MARIA

[manipud Heb. a Miriam, mabalin a kaipapananna ti “Rebelioso”]. Adda innem a Maria a nadakamat iti Biblia.

1. Ni Maria nga ina ni Jesus. Isu ti anak ni Heli, nupay iti listaan ti kapuonan nga inlanad ni Lucas nadakamat ti asawa ni Maria a ni Jose kas “anak ni Heli.” Kunaen ti Cyclopædia (1881, Tomo III, p. 774) da M’Clintock ken Strong: “Iti panangibalabala dagiti Judio kadagiti listaan ti kapuonan, pagaammo unay nga ilanadda laeng dagiti lallaki, ket saanda nga ilanad ti nagan ti mismo nga anak a babai, a babaen kenkuana ti dara ti apong a lalaki nayallatiw iti apoko a lalaki, ket ti asawa ti anak a babai ti ibilangda kas anak dayta nga apong a lalaki (Num. xxvi, 33; xxvii, 4-7).” Di pagduaduaan a maigapu iti daytoy, ti historiador a ni Lucas kinunana a ni Jose ket “anak ni Heli.”​—Lu 3:23.

Ni Maria ket kaputotan ni David ken nagtaud iti tribu ni Juda. Ngarud maikuna a ti anakna a ni Jesus ket “nagtaud iti bin-i ni David sigun iti lasag.” (Ro 1:3) Babaen iti pannakaamana a ni Jose, maysa a kaputotan ni David, addaan ni Jesus iti legal a kalintegan iti trono ni David, ket babaen iti inana, addaan ni Jesus iti nainkasigudan a kalintegan nga agtawid iti “trono ni David nga amana” yantangay isu ket “kaputotan,” “bin-i,” ken “ramut” ni David.​—Mt 1:1-16; Lu 1:32; Ara 13:22, 23; 2Ti 2:8; Apo 5:5; 22:16.

No umiso ti nagkauna a patpatien, ti asawa ni Heli nga ina ni Maria ket ni Ana, a ti kabsatna a babai ket addaan iti anak nga agnagan Elisabet, ti ina ni Juan a Manangbautisar. Maibatay iti daytoy a pammati, ni Elisabet ket kasinsin ni Maria. Ti mismo a Kasuratan dakamatenna ti panagkabagian da Maria ken Elisabet, a nagtaud “manipud iti annak a babbai ni Aaron” iti tribu ni Levi. (Lu 1:5, 36) Pagarupen ti sumagmamano a ti kabsat ni Maria isu ni Salome, ti asawa ni Zebedeo, a ti dua nga annakna (da Santiago ken Juan) ket karaman kadagiti apostol ni Jesus.​—Mt 27:55, 56; Mr 15:40; 16:1; Jn 19:25.

Sinarungkaran ti Anghel. Idi agarup rugi ti 2 K.K.P., ti Dios imbaonna ni anghel Gabriel a mapan iti birhen a babai a ni Maria iti ili ti Nazaret. “Naimbag nga aldawmo, maysa a naparaburan unay, ni Jehova adda kenka,” ti naisalsalumina unay a kablaaw ti anghel. Idi imbagana kenkuana a mangyinaw ken mangipasngay iti anak a lalaki a maawagan Jesus, inyimtuod ni Maria, nga iti daydi a tiempo naitulag laeng ken Jose, “Kasano a mapasamak daytoy, yantangay saanak a makidendenna iti lalaki?” “Ti nasantuan nga espiritu umayto kenka, ket ti pannakabalin ti Kangatuan salinongannakanto. Iti dayta met a rason ti mayanak maawaganto iti nasantuan, Anak ti Dios,” inlawlawag ti anghel. Nupay magagaran iti dayta a mapasamak, sieemma ken sipapakumbaba nga insungbatna: “Adtoy! Ti adipen a babai ni Jehova! Maaramid koma kaniak sigun iti deklarasionmo.”​—Lu 1:26-38.

Tapno ad-adda a mapabileg ti pammatina iti daytoy a naisangsangayan a kapadasan, naibaga ken Maria a ti baketen a kabagianna a ni Elisabet ket innem a bulanen a masikog, gapu ta naikkat ti kinalupesna babaen iti namilagruan a pannakabalin ni Jehova. Isu sinarungkaran ni Maria, ket idi simrek iti pagtaengan ni Elisabet, sirarag-o a limmagto ti maladaga iti aanakan ni Elisabet, nga iti dayta ni Elisabet kinablaawanna ni Maria a kinunana: “Benditoka kadagiti babbai, ket bendito ti bunga ti aanakam!” (Lu 1:36, 37, 39-45) Iti daydi a gundaway, nangyebkas ni Maria iti naipaltiing a sasao a mangitantan-ok ken Jehova gapu iti kinaimbagna.​—Lu 1:46-55.

Kalpasan ti agarup tallo a bulan nga isasarungkarna ken Elisabet iti katurturodan ti Judea, nagsubli ni Maria idiay Nazaret. (Lu 1:56) Idi naammuan ni Jose a masikog ni Maria (a nalabit impudno kenkuana ni Maria dayta a banag), pinanggepna nga idiborsio a sililimed imbes nga ibabainna dayta iti publiko. (Dagiti tattao a nagtulagen nga agasawa ket namatmatan nga agassawan, ket kasapulan ti diborsio tapno mawaswas ti tulagan.) Ngem nagparang ti anghel ni Jehova, nga impalgakna ken Jose a ti nabukel iti aanakan ni Maria ket gapuanan ti nasantuan nga espiritu. Nagtungpal ni Jose iti dayta a nadibinuan a pammilin ket innalana ni Maria kas asawana, “ngem saan a nakidenna kenkuana agingga a nangipasngay iti anak a lalaki; ket pinanagananna iti Jesus.”​—Mt 1:18-25.

Ipasngayna ni Jesus Idiay Betlehem. Bayat ti panagtultuloy daytoy a pasamak, napaneknekan nga inwanwan ti Dios ti pannakaitiempo ti bilin ni Cesar Augusto a mangidagdagadag iti amin nga umili nga agpasalistada iti ili a nakayanakanda, agsipud ta masapul idi a matungpal ti padto mainaig iti lugar a pakayanakan ni Jesus. (Mik 5:2) Iti kasta, ni Jose intugotna ni Maria, nga “agdadagsen [idin] iti ubing,” iti makabannog a panagbaniaga iti distansia nga agarup 150 km (93 mi) manipud pagtaenganda idiay Nazaret iti amianan nga agturong iti Betlehem iti abagatan. Agsipud ta awan siled a pagdagusanda, naipasngay ti ubing iti kanumuan a kasasaad, ta ti kayanak a maladaga naipaidda iti maysa a kulluong. Nalabit napasamak daytoy idi agarup Oktubre 1 ti tawen 2 K.K.P.​—Lu 2:1-7; kitaenyo dagiti LADAWAN, Tomo 2, p. 537; JESU-KRISTO.

Kalpasan ti pannakangngegda iti panangikuna ti anghel: “Nayanak kadakayo ita nga aldaw ti maysa a Manangisalakan, nga isu ti Kristo nga Apo, iti siudad ni David,” nagganat dagiti pastor a mapan idiay Betlehem ket sadiay a nasarakanda ti pagilasinan a ti maladaga nga impasngay ni Maria ket “nabungon kadagiti lupot a pamalkut ken naipaidda iti kulluong.” Insalaysayda iti daytoy naragsak a pamilia no ania ti inkanta ti nadayag a koro dagiti anghel: “Dayag iti Dios kadagiti kangatuan, ket iti daga talna kadagiti tattao nga addaan naimbag a nakem.” Sipud idin sinalimetmetan ni Maria amin dagitoy a sasao, a pinampanunotna dagita iti “pusona.”​—Lu 2:8-20.

Iti maikawalo nga aldaw, pinakugit ni Maria ti anakna kas panagtulnog iti linteg ni Jehova. Iti maika-40 nga aldaw, inyeg ti agassawa ti ubing iti templo idiay Jerusalem tapno idatagda ti makalikaguman a maidaton. Kinalikaguman ti Linteg ti pannakaisakripisio ti maysa nga urbon a kalakian a karnero ken maysa nga urbon nga atap a kalapati wenno maysa a pagaw. No ti maysa a pamilia saanna a kabaelan ti karnero, dua a pagaw wenno dua nga urbon a kalapati ti maidaton. Agparang a nakurapay laeng ni Jose agsipud ta nangidaton ni Maria iti “maysa a paris a pagaw wenno dua nga urbon nga atap a kalapati.” (Lu 2:21-24; Le 12:1-4, 6, 8) Idi a ti ubing nakita ni Simeon, maysa a nalinteg a tao, indaydayawna ni Jehova agsipud ta impalubosna a makita ni Simeon ti Manangisalakan sakbay a matay gapu iti kinalakayna. Idi timmaliaw ken Maria, kinunana: “Wen, maysa nga atiddog a kampilan ti maisalputto iti kararuam met laeng,” saanna a kaipapanan a maduyok ni Maria iti literal a kampilan, imbes ketdi, ipampamatmatna ti saem ken panagsagaba a mapasaranna mainaig iti naipadto nga ipapatay ti anakna iti kayo a pagtutuokan.​—Lu 2:25-35.

Agsubli Idiay Nazaret. Idi agangay, maysa nga anghel ti namakdaar ken Jose maipapan iti gandat ni Herodes a Dakkel a mangpapatay iti ubing, ket binilinna ni Jose nga agkamang idiay Egipto nga ikuyogna ni Jesus. (Mt 2:1-18) Kalpasan ti ipapatay ni Herodes, nagsubli ti pamilia ken nagnaedda idiay Nazaret. Bayat ti simmaganad a tawtawen, sadiay nga impasngay ni Maria ti dadduma pay nga annakda a di nakurkurang ngem uppat a lallaki ken sumagmamano a babbai.​—Mt 2:19-23; 13:55, 56; Mr 6:3.

Nupay saan a kalikaguman ti Linteg a tumabuno ti babbai, kaugalian ni Maria ti kumuyog ken Jose iti kada tawen iti panagdaliasat nga agarup 150 km (93 mi) nga agturong idiay Jerusalem maipaay iti tinawen a panangrambak iti Paskua. (Ex 23:17; 34:23) Iti maysa kadagitoy a panagdaliasat, idi agarup 12 K.P., agaw-awiden ti pamilia idi natakuatanda a mapukpukaw ti ubing a ni Jesus, kalpasan ti maysa nga aldaw manipud ipapanawda idiay Jerusalem. Dagus a nagsubli dagiti nagannakna idiay Jerusalem tapno birokenda. Kalpasan ti tallo nga aldaw, nasarakanda idiay templo nga agim-imdeng ken agsalsaludsod kadagiti mannursuro. Inyebkas ni Maria: “Anak, apay a kastoy ti inaramidmo kadakami? Adtoy ni amam ken siak a mariribukan ti panunotna sinapsapuldaka.” Insungbat ni Jesus: “Apay a kasapulan a sapulendak? Saanyo aya nga ammo a masapul nga addaak iti balay ni Amak?” Rumbeng laeng a ti pakasarakan iti Anak ti Dios ket iti templo, a sadiay mabalinna ti umawat iti Nainkasuratan a pannursuro. “Siaannad a sinalimetmetan [ni Maria] iti pusona amin dagitoy a sasao.”​—Lu 2:41-51.

Iti tawenna a 12, nangipakita ti ubing a ni Jesus iti naisangsangayan a kinasaririt. “Amin dagidiay umim-imdeng kenkuana nagtultuloyda a masmasdaaw iti pannakaawatna ken kadagiti sungbatna.” (Lu 2:47) Ti pannakaammo ken pannakaawat ni Jesus iti Kasuratan ket pammaneknek iti nasayaat a panangsanay kenkuana dagiti nagannakna. Nakasasaet la ketdi ni Maria kasta met ni Jose iti panangisuro ken panangsanayda iti ubing, a pinadakkelda iti “disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova” ken pinatanorda kenkuana ti panangipateg iti kaugalian nga itatabuno iti gimong iti sinagoga tunggal Sabbath.​—Lu 4:16; Efe 6:4.

Rinaem ken Inayat ni Jesus. Kalpasan ti pannakabautisarna, saan a nangipakita ni Jesus iti paboritismo ken Maria; inawaganna, saan nga “ina,” no di ket “babai” laeng. (Jn 2:4; 19:26) Pulos a saan nga ebkas daytoy ti kinaawan panagraem, kas nalabit matarusan no maaramat dayta iti Iloko. Iti Aleman, kas pagarigan, ti sao a nausar iti kastoy a pamay-an tukoyenna ti nadayaw nga awag a kas iti “senyora” ken “misis.” Ni Maria ti natauan nga ina ni Jesus; ngem sipud pay pannakayanakna iti espiritu idi nabautisaran, nangnangruna nga isu ket naespirituan nga Anak ti Dios, a ti ‘inana’ isu ti “Jerusalem sadi ngato.” (Ga 4:26) Impaganetget ni Jesus daytoy a kinapudno idi a ni Maria ken ti dadduma pay nga annakna siningada ti panangisuro ni Jesus babaen ti panangidawatda a rummuar a mapan iti ayanda. Impakaammo ni Jesus a ti talaga nga ina ken kakabagianna isu dagidiay kameng ti naespirituan a pamiliana, a kasapulan a maipangpangruna ti naespirituan a bambanag imbes a dagiti nainlasagan a pagimbagan.​—Mt 12:46-50; Mr 3:31-35; Lu 8:19-21.

Idi naibus ti arak iti maysa a kasar idiay Cana ti Galilea ket kinuna ni Maria ken Jesus, “Awanen ti arakda,” insungbat kenkuana ni Jesus: “Ania ti pakaibiangak kenka, babai? Ti orasko saan pay a dimteng.” (Jn 2:1-4) Inusar ni Jesus ditoy ti maysa a kadaanan a porma ti saludsod a walo a daras nga agparang iti Hebreo a Kasuratan (Jos 22:24; Uk 11:12; 2Sm 16:10; 19:22; 1Ar 17:18; 2Ar 3:13; 2Cr 35:21; Os 14:8) ken innem a daras iti Griego a Kasuratan. (Mt 8:29; Mr 1:24; 5:7; Lu 4:34; 8:28; Jn 2:4) No maipatarus a literal, ti saludsod ket: “Ania koma dayta kaniak ken kenka?” a kaipapananna ti, “Ania koma ti adda a pakaipadaak kenka?” wenno, “Ania koma ti pagpadaanta?” wenno, “Ania ti pakaibiangak kenka?” Iti tunggal kasasaad a nakausaran dayta a saludsod, maipasimudaag ti panagkedked iti banag a naisingasing, naidatag, wenno pagarup. No kasta, siaayat nga insawang ni Jesus ti naalumamay a pannubngarna iti kastoy a pamay-an, nga impasimudaagna a saan a naggapu ken inana ti panangiwanwan no di ket naggapu iti Kangatuan nga Agturay a nangibaon kenkuana. (1Co 11:3) Gapu iti kababalin ni Maria a nalaka a makaawat ken napakumbaba, dagus a naalana ti punto ket inawatna ti pannakailinteg. Idin nagsanud ni Maria ken binay-anna a ni Jesus ti mangidaulo iti bambanag, ket kinunana kadagiti agserserbi: “Aniaman nga ibagana kadakayo, aramidenyo.”​—Jn 2:5.

Idi nailansa ni Jesus, nakatakder ni Maria iti sibay ti kayo a pagtutuokan idi nailansa ni Jesus. Iti biangna, ni Jesus ket ad-adda pay ngem iti maysa a dungdungnguen nga anak, isu ti Mesias, ti Apo ken Manangisalakanna, ti Anak ti Dios. Nalawag a balo idin ni Maria. Gapuna, kas inauna iti sangakabbalayan ni Jose, intungpal ni Jesus ti rebbengenna babaen ti panangidawatna ken apostol Juan (nalabit kasinsinna) nga aywananna ken taripatuenna ni Maria nga ibilangna kas bukodna nga ina. (Jn 19:26, 27) Apay a saan nga intalek ni Jesus ti inana kadagiti mismo a kakabsatna a lallaki? Saan a naibaga no adda asinoman a kakabsatna iti daydi a gundaway. Kanayonanna, saanda pay idi a manamati, ken imbilang ni Jesus a napatpateg ti naespirituan a relasion ngem iti relasion iti lasag.​—Jn 7:5; Mt 12:46-50.

Matalek nga Adalan. Iti maudi a pannakadakamat ni Maria iti Biblia, naipakita nga isu ket babai nga addaan iti pammati ken debosion a nagtultuloy ti nasinged a pannakitimpuyogna iti dadduma pay a matalek kalpasan ti iyuuli ni Jesus idiay langit. Naguummong ti 11 nga apostol, agraman ni Maria ken ti dadduma pay, iti maysa a makinngato a siled, ket “amin dagitoy nagkaykaysada a nagtultuloy iti panagkararag.”​—Ara 1:13, 14.

2. Ni Maria a kabsat da Marta ken Lazaro. Idiay Betania, agarup 2 a Romano a milia (2.8 km; 1.7 mi) manipud nagsaadan ti templo idiay Jerusalem ken iti makindaya a darisdis ti Bantay dagiti Olibo, sinarungkaran ni Jesus ti pagtaengan dagitoy ay-ayatenna unay a gagayyem. (Jn 11:18) Bayat ti maysa nga isasarungkar ni Jesus iti maikatlo a tawen ti ministeriona, yantangay kayat ni Marta nga ipakita ti nasayaat a panagpadagus, naseknan unay iti pisikal a pagnam-ayan ni Jesus. Iti sabali a bangir, impakita ni Maria ti naiduma a kita ti kinamanagpadagus. “Nagtugaw iti sakaanan ti Apo ket nagim-imdeng iti saona.” Idi nagreklamo ni Marta agsipud ta saan a tumultulong ti kabsatna, kinomendaran ni Jesus ti ub-ubing a ni Maria ket kinunana, “Iti biangna, pinili ni Maria ti naimbag a bingay, ket saanto a maikkat kenkuana dayta.”​—Lu 10:38-42.

Makitana ti Pannakapagungar ni Lazaro. Sumagmamano a bulan kalpasan ti nadakamat nga isasarungkar ni Jesus iti pagtaenganda, nagsakit ni Lazaro, a ngannganin matay. Isu nga impaipakaammo da Maria ken Marta dayta a kasasaad ken Jesus, a nalabit adda idi iti daya ti Jordan idiay Perea. Nupay kasta, idi nakagteng ni Jesus, uppat nga aldawen a natay ni Lazaro. Idi nagdinamag ti idadateng ni Jesus, sidadaras a napan sinabat ni Marta, idinto ta ni Maria “nagtalinaed a situtugaw idiay pagtaengan.” Sa laeng nagganat a rimmuar ti agladladingit a ni Maria tapno sabtenna ni Jesus idi nakasublin ni Marta manipud iti ruar ti purok ken nayarasaas kenkuana, “Adda ti Mannursuro ket ay-ayabannaka.” Iti sakaanan ni Jesus insaibbekna, “Apo, no addaka koma idi ditoy, saan koma a natay ti kabsatko.” Insawangna ti isu met laeng a sasao nga inyebkas ti kabsatna, idi immuna a simmabat ni Marta ken Jesus. Idi makitana nga aglulua ni Maria ken dagiti Judio a kimmuyog kenkuana, naibuyog ti Apo nga agsennaay ken agsangit. Kalpasan nga inaramid ni Jesus ti makapasiddaaw a milagro a panangibangonna ken Lazaro manipud kadagiti natay, ‘adu kadagiti Judio nga immay ken Maria [a mangliwliwa kenkuana] . . . ti naaddaan iti pammati ken Jesus.’​—Jn 11:1-45.

Sapsapuanna ni Jesus iti Lana. Lima nga aldaw sakbay ti maudi a Paskua a rinambakan ni Jesus, isu ken dagiti adalanna nasangailida manen idiay Betania, nga iti daytoy a gundaway ket iti pagtaengan ni Simon nga agkukutel, nga adda met sadiay ni Maria ken ti pamiliana. Ni Marta ti nangisagana iti pangrabii; ni Maria manen ti nagimdeng iti Anak ti Dios. Bayat a sisasadag ni Jesus, “nangala ni Maria iti maysa a libra ti bangbanglo a lana, pudpudno a nardo, a nangina unay” (agpateg iti agarup makatawen a tangdan) ket imbukbokna dayta iti ulo ken saksaka ni Jesus. Nupay inaramidna dayta gapu iti ayat ken panagraem ken Jesus saan nga inapresiar dayta ti kaaduan a nakaimatang, ngem iti kinaagpaysuanna naipasimudaag ditoy ti panagisagana mainaig iti ipapatay ken pannakaitabon ni Jesus nga asideg unayen. Nupay binabalaw ti sabsabali ti panangiparangarang ni Maria iti ayatna, inkalintegan ken inapresiar unay ni Jesus ti ayat ken debosionna. Kinunana: “Sadinoman a pakaikasabaan daytoy naimbag a damag iti intero a lubong, ti inaramid daytoy a babai maisaritanto met kas pakalaglagipan kenkuana.”​—Mt 26:6-13; Mr 14:3-9; Jn 12:1-8.

Ti pasamak a nadakamat, ti panangsapsapo ni Maria ken Jesus, nga impadamag da Mateo, Marcos, ken Juan, ket saan koma a mapagkamalian nga isu met laeng ti pannakasapsapo a nadakamat iti Lucas 7:36-50. Adda dagiti pagpadaan dagitoy dua a pasamak, ngem kaskasdi nga adda dagiti pagdumaanda. Ti immun-una a pasamak, nga impadamag ni Lucas, ket napasamak iti makin-amianan a distrito ti Galilea, idinto ta ti naud-udi ket napasamak iti abagatan idiay Betania iti Judea. Ti immun-una ket iti pagtaengan ti maysa a Fariseo, idinto ta ti naud-udi ket iti pagtaengan ni Simon nga agkukutel. Ti immun-una a pannakasapsapo ket inaramid ti maysa a di nainaganan a babai a pagaammo ti publiko kas “maysa a managbasol,” nalabit balangkantis, idinto ta ti naud-udi ket inaramid ni Maria a kabsat ni Marta. Adda met nasurok a makatawen a nagbaetan dagitoy dua a pasamak.

Kunaen ti sumagmamano a kritiko a ni Juan supiatenna da Mateo ken Marcos iti panangibagana a naibukbok ti bangbanglo iti saksaka ni Jesus imbes nga iti ulona. (Mt 26:7; Mr 14:3; Jn 12:3) Iti panagkomentona maipapan iti Mateo 26:7, kunaen ni Albert Barnes: “Nupay kasta, awan ti panagsusupadi. Nalabit imbukbokna dayta agpadpada iti ulo ken saksaka [ni Jesus]. Yantangay nailanaden da Mateo ken Marcos ti immun-una a pasamak, ni Juan, a nangisurat iti ebangheliona ti sumagmamano a pasamak a saanda a nadakamat, insalaysayna a naibukbok met ti sapsapo iti saksaka ti Manangisalakan. Gagangay idi a maibukbok ti sapsapo iti ulo. Ti panangibukbok dayta iti saksaka ket tignay ti naisalsalumina a kinapakumbaba ken singgalut iti Manangisalakan, ket ngarud rumbeng laeng nga espesipiko a mairekord.”​—Barnes’ Notes on the New Testament, 1974.

3. Ni Maria Magdalena. Ti pakabigbiganna a nagan (kaipapananna ti “Iti (Kukua ti) Magdala”) nalabit nagtaud iti ili ti Magdala (kitaenyo ti MAGADAN) iti makinlaud nga aplaya ti Baybay ti Galilea iti agarup nagtengngaan ti Capernaum ken Tiberias. Awan rekord no simmarungkar ni Jesus iti daytoy nga ili, nupay binusbosna ti adu a tiempo iti kabangibang dayta a lugar. Saan met a masigurado no dayta ti ili ni Maria wenno ti lugar a pagtataenganna. Yantangay isu dakamaten ni Lucas kas “Maria a maaw-awagan Magdalena,” pagarupen ti sumagmamano nga adda naisangsangayan wenno naidaddaduma a banag a tuktukoyen ni Lucas.​—Lu 8:2.

Pito a sairo ti pinaruar ni Jesus manipud ken Maria Magdalena, ket umdasen daytoy tapno mamati ni Maria a ni Jesus ti Mesias ken tapno iparangarangna ti pammatina buyogen ti naisangsangayan a debosion ken panagserbi. Immuna a nadakamat ni Maria iti salaysay mainaig iti maikadua a tawen ti panangaskasaba ni Jesus, idi isu ken dagiti apostolna ‘nagbambaniagada iti siniudansiudad ken iti pinuronpurok, nga inkaskasabada ken indekdeklarada ti naimbag a damag ti pagarian ti Dios.’ Ni Maria Magdalena​—agraman ni Juana nga asawa ti lalaki a pagay-aywanen ni Herodes, ni Susana, ken ti sabsabali pay a babbai​—intultuloyna nga impaay dagiti kasapulan ni Jesus ken dagiti apostolna manipud iti bukodna a sanikua.​—Lu 8:1-3.

Ti kalatakan a nakadakamatan ni Maria Magdalena ket mainaig iti ipapatay ken panagungar ni Jesus. Idi a ni Jesus, kas Kordero ti Dios, naipan iti lugar a pakatayanna, karaman ni Maria kadagiti babbai “a kimmuyog ken Jesus manipud Galilea tapno agserbida kenkuana” ken ‘nagbuybuya manipud iti adayo’ bayat a sibibitin ni Jesus iti kayo a pagtutuokan. Kakaduana idi ni Maria nga ina ni Jesus, ni Salome, ken kasta met “ti sabali pay a Maria” (Num. 4).​—Mt 27:55, 56, 61; Mr 15:40; Jn 19:25.

Kalpasan ti pannakaitabon ni Jesus, ni Maria Magdalena ken ti sabsabali pay a babbai nangisaganada kadagiti especia ken bangbanglo a lana sakbay a nangrugi ti Sabbath iti ilelennek ti init. Kalpasan ti Sabbath, idi pumarbangonen, iti umuna nga aldaw ti lawas, ni Maria ken ti sabsabali pay a babbai inyegda ti bangbanglo a lana iti tanem. (Mt 28:1; Mr 15:47; 16:1, 2; Lu 23:55, 56; 24:1) Idi nakita ni Maria a silulukat ti tanem ken nabatad nga awan ti nagyanna, nagdardaras a napan kada Pedro ken Juan tapno ibagana ti makapakigtot a damag, ket dagitoy nga apostol nagtarayda met a napan iti tanem. (Jn 20:1-4) Idi nakasubli ni Maria iti tanem, nakapanawen da Pedro ken Juan, ket iti daydi a gundaway a sinukimatna ti uneg ti tanem ket nasdaaw idi makitana ti dua nga anghel a nakakawes iti puraw. Kalpasanna timmaliaw iti likudan ket nakitana ni Jesus nga agtaktakder. Yantangay impapanna a hardinero dayta a lalaki, dinamagna no sadino ti ayan ti bangkay tapno maaywananna dayta. Idi insungbat ni Jesus “Maria!” dagus a nabigbig ni Maria ti kasarsaritana ket sidadarasudos nga inarakupna ni Jesus, ket inyebkasna, “Rab·boʹni!” Ngem saan idi a tiempo ti panangiparangarang iti kasta a kita ti panagayat. Ababa laengen a tiempo ti kaadda kadakuada ni Jesus. Masapul a sidadaras nga ipakaammo ni Maria iti dadduma pay nga adalan ti maipapan iti panagungar ken iyuuli ni Jesus, ta kinunana, “ken Amak ken Amayo ken iti Diosko ken Diosyo.”​—Jn 20:11-18.

4. “Ti sabali pay a Maria.” Isu ti asawa ni Clopas (Alfeo) (kitaenyo ti CLOPAS) ken ina da Joses ken Santiago a Bassit. (Mt 27:56, 61; Jn 19:25) Sigun iti nagkauna a patpatien, nupay awan ti aniaman a Nainkasuratan a pammatalged, naikuna nga agkabsat da Clopas ken Jose, ti pannakaama ni Jesus. No pudno, daytoy a Maria ket ikit ni Jesus ken kasinsinna ti annak dayta.

Saan laeng a karaman ni Maria kadagiti babbai a “kimmuyog ken Jesus manipud Galilea tapno agserbida kenkuana” no di ket maysa pay kadagiti nakasaksi iti pannakailansana. (Mt 27:55; Mr 15:40, 41) Kaduana ni Maria Magdalena a nagtalinaed iti ruar ti tanem ni Jesus iti dayta a naladingit a malem, Nisan 14. (Mt 27:61) Iti maikatlo nga aldaw, isuda a dua ken ti sabsabali pay napanda iti tanem ken nagawitda kadagiti especia ken bangbanglo a lana tapno isapsapoda dagita iti bagi ni Jesus, ngem naglagawda ta nasarakanda a silulukat ti tanem. Inlawlawag ti maysa nga anghel a naibangonen ni Kristo manipud kadagiti natay, iti kasta imbilinna, “Mapankayo, ibagayo kadagiti adalanna.” (Mt 28:1-7; Mr 16:1-7; Lu 24:1-10) Bayat nga addada iti dalan, nagparang ni napagungar a Jesus iti daytoy a Maria ken iti dadduma pay.​—Mt 28:8, 9.

5. Ni Maria nga ina ni Juan Marcos. Isu ket ikit met ni Bernabe. (Ara 12:12; Col 4:10) Nausar ti pagtaenganna kas paggigimongan ti nagkauna a kongregasion Kristiano idiay Jerusalem. Ti anakna a ni Marcos ket nasinged a kadua ni apostol Pedro, a nabatad nga adu ti naaramidanna iti naespirituan nga idadakkel ni Marcos, ta isu tinukoy ni Pedro kas “ni Marcos nga anakko.” (1Pe 5:13) Apaman a naluk-atan ni Pedro manipud iti pagbaludan ni Herodes, dagus a napan iti pagtaengan ni Maria “a sadiay adda sumagmamano a naguurnong a sangsangkamaysa ken agkarkararag.” Panakkelen la ketdi dayta a balay, ket yantangay adda maysa nga adipen a babai sadiay, maikuna a nabaknang ni Maria. (Ara 12:12-17) Yantangay natukoy dayta kas pagtaenganna, saan ket a kukua ti asawana, nalabit isu ket balo.​—Ara 12:12.

6. Ni Maria a taga Roma. Iti surat ni Pablo kadagiti taga Roma, kinablaawan ken kinomendaranna ni Maria gapu iti ‘adu a panagbannogna’ maipaay iti kongregasion idiay Roma.​—Ro 16:6.