iti kasta a pamay-an, “awan ti asinoman a sabali a pakaisalakanan, ta awan ti sabali a nagan iti baba ti langit a naited kadagiti tattao a masapul a pakaisalakanantayo.”​—Ara 4:12; idiligyo ti 1Jn 5:11-13.

Yantangay daytoy nga aspeto ti autoridad ni Jesus ket karaman met iti “naganna,” dagiti adalanna kas pannakabagi ti Kangrunaan nga Ahente ti biag nabalinanda nga agasan dagiti tattao kadagiti an-annayenda nga imbunga ti natawid a basol ken nabalinanda pay ketdi ti mangpagungar kadagiti natay babaen iti dayta a nagan.​—Ara 3:6, 15, 16; 4:7-11; 9:36-41; 20:7-12.

Ti naan-anay a kaipapanan ti “naganna.” Makitatayo a nupay ti ipapatay ni Jesus iti kayo a pagtutuokan ket napateg ti naaramidanna iti pannakaisalakan ti tattao, saan laeng a ti panangawat iti daytoy ti nairaman iti ‘pannakaadda iti pammati iti nagan ni Jesus.’ (Ara 10:43) Kalpasan ti panagungarna, kinuna ni Jesus kadagiti adalanna, “Isuamin nga autoridad naiteden kaniak idiay langit ken ditoy daga,” iti kasta impakitana nga idauluanna ti maysa a gobierno a sapasap ti sakupenna. (Mt 28:18) Imbatad ni apostol Pablo a ti Ama ni Jesus ‘awan binaybay-anna a saan a naipasakup ken Jesus,’ nabatad a saan a nairaman “daydiay nangipasakup iti amin a bambanag kenkuana,” awan sabali, ni Jehova, ti Soberano a Dios. (1Co 15:27; Heb 1:1-14; 2:8) Ngarud, ti “nagan” ni Jesu-Kristo adayo a nasaysayaat ngem ti nagnagan dagiti anghel ti Dios, ta ti naganna ramanenna wenno itakderanna ti nakalawlawa nga autoridad a mangituray, nga insaad kenkuana ni Jehova. (Heb 1:3, 4) Dagidiay laeng situtulok a mangbigbig iti dayta a “nagan” ken agruknoy iti dayta, nga agpasakupda iti autoridad nga irepresentarna, ti makagun-od iti biag nga agnanayon. (Ara 4:12; Efe 1:19-23; Fil 2:9-11) Masapul a sipapasnek ken awanan panaginsisingpet a tumunosda kadagiti pagalagadan nga imparangarang ni Jesus ken, buyogen ti pammati, masapul a tungpalenda dagiti bilin nga impaayna.​—Mt 7:21-23; Ro 1:5; 1Jn 3:23.

Ania ti “nagan” ni Jesus a makagapu a dagiti Kristiano ket guraen dagiti amin a nasion?

Daytoy nga aspeto ti “nagan” ni Jesus ket iyilustrar ti naimpadtuan a pammakdaarna a dagiti pasurotna agbalinda a ‘puntiria ti pananggura ti amin a nasnasion maigapu iti naganko.’ (Mt 24:9; kasta met ti Mt 10:22; Jn 15:20, 21; Ara 9:15, 16) Nalawag a mapasamak daytoy, saan a gapu ta ti naganna inrepresentarna ti nagan ti maysa a Mannubbot, no di ket gapu ta inrepresentarna ti dinutokan ti Dios kas Agturay, ti Ari ti ar-ari, a rumbeng a pagruknoyan ti amin a nasnasion kas panagpasakup, ta no saan aglak-amda iti pannakadadael.​—Apo 19:11-16; idiligyo ti Sal 2:7-12.

Kasta met, sigurado nga idi immannugot dagiti sairo iti bilin ni Jesus a rummuarda kadagiti tattao a nagungganda, inaramidda ti kasta, saan a gapu ta ni Jesus ti sakripisio a Kordero ti Dios, no di ket maigapu iti autoridad nga itakderan ti naganna kas napulotan a pannakabagi ti Pagarian, daydiay addaan iti autoridad a mangayab, saan laeng nga iti maysa a lehion, no di ket iti sangadosena a lehion dagiti anghel, a makabael a mangparuar iti asinoman a sairo a nalabit sisusubeg nga agkedked iti bilin a pumanaw. (Mr 5:1-13; 9:25-29; Mt 12:28, 29; 26:53; idiligyo ti Da 10:5, 6, 12, 13.) Autorisado dagiti matalek nga apostol ni Jesus a mangaramat iti naganna tapno paruarenda dagiti sairo, agpadpada sakbay ken kalpasan ti ipapatayna. (Lu 9:1; 10:17; Ara 16:16-18) Ngem idi a ti annak ti Judio a padi a ni Sceva pinadasda met nga aramaten ti nagan ni Jesus tapno mangparuarda iti sairo, kinuestion ti nadangkes nga espiritu ti kalinteganda a mangaramat iti autoridad nga itaktakderan ti nagan ket tinignayna ti tao a nagunggan ti espiritu tapno darupen ken kabilenna ida.​—Ara 19:13-17.

No dagiti pasurot ni Jesus dakamatenda ti ‘naganna,’ masansan nga aramatenda ti sasao nga “Apo Jesus” wenno “ni Apotayo a Jesu-Kristo.” (Ara 8:16; 15:26; 19:5, 13, 17; 1Co 1:2, 10; Efe 5:20; Col 3:17) Binigbigda kas Apoda saan laeng a gapu ta isu ti dinutokan ti Dios kas Manangsaka ken Makinkukua kadakuada babaen iti bileg ti subbot a sakripisiona (1Co 6:20; 7:22, 23; 1Pe 1:18, 19; Jud 4) no di ket gapu met iti naarian a saad ken autoridadna. Buyogen ti naan-anay a naarian nga autoridad kasta met iti autoridad kas padi nga inrepresentar ti nagan ni Jesus, dagiti pasurotna nangasabada (Ara 5:29-32, 40-42), nangbautisarda iti ad-adalan (Mt 28:18-20; Ara 2:38; idiligyo ti 1Co 1:13-15), inlaksidda dagiti imoral a tattao (1Co 5:4, 5), ken namagbaga ken nangisuroda kadagiti kongregasion Kristiano nga impastoranda (1Co 1:10; 2Te 3:6). Ngarud, dagidiay inanamongan ni Jesus maipaay iti biag saandan a pulos maaddaan iti pammati wenno mangipaay iti kinasungdo iti sabali pay a “nagan” a mangirepresentar iti autoridad ti Dios a mangituray no di ket masapul a mangipakitada iti di maisin a kinasungdo iti “nagan” daytoy a pinarebbengan ti Dios kas Ari, ni Apo Jesu-Kristo.​—Mt 12:18, 21; Apo 2:13; 3:8; kitaenyo ti IYAADANI ITI DIOS.

‘Panangsaksina iti Kinapudno.’ Iti saludsod ni Pilato nga, “Ala ket, ngarud, maysaka kadi nga ari?” insungbat ni Jesus: “Sika ti agkunkuna a maysaak nga ari. Maigapu itoy a nayanakak, ken maigapu itoy nga immayak iti lubong, tapno saksiak ti kinapudno. Tunggal maysa nga adda iti dasig ti kinapudno imdenganna ti timekko.” (Jn 18:37; kitaenyo ti LEGAL A KASO [Pannakausig ni Jesus].) Kas ipakita ti Kasuratan, ti kinapudno a sinaksianna ket saan laeng a pangkaaduan a kinapudno. Dayta ket kapapatgan a kinapudno maipapan kadagiti panggep ti Dios idi ken ita, naibatay iti pamunganayan a kinapudno maipapan iti soberano a pagayatan ti Dios ken iti pannakabaelna a mangtungpal iti dayta a pagayatan. Babaen iti ministeriona, impalgak ni Jesus dayta a kinapudno, a linaon ti “sagrado a palimed,” kas ti Pagarian ti Dios a ni Jesu-Kristo, ti “anak ni David,” ti agserserbi kas Ari ken Padi iti trono. Daytoy met ti anag ti mensahe nga inwaragawag dagiti anghel sakbay ken idi tiempo ti pannakaipasngayna idiay Betlehem ti Judea, ti siudad ni David.​—Lu 1:32, 33; 2:10-14; 3:31.

Tapno maitungpal ti ministeriona a panangsaksi iti kinapudno, ad-adda pay ngem panagsao, panangasaba, ken panangisuro laeng ti masapul nga aramiden ni Jesus. Malaksid iti panangpanawna iti dayagna idiay langit tapno mayanak kas tao, kasapulan idi a tungpalenna amin a bambanag a naipadto maipapan kenkuana, pakairamanan dagiti anniniwan, wenno pagtuladan, a linaon ti Linteg ti tulag. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Tapno maitandudona ti kinapudno maipapan iti naimpadtuan a sao ken karkari ni Amana, kasapulan nga agbiag ni Jesus iti wagas a mapagbalinna a napaypayso dayta a kinapudno, a tinungpalna dayta babaen iti sinao ken inaramidna, iti wagas ti panagbiagna, ken iti wagas ti ipapatayna. Ngarud, kasapulan nga isu ti kinapudno, arigna nga isu ti ladawan ti kinapudno, kas kinunana a mismo.​—Jn 14:6.

Maigapu itoy, maisurat ni apostol Juan a ni Jesus “napno iti di kaikarian a kinamanangngaasi ken kinapudno” ken, nupay “ti Linteg naited baeten ken Moises, ti di kaikarian a kinamanangngaasi ken ti kinapudno dimteng baeten ken Jesu-Kristo.” (Jn 1:14, 17) Babaen ti pannakayanakna kas tao, ti panangidatagna iti bagina iti Dios babaen ti bautismo iti danum, ti tallo ket kagudua a tawen a panagserbina iti publiko maigapu iti Pagarian ti Dios, ti ipapatayna a simamatalek iti Dios, ti panagungarna a nagturong idiay langit​—babaen amin kadagitoy a pasamak iti pakasaritaan​—ti kinapudno ti Dios immay, wenno “dimteng,” kayatna a sawen, pimmudno. (Idiligyo ti Jn 1:18; Col 2:17.) Ngarud, ti interamente a panagbiag ni Jesu-Kristo ket ‘panangsaksi iti kinapudno,’ iti bambanag nga insapata ti Dios. Iti kasta, ni Jesus saan nga anniniwan a Mesias wenno Kristo. Isu daydiay pudpudno a naikari. Isu saan nga anniniwan nga Ari ken Padi. Iti kababagasna ken kinapudnona, isu daydiay pudno a nasaksakbay a nailadawan.​—Ro 15:8-12; idiligyo ti Sal 18:49; 117:1; De 32:43; Isa 11:10.

Daytoy a kinapudno isu ti kinapudno a ‘mangwayawaya iti tattao’ no ipakitada nga ‘addada iti dasig ti kinapudno’ babaen ti panangawatda iti akem ni Jesus iti panggep ti Dios. (Jn 8:32-36; 18:37) Ti di panangikankano iti panggep ti Dios mainaig iti Anakna, ti panangpatanor kadagiti namnama a sabali ti nakaibatayanna, ti panangpataud kadagiti pagarup maipapan iti dana ti panagbiag ti maysa sigun iti aniaman a sabali a pangibatayan ket panamati iti kinaulbod, pannakaallilaw, panangsurot iti panangidaulo ti ama dagiti kinaulbod, ti Kabusor ti Dios. (Mt 7:24-27; Jn 8:42-47) Kaipapananna ti ‘ipapatay kadagiti basol ti maysa.’ (Jn 8:23, 24) Maigapu itoy, saan a nagkedked ni Jesus a nangideklara iti akemna iti panggep ti Dios.

Pudno, siiinget pay ketdi a binilinna dagiti adalanna a saanda nga iwaragawag iti publiko nga isu ti Mesias (Mt 16:20; Mr 8:29, 30), ken manmano a direkta a tinukoyna ti bagina kas Kristo malaksid no is-isuda laeng. (Mr 9:33, 38, 41; Lu 9:20, 21; Jn 17:3) Ngem situtured ken patinayon nga inturongna ti atension kadagiti pammaneknek ti padpadto ken iti ar-aramidna a nangpaneknek nga isu ti Kristo. (Mt 22:41-46; Jn 5:31-39, 45-47; 7:25-31) Idi makisasao iti maysa a Samaritana iti maysa a bubon, ni Jesus, “a nabannog iti panagbaniagana,” inyam-ammona ti bagina iti babai, nalabit tapno magutugot nga agusioso dagiti umili ket rummuarda manipud ili tapno mapanda kenkuana, a dayta ti imbungana. (Jn 4:6, 25-30) Awan kapaypay-an ti panangikunana laeng nga isu ti Mesias no saan a nabuyogan iti pammaneknek, ket pagangayanna, masapul nga addaan pammati dagidiay nakakita ken nakangngeg iti dayta tapno iti kasta bigbigenda ti pudpudno nga ipatpatuldo ti pammaneknek.​—Lu 22:66-71; Jn 4:39-42; 10:24-27; 12:34-36.

Nasubok ken Napagbalin a Naan-anay. Imparangarang ni Jehova a Dios ti kadakkelan a panagtalekna iti Anakna idi impaayanna iti annongen nga umay ditoy daga ken agserbi kas naikari a Mesias. Ti panggep ti Dios a maadda ti maysa a ‘bin-i’ (Ge 3:15), ti Mesias, nga agserbi kas maisakripisio a Kordero ti Dios, ket nasakbay nga ammon ti Dios “sakbay ti pannakabangon ti lubong” (1Pe 1:19, 20), sasao a nausig iti sidong ti paulo a NASAKBAY A PANNAKAAMMO, NASAKBAY A PANANGITUDING (Nasakbay a Pannakaituding ti Mesias). Nupay kasta, saan nga ibaga ti rekord ti Biblia no kaano a tinudingan wenno pinakaammuan ni Jehova ti espesipiko nga indibidual a napili maipaay iti daytoy nga akem, no dayta ket idi tiempo ti panagrebelde idiay Eden wenno iti tiempo kalpasan dayta. Ti panangaramat iti asinoman nga imperpekto a tao ket saan nga ipalubos dagiti makalikaguman nangnangruna daydiay agpaay iti subbot a sakripisio, ngem mabalin nga aramaten ti maysa a perpekto nga espiritu nga anak. Manipud iti amin a minilion nga espiritu nga annakna, nangpili ni Jehova iti maysa a mangala iti dayta nga annongen: ti Inaunana, ti Sao.​—Idiligyo ti Heb 1:5, 6.

Ti Anak ti Dios situtulok nga inawatna ti annongen. Nabatad daytoy iti Filipos 2:5-8; “inuksobanna ti bagina” iti nailangitan a dayag ken naespirituan a kasasaad ket “innalana ti langa ti maysa nga adipen” iti iyaannugotna iti pannakayakar ti biagna iti naindagaan, pisikal, natauan a kasasaad. Nagdakkelan a pagrebbengan ti impasimudaag ti annongen a naipasango kenkuana; nakaad-adu ti ramanen daytoy. Babaen ti panagtalinaedna a matalek, mapaneknekanna nga ulbod ti panangibaga ni Satanas, kas nailanad iti kaso ni Job, nga iti sidong ti pannakaparigat, panagsagaba, ken pannubok, ti Dios ket tallikudan dagiti adipenna. (Job 1:6-12; 2:2-6) Kas inauna nga Anak kadagiti amin a parsua ti Dios, kabaelan ni Jesus nga ipaay ti kasiguraduan a sungbat iti dayta a pammabasol ken ti kasayaatan a pammaneknek a pabor iti dasig ni Amana iti dakdakkel nga isyu maipapan iti kinanainkalintegan ti sapasap a kinasoberano ni Jehova. Iti kasta isu ti “Amen, ti matalek ken napudno a saksi.” (Apo 3:14) No mapaay, makaaramid iti kakaruan a panangumsi iti nagan ni Amana ngem iti maaramidan ti asinoman.

Siempre, iti panangpilina iti bugbugtong nga Anakna, ‘saan a sidadarasudos nga impatay kenkuana ni Jehova dagiti imana,’ di la ket ta agbalin a ‘mannakiraman kadagiti mabalin a tumaud a basol,’ ta saan nga agdadamo ni Jesus tapno iti kasta “agtangsit buyogen ti panagpannakkel ket matnag iti pannakaukom a naipatay iti Diablo.” (Idiligyo ti 1Ti 5:22; 3:6.) Ni Jehova ‘naan-anay nga am-ammona’ ti Anakna gapu iti nasinged a pannakitimpuyogna kenkuana bayat dagiti di mabilang a panawen iti napalabas (Mt 11:27; idiligyo ti Ge 22:12; Ne 9:7, 8); mabalinna ngarud a dutokan a mangtungpal kadagiti di mapaay a padto ti Saona. (Isa 46:10, 11) Gapuna saan nga ipilpilit wenno automatiko a patalgedan ti Dios a ‘sigurado nga agballigi’ ti Anakna babaen laeng ti panangikabilna kenkuana iti akem ti naipadto a Mesias (Isa 55:11), kas panangipapan ti teoria ti nasakbay a panangituding.

Nupay ti Anak saan pay a pulos nagpasar iti pannubok a kas iti pakaipaspasanguanna idin, ti kinamatalek ken debosionna naiparangarangnan iti dadduma pay a pamay-an. Naaddaan idin iti dakkel a responsabilidad kas Pannakangiwat ti Dios, ti Sao. Nupay kasta saanna a pulos inaramat ti saad ken autoridadna iti di umiso a pamay-an, kas iti inaramid ti naindagaan a pannakangiwat ti Dios a ni Moises iti maysa a gundaway. (Nu 20:9-13; De 32:48-51; Jud 9) Yantangay isu Daydiay a babaen kenkuana naaramid ti amin a bambanag, ti Anak ket maysa a dios, “ti bugbugtong a dios” (Jn 1:18), ngarud ik-ikutanna idi ti maysa a saad a nadayag ken natantan-ok no maidilig iti amin a sabsabali pay nga espiritu nga annak ti Dios. Kaskasdi a saan a timmangsit. (Ipadisyo ti Eze 28:14-17.) Gapuna, saan a mabalin a kunaen a ti Anak saanna pay a napaneknekan ti kinasungdo, kinapakumbaba, ken debosionna iti adu a pamay-an.

Kas panangyilustrar, usigenyo ti pannubok a naipasango iti immuna a natauan nga anak ti Dios, ni Adan. Dayta a pannubok awan ti ramanenna a panangibtur iti pannakaidadanes wenno panagsagaba, no di ket agkalikagum laeng iti panangtaginayon iti natulnog a panagraem iti pagayatan ti Dios mainaig iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes. (Ge 2:16, 17; kitaenyo ti KAYKAYO.) Ti panagrebelde ken pannulisog ni Satanas ket saan a paset ti pannubok a damo nga inted ti Dios no di ket maysa laeng a kanayonan, a saan a ti Dios ti gubuayanna. Idi naited ti pannubok, awan met ti ramanenna a pannulisog manipud iti tao, kas iti napasamak ken Adan gapu iti isisiasi ni Eva. (Ge 3:6, 12) Gapu iti dayta, masubok ni Adan nga awan ti aniaman a sabali a mangsulisog wenno mangimpluensia kenkuana nga agaramid iti dakes, a dayta a banag ket interamente nga agpannuray iti puso ni Adan​—ti panagayatna iti Dios ken ti kinaawan panagimbubukodanna. (Pr 4:23) No mapaneknekan a matalek, adda koma idi pribilehio ni Adan a mangala iti bunga ti “kayo ti biag ket mangan ket agbiag agingga iti tiempo a di nakedngan” kas maysa a nasubok ken naanamongan a tao nga anak ti Dios (Ge 3:22), a mapasamak amin daytoy a saanen nga agpasar iti dakes nga impluensia ken pannulisog, pannakaidadanes, wenno panagsagaba.

Mapaliiw met a ti espiritu nga anak a nagbalin a Satanas ket simiasi iti panagserbina iti Dios, saan a gapu ta adda nangidadanes kenkuana wenno adda nangsulisog kenkuana nga agaramid iti dakes. Sigurado a saan nga aramiden dayta ti Dios, ta ‘Isu saanna a suoten ti asinoman iti dakes a bambanag.’ Kaskasdi a dayta nga espiritu nga anak saanna a tinaginayon ti kinasungdo, impalubosna ti bagina a ‘gargarien ken sulbogen ti bukodna a derrep,’ ket nagbasol ken nagbalin a rebelde. (San 1:13-15) Saan a nakapasa iti pannubok mainaig iti ayat.

Nupay kasta, gapu iti isyu a pinataud ti Kabusor ti Dios, kasapulan nga agpasar ti Anak iti pannubok iti kinatarnaw iti sidong dagiti kabbaro a kasasaad, ta isu ti naikari a Mesias ken masanguanan nga Ari ti Pagarian ti Dios. Daytoy a pannubok ken dagiti panagsagaba a kakuykuyog dayta ket nasken met tapno isu ‘mapagbalin a naan-anay’ maipaay iti saadna kas Nangato a Padi ti Dios agpaay iti sangatauan. (Heb 5:9, 10) Tapno maragpat dagiti makalikaguman maipaay iti naan-anay a pannakaisaadna kas Kangrunaan nga Ahente ti pannakaisalakan, ti Anak ti Dios “rebbengenna ti agbalin a kas iti ‘kakabsatna’ [dagidiay nagbalin a napulotan a paspasurotna] iti amin a bambanag, tapno isu agbalin a naasi ken matalek a nangato a padi.” Masapul nga ibturanna dagiti rigat ken panagsagaba, tapno ‘mabaelanna ti bumadang kadagidiay masubsubok,’ iti kasta mabalinanna ti makipagrikna kadagiti kinakapuyda kas maysa a “nasuboken iti amin a bambanag kas kadatayo, ngem awanan basol.” Nupay perpekto ken awanan basol, kaskasdi a “kabaelanna ti makilangen a sititimbeng kadagiti ignorante ken kadagiti agbidbiddut.” Babaen laeng iti kasta a Nangato a Padi a dagiti imperpekto a tattao ‘buyogen ti wayawaya nga agsao makaadanida iti trono ti di kaikarian a kinamanangngaasi, tapno makagun-odda iti asi ken makasarakda iti di kaikarian a kinamanangngaasi kas tulong iti umiso a tiempo.’​—Heb 2:10-18; 4:15–5:2; idiligyo ti Lu 9:22.

Addaan met iti wayawaya a mangngeddeng. Kinuna a mismo ni Jesus a sigurado a pumudno dagiti amin a padto maipapan iti Mesias, “masapul a matungpal.” (Lu 24:44-47; Mt 16:21; idiligyo ti Mt 5:17.) Kaskasdi, daytoy saanna a pinalag-an ti pagrebbengan ti Anak ti Dios, saanna met nga inikkat ti wayawayana nga agpili​—no agmatalek wenno di agmatalek. Saan laeng nga agpannuray dayta a banag iti Mannakabalin-amin a Dios, ni Jehova, a kasla maymaysa a dasig laeng ti agtignay. Ti Anakna masapul nga aramidenna ti pasetna tapno matungpal dagiti padto. Impasigurado ti Dios a pumudno dagiti padto babaen ti nainsiriban a panangpilina iti daydiay mangala iti annongen, “ti Anak ti ayatna.” (Col 1:13) Nabatad a nataginayon latta ti Anakna ti wayawayana a mangngeddeng ken inaramatna dayta bayat nga adda ditoy daga kas maysa a tao. Nagsao ni Jesus iti kabukbukodanna a nakem, nga impakitana a sitatallugod a nagpasakup iti pagayatan ni Amana (Mt 16:21-23; Jn 4:34; 5:30; 6:38), ket sipapakinakem nga intungpalna ti annongenna kas nailanad iti Sao ni Amana. (Mt 3:15; 5:17, 18; 13:10-17, 34, 35; 26:52-54; Mr 1:14, 15; Lu 4:21) Siempre, saan a tengngel ni Jesus ti kaitungpalan ti dadduma pay a paset ti padto, a ti sumagmamano ket napasamak kalpasan ti ipapatayna. (Mt 12:40; 26:55, 56; Jn 18:31, 32; 19:23, 24, 36, 37) Silalawag nga ipalgak ti rekord maipapan iti napasamak idi rabii sakbay ti ipapatayna nga isu nagkasapulan iti kasta unay a panagregget a mangipasakup iti bukodna a pagayatan iti natantan-ok a pagayatan Daydiay nasirsirib ngem isuna, ni Amana. (Mt 26:36-44; Lu 22:42-44) Impalgak met dayta a, nupay perpekto, sipapasnek a binigbigna a, kas tao, kasapulan nga agpannuray ken Amana, ni Jehova a Dios, maipaay iti bileg iti tiempo ti panagkasapulan.​—Jn 12:23, 27, 28; Heb 5:7.

Adu ngarud ti mennamennaen ni Jesus, ken pangpabilegna iti bagina, bayat ti 40 nga aldaw a binusbosna iti panagayunar (kas ken Moises idi) idiay let-ang kalpasan ti pannakabautisar ken pannakapulotna. (Ex 34:28; Lu 4:1, 2) Direkta a nakasangona sadiay ti arig-serpiente a Kabusor ni Amana. Ni Satanas a Diablo, a nagaramat kadagiti taktika kas kadagidi inaramatna idiay Eden, pinadasna a guyugoyen ni Jesus a mangiparangarang iti kinamanagimbubukodan, nga itan-okna ti bagina, ken paglikudanna ti soberano a saad ni Amana. Saan a kas ken Adan, tinaginayon ni Jesus (“ti maudi nga Adan”) ti kinatarnawna ket, babaen ti patinayon a panangdakamatna iti naideklara a pagayatan ni Amana, napapanawna ni Satanas, “agingga iti sabali pay a mainugot a tiempo.”​—Lu 4:1-13; 1Co 15:45.

Dagiti Aramidna ken Personal a Kualidadna. Agsipud ta agpadpada a “ti di kaikarian a kinamanangngaasi ken ti kinapudno” dumteng baeten ken Jesu-Kristo, kasapulan a makilangen kadagiti tattao, mangngegda ti sasaona, makitada dagiti aramid ken kualidadna. Iti kasta, mabigbigda nga isu ti Mesias ket maaddaanda iti pammati iti ipaayna a sakripisio kas “Kordero ti Dios” inton matay maipaay kadakuada. (Jn 1:17, 29) Sinarungkaranna a mismo ti adu a rehion iti Palestina, a pinagnana ti ginasut a milia. Nakisarita kadagiti tattao iti ig-igid ti danaw ken kadagiti bakris, kasta met kadagiti siudad ken purok, kadagiti sinagoga ken templo, kadagiti plasa, kalsada ken balbalay (Mt 5:1, 2; 26:55; Mr 6:53-56; Lu 4:16; 5:1-3; 13:22, 26; 19:5, 6), a nagbitla kadagiti dadakkel a bunggoy ken indibidual, lallaki ken babbai, lallakay ken ubbing, babaknang ken napapanglaw.​—Mr 3:7, 8; 4:1; Jn 3:1-3; Mt 14:21; 19:21, 22; 11:4, 5.

Iti naipakuyog a tsart, makita ti maysa a naisingasing a pamay-an no kasano a ti uppat a salaysay maipapan iti naindagaan a biag ni Jesus ket mapagtutunos sigun iti kronolohia. Mangipaay met iti pannakaawat maipapan iti nadumaduma a “kampania” wenno panagdaliasat nga inaramidna bayat ti ministeriona a tallo ket kagudua a tawen.

Nangipasdek ni Jesus iti ulidan maipaay kadagiti adalanna babaen iti kinagagetna, a bumangon a nasapa ken agtultuloy nga agserbi agingga iti rabii. (Lu 21:37, 38; Mr 11:20; 1:32-34; Jn 3:2; 5:17) Saan laeng a namnaminsan a nagpatpatnag a nagkararag, kas iti inaramidna iti daydi rabii sakbay ti panangipaayna iti Sermon iti Bantay. (Mt 14:23-25; Lu 6:12–7:10) Iti sabali pay a gundaway, kalpasan ti panagserbina iti rabii, bimmangon bayat a nasipnget pay ket nagturong iti maysa a disso a langalang tapno agkararag. (Mr 1:32, 35) Nupay masansan a singaen dagiti bunggoy ti panagpaknina koma, “siaasi nga inawatna ida ket nangrugi nga agsao kadakuada maipapan iti pagarian ti Dios.” (Lu 9:10, 11; Mr 6:31-34; 7:24-30) Napadasanna ti mabannog, mawaw, ken mabisinan, a no dadduma saan payen a mangan maipagapu iti trabaho a masapul nga aramidenna.​—Mt 21:18; Jn 4:6, 7, 31-34; idiligyo ti Mt 4:2-4; 8:24, 25.

Natimbeng ti panangmatmatna iti material a bambanag. Nupay kasta, isu saan a maysa nga ermitanio, nga aglablabes a papaidamanna ti bagina a saannan nga ikabilangan dagiti agdama idi a kasasaad. (Lu 7:33, 34) Pinatganna ti adu nga awis kadagiti pannangan ken uray pay kadagiti bangkete, a simmarungkar kadagiti balay dagiti babaknang. (Lu 5:29; 7:36; 14:1; 19:1-6) Ninayonanna met ti kinaragsak ti maysa a kasar idi a ti danum pinagbalinna a nasayaat nga arak. (Jn 2:1-10) Ket tinagipategna ti naimbag a bambanag nga inaramidda kenkuana. Idi nangaramat ti kabsat ni Lazaro a ni Maria iti sangalibra a bangbanglo a lana (agpateg iti nasurok a $220, wenno agarup makatawen a tangdan ti maysa a trabahador) tapno sapsapuanna ti saksaka ni Jesus, nagrurod ni Judas ket inyebkasna ti pannakaseknan kampay idi kadagiti napanglaw a nabenepisiaran koma manipud pannakailako ti lana. Nupay kasta, kinuna ni Jesus: “Baybay-anyo, tapno maalagadna daytoy maipaay iti aldaw ti pannakaitabonko. Ta kankanayon nga adda kadakayo dagiti napanglaw, ngem saanakto a kankanayon nga adda kadakayo.” (Jn 12:2-8; Mr 14:6-9) Ti makin-uneg a kawes nga inyaruatna idi natiliw, a “naabel manipud iti ngato agingga iti intero a kagayadna,” ket nabatad a maysa a kawes a nasayaat ti kalidadna. (Jn 19:23, 24) Nupay kasta, kanayon nga inyun-una ni Jesus ti naespirituan a bambanag ket saan a pulos nalabes ti pannakaseknanna iti material a bambanag, kas met laeng iti imbalakadna iti sabsabali.​—Mt 6:24-34; 8:20; Lu 10:38-42; idiligyo ti Fil 4:10-12.

Natured a Manangwayawaya. Iti intero a ministeriona, makita ti kasta unay a kinatured, kinamalalaki, ken kinabilegna. (Mt 3:11; Lu 4:28-30; 9:51; Jn 2:13-17; 10:31-39; 18:3-11) Kas kada Josue, Ari David, ken dadduma pay, ni Jesus ket mannakidangadang maipaay iti kalintegan ti Dios ken maipagapu kadagiti managayat iti kinalinteg. Kas naikari a ‘bin-i,’ kasapulan a sanguenna ti pananggura ti ‘bin-i ti serpiente,’ a makibakal kadakuada. (Ge 3:15; 22:17) Sinarangetna dagiti sairo ken ti impluensiada iti pampanunot ken puspuso ti tattao. (Mr 5:1-13; Lu 4:32-36; 11:19-26; idiligyo ti 2Co 4:3, 4; Efe 6:10-12.) Dagiti managinsisingpet a panguluen ti relihion impakitada a pudno a bumusbusorda iti kinasoberano ken pagayatan ti Dios. (Mt 23:13, 27, 28; Lu 11:53, 54; Jn 19:12-16) Naan-anay nga inabak ida ni Jesus iti agsasagadsad a berbal a panagsasango. Inaramatna ti “kampilan ti espiritu,” ti Sao ti Dios, buyogen ti bileg, kinasigo, ken taktika​—iti kasta imbualna dagiti nasikap nga argumento ken arig-palab-og a salsaludsod nga indatag dagiti bumusbusor kenkuana, a pinagparikutna ida wenno pinagpangpangaduana ida. (Mt 21:23-27; 22:15-46) Awanan buteng nga imbutaktakna ti kinasiasinoda: mannursuro kadagiti tradision ti tattao ken kadagiti pormalidad, bulsek a papanguluen, kaputotan dagiti karasaen, ken annak ti Kabusor ti Dios, daydiay naulbod a manangpapatay ken prinsipe dagiti sairo.​—Mt 15:12-14; 21:33-41, 45, 46; 23:33-35; Mr 7:1-13; Jn 8:40-45.

Iti isuamin daytoy, ni Jesus saan a pulos nadarasudos, saan a nagsapul iti riri, ket liniklikanna dagiti peggad nga awan gapgapuna. (Mt 12:14, 15; Mr 3:6, 7; Jn 7:1, 10; 11:53, 54; idiligyo ti Mt 10:16, 17, 28-31.) Ti turedna ket naibatay iti pammati. (Mr 4:37-40) Saanna a napukaw ti panagteppelna, no di ket nagtalinaed a kalmado idi maab-abi ken marangranggasan, nga ‘intalekna ti bagina iti daydiay mangukom a sililinteg.’​—1Pe 2:23.

Babaen ti natured a pannakidangadangna maipaay iti kinapudno ken babaen ti panangyegna iti lawag kadagiti tattao maipapan iti panggep ti Dios, tinungpal ni Jesus ti naimpadtuan nga akem ti Manangwayawaya, kas dakdakkel ngem ni Moises. Inwaragawagna ti wayawaya kadagiti kautibo. (Isa 42:1, 6, 7; Jer 30:8-10; Isa 61:1) Nupay adu ti nagkedked gapu kadagiti managimbubukodan a rason ken gapu iti panagbuteng kadagiti agtuturay (Jn 7:11-13; 9:22; 12:42, 43), ti dadduma nakagun-odda iti tured a lumapsut kadagiti kawar ti kinaignoranteda ken mangadipen a panagpaituray kadagiti ulbod a panguluen ken ulbod a namnama. (Jn 9:24-39; idiligyo ti Ga 5:1.) No kasano a dagiti matalek nga ar-ari ti Juda nangaramidda kadagiti kampania a mangikkat iti ulbod a panagdaydayaw manipud iti pagturayan (2Cr 15:8; 17:1, 4-6; 2Ar 18:1, 3-6), kasta met a ti ministerio ni Jesus, ti Mesianiko nga Ari ti Dios, nangibunga iti pannakadidigra ti ulbod a relihion idi kaaldawanna.​—Jn 11:47, 48.

Maipaay iti kanayonan nga impormasion maipapan iti ministerio ni Jesu-Kristo ditoy daga, kitaenyo ti MAPMAPA, Tomo 2, p. 540, 541.

Napasnek ken nadungngo. Ngem ni Jesus ket mannakipagrikna met a tao​—maysa a makalikaguman iti panagserbi kas Nangato a Padi ti Dios. Nupay perpekto, saan a nagbalin a manangbabalaw unay wenno napangas ken naturay (kas kadagidi Fariseo) kadagiti imperpekto ken napnuan-basol a tattao a nakipagnanaedanna ken kakaduana a nagtrabaho. (Mt 9:10-13; 21:31, 32; Lu 7:36-48; 15:1-32; 18:9-14) Uray dagiti ubbing saanda a maam-amak kenkuana, ket idi inaramatna ti maysa nga ubing kas pagulidanan, saanna laeng a pinatakder iti sanguanan dagiti adalanna no di ket “inyarakupna dagiti takiagna iti dayta.” (Mr 9:36; 10:13-16) Pinaneknekanna ti bagina kas pudpudno a gayyem ken nadungngo a kadua kadagiti pasurotna, nga “inayatna ida agingga iti panungpalan.” (Jn 13:1; 15:11-15) Saanna nga inaramat ti autoridadna tapno agbalin a managkalikagum ken tapno nayonanna ti dadagsen dagiti umili no di ket kinunana: “Umaykayo kaniak, dakayo amin a mabambannogan . . . pagin-awaenkayto.” Napaneknekan dagiti adalanna a ‘naalumamay ti kababalinna ken napakumbaba ti pusona,’ a ti sangolna nalanay ken ti awitna nalag-an.​—Mt 11:28-30.

Dagiti annongen ti papadi ramanenda ti panangasikaso iti pisikal ken naespirituan a salun-at dagiti umili. (Le 13-15) Asi ken pannakipagrikna ti nangtignay ken Jesus a mangtulong kadagiti tattao nga agsagsagaba iti an-annayen, kinabulsek, ken dadduma pay a pakarigatan. (Mt 9:36; 14:14; 20:34; Lu 7:11-15; idiligyo ti Isa 61:1.) Ti ipapatay ti gayyemna a ni Lazaro ken ti imbungana a ladingit iti kakabsat a babbai ni Lazaro ti makagapu a ‘nagsennaay ken nagarubos dagiti lua’ ni Jesus. (Jn 11:32-36) Gapuna, kas naipakpakaunan, ‘ni Jesus a Mesias inawitna dagiti sakit ken inimetna dagiti ut-ot’ ti sabsabali, nga inaramidna ti kasta uray no maikkatan a mismo iti pannakabalin. (Isa 53:4; Lu 8:43-48) Inaramidna ti kasta saan laeng a kas kaitungpalan ti padto no di ket gapu ta ‘kinayatna.’ (Mt 8:2-4, 16, 17) Napatpateg pay, impaayanna ida iti naespirituan a salun-at ken pannakapakawan ti basbasol, yantangay naautorisaran a mangaramid iti kasta agsipud ta, kas Kristo, nasakbay a naituding nga ipaayna ti subbot a sakripisio, nga iti kinapudnona nagpasaren iti pannakabautisar iti ipapatay nga agpatingga iti kayo a pagtutuokan.​—Isa 53:4-8, 11, 12; idiligyo ti Mt 9:2-8; 20:28; Mr 10:38, 39; Lu 12:50.

“Nakaskasdaaw a Manangbalakad.” Ti Padi pagrebbenganna a suruan dagiti umili maipapan iti linteg ken pagayatan ti Dios. (Mal 2:7) Kasta met, kas ti naarian a Mesias, ti naipadto a “saringit manipud iti pungdol ni Jesse [ama ni David],” kasapulan nga iparangarang ni Jesus ‘ti espiritu ni Jehova buyogen ti kinasirib, pammatigmaan, pannakabalin, pannakaammo, agraman ti panagbuteng ken Jehova.’ Ipakitana ti “ragsak” nga ibunga ti kasta a panagbuteng ken Jehova. (Isa 11:1-3) Ti di maartapan a kinasirib a masarakan kadagiti sursuro ni Jesus, a “nangnangruna ngem ni Solomon” (Mt 12:42), ket maysa kadagiti kabilgan a pammaneknek a pudno nga isu ti Anak ti Dios, ket dagiti salaysay ti Ebanghelio saan a mabalin a gapuanan laeng dagiti panunot wenno arapaap dagiti imperpekto a tattao.

Pinaneknekan ni Jesus nga isu ti naikari a “Nakaskasdaaw a Manangbalakad” (Isa 9:6) babaen ti pannakaammona iti Sao ken pagayatan ti Dios, babaen ti pannakaawatna iti kasasaad a pannakaparsua ti tao, babaen ti pannakabaelna a manganag iti kababagas dagiti saludsod ken isyu, ken babaen ti panangipakitana iti solusion kadagiti parikut ti inaldaw a panagbiag. Ti kangrunaan a pagarigan iti daytoy isu ti nalatak a Sermon iti Bantay. (Mt 5-7) Iti dayta a sermon, impakita ti balakadna ti dalan nga agturong iti pudno a kinaragsak, no kasano a risuten dagiti riri, no kasano a maliklikan ti imoralidad, no kasano a pakilangenan dagidiay mangipakpakita iti pananggura, ti pamay-an a panangalagad iti kinalinteg nga awanan iti panaginsisingpet, ti umiso a kababalin iti material a bambanag iti biag, panagtalek iti kinamanagparabur ti Dios, ti nabalitokan a pagannurotan iti umiso a pannakirelasion iti sabsabali, no kasano a maammuan ti panangallilaw ti relihion, ken no kasano ti panagibangon maipaay iti natalged a masanguanan. “Nagsiddaaw unay dagiti bunggoy iti wagas ti panangisurona; ta insursurona ida a kas maysa a tao nga addaan kinaturay, ket saan a kas kadagiti eskriba.” (Mt 7:28, 29) Kalpasan ti panagungarna, nagtultuloy nga isu ti kangrunaan a naaramat iti pannakikomunikar ni Jehova iti sangatauan.​—Apo 1:1.

Nalaing a Mannursuro. Naisangsangayan ti kinaepektibo ti wagas a panangisurona. (Jn 7:45, 46) Simple, ababa, ken nalawag ti panagidatagna iti agkakapateg ken agkakauneg unay a bambanag. Inyilustrarna dagiti puntona babaen ti panagaramatna iti bambanag a pagaammo unay dagiti agdengdengngeg kenkuana (Mt 13:34, 35)​—kadagiti mangngalap (Mt 13:47, 48), papastor (Jn 10:1-17), mannalon (Mt 13:3-9), managibangon (Mt 7:24-27; Lu 14:28-30), agtagtagilako (Mt 13:45, 46), ad-adipen wenno appo (Lu 16:1-9), agtagibalay a babbai (Mt 13:33; Lu 15:8), wenno uray siasino (Mt 6:26-30). Nagaramat iti simple a bambanag, kas iti tinapay, danum, asin, supot a lalat, daan a kawes, kas simbolo ti bambanag a nakapatpateg, kas met laeng ti pannakaaramatda iti Hebreo a Kasuratan. (Jn 6:31-35, 51; 4:13, 14; Mt 5:13; Lu 5:36-39) Ti lohikana, a masansan a nayebkas babaen kadagiti panamagpapadis, parmekenna dagiti awan nakaibatayanna nga isusupiat ket ilintegna ti panangmatmat iti bambanag. (Mt 16:1-3; Lu 11:11-22; 14:1-6) Kangrunaanna nga inturongna ti mensahena iti puspuso ti tattao, a nagaramat kadagiti makasukisok a saludsod tapno tignayenna ida nga agpanunot, makagteng kadagiti bukodda a konklusion, mangusig kadagiti motiboda, ken mangaramid kadagiti pangngeddeng. (Mt 16:5-16; 17:24-27; 26:52-54; Mr 3:1-5; Lu 10:25-37; Jn 18:11) Saanna nga inkagumaanna nga allukoyen ti kaaduan no di ket pinagreggetan a riingen ti puspuso dagidiay pudpudno a mabisin iti kinapudno ken kinalinteg.​—Mt 5:3, 6; 13:10-15.

Nupay impaayanna iti konsiderasion ti limitado a pannakaawat dagiti agdengdengngeg kenkuana ken uray pay dagiti adalanna (Mr 4:33), ken nupay nagaramat iti pannakaawat no kasano kaadu ti impormasion nga ipaayna kadakuada (Jn 16:4, 12), saanna a pulos pinakapuy ti mensahe ti Dios tapno laeng makagun-od iti kinalatak wenno pabor. Prangka ti panagsasaona, nadagsen pay no dadduma. (Mt 5:37; Lu 11:37-52; Jn 7:19; 8:46, 47) Ti tema ti mensahena ket: “Agbabawikayo, . . . ta ti pagarian ti langlangit asidegen.” (Mt 4:17) Kas kadagiti mammadto ni Jehova kadagidi immun-una a tiempo, sibabatad nga imbagana kadagiti umili ti “iyaalsada, ken iti balay ni Jacob [maipapan] ti basbasolda” (Isa 58:1; Mt 21:28-32; Jn 8:24), nga inturongna ida iti ‘akikid a ruangan ken nailet a dalan’ a mangitunda kadakuada nga agsubli iti anamong ti Dios ken iti biag.​—Mt 7:13, 14.

“Panguluen ken Komandante.” Imparangarang ni Jesus dagiti kualipikasionna kas “maysa a panguluen ken komandante” kasta met a kas “maysa a saksi kadagiti nasional a bunggoy.” (Isa 55:3, 4; Mt 23:10; Jn 14:10, 14; idiligyo ti 1Ti 6:13, 14.) Idi dimteng ti tiempo maipaay iti daytoy, sumagmamano a bulan kalpasan ti panangirugina iti ministeriona, napan iti sumagmamano a tattao a siguden nga am-ammona ket inyawisna kadakuada: “Agbalinka[yo] a pasurotko.” Awanan panagalikaka a nagtignay a dagus dagiti lallaki ket pinanawanda dagiti pagsapulanda a panagkalap ken ti trabahoda iti pagsingiran iti buis. (Mt 4:18-22; Lu 5:27, 28; idiligyo ti Sal 110:3.) Impaay dagiti babbai ti tiempo, pigsa, ken material a sansanikuada tapno maited dagiti kasapulan ni Jesus ken dagiti pasurotna.​—Mr 15:40, 41; Lu 8:1-3.

Daytoy bassit a grupo ti nagbalin a pannakapundasion ti agbalin a baro a “nasion,” ti naespirituan nga Israel. (1Pe 2:7-10) Agpatpatnag a nagkarkararag ni Jesus maipaay iti panangiwanwan ni Amana sakbay a nangpili iti 12 nga apostol, a no agtalinaedda a matalek, agbalinda nga adigi iti dayta a baro a nasion, kas kadagiti 12 nga annak ni Jacob iti nainlasagan nga Israel. (Lu 6:12-16; Efe 2:20; Apo 21:14) Kas ken Moises a naaddaan iti 70 a lallaki a naitimpuyog kenkuana kas pannakabagi ti nasion, idi agangay nangdutok ni Jesus iti kanayonan pay a 70 nga ad-adalan maipaay iti ministerio. (Nu 11:16, 17; Lu 10:1) Kalpasanna, impangpangrunan ni Jesus kadagitoy nga adalan iti panangisurona ken panangipaayna kadagiti pammilin, nga uray ti Sermon iti Bantay ket kangrunaanna a naisawang maipaay kadakuada, kas ipalgak dagiti linaon dayta.​—Mt 5:1, 2, 13-16; 13:10, 11; Mr 4:34; 7:17.

Naan-anay nga inawatna dagiti pagrebbengan ti kinaulona, a nangidaulo iti isuamin a banag (Mt 23:10; Mr 10:32), impaayanna dagiti ad-adalanna kadagiti pagrebbengan ken annongen kas kanayonan ti trabahoda a panangasaba (Lu 9:52; 19:29-35; Jn 4:1-8; 12:4-6; 13:29; Mr 3:9; 14:12-16), nangparegta ken nangtubngar (Jn 16:27; Lu 10:17-24; Mt 16:22, 23). Isu maysa a komandante, ket ti kangrunaan kadagiti bilinna isu ti ‘panagayatda iti maysa ken maysa kas iti panagayatna kadakuada.’ (Jn 15:10-14) Nabalinanna a tarawidwidan dagiti bunggoy a rinibu ti bilangda. (Mr 6:39-46) Epektibo unay ti agtultuloy ken makagunggona a panangsanay nga impaayna kadagiti adalanna, tattao a kaaduan kadakuada ket nanumo ti saad ken adalda. (Mt 10:1–11:1; Mr 6:7-13; Lu 8:1) Idi agangay, dagiti tattao a nangato ti saad ken adalda ket nagsiddaawda iti nabileg ken napnuan kompiansa a palawag dagiti apostol; ket kas “dumadaklis iti tattao,” tinagiragsakda dagiti nakaskasdaaw a bunga​—rinibu a tattao ti nangipangag iti panangaskasabada. (Mt 4:19; Ara 2:37, 41; 4:4, 13; 6:7) Ti pannakatarusda kadagiti prinsipio ti Biblia, a siaannad nga intukit ni Jesus iti puspusoda, ti namagbalin kadakuada a pudpudno a papastor ti arban kadagidi simmaruno a tawtawen. (1Pe 5:1-4) Gapuna, iti ababa a periodo a tallo ket kagudua a tawen, nakaipasdek ni Jesus iti natibker a pamuon maipaay iti nagkaykaysa a sangalubongan a kongregasion nga addaan rinibu a kameng a naggapu iti nadumaduma a puli.

Makabael a Manangipaay ken Nalinteg nga Ukom. Sibabatad nga ipakita ti abilidadna a mangiwanwan iti naballigi unay a panagdaklis dagiti adalanna a ti panagturayna mangyeg iti kinarang-ay a manglab-aw iti impaay ti panagturay ni Solomon. (Lu 5:4-9; idiligyo ti Jn 21:4-11.) Ti inaramid daytoy a tao a nayanak idiay Betlehem (kaipapananna ti “Balay ti Tinapay”) a panangpakanna iti rinibu a tattao, kasta met ti panamagbalinna iti danum kas nasayaat nga arak, ket pangramanan laeng iti masanguanan a bangkete nga ipaay ti Mesianiko a Pagarian ti Dios kadagiti “amin nga ili.” (Isa 25:6; idiligyo ti Lu 14:15.) Ti turayna saanna laeng a pagpatinggaen ti kinapanglaw ken bisin no di ket agbanag pay iti ‘pannakaalimon ti ipapatay.’​—Isa 25:7, 8.

Kasta met, adu ti panggapuan iti panagtalek iti kinahustisia ken nalinteg a panangukom nga iyeg ti gobiernona, maitunos kadagiti Mesianiko a padto. (Isa 11:3-5; 32:1, 2; 42:1) Impakitana ti naan-anay a panagraem iti linteg, nangnangruna iti linteg ti Dios ken Amana, ngem uray met iti linteg dagiti “nangatngato nga autoridad” a napalubosan nga agandar ditoy daga babaen kadagiti sekular a gobierno. (Ro 13:1; Mt 5:17-19; 22:17-21; Jn 18:36) Nagkedkedanna ti panagregget a mangiraman kenkuana iti politika iti daydi a tiempo babaen ti panangidayaw kenkuana ti kaaduan a tattao “tapno pagbalinenda nga ari.” (Jn 6:15; idiligyo ti Lu 19:11, 12; Ara 1:6-9.) Saan a limbes kadagiti pagbeddengan ti autoridadna. (Lu 12:13, 14) Awan ti makabalin a ‘mangipaneknek nga isu nakabasol’; saan laeng a gapu ta nayanak a perpekto no di ket gapu ta naynay a siniguradona a matungpalna ti Sao ti Dios. (Jn 8:46, 55) Ti kinalinteg ken kinamatalek ti nagbalin a pannakasinturonna. (Isa 11:5) Ti panagayatna iti kinalinteg ket nabuyogan iti pananggurana iti kinadakes, panaginsisingpet, ken panagsaur, kasta met iti panagrurodna kadagidiay naagum ken awanan pannakipagrikna iti panagsagsagaba ti sabsabali. (Mt 7:21-27; 23:1-8, 25-28; Mr 3:1-5; 12:38-40; idiligyo ti ber 41-44.) Mapabileg dagiti naemma ken dagidiay nanumo, agsipud ta ti turayna punasenna ti kinaawan hustisia ken panangirurumen.​—Isa 11:4; Mt 5:5.

Impakitana ti nauneg a pannakaawat kadagiti prinsipio, iti pudpudno a kaipapanan ken panggep dagiti linteg ti Dios, nga impaganetgetna “ti nadagdagsen a bambanag” nga adda iti dayta, “ti kinahustisia ken asi ken kinamatalek.” (Mt 12:1-8; 23:23, 24) Saan a nangidumduma wenno nangipakita iti paboritismo, nupay maysa kadagiti adalanna ti inayatna iti naisangsangayan a pamay-an. (Mt 18:1-4; Mr 10:35-44; Jn 13:23; idiligyo ti 1Pe 1:17.) Nupay ti maysa kadagiti maudi nga inaramidna idi matmatayen iti kayo a pagtutuokan isu ti panangipakitana iti pannakaseknan iti natauan nga inana, pulos a saan a ti relasionna iti nainlasagan a pamiliana ti kangrunaan kenkuana no di ket dagiti naespirituan a relasionna. (Mt 12:46-50; Lu 11:27, 28; Jn 19:26, 27) Kas naipadto, saan a pulos parparawpaw ti panangtamingna kadagiti parikut, saan met a naibatay iti ‘aniaman a makita laeng dagiti matana, uray ti pannubngarna saan a sigun laeng iti banag a nangngeg dagiti lapayagna.’ (Isa 11:3; idiligyo ti Jn 7:24.) Makitana ti adda iti puspuso ti tattao ken mailasinna ti panagpampanunot, panagrasrason, ken motiboda. (Mt 9:4; Mr 2:6-8; Jn 2:23-25) Ket umim-imdeng a patinayon iti Sao ti Dios, ken saan a ti bukodna a pagayatan ti sinapulna no di ket ti pagayatan ni Amana; impasigurado daytoy a kankanayon nga umiso ken nalinteg dagiti pangngeddengna kas Ukom a dinutokan ti Dios.​—Isa 11:4; Jn 5:30.

Naisangsangayan a Mammadto. Tinungpal ni Jesus dagiti makalikaguman iti maysa a mammadto a kas ken Moises, ngem isu dakdakkel ngem ni Moises. (De 18:15, 18, 19; Mt 21:11; Lu 24:19; Ara 3:19-23; idiligyo ti Jn 7:40.) Impadtona dagiti bukodna a panagsagaba ken ti pamay-an ti ipapatayna, ti pannakawarawara dagiti adalanna, ti pannakalakub ti Jerusalem, ken ti naan-anay a pannakadadael dayta a siudad ken ti templona. (Mt 20:17-19; 24:1–25:46; 26:31-34; Lu 19:41-44; 21:20-24; Jn 13:18-27, 38) Mainaig kadagitoy naud-udi a pasamak, nangiraman kadagiti padto a matungpal iti panawen ti kaaddana, inton aktibon ti Pagarianna. Ket, umasping kadagiti immun-una a mammadto, nagaramid kadagiti pagilasinan ken milagro kas pammaneknek manipud iti Dios a ti pannakaibaonna ket nadibinuan. Dagiti mangpaneknek kenkuana linab-awanda dagiti mangpaneknek ken Moises​—pinaglinakna ti nadawel a baybay ti Galilea; nagna iti rabaw dagiti danum dayta (Mt 8:23-27; 14:23-34); pinaimbagna dagiti bulsek, tuleng, ken pilay, kasta met dagidiay addaan kadagiti nakaro a sakit a kas iti kukutel; ken nangpagungar pay kadagiti natay.​—Lu 7:18-23; 8:41-56; Jn 11:1-46.

Nagsayaat unay nga ulidan iti ayat. Ti kualidad a mangringbaw kadagitoy amin nga aspeto ti personalidad ni Jesus ket ayat​—kangrunaan ti amin, ti panagayat ni Jesus iti Amana ken kasta met ti panagayatna kadagiti padana a parsua. (Mt 22:37-39) Gapuna, ti ayat ti pagilasinan a mangipabigbig kadagiti adalanna. (Jn 13:34, 35; idiligyo ti 1Jn 3:14.) Ti ayatna ket saan nga agpannuray iti sentimiento. Nupay nangiparangarang iti napalaus a rikna, ni Jesus ket kankanayon nga indalan ti prinsipio (Heb 1:9); ti pagayatan ni Amana ti kangrunaan a pakaseknanna. (Idiligyo ti Mt 16:21-23.) Pinaneknekanna ti panagayatna iti Dios babaen ti panangsalimetmetna kadagiti bilin ti Dios (Jn 14:30, 31; idiligyo ti 1Jn 5:3) ken babaen ti panangikagumaanna a mangipadayag ken Amana iti amin a tiempo. (Jn 17:1-4) Iti maudi a rabiina a kaduana dagiti adalanna, gistay tallopulo a daras a tinukoyna ti maipapan iti ayat ken panagayat, a tallo a daras nga inulitna ti bilin nga ‘ayatenda ti maysa ken maysa.’ (Jn 13:34; 15:12, 17) Imbagana kadakuada: “Awan asinoman nga addaan dakdakkel nga ayat ngem iti daytoy, a ti maysa isukona ti kararuana maigapu kadagiti gagayyemna. Dakayo ti gagayyemko no aramidenyo ti ibilbilinko kadakayo.”​—Jn 15:13, 14; idiligyo ti Jn 10:11-15.

Kas pammaneknek iti panagayatna iti Dios ken iti imperpekto a sangatauan, impalubosna nga isu ‘maipan kas iti karnero nga agturong iti pannakaparti,’ nga intulokna nga agpasar kadagiti pakasuotan, natungpa, nadanog, natupraan, nasaplit, ken kamaudiananna, nailansa iti maysa a kayo iti nagbaetan dagiti kriminal. (Isa 53:7; Mt 26:67, 68; 27:26-38; Mr 14:65; 15:15-20; Jn 19:1) Babaen ti sakripisio nga ipapatayna, imparangarangna ken inyebkasna ti ayat ti Dios kadagiti tattao (Ro 5:8-10; Efe 2:4, 5) ken timmulong kadagiti tattao tapno naan-anay a mamatida iti di marakrak nga ayatna kadagiti matalek nga adalanna.​—Ro 8:35-39; 1Jn 3:16-18.

Yantangay nangayed ti pannakailadawan ti Anak ti Dios a magun-odan kadagiti naisurat a rekord, nupay ababa laeng (Jn 21:25), sigurado a nangayngayed manen ti aktual a kasasaad. Ti makatukay-puso nga ulidanna iti kinapakumbaba ken kinamanangngaasi, a napakuyogan iti kinatibker maipaay iti kinalinteg ken kinahustisia ket mangted iti pammasiguro a kastanto ti gobierno ti Pagarianna nga inil-iliw dagiti amin a tattao nga addaan iti pammati kadagiti naglabas a siglo, nga iti kinapudnona, ringbawannanto pay dagiti kasayaatan nga in-inanamaenda. (Ro 8:18-22) Iti amin a pamay-an, inyulidanna ti perpekto a pagalagadan kadagiti adalanna, a naiduma unay iti pagalagadan dagiti agtuturay iti lubong. (Mt 20:25-28; 1Co 11:1; 1Pe 2:21) Nupay isu ti Apoda, binugguanna ti saksakada. Iti kasta, nangipasdek iti pagtuladan iti panangipakita iti pannakaseknan, konsiderasion, ken kinapakumbaba​—dagiti kualidad nga agbalin a pakabigbigan ti kongregasion dagiti napulotan a pasurotna, saan laeng a ditoy daga no di ket kasta met idiay langit. (Jn 13:3-15) Nupay natan-okda ta adda idiay langit dagiti tronoda ken makiramanda ken Jesus iti ‘isuamin nga autoridad idiay langit ken ditoy daga’ bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturay ni Kristo, masapul a sipapakumbaba nga aywananda ken siaayat nga ipaayda dagiti kasapulan dagiti iturayanna ditoy daga.​—Mt 28:18; Ro 8:17; 1Pe 2:9; Apo 1:5, 6; 20:6; 21:2-4.

Naideklara a Nalinteg ken Maikari. Babaen ti panagtalinaedna a natarnaw iti Dios iti intero a panagbiagna, agraman ti sakripisiona, naibanag ni Jesu-Kristo “ti maysa nga aramid a panangpalinteg” a nangpaneknek kenkuana a kualipikado nga agserbi kas napulotan nga Ari-Padi ti Dios idiay langit. (Ro 5:17, 18) Babaen ti panagungarna manipud kadagiti natay maipaay iti panagbiag kas nailangitan nga Anak ti Dios, isu “naideklara a nalinteg iti espiritu.” (1Ti 3:16) Inwaragawag dagiti nailangitan a parsua nga isu “maikari nga umawat iti pannakabalin ken kinabaknang ken sirib ken bileg ken dayaw ken dayag ken bendision,” kas maysa nga arig-leon maigapu iti kinahustisia ken panangukom ken arig-kordero maigapu iti panangipaayna iti bagina kas sakripisio maipaay iti pannakaisalakan ti sabsabali. (Apo 5:5-13) Natungpalna ti kangrunaan a panggepna a panangsantipikar iti nagan ni Amana. (Mt 6:9; 22:36-38) Inaramidna daytoy, saan laeng a babaen iti panangusar iti dayta a nagan, no di ket babaen ti panangipalgakna iti Persona nga itaktakderan dayta, nga imparangarangna dagiti nangayed a kualidad ni Amana​—ti ayat, sirib, kinahustisia, ken pannakabalinna​—a timmulong kadagiti tattao tapno maammuan wenno mapasaranda no ania ti itakderan ti nagan ti Dios. (Mt 11:27; Jn 1:14, 18; 17:6-12) Ken kangrunaan iti amin, inaramidna dayta babaen ti panangitandudona iti sapasap a kinasoberano ni Jehova, nga impakitana a ti mismo a gobierno ti Pagarianna ket sititibker a maibatay iti Katan-okan a Gubuayan ti autoridad. Gapuna maikuna maipapan kenkuana: “Ti Dios isu ti tronom iti agnanayon.”​—Heb 1:8.

No kasta, ni Apo Jesu-Kristo ti “Kangrunaan nga Ahente ken Manangan-anay iti pammatitayo.” Babaen ti panangtungpalna iti padto ken panangipalgakna kadagiti panggep ti Dios iti masanguanan, kasta met a babaen iti sinaona ken inaramidna ken iti kinasiasinona, impaayna ti natibker a pamuon a masapul a pakaisaadan ti pudno a pammati.​—Heb 12:2; 11:1.

[Tsart iti panid 1217]

KANGRUNAAN A PASPASAMAK ITI BIAG NI JESUS DITOY DAGA

Dagiti Uppat nga Ebanghelio a Nayurnos iti Kronolohikal a Panagsasaganad

Paspasamak Sakbay ti Ministerio ni Jesus

Tiempo

Lugar

Pasamak

3 K.K.P.

Jerusalem, templo

Pannakayanak ni Juan a Manangbautisar naipakpakauna ken Zacarias

—

—

1:5-25

a. 2 K.K.P.

Nazaret; Judea

Pannakayanak ni Jesus naipakpakauna ken Maria, a sumarungkar ken Elisabet

—

—

1:26-56

—

2 K.K.P.

Katurturodan ti Judea

Pannakayanak ni Juan a Manangbautisar; idi agangay, ti biagna idiay desierto

—

—

1:57-80

—

2 K.K.P., a. Okt. 1

Betlehem

Pannakayanak ni Jesus (ti Sao, a babaen kenkuana ti amin a sabsabali pay a bambanag napaadda) kas kaputotan ni Abraham ken ni David

1:1-25

—

2:1-7

1:1-5, 9-14

—

Iti asideg ti Betlehem

Ti anghel ipakaammona ti naimbag a damag; papastor sarungkaranda ti maladaga

—

—

2:8-20

—

—

Betlehem; Jerusalem

Nakugit ni Jesus (maika-8 nga aldaw), naiparang idiay templo (maika-40 nga aldaw)

—

—

2:21-38

—

1 K.K.P. wenno 1 K.P.

Jerusalem; Betlehem; Nazaret

Dagiti astrologo; panagkamang idiay Egipto; napapatay dagiti ubbing; panagsubli ni Jesus

2:1-23

—

2:​39, 40

—

12 K.P.

Jerusalem

Ti 12 ti tawenna a ni Jesus iti Paskua; panagawidna

—

—

2:41-52

—

29, primavera

Let-ang, Jordan

Ministerio ni Juan a Manangbautisar

3:1-12

1:1-8

3:1-18

1:6-8, 15-28

Ti Panangrugi ti Ministerio ni Jesus

29, otonio

Karayan Jordan

Pannakabautisar ken pannakapulot ni Jesus, nayanak kas maysa a tao iti linia ni David ngem naipakaammo nga isu ti Anak ti Dios

3:13-17

1:9-11

3:21-38

1:32-34

—

Let-ang ti Judea

Panagayunar ken pannakasulisog ni Jesus

4:1-11

1:​12, 13

4:1-13

—

—

Betania iti labes ti Jordan

Pammaneknek ni Juan a Manangbautisar maipapan ken Jesus

—

—

—

1:​15, 29-34

—

Makinngato a Ginget Jordan

Umuna nga ad-adalan ni Jesus

—

—

—

1:35-51

—

Cana ti Galilea; Capernaum

Umuna a milagro ni Jesus; sarungkaranna ti Capernaum

—

—

—

2:1-12

30, Paskua

Jerusalem

Rambak iti Paskua; papanawenna dagiti agtagtagilako manipud iti templo

—

—

—

2:13-25

—

Jerusalem

Pannakipatang ni Jesus ken Nicodemo

—

—

—

3:1-21

—

Judea; Enon

Mangbautisar dagiti adalan ni Jesus; ni Juan bumassit

—

—

—

3:22-36

—

Tiberias

Naibalud ni Juan; pumanaw ni Jesus a mapan idiay Galilea

4:12; 14:3-5

1:14; 6:17-20

3:​19, 20; 4:14

4:1-3

—

Sicar, idiay Samaria

Iti dalanna nga agpa-Galilea, isuro ni Jesus dagiti Samaritano

—

—

—

4:4-43

Naindaklan a Ministerio ni Jesus Idiay Galilea

Tiempo

Lugar

Pasamak

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

—

Galilea

Umuna nga iwaragawagna, “Ti pagarian ti langlangit asidegen”

4:17

1:​14, 15

4:​14, 15

4:​44, 45

—

Nazaret; Cana; Capernaum

Mangpaimbag iti ubing; basaenna ti annongenna; linaksidda; immakar idiay Capernaum

4:13-16

—

4:16-31

4:46-54

—

Baybay ti Galilea, iti asideg ti Capernaum

Pannakaayab da Simon ken Andres, Santiago ken Juan

4:18-22

1:16-20

5:1-11

—

—

Capernaum

Paimbagenna ti nagunggan ti sairo, kasta met ti katugangan-a-babai ni Pedro ken adu a sabsabali pay

8:14-17

1:21-34

4:31-41

—

—

Galilea

Damo a panagdaliasat idiay Galilea, kaduana dagiti uppat a naayaban

4:23-25

1:35-39

4:​42, 43

—

—

Galilea

Napaimbag ti agkukutel; dagiti umariwekwek nagaaribungbongda ken Jesus

8:1-4

1:40-45

5:12-16

—

—

Capernaum

Paimbagenna ti paralitiko

9:1-8

2:1-12

5:17-26

—

—

Capernaum

Pannakaayab ni Mateo; makidaya kadagiti agsingsingir iti buis

9:9-17

2:13-22

5:27-39

—

—

Judea

Mangasaba kadagiti sinagoga ti Judea

—

—

4:44

31, Paskua

Jerusalem

Dumar-ay iti padaya; mangpaimbag iti lalaki; babalawenna dagiti Fariseo

—

—

—

5:1-47

—

Panagsubli manipud Jerusalem(?)

Dagiti adalan agrurosda kadagiti dawa ti binukel iti Sabbath

12:1-8

2:23-28

6:1-5

—

—

Galilea; Baybay ti Galilea

Mangpaimbag iti ima iti Sabbath; aginana iti igid ti baybay; mangpaimbag

12:9-21

3:1-12

6:6-11

—

—

Bantay iti asideg ti Capernaum

Napili dagiti 12 kas apostol

—

3:13-19

6:12-16

—

—

Iti asideg ti Capernaum

Ti Sermon iti Bantay

5:1–​7:29

—

6:17-49

—

—

Capernaum

Paimbagenna ti adipen ti opisial ti buyot

8:5-13

—

7:1-10

—

—

Nain

Pagungarenna ti anak a lalaki ti balo a babai

—

—

7:11-17

—

—

Galilea

Ni Juan a sibabalud mangibaon kadagiti adalan a mapan ken Jesus

11:2-19

—

7:18-35

—

—

Galilea

Naumsi dagiti siudad; naipalgak kadagiti ubbing; nalanay a sangol

11:20-30

—

—

—

—

Galilea

Dagiti sakana sinapsapuan ti managbasol a babai; pangngarig maipapan kadagiti addaan utang

—

—

7:36-50

—

—

Galilea

Maikadua a panagdaliasatna a nangaskasaba idiay Galilea, kaduana dagiti 12

—

—

8:1-3

—

—

Galilea

Napaimbag ti nagunggan ti sairo; naakusar a makikapkappon ken Beelzebub

12:22-37

3:19-30

—

—

—

Galilea

Dagiti eskriba ken dagiti Fariseo agsapulda iti pagilasinan

12:38-45

—

—

—

—

Galilea

Ti asideg a kakabagian ni Kristo isu dagiti adalanna

12:46-50

3:31-35

8:19-21

—

—

Baybay ti Galilea

Dagiti pangngarig maipapan iti managmula, dakes a ruruot, dadduma pay; pannakailawlawag

13:1-53

4:1-34

8:4-18

—

—

Baybay ti Galilea

Pinagtalnana ti allawig idi bumalballasiwda iti danaw

8:18, 23-27

4:35-41

8:22-25

—

—

Gadara, SE ti Baybay ti Galilea

Napaimbag ti dua a nagunggan ti sairo; dagiti baboy a nagunggan dagiti sairo

8:28-34

5:1-20

8:26-39

—

—

Nalabit iti Capernaum

Napagungar ti anak a babai ni Jairo; babai napaimbag

9:18-26

5:21-43

8:40-56

—

—

Capernaum(?)

Paimbagenna ti dua a bulsek a lallaki ken maysa nga umel a nagunggan ti sairo

9:27-34

—

—

—

—

Nazaret

Sarungkaranna manen ti siudad a dimmakkelanna, ket laksidenda manen

13:54-58

6:1-6

—

—

—

Galilea

Maikatlo a panagdaliasat iti Galilea, napalawa idi naibaon dagiti apostol

9:35–11:1

6:6-13

9:1-6

—

—

Tiberias

Naputolan ni Juan a Manangbautisar; dagiti panagbuteng ni Herodes gapu iti basolna

14:1-12

6:14-29

9:7-9

—

32, dandanin ti Paskua (Joh 6:4)

Capernaum(?); NE a deppaar ti Baybay ti Galilea

Agsubli dagiti apostol manipud panagdaliasatda a nangaskasaba; napakan ti 5,000

14:13-21

6:30-44

9:10-17

6:1-13

—

NE a deppaar ti Baybay ti Galilea; Genesaret

Gandatenda a pagbalinen nga ari ni Jesus; magna iti rabaw ti baybay; mangagas

14:22-36

6:45-56

—

6:14-21

—

Capernaum

Iyam-ammona ti “tinapay ti biag”; umikay ti adu nga adalan

—

—

—

6:22-71

32, kalpasan ti Paskua

Nalabit iti Capernaum

Dagiti tradision a manglaksid iti Sao ti Dios

15:1-20

7:1-23

—

7:1

—

Fenicia; Decapolis

Iti asideg ti Tiro, Sidon; kalpasanna idiay Decapolis; napakan ti 4,000

15:21-38

7:24–8:9

—

—

—

Magadan

Dagiti Saduceo ken dagiti Fariseo agsapulda manen iti pagilasinan

15:39–16:4

8:10-12

—

—

—

NE a deppaar ti Baybay ti Galilea; Betsaida

Mamakdaar maibusor iti lebadura dagiti Fariseo; mangpaimbag iti bulsek

16:5-12

8:13-26

—

—

—

Cesarea Filipos

Ni Jesus a Mesias; ipakpakaunana ti ipapatayna, panagungarna

16:13-28

8:27–9:1

9:18-27

—

—

Nalabit iti Bty. Hermon

Panagbalbaliw ti langana iti sanguanan da Pedro, Santiago, ken Juan

17:1-13

9:2-13

9:28-36

—

—

Cesarea Filipos

Paimbagenna ti nagunggan-ti-sairo a di kabaelan a paimbagen dagiti adalan

17:14-20

9:14-29

9:37-43

—

—

Galilea

Ipakpakaunana manen ti ipapatay ken panagungarna

17:22, 23

9:30-32

9:43-45

—

—

Capernaum

Simimilagro a napataud ti kuarta a pagbuis

17:24-27

—

—

—

—

Capernaum

Kadakkelan idiay Pagarian; panangrisut kadagiti di panagkinnaawatan; asi

18:1-35

9:33-50

9:46-50

—

—

Galilea; Samaria

Pumanaw idiay Galilea tapno dumar-ay iti Piesta dagiti Abong-abong; idian ti isuamin a banag maipaay iti panagserbi iti ministerio

8:19-22

—

9:51-62

7:2-10

Naud-udi a Ministerio ni Jesus Idiay Judea

Tiempo

Lugar

Pasamak

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

32, Piesta dagiti Abong-abong

Jerusalem

Publiko a panangisuro ni Jesus iti Piesta dagiti Abong-abong

—

—

—

7:11-52

—

Jerusalem

Panangisuro kalpasan ti Piesta; mangagas iti bulsek

—

—

—

8:12–9:41

—

Nalabit iti Judea

Naibaon a mangasaba ti 70; ti panagsublida, ti ipadamagda

—

—

10:1-24

—

—

Judea; Betania

Dakamatenna ti maipapan iti manangsaranay a Samaritano; iti pagtaengan da Marta, Maria

—

—

10:25-42

—

—

Nalabit iti Judea

Isurona manen ti pagtuladan a kararag; kinapinget iti panagdawat

—

—

11:1-13

—

—

Nalabit iti Judea

Supiatenna ti ulbod a pammabasol; ipakitana a rumbeng a makondenar daydi a kaputotan

—

—

11:14-36

—

—

Nalabit iti Judea

Iti panganan ti Fariseo, kondenaren ni Jesus dagiti managinsisingpet

—

—

11:37-54

—

—

Nalabit iti Judea

Palawag mainaig iti panangtaripato ti Dios; matalek a mayordomo

—

—

12:1-59

—

—

Nalabit iti Judea

Paimbagenna ti lugpi a babai iti Sabbath; tallo a pangngarig

—

—

13:1-21

—

32, Piesta ti Dedikasion

Jerusalem

Ni Jesus iti Piesta ti Dedikasion; Nasayaat a Pastor

—

—

—

10:1-39

Naud-udi a Ministerio ni Jesus iti Daya ti Jordan

Tiempo

Lugar

Pasamak

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

—

Labes ti Jordan

Adu ti naaddaan iti pammati ken Jesus

—

—

—

10:40-42

—

Perea (labes ti Jordan)

Mangisuro kadagiti siudad, purpurok, agturong idiay Jerusalem

—

—

13:22

—

—

Perea

Iseserrek iti Pagarian; pangta ni Herodes; malangalang ti balay

—

—

13:23-35

—

—

Nalabit iti Perea

Kinapakumbaba; pangngarig maipapan iti naindaklan a pangrabii

—

—

14:1-24

—

—

Nalabit iti Perea

Panangkuenta iti gatad ti panagbalin nga adalan

—

—

14:25-35

—

—

Nalabit iti Perea

Pangngarig: napukaw a karnero, napukaw a sinsilio, bayanggudaw nga anak

—

—

15:1-32

—

—

Nalabit iti Perea

Pangngarig: nakillo a mayordomo, nabaknang a tao ken ni Lazaro

—

—

16:1-31

—

—

Nalabit iti Perea

Panangpakawan ken pammati; awan kaes-eskanna nga ad-adipen

—

—

17:1-10

—

—

Betania

Ni Jesus pinagungarna ni Lazaro manipud kadagiti natay

—

—

—

11:1-46

—

Jerusalem; Efraim

Pammatigmaan ni Caifas maibusor ken Jesus; umadayo ni Jesus

—

—

—

11:47-54

—

Samaria; Galilea

Mangpaimbag ken mangisuro bayat ti ilalasatna iti Samaria, Galilea

—

—

17:11-37

—

—

Samaria wenno Galilea

Pangngarig: nakapingpinget a balo a babai, Fariseo ken agsingsingir iti buis

—

—

18:1-14

—

—

Perea

Sumalog a lumasat idiay Perea; mangisuro maipapan iti diborsio

19:1-12

10:1-12

—

—

—

Perea

Awatenna ken bendisionanna dagiti ubbing

19:13-15

10:13-16

18:15-17

—

—

Perea

Nabaknang nga agtutubo a lalaki; pangngarig maipapan kadagiti trabahador iti kaubasan

19:16–20:16

10:17-31

18:18-30

—

—

Nalabit iti Perea

Maikatlo a gundaway nga ipakpakauna ni Jesus ti ipapatayna, panagungarna

20:17-19

10:32-34

18:31-34

—

—

Nalabit iti Perea

Kiddaw iti saad a pagtugawan da Santiago ken Juan idiay Pagarian

20:20-28

10:35-45

—

—

—

Jericho

Bayat ti panagdaliasatna iti Jerico, paimbagenna ti dua a bulsek a lallaki; sarungkaranna ni Zaqueo; pangngarig maipapan iti sangapulo a mina

20:29-34

10:46-52

18:35–19:28

—

Maudi a Ministerio ni Jesus Idiay Jerusalem

Tiempo

Lugar

Pasamak

Mateo

Marcos

Lucas

Juan

Nisan 8, 33

Betania

Dumteng iti Betania innem nga aldaw sakbay ti Paskua

—

—

—

11:55–12:1

Nisan 9

Betania

Padaya iti balay ni Simon nga agkukutel; ni Maria sapsapuanna ni Jesus; umay kitaen dagiti Judio da Jesus ken Lazaro

26:6-13

14:3-9

—

12:2-11

—

Betania-Jerusalem

Naballigi nga iseserrek ni Kristo iti Jerusalem

21:1-11, 14-17

11:1-11

19:29-44

12:12-19

Nisan 10

Betania-Jerusalem

Nailunod ti awan bungana a kayo a higos; maikadua a panangdalus iti templo

21:18, 19, 12, 13

11:12-17

19:45, 46

—

—

Jerusalem

Panguluen a papadi ken dagiti eskriba gandatenda a dadaelen ni Jesus

—

11:18, 19

19:47, 48

—

—

Jerusalem

Pannakisarita kadagiti Griego; di panamati dagiti Judio

—

—

—

12:20-50

Nisan 11

Betania-Jerusalem

Nasarakan a nagango ti awan bungana a kayo a higos

21:19-22

11:20-25

—

—

—

Jerusalem, templo

Napagduaduaan ti autoridad ni Kristo; pangngarig maipapan iti dua nga annak

21:23-32

11:27-33

20:1-8

—

—

Jerusalem, templo

Dagiti pangngarig maipapan iti nadangkes nga agtaltalon, padaya ti kasar

21:33–22:14

12:1-12

20:9-19

—

—

Jerusalem, templo

Nasikap a salsaludsod maipapan iti buis, panagungar, bilin

22:15-40

12:13-34

20:20-40

—

—

Jerusalem, templo

Mamagulimek a saludsod ni Jesus maipapan iti kapuonan ti Mesias

22:41-46

12:35-37

20:41-44

—

—

Jerusalem, templo

Napalalo a panangkondenar kadagiti eskriba ken Fariseo

23:1-39

12:38-40

20:45-47

—

—

Jerusalem, templo

Ti dua a babassit a sinsilio ti balo a babai

—

12:41-44

21:1-4

—

—

Bantay dagiti Olibo

Pannakaipadto ti pannakarba ti Jerusalem; kaadda ni Jesus; panungpalan ti sistema

24:1-51

13:1-37

21:5-38

—

—

Bantay dagiti Olibo

Dagiti pangngarig maipapan iti sangapulo a birhen, talento, karnero ken kalding

25:1-46

—

—

—

Nisan 12

Jerusalem

Papanguluen ti relihion isikatda ti pannakapapatay ni Jesus

26:1-5

14:1, 2

22:1, 2

—

—

Jerusalem

Makitulag ni Judas kadagiti papadi maipaay iti pannakaliput ni Jesus

26:14-16

14:10, 11

22:3-6

—

Nisan 13 (Thursday afternoon)

Iti asideg ken uneg ti Jerusalem

Ur-urnos maipaay iti Paskua

26:17-19

14:12-16

22:7-13

—

Nisan 14

Jerusalem

Nangan iti padaya ti Paskua a kaduana dagiti 12

26:20, 21

14:17, 18

22:14-18

—

—

Jerusalem

Bugguan ni Jesus ti saksaka dagiti apostolna

—

—

—

13:1-20

—

Jerusalem

Ni Judas naipabigbig kas traidor ket napapanaw

26:21-25

14:18-21

22:21-23

13:21-30

—

Jerusalem

Nayussuat ti Memorial a pangrabii a kaduana dagiti 11

26:26-29

14:22-25

22:19, 20, 24-30

[1 Co 11:23-25]

—

Jerusalem

Naipakpakauna ti panangilibak ni Pedro ken ti pannakawarawara dagiti apostol

26:31-35

14:27-31

22:31-38

13:31-38

—

Jerusalem

Katulongan; panaginnayan-ayat; rigat; kararag ni Jesus

—

—

—

14:1–17:26

—

Getsemani

Panagtuok idiay minuyongan; pannakaliput ken pannakaaresto ni Jesus

26:30, 36-56

14:26, 32-52

22:39-53

18:1-12

—

Jerusalem

Pannakausig babaen ken Anas, Caifas, ti Sanhedrin; aglibak ni Pedro

26:57–27:1

14:53–15:1

22:54-71

18:13-27

—

Jerusalem

Ni Judas a manangliput nagbitay

27:3-10

—

[Ac 1:18, 19]

—

—

Jerusalem

Iti sanguanan ni Pilato, kalpasanna maipan ken Herodes, sa maisubli ken Pilato

27:2, 11-14

15:1-5

23:1-12

18:28-38

—

Jerusalem

Nayawat iti ipapatay, kalpasan nga ikagumaan ni Pilato a luk-atan

27:15-30

15:6-19

23:13-25

18:39–19:16

(c. 3:00 p.m., Friday)

Golgotha, Jerusalem

Ipapatay ni Jesus iti kayo a pagtutuokan, ken paspasamak a nainaig iti daytoy

27:31-56

15:20-41

23:26-49

19:16-30

—

Jerusalem

Naikkat ti bagi ni Jesus iti kayo a pagtutuokan ket naitabon

27:57-61

15:42-47

23:50-56

19:31-42

Nisan 15

Jerusalem

Ti papadi ken dagiti Fariseo pinaguardiaanda ti tanem

27:62-66

—

—

—

Nisan 16

Jerusalem ken iti kabangibangna

Panagungar ni Jesus ken dagiti pasamak iti dayta nga aldaw

28:1-15

16:1-8

24:1-49

20:1-25

—

Jerusalem; Galilea

Dagiti simmaganad a panagparang ni Jesu-Kristo

28:16-20

[1 Co 15:5-7]

[Ac 1:3-8]

20:26–21:25

Iyyar 25

Bantay dagiti Olibo, near Betania

Iyuuli ni Jesus, maika-40 nga aldaw kalpasan ti panagungarna

[Ac 1:9-12]

—

24:50-53

—