Dagiti Kristiano ken ti Lubong ti Sangatauan

“Itultuloyyo ti makipagna a sisisirib kadagidiay taga ruar.”​—COLOSAS 4:5.

 1. Ania ti kinuna ni Jesus maipanggep kadagiti pasurotna ken iti lubong?

IDI nagkararag iti nailangitan nga Amana, kinuna ni Jesus maipapan kadagiti pasurotna: “Ti lubong ginurana ida, agsipud ta saanda a paset ti lubong, a kas kaniak a saan a paset ti lubong.” Sa kinunana pay: “Kiddawek kenka, a dika ikkaten ida iti lubong, no di ket aywanam ida gapu iti daydiay nadangkes.” (Juan 17:14, 15) Dagiti Kristiano saanda a literal a naisina iti lubong​—kas pagarigan, babaen ti panagpupok kadagiti monasterio. Imbes ketdi, ‘imbaon ida [ni Kristo] ditoy lubong’ tapno agbalinda a saksina “agingga iti kaadaywan a paset ti daga.” (Juan 17:18; Aramid 1:8) Nupay kasta, indawatna iti Dios nga aywananna ida agsipud ta ni Satanas, “ti agturay iti daytoy a lubong,” sugsoganna dagiti tattao a manggura kadakuada maigapu iti nagan ni Kristo.​—Juan 12:31; Mateo 24:9.

 2. (a) Kasanot’ panangaramat ti Biblia iti sao a “lubong”? (b) Ania ti natimbeng a panangmatmat ni Jehova iti lubong?

² Iti Biblia, ti sao a “lubong” (Griego, koʹsmos) masansan a tuktukoyenna ti nakillo a kagimongan, nga “adda iti pannakabalin daydiay nadangkes.” (1 Juan 5:19) Gapu ta sursuroten dagiti Kristiano dagiti pagalagadan ni Jehova ken kasta met tungtungpalenda ti bilin nga ikasabada ti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios iti lubong, no dadduma tumaud ti narikut a kasasaad iti nagbaetanda ken ti lubong. (2 Timoteo 3:12; 1 Juan 3:1, 13) Nupay kasta, iti Kasuratan naaramat met ti koʹsmos a tumukoy iti sapasap a sangatauan. Maipapan iti daytoy a lubong, kinuna ni Jesus: “Ti Dios inayatna ti lubong iti kasta unay isu nga intedna ti bugbugtong nga Anakna, tapno tunggal maysa a mangalagad iti pammati kenkuana saan koma a madadael no di ket maaddaan iti agnanayon a biag. Ta ti Dios imbaonna ti Anakna iti lubong, saan a tapno ukomenna ti lubong, no di ket tapno ti lubong maisalakan babaen kenkuana.” (Juan 3:16, 17; 2 Corinto 5:19; 1 Juan 4:14) Gapuna, nupay kagurana dagiti banag a paset ti dakes a sistema ni Satanas, impakita ni Jehova ti ayatna iti sangatauan babaen ti panangibaonna iti Anakna ditoy daga tapno maisalakan amin dagidiay ‘makagteng iti panagbabawi.’ (2 Pedro 3:9; Proverbio 6:16-19) Ti natimbeng a panangmatmat ni Jehova iti lubong ti rebbeng a mangiwanwan kadagiti agdaydayaw kenkuana.

Ti Ehemplo ni Jesus

3, 4. (a) Ania ti takder idi ni Jesus no maipanggep iti kinaturay? (b) Kasano ti panangmatmat ni Jesus iti lubong ti sangatauan?

³ Sakbay la unay ti ipapatayna, kinuna ni Jesus ken ni Poncio Pilato: “Ti pagariak saan a paset daytoy a lubong.” (Juan 18:36) Maitunos kadagitoy a sao, pinagkedkedan idi ni Jesus ti diaya ni Satanas nga itedna kenkuana ti kinaturay kadagiti pagarian ti lubong, ken dina pinagustuan dagiti Judio idi kayatda a pagbalinen nga ari. (Lucas 4:5-8; Juan 6:14, 15) Ngem, impakita ni Jesus ti naindaklan nga ayat iti lubong ti sangatauan. Ti maysa nga ehemplo daytoy ket impadamag ni apostol Mateo: “Idi makitana dagiti bunggoy simnek ti asina kadakuada, agsipud ta nalalatan ken naiwarawarada a kasla karkarnero nga awanan pastor.” Gapu iti ayat, kinasabaanna dagiti tattao kadagiti ili ken purokda. Insurona ida ken pinaimbagna dagiti an-annayenda. (Mateo 9:36) Maseknan met iti pisikal a kasapulan dagidiay immay agsursuro kenkuana. Mabasatayo: “Ni Jesus inayabanna dagiti adalanna ket kinunana: ‘Maasianak iti bunggoy, agsipud ta tallo nga aldawen a nakipagtalinaedda kaniak ket awan makanda; ket diak kayat a pagawiden ida nga agay-ayunar. Mabalin nga agkapuyda iti dalan.’” (Mateo 15:32) Anian a naayat a pannakaseknan!

⁴ Kabusbusor idi dagiti Judio dagiti Samaritano, ngem nabayag a nakisao ni Jesus iti maysa a Samaritana ket dua nga aldaw a nangpaneknek a naan-anay iti maysa a siudad ti Samaria. (Juan 4:5-42) Nupay imbaon ti Dios “kadagiti napukaw a karnero iti balay ti Israel,” adda dagiti gundaway a pinatgan ni Jesus dagiti dadduma a di-Judio a namati kenkuana. (Mateo 8:5-13; 15:21-28) Wen, impakita ni Jesus a posible ti agbalin a “saan a paset ti lubong” ket maigiddato iti dayta, ipakita ti ayat iti lubong ti sangatauan, kadagiti tattao. Ipakpakitatay met kadi ti asi kadagiti tattao iti lugar a pagnanaedan, pagtartrabahuan, wenno paggatgatangantayo? Maseknantay kadi iti pagimbaganda​—saan laeng a ti naespirituan a kasapulanda no di ket ti dadduma pay a kasapulanda no adda la ketdi mabalintay nga itulong? Kasta ti inaramid ni Jesus, ket iti panangaramidna iti dayta, naaddaan iti gundaway a mangisuro kadagiti tattao maipapan iti Pagarian. Pudno, awan pannakabalintayo a mangaramid kadagiti literal a milagro a kas iti inaramid ni Jesus. Ngem ti naimbag nga aramid masansan a parmekenna ti di umiso a panangipato, ket milagro dayta, no ar-arigen.

Ti Pannakilangen ni Pablo Kadagiti Tattao “iti Ruar”

5, 6. Kasano ti pannakilangen ni apostol Pablo kadagiti Judio nga adda “iti ruar”?

⁵ Iti dadduma a suratna, dinakamat ni apostol Pablo dagiti tattao a “taga ruar” wenno “iti ruar,” kayatna a sawen, dagiti saan a Kristiano, Judio man wenno Gentil. (1 Corinto 5:12; 1 Tesalonica 4:12; 1 Timoteo 3:7) Kasano ti pannakilangenna kadagiti kasta a tattao? ‘Nagbalin nga isuamin a bambanag iti amin a kita ti tattao, tapno iti amin a pamay-an maisalakanna ti sumagmamano.’ (1 Corinto 9:20-22) No dumteng iti maysa a siudad, mapanna kasabaan nga umuna dagiti Judio nga agnanaed sadiay. Kasano ti pannakisaona? Sitataktika ken sidadayaw a nangidatag kadagiti makaguyugoy a pammaneknek iti Biblia nga immayen ti Mesias, insakripisiona ti biagna, ken napagungar.​—Aramid 13:5, 14-16, 43; 17:1-3, 10.

⁶ Iti kastoy a wagas, inusar ni Pablo ti pannakaammo dagiti Judio maipapan iti Linteg ken kadagiti mammadto tapno maisurona ida maipapan iti Mesias ken iti Pagarian ti Dios. Ket naguyugoyna dagiti dadduma. (Aramid 14:1; 17:4) Iti laksid ti ibubusor dagiti panguluen a Judio, impakita ni Pablo ti pammategna kadagiti padana a Judio idi insuratna: “Kakabsat, ti naimbag a tarigagay ti pusok ken ti ararawko iti Dios maipaay kadakuada [dagiti Judio] ket, kinapudnona, maipaay iti pannakaisalakanda. Ta saksiak ida nga adda regtada iti Dios; ngem saan a maitunos iti umiso a pannakaammo.”​—Roma 10:1, 2.

Panangtulong Kadagiti Manamati a Di-Judio

 7. Ania ti inaramid dagiti adu a proselita idi nangngegda ti naimbag a damag nga inkasaba ni Pablo?

⁷ Dagiti proselita ket di-Judio a nagbalin a nakugit a pasurot ti Judaismo. Nalawag nga adda idi dagiti proselita a Judio idiay Roma, Antioquia iti Siria, Etiopia, ken Antioquia iti Pisidia​—kinapudnona, iti intero a Judio a Diaspora. (Aramid 2:8-10; 6:5; 8:27; 13:14, 43; idiligyo ti Mateo 23:15.) Saan a kas kadagiti adu a turayen a Judio, nalabit a saan a napalangguad dagiti proselita, ken saanda a makapagpannakkel a kaputotan ida ni Abraham. (Mateo 3:9; Juan 8:33) Imbes ketdi, pinanawanda dagiti pagano a didiosen ket sipapakumbaba a nagbaw-ingda ken Jehova, ken inammoda ti maipapan kenkuana ken dagiti lintegna. Ken kas kadagiti Judio, ninamnamada ti iyaay ti Mesias. Tangay madadaanda nga agbalbaliw iti panagbirokda iti kinapudno, adu kadakuada ti nakasagana a mangaramid iti kanayonan a panagbalbaliw ken mangipangag iti panangasaba ni apostol Pablo. (Aramid 13:42, 43) Idi nakomberte iti Kinakristiano ti maysa a proselita a dati nga agdaydayaw kadagiti pagano a didiosen, maikari la unay a mangpaneknek kadagiti dadduma a Gentil nga agdaydayaw pay laeng kadagidi a didiosen.

8, 9. (a) Malaksid kadagiti proselita, ania pay a klase dagiti Gentil ti naallukoy iti relihion dagiti Judio? (b) Ania ti inaramid dagiti adu a di nakugit a managbuteng-Dios a tattao idi mangngegda ti naimbag a damag?

⁸ Malaksid pay kadagiti nakugit a proselita, naawis dagiti dadduma a di-Judio iti relihion dagiti Judio. Ti kaunaan kadagitoy a nagbalin a Kristiano isu ni Cornelio a, nupay saan a proselita, maysa a “napeklan a tao ken managbuteng iti Dios.” (Aramid 10:2) Iti komentariona iti Aramid, insurat ni Propesor F. F. Bruce: “Maaw-awagan a ‘managbuteng iti Dios’ dagiti kasta a Gentil; nupay saan a nainget a termino, maitutop nga aramaten daytoy. Adu idi dagiti Gentil a nupay saanda a nakasagana nga agpakomberte a naan-anay iti Judaismo (saan a kayat dagiti lallaki ti agpakugit), naallukoyda iti simple a panagdaydayaw dagiti Judio iti maymaysa a Dios kadagiti sinagoga ken kadagiti moral a pagalagadan a sursuroten dagiti Judio iti panagbiagda. Mapmapan idi ti dadduma kadakuada iti sinagoga ket nagbalin a pamiliar kadakuada dagiti kararag ken nainkasuratan a sursuro, a mangmangngegda a maibasbasa iti Griego.”

⁹ Adu dagiti managbuteng-Dios a tattao a nasarakan ni apostol Pablo iti panangasabana kadagiti sinagoga idiay Asia Menor ken Grecia. Idiay Antioquia iti Pisidia, inawaganna dagidiay naguummong kadagiti sinagoga kas “lallaki, Israelita ken dakayo a dadduma nga agbuteng iti Dios.” (Aramid 13:16, 26) Insurat ni Lucas a kalpasan ti panangasaba ni Pablo iti las-ud ti tallo a Sabbath iti sinagoga idiay Tesalonica, “sumagmamano kadakuada [dagiti Judio] ti nagbalin a manamati [Kristiano] ket nakitimpuyogda kada Pablo ken Silas, ket maysa a dakkel nga umariwekwek dagiti Griego a nagdaydayaw iti Dios ken saan a bassit kadagiti kangrunaan a babbai ti nangaramid iti kasta.” (Aramid 17:4) Nalabit saan a nakugit ti dadduma kadagiti managbuteng-Dios a Griego. Adda pammaneknek nga adu dagiti kasta a Gentil a timmipon kadagiti kagimongan a Judio.

Panangasaba Kadagiti “Di Manamati”

10. Kasano ti panangasaba ni Pablo kadagiti Gentil nga awanan pannakaammo idi iti Kasuratan, ket ania ti resultana?

¹⁰ Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, ti sao a “di manamati” mabalin a tumukoy kadagiti tattao iti ruar ti kongregasion Kristiano. Masansan a dagiti pagano ti kayatna a sawen. (Roma 15:31; 1 Corinto 14:22, 23; 2 Corinto 4:4; 6:14) Idiay Atenas, adu a di manamati ti nasursuruan iti pilosopia a Griego ket awan a pulos ti ammoda iti Kasuratan. Naupay aya ni Pablo a mangasaba kadakuada gapu itoy? Saan. Nupay kasta, imbagayna ti pamay-anna. Sisisigo a nangidatag kadagiti kapanunotan a naibatay iti Biblia a di nagadaw a direkta iti Hebreo a Kasuratan, a saan nga ammo idi dagiti taga Atenas. Siaannad nga impakitana ti pagpadaan ti ibagbaga ti Biblia ken ti dadduma a kapanunotan dagiti nagkauna a mannaniw nga Estoico. Ken inlawlawagna ti maipapan iti pudno a Dios ti intero a sangatauan, maysa a Dios a mangukomto a sililinteg babaen ti maysa a tao a natay ken napagungar. Iti kasta, sitataktika a kinasabaan ni Pablo dagiti taga Atenas maipapan ken Kristo. Ti resultana? Nupay sipapanayag a rinabrabak wenno nagduadua ti kaaduan, “sumagmamano a tattao ti nakitipon kenkuana ket nagbalinda a manamati, nga adda met kadakuada ni Dionisio, maysa nga ukom iti pangukoman ti Areopago, ken ti maysa a babai a managan Damaris, ken sabsabali pay malaksid kadakuada.”​—Aramid 17:18, 21-34.

11. Ania a kita ti siudad ti Corinto, ket ania ti resulta ti panangasaba ni Pablo sadiay?

¹¹ Adda idi dakkel a komunidad dagiti Judio idiay Corinto, isu a rinugian ni Pablo ti ministeriona sadiay babaen ti panangasabana iti sinagoga. Ngem idi binusor dagiti Judio, napan ni Pablo kadagiti Gentil nga agnanaed sadiay. (Aramid 18:1-6) Ket anian a tattao dagitoy! Maysa idi ti Corinto nga okupado, komersial a siudad, a pagnanaedan dagiti tattao a naggapu iti nagduduma a kultura, ken agdindinamag iti intero a Greco-Romano a lubong gapu iti imoralidad. Kinapudnona, ti sao a “Corintuen” kaipapananna agaramid iti imoralidad. Ngem, idi kalpasan a linaksid dagiti Judio ti panangasaba ni Pablo a nagparang ni Kristo kenkuana ket kinunana: “Dika agbuteng, no di ket agtultuloyka nga agsao . . . , ta adu dagiti tattaok iti daytoy a siudad.” (Aramid 18:9, 10) Pudno dayta, ta nakaipasdek ni Pablo iti kongregasion idiay Corinto, uray pay no biag dagiti “taga Corinto” ti kabibiag idi dagiti miembrona.​—1 Corinto 6:9-11.

Panangikagumaan a Mangisalakan iti “Amin a Kita ti Tattao” iti Kaaldawantayo

12, 13. (a) Kasano a ti teritoriatayo ita ket kas met laeng idi kaaldawan ni Pablo? (b) Ania a kababalin ti ipakitatayo kadagiti teritoria a nabayagen a naipasdek dagiti relihion ti Kakristianuan wenno kadagiti lugar nga adu ti maup-upay iti organisado a relihion?

¹² Iti kaaldawantayo, kas idi umuna a siglo, “ti di kaikarian a kinamanangaasi ti Dios . . . mangiyeg iti pannakaisalakan kadagiti amin a kita ti tattao.” (Tito 2:11) Maikaskasaban ti naimbag a damag iti amin a kontinente ken iti kaaduan kadagiti isla iti taaw. Ket, kas idi kaaldawan ni Pablo, pudno a masarakantayo dagiti “amin a kita ti tattao.” Kas pagarigan, mangaskasaba ti dadduma kadatayo kadagiti daga nga adun a siglo a naipasdek dagiti iglesia ti Kakristianuan. Kas kadagiti Judio idi umuna a siglo, mabalin a siiinget nga an-annuroten dagiti miembroda dagiti narelihiosuan a tradision. Kaskasdi, maragsakantayo a mangbirok kadagidiay nasayaat ti panagpuspusona ken mangsukay iti aniaman a pannakaammoda iti Biblia. Ditay ida tagibassiten wenno umsien uray no busoren ken idadanesdatayo no dadduma dagiti panguluen ti relihionda. Imbes ketdi, ammotayo a ti dadduma kadakuada mabalin nga adda “regtada iti Dios” nupay awananda iti umiso a pannakaammo. Kas kada Jesus ken Pablo, ipakitatayo ti napaypayso nga ayat kadagiti tattao, ket naimpasnekan a tarigagayantayo a maisalakanda koma.​—Roma 10:2.

¹³ Iti panangasabatayo, adu kadatayo ti makasarak kadagiti tattao a maup-upay iti organisado a relihion. Nupay kasta, mabalin nga adda pay latta panagbutengda iti Dios, a mamatida pay met laeng iti Dios ken ikagkagumaanda ti agbiag a sitatakneng. Iti daytoy tiritir ken dumakdakes a kaputotan, saan kadi a rebbeng a maragsakantayo a makasarak kadagiti tattao a mamati iti Dios? Ket saantay kadi a magagaran a mangiturong kadakuada iti panagdaydayaw nga awan ti panaginsisingpet ken kinaulbod?​—Filipos 2:15.

14, 15. Kasano a timmaud ti nalawa a tay-ak a pakaikaskasabaan ti naimbag a damag?

¹⁴ Iti pangngarigna maipapan iti iket, impakauna ni Jesus a nalawanto ti teritoria a pakaaramidan ti trabaho a panangasaba. (Mateo 13:47-49) Iti panangilawlawagna iti daytoy a pangngarig, kastoy ti kuna ti Pagwanawanan a Hunio 15, 1992, iti panid 20: “Iti panaglabas dagiti siglo, dakkel ti naaramidan dagiti kameng ti Kakristianuan iti panangipatarus, panangkopia, ken panangiwaras iti Sao ti Dios. Idi agangay, nangbuangay wenno nangsuportar dagiti iglesia kadagiti sosiedad nga agipabpablaak iti Biblia, a nangipatarus iti Biblia iti nagduduma a pagsasao dagiti nasulinek a daga. Nangibaonda met kadagiti mangngagas a misionero ken mannursuro, a nangaramid kadagiti managdawat a Kristiano. Nagresulta daytoy iti pannakaurnong ti adu a dakes nga ikan, a di anamongan ti Dios. Ngem uray kaskasano, dayta ti nangilatak iti Biblia ken iti maysa a porma ti Kinakristiano, nupay saan a pudno, kadagiti minilion a di-Kristiano.”

¹⁵ Epektibo ti panangkomberte ti Kakristianuan nangruna idiay Sud America, Africa, ken iti dadduma nga isla iti taaw. Iti kaaldawantayo, adu a naemma a tattao ti masarakan kadagitoy a lugar, ket agtultuloy nga adu ti naimbag a maaramidantayo no addaantay iti positibo, naayat a panangmatmat iti kakasta a napakumbaba a tattao, kas iti pannakilangen ni Pablo kadagiti proselita a Judio. Mairaman met kadagidiay makasapul iti tulongtayo dagiti minilion a tattao a makuna a “mannakipagrikna” kadagiti Saksi ni Jehova. Kanayon a maragsakanda a makakita kadatayo no sarungkarantay ida. Dagiti dadduma makipagad-adalda iti Biblia kadatayo ken tumabtabunoda kadagiti gimongtayo, nangruna iti tinawen a Panglaglagip iti ipapatay ni Kristo. Saan kadi nga irepresentar dagiti kasta a tattao ti nalawa a tay-ak a pakaikaskasabaan ti naimbag a damag ti Pagarian?

16, 17. (a) Ania a kita ti tattao ti pangidanonantayo iti naimbag a damag? (b) Kasanotay a tuladen ni Pablo iti panangasaba iti nagduduma a kita ti tattao?

¹⁶ Maysa pay, dagidiay ngay adda iti ruar ti Kakristianuan​—masarakantay man ida iti pagilianda wenno nag-imigranteda kadagiti pagilian iti Laud? Ket dagidiay ngay minilion a nangtallikud a namimpinsan iti relihion, a nagbalindan nga ateista wenno agnostiko? Mainayon pay, dagidiay ngay sipapasnek nga agpapaidalan iti moderno a pilosopia wenno popular a sikolohia a maipabpablaak kadagiti nakaad-adu a libro a masarakan kadagiti paglakuan iti libro? Rebbeng kadi a ditay ikankano dagiti kasta a tattao, nga ibilang ida a di mabalin a subboten? Saan no tuladentayo ni apostol Pablo.

¹⁷ Idi mangaskasaba idiay Atenas, saan a nakidebate ni Pablo kadagiti agdengdengngeg kenkuana maipapan iti pilosopia. Imbagayna ketdi ti panagrasrasonna kadagidi tattao a kinalangenna, nga indatagna dagiti kinapudno iti Biblia iti nalawag, lohikal a wagas. Umasping iti dayta, di kasapulan nga agbalintayo nga eksperto kadagiti relihion wenno pilosopia dagiti tattao a kasabaantayo. Nupay kasta, ibagaytayo ti wagastayo tapno epektibo ti panangasabatayo, iti kasta agbalintayo “nga isuamin a bambanag iti amin a kita ti tattao.” (1 Corinto 9:22) Iti suratna kadagiti Kristiano idiay Colosas, kinuna ni Pablo: “Itultuloyyo ti makipagna a sisisirib kadagidiay taga ruar, a gatangenyo ti nainggundawayan a tiempo maipaay iti bagbagiyo. Ti panagsaoyo kankanayon koma a mabuyogan iti kinaparabur, natemplaan iti asin, tapno ammoyo no kasano ti rebbengyo nga isusungbat iti tunggal maysa.”​—Colosas 4:5, 6.

¹⁸ Kas kada Jesus ken ni apostol Pablo, ipakitatayo ti ayat kadagiti amin a kita ti tattao. Kangrunaanna, ganetgetantayo nga iranud kadagiti sabsabali ti naimbag a damag ti Pagarian. Iti sabali a bangir, pulos a diyo koma liplipatan a kinuna ni Jesus maipapan kadagiti adalanna: “Saanda a paset ti lubong.” (Juan 17:16) Mausig iti sumaganad nga artikulo no ania ti kaipapanan daytoy kadatayo.

Kas Panangrepaso

◻ Ilawlawagyo ti natimbeng a panangmatmat ni Jesus iti lubong.

◻ Kasano ti panangasaba ni apostol Pablo kadagiti Judio ken proselita?

◻ Kasano ti pannakisao ni Pablo kadagiti tattao nga agbuteng iti Dios ken kadagiti di manamati?

◻ Kasanotay nga agbalin nga “isuamin a bambanag kadagiti amin a kita ti tattao” iti trabahotayo a panangasaba?

18. Ania a rebbengen ti naipabaklay kadatayo, ket ania ti pulos a ditay koma liplipatan?

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Babaen ti panangaramidda iti naimbag kadagiti padada a tattao, masansan a maparmek dagiti Kristiano ti di umiso a panangipato