ANAK (ANNAK) TI DIOS

Ti sasao nga “Anak ti Dios” kangrunaanna a tumukoy ken Kristo Jesus. Ti dadduma pay a natukoy kas “anak (annak) ti Dios” ramanenda dagiti nasaririt nga espiritu a parsua a pinataud ti Dios, ti tao a ni Adan sakbay a nagbasol, ken dagiti tattao a nakilangenan ti Dios maibatay iti tulag ti pannakirelasion.

“Annak ti Pudno a Dios.” Ti damo a nakadakamatan ti “annak ti pudno a Dios” ket iti Genesis 6:2-4. Sadiay naikuna a ti kakasta nga annak “nangrugi a mapaliiwda ti annak a babbai ti tattao, a napipintasda; ket nangalada iti assawa a maipaay iti bagbagida, awan sabali, dagiti amin a pinilida,” sakbay daytoy ti sangalubongan a Layus.

Patien ti adu a komentarista a dagitoy nga ‘annak ti Dios’ ket tattao a mismo, nga iti kinapudnona lallaki iti linia ni Set. Ibatayda ti argumentoda iti kinapudno a ti linia ni Set ti nagtaudan ti nadiosan a ni Noe, idinto ta ti dadduma a linia manipud ken Adan, ti linia ni Cain ken ti dadduma pay nga annak a nayanak ken Adan (Ge 5:3, 4), nadadaelda idi Layus. Gapuna, kunada a ti panagala “ti annak ti pudno a Dios” iti “annak a babbai ti tattao” kas assawa kaipapananna a nangrugi dagiti Seteo a mangasawa iti linia ni nadangkes a Cain.

Nupay kasta, awan ti mangipakita a nangaramid ti Dios iti aniaman a kasta a pagdudumaan iti nagbabaetan dagiti linia ti pamilia iti daytoy a tiempo. Awan ti mangpasingked a Nainkasuratan a pammaneknek a mangpatalged iti panangmatmat a ti panagiinnassawa dagiti linia da Set ken Cain ti matuktukoy ditoy, awan met ti pammaneknek a ti kakasta a panagasawa ti makinggapuanan iti pannakayanak “dagidiay mannakabalin” kas nadakamat iti bersikulo 4. Agpayso a ti sasao nga “annak ti tattao [wenno “ti sangatauan”]” (a dagidiay manganamong iti immun-una a nadakamat a panangmatmat idumada iti sasao nga ‘annak ti Dios’) ket masansan a maaramat iti negatibo a kaipapanan, ngem saan a patinayon a kasta daytoy.​—Idiligyo ti Sal 4:2; 57:4; Pr 8:22, 30, 31; Jer 32:18, 19; Da 10:16.

Angheliko nga annak ti Dios. Iti sabali a bangir, adda panangilawlawag a pasingkedan ti pammaneknek nga adda iti Kasuratan. Ti sasao nga “annak ti pudno a Dios” sumaganad nga agparang iti Job 1:6, ket ti matuktukoy ditoy nabatad a dagiti espiritu nga annak ti Dios a naguummong iti sanguanan ti Dios, nga iti nagtetengngaanda nagparang met ni Satanas, a naggapu iti “panagsursor iti daga.” (Job 1:7; kitaenyo met ti 2:1, 2.) Manen iti Job 38:4-7, ti “annak ti Dios” a “nagdir-i buyogen ti panangpadayaw” idi a ti Dios ‘insaadna ti bato a pasuli’ ti daga ket nalawag nga angheliko nga annak saan ket a tattao a nagtaud ken Adan (ta saan pay idi a naparsua). Kasta met ngarud, ti “annak ti Dios” iti Salmo 89:6 ket nabatad a nailangitan a parparsua, saan a tattao.​—Kitaenyo ti DIOS (Dagiti Hebreo a Termino).

Ti pannakainaig ti “annak ti pudno a Dios” iti Genesis 6:2-4 kadagiti angheliko a parsua supiaten dagidiay mangitantandudo iti immunan a nadakamat a panangmatmat agsipud ta kunada a ti konteksto naan-anay a nainaig iti kinadangkes ti tao. Nupay kasta, saan a nainkalintegan daytoy nga isusupiat, yantangay ti di umiso nga ibaballaet dagiti espiritu a parsua iti ar-aramid ti tao sigurado unay a degdegan wenno pakaruenna ti ilalanlan ti kinadangkes ti tao. Dagiti nadangkes nga espiritu a parsua idi tiempo ni Jesus ditoy daga, nupay saanda a naglasag iti makita a sukog, isuda ti makinggapuanan iti aglablabes ti kinadakesna a kababalin ti tao. (Kitaenyo ti NAGUNGGAN TI SAIRO; SAIRO.) Ti pannakadakamat ti pannakilaok dagiti angheliko nga annak ti Dios iti ar-aramid ti tao nainkalintegan nga agparang nga apag-isu iti salaysay ti Genesis gapu iti nakabatbatad a panangilawlawagna iti kinakaro ti kasasaad a timmanor ditoy daga sakbay ti Layus.

Patalgedan daytoy dagiti panangtukoy ni apostol Pedro “kadagiti espiritu a sibabalud, nga adda tiempo a nagsukirda idi a ti kinaanus ti Dios nagur-uray idi kaaldawan ni Noe” (1Pe 3:19, 20), ken “kadagiti anghel a nagbasol,” a nadakamat mainaig iti “kadaanan a lubong” idi tiempo ni Noe (2Pe 2:4, 5), kasta met ti sasao ni Judas maipapan kadagiti “anghel a saan a nangtaginayon iti nakaisigudan a kasasaadda no di ket pinanawanda ti bukodda nga umiso a lugar a pagnaedan.” (Jud 6) No kunaen a “ti annak ti pudno a Dios” iti Genesis 6:2-4 ket saan nga espiritu a parparsua, ngarud agbalin a di nalawag dagitoy a sasao dagiti Kristiano a mannurat, nga awan pangilawlawag iti pamay-an a pannakapasamak daytoy a panagsukir dagiti anghel, wenno iti aktual a pannakainaig dayta iti tiempo ni Noe.

Pudno unay a no dadduma naglasag dagiti anghel kadagiti natauan a bagi, a nakipangan ken nakiinumda pay ketdi kadagiti tattao. (Ge 18:1-22; 19:1-3) Ti sasao ni Jesus maipapan kadagiti napagungar a lallaki ken babbai a saanda a mangasawa wenno mayasawa no di ket kaslada kadagiti “anghel idiay langit” ipakitana nga awan panagasawa iti nagbabaetan ti kakasta a nailangitan a parparsua, nga awan naipasimudaag a pakailasinan ti lalaki wenno babai iti nagtetengngaanda. (Mt 22:30) Ngem saan a kayat a sawen daytoy a ti kakasta nga angheliko a parparsua saanda a kabaelan ti aglasag kadagiti natauan a sukog ken makiasawa kadagiti natauan a babbai. Maimutektekan koma a ti panangdakamat ni Judas kadagiti anghel kas saan a nangtaginayon iti nakaisigudan a kasasaadda ken kas nangpanaw iti ‘umiso a lugar a pagnaedanda’ (pudno unay a tumuktukoy ditoy iti panangpanaw iti espiritu a disso) ket sarunuen a dagus ti sasao a: “Kasta met ti Sodoma ken Gomorra ken dagiti siudad iti aglawlawda, kalpasan a nakiabigda nga aglablabes unay iti isu met laeng a pamay-an a kas kadagidiay immun-una ken simmurotda iti lasag maipaay iti di nakaisigudan a pannakausar, naikabilda iti sanguanantayo kas mamakdaar a pagarigan.” (Jud 6, 7) Gapuna, ti napagtipon a dagsen ti pammaneknek ti Kasuratan ipatuldona ti isisiasi dagiti anghel, ti panagaramid kadagiti tignay a maisalungasing iti naespirituan a nakaparsuaanda, a napasamak idi kaaldawan ni Noe. Ngarud, agparang nga awan ti nainkalintegan a rason iti panagduadua a ti ‘annak ti Dios’ iti Genesis 6:2-4 ket angheliko nga annak.​—Kitaenyo ti NEFILIM.

Ti Umuna a Natauan nga Anak ken Dagiti Putotna. Ni Adan ti umuna a natauan nga “anak ti Dios” maigapu iti panangparsua kenkuana ti Dios. (Ge 2:7; Lu 3:38) Idi nakondenar a matay kas sipapakinakem a managbasol ken napagtalaw manipud santuario ti Dios idiay Eden, arigna nga isu pinaglikudan ti Dios ket napukawna ti kas-anak a relasionna iti nailangitan nga Amana.​—Ge 3:17-24.

Dagidiay nagtaud kenkuana ket nayanak nga addaan kadagiti natawid a pagannayasan nga agbasol. (Kitaenyo ti BASOL.) Yantangay nayanakda manipud maysa a linaksid ti Dios, awan kalintegan dagiti putot ni Adan a maaddaan iti pannakirelasion kas anak ti Dios maibatay laeng iti pannakayanak. Imparangarang daytoy ti sasao ni apostol Juan iti Juan 1:12, 13. Ipakitana a dagidiay immawat ken Kristo Jesus, isuda a nangwatwat iti pammati iti naganna, naikkanda iti “autoridad nga agbalin nga annak ti Dios, . . . [yantangay] nayanakda, saan a manipud iti dara wenno manipud iti nainlasagan a pagayatan wenno manipud iti pagayatan ti tao, no di ket manipud iti Dios.” Ngarud, ti panagbalin kas anak no mainaig iti Dios ket saan a mamatmatan kas maysa a banag nga automatiko nga awaten dagiti amin a putot ni Adan iti pannakayanakda. Ipakita daytoy ken ti dadduma pay a teksto a, sipud pannakatnag ni Adan iti basol, kasapulan ti maysa a naisangsangayan a panangbigbig ti Dios tapno dagiti tattao maawaganda kas ‘annakna.’ Nayilustrar daytoy kadagiti pannakilangenna iti Israel.

“Ti Israel ket Anakko.” Ken Faraon, a nangibilang iti bagina a dios ken maysa nga anak ti dios a ni Ra iti Egipto, nagsao ni Jehova maipapan iti Israel kas “anakko, ti inaunak,” ket indawatna iti Egipcio nga agturay a “palubosam ti anakko tapno makapagserbi kaniak.” (Ex 4:22, 23) Iti kasta, ti intero a nasion ti Israel minatmatan ti Dios kas ‘anakna’ agsipud ta dayta ti pinilina nga ili, maysa a “naisangsangayan a sanikua, manipud iti amin nga ili.” (De 14:1, 2) Saan laeng a gapu ta ni Jehova ti Gubuayan ti isuamin a biag no di ket ad-adda nga espesipiko a gapu ta ti Dios ti nangpataud iti daytoy nga ili maitunos iti Abrahamiko a tulag, isu maawagan “Namarsua” kadakuada, “Nangporma” kadakuada, ken ‘Amada,’ daydiay a ti naganna ti nayawag kadakuada. (Idiligyo ti Sal 95:6, 7; 100:3; Isa 43:1-7, 15; 45:11, 12, 18, 19; 63:16.) ‘Tinulonganna ida uray manipud iti tian,’ nabatad a tuktukoyenna ti mismo a panangrugi ti itatanorda kas ili, ket ‘pinormana’ ida babaen kadagiti pannakilangenna kadakuada ken babaen iti Linteg ti tulag, a nangsukog kadagiti pakabigbigan ken pakabuklanda kas nasion. (Isa 44:1, 2, 21; idiligyo ti sasao ti Dios iti Jerusalem iti Eze 16:1-14; kasta met ti sasao ni Pablo iti Ga 4:19 ken 1Te 2:11, 12.) Sinalakniban, inawit, inlinteg, ken impaayan ida ni Jehova kas iti aramiden ti maysa nga ama maipaay iti anakna. (De 1:30, 31; 8:5-9; idiligyo ti Isa 49:14, 15.) Kas “anak,” ti nasion rumbeng koma a nagserbi agpaay iti pakaidaydayawan ti Amana. (Isa 43:21; Mal 1:6) Ta no saan, libaken ti Israel ti kasasaadna kas anak (De 32:4-6, 18-20; Isa 1:2, 3; 30:1, 2, 9), no kasano a ti sumagmamano kadagiti Israelita nagtignayda iti nakababain a pamay-an ket naawaganda iti “annak ni belial” (literal a Hebreo a sasao a naipatarus nga “awan kaes-eskanna a tattao” iti De 13:13 ken iti dadduma pay a teksto; idiligyo ti 2Co 6:15). Nagbalinda a “managlikud nga annak.”​—Jer 3:14, 22; idiligyo ti 4:22.

Mayataday iti kasasaadda kas nasion, ken gapu iti tulag a pannakirelasionda, nakilangen ti Dios kadagiti Israelita kas annak. Makita daytoy iti aggigiddan a panangtukoy ti Dios iti bagina saan laeng a kas “Nangaramid” kadakuada no di ket kas ‘Manangsaka’ kadakuada ken uray pay kas “asawa a makinkukua” kadakuada, a daytoy naud-udi a sasao insaadna ti Israel iti relasion kas asawa a babai kenkuana. (Isa 54:5, 6; idiligyo ti Isa 63:8; Jer 3:14.) Idi a dagiti Israelita inawaganda ni Jehova kas “Amami,” nabatad a sipapanunotda iti tulag a pannakirelasionda, ken bigbigenda a ti Dios ti makinggapuanan iti pannakaporma ti nasion.​—Isa 63:16-19; idiligyo ti Jer 3:18-20; Os 1:10, 11.

Nagbalin ti tribu ni Efraim a katan-okan a tribu ti makin-amianan a pagarian a buklen dagiti sangapulo a tribu, a ti naganna masansan nga itakderanna dayta nga intero a pagarian. Yantangay ni Efraim ti pinili ni Jehova nga umawat iti pamendision iti inauna nga anak manipud ken apongna a Jacob imbes a ni Manases, a pudpudno nga inauna ni Jose, siuumiso ti panangdakamat ni Jehova iti tribu ni Efraim kas “inaunak.”​—Jer 31:9, 20; Os 11:1-8, 12; idiligyo ti Ge 48:13-20.

Indibidual nga Israelita nga ‘annak.’ Ti Dios inawaganna met ti sumagmamano nga indibidual iti uneg ti Israel kas ‘annakna,’ iti naisangsangayan nga anag. Ti Salmo 2, nga iti Aramid 4:24-26 naikuna a ni David ti nangisurat, ket nabatad nga iti damo agaplikar kenkuana iti panangdakamatna iti “anak” ti Dios. (Sal 2:1, 2, 7-12) Idi agangay, ti salmo natungpal ken Kristo Jesus, kas ipakita ti konteksto iti Aramid. Ipakita ti konteksto iti salmo a ti Dios, iti panangikunana, “Sika ti anakko; siak, ita nga aldaw, nagbalinak nga amam,” kasasaona idi, saan a ti maysa nga ubing, no di ket ti maysa a nataenganen a lalaki; kaawatan a ti pannakaiserrek ni David iti kasta a kasasaad kas anak ket imbunga ti naisangsangayan a panangpili kenkuana ti Dios maipaay iti kinaari ken ti naamaan a pannakilangen kenkuana ti Dios. (Idiligyo ti Sal 89:3, 19-27.) Iti umasping a pamay-an kinuna ni Jehova maipapan ken Solomon nga anak ni David, “Siak agbalinakto nga amana, ket isu agbalinto nga anakko.”​—2Sm 7:12-14; 1Cr 22:10; 28:6.

Pannakapukaw ti kasasaad kas anak. Idi adda ni Jesus ditoy daga, dagiti Judio ibilbilangda pay laeng ti Dios kas ‘Amada.’ Ngem sipaprangka nga imbaga ni Jesus iti sumagmamano a bumusbusor a ‘naggapuda iti amada a Diablo,’ ta inimdenganda ken inaramidda ti pagayatan ken ar-aramid ti Kabusor ti Dios; gapuna impakitada a ‘saanda a naggapu iti Dios.’ (Jn 8:41, 44, 47) Ipakita manen daytoy nga, iti biang ti asinoman kadagiti putot ni Adan, ti kasasaad kas anak ti Dios kalikagumanna saan laeng a ti maysa a nainkasigudan a nainlasagan a kapuonan no di ket kangrunaanna ti probision ti Dios a naespirituan a pannakirelasion Kenkuana, ket ti kasta a pannakirelasion, kalpasanna, kalikagumanna a dagiti “annak” salimetmetanda ti pammati iti Dios babaen ti panangiparangarangda kadagiti kualidadna, nga agtulnogda iti pagayatanna, ken simamatalek nga agserbida maipaay iti panggep ken pakaseknanna.

Kristiano nga Annak ti Dios. Kas ibatad ti Juan 1:11, 12, sumagmamano laeng iti nasion ti Israel ti naipaayan iti “autoridad nga agbalin nga annak ti Dios,” awan sabali, dagidiay nangipakita iti pammati ken Kristo Jesus. Ti subbot a sakripisio ni Kristo ti nangiruar iti daytoy Judio a “natda” (Ro 9:27; 11:5) manipud kaaddada iti sidong ti Linteg ti tulag. Daytoy a Linteg, nupay nasayaat ken perpekto, kinondenarna ida kas managbasol, kas ad-adipen iti panangipupok ti basol; gapuna winayawayaan ida ni Kristo tapno ‘awatenda koma ti pannakaampon kas annak’ ket agbalinda nga agtawid babaen ti Dios.​—Ga 4:1-7; idiligyo ti Ga 3:19-26.

Dagiti tattao ti nasnasion, nga ‘iti lubong awananda iti Dios’ idi damo (Efe 2:12), naikappiada met iti Dios babaen ti pammati ken Kristo ket naaddada iti pannakirelasion kas annak.​—Ro 9:8, 25, 26; Ga 3:26-29.

Kas iti Israel, dagitoy a Kristiano buklenda ti maysa nga ili a naitulag, a naiserrekda iti “baro a tulag” a pinasingkedan ti pannakayusar ti naiparukpok a dara ni Kristo. (Lu 22:20; Heb 9:15) Nupay kasta, ti Dios kada indibidual a pakilangenanna dagiti Kristiano iti panangawatna kadakuada a maiserrek iti daytoy a tulag. Agsipud ta imdenganda ti naimbag a damag ken watwatenda ti pammati, naayabanda nga agbalin a makipagtawid iti Anak ti Dios (Ro 8:17; Heb 3:1), ti Dios ‘indeklarana ida a nalinteg’ maibatay iti pammatida iti subbot (Ro 5:1, 2), ket ngarud ‘napatanor ida babaen iti sao ti kinapudno’ (San 1:18), a ‘nayanakda manen’ kas nabautisaran a Kristiano, nga inyanak wenno pinataud ti espiritu ti Dios kas annakna, a naikeddeng a mangtagiragsak iti espiritu a biag iti langlangit. (Jn 3:3; 1Pe 1:3, 4) Inawatda, saan a ti espiritu ti pannakaadipen kas iti daydiay imbunga ti labsing ni Adan, no di ket ti “espiritu ti pannakaampon kas annak, a babaen iti dayta nga espiritu ipukkaw[da]: ‘Abba, Ama!’” a ti termino nga “Abba” maysa a nasinged ken nadungngo a porma ti panangawag. (Ro 8:14-17; kitaenyo ti ABBA; PANAGAMPON [Napateg Kadagiti Kristiano].) Pagyamanan iti natan-ok a panangibabaet ken kinapadi ni Kristo ken iti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios a nayebkas babaen kenkuana, ti kasasaad dagitoy nayanak-iti-espiritu a Kristiano kas annak ket nasingsinged a pannakirelasion iti Dios ngem daydiay tinagiragsak ti nainlasagan nga Israel.​—Heb 4:14-16; 7:19-25; 12:18-24.

Panangtaginayon iti kasasaad kas anak. Ti ‘baro a pannakayanakda’ iti daytoy sibibiag a namnama (1Pe 1:3) saanna a patalgedan ti panagtultuloy ti kasasaadda kas anak. Masapul nga “iturong [ida] ti espiritu ti Dios,” saan a ti managbasol a lasagda, ket masapul a situtulokda nga agsagaba kas iti inaramid ni Kristo. (Ro 8:12-14, 17) Masapul a ‘tumutuladda iti Dios, kas annak a dungdungnguen’ (Efe 5:1), nga iyanninawda dagiti nadibinuan a kualidadna a talna, ayat, asi, kinamanangngaasi (Mt 5:9, 44, 45; Lu 6:35, 36), nga ‘awan pakababalawanda ken natarnawda’ manipud bambanag a pakailasinan iti “nakillo ken tiritir a kaputotan” a pagbibiaganda (Fil 2:15), a gugoranda ti bagbagida manipud nakillo nga ar-aramid (1Jn 3:1-4, 9, 10), nga agtulnogda kadagiti bilin ti Dios, ken awatenda ti panangdisiplinana (1Jn 5:1-3; Heb 12:5-7).

Panangragpat iti naan-anay a pannakaampon kas annak. Nupay naayabanda nga agbalin nga annak ti Dios, ti “tanda ti banag a dumteng” ti adda laeng kadakuada bayat nga addada iti lasag. (2Co 1:22; 5:1-5; Efe 1:5, 13, 14) Dayta ti makagapu a ti apostol, nupay agsasao maipapan iti bagina ken kadagiti padana a Kristiano kas nagbalinen nga “annak ti Dios,” kaskasdi a maikunana a “datayo met nga addaan iti umuna a bungbunga, awan sabali, ti espiritu, wen, datayo agasugtayo iti unegtayo, bayat a sipapasnek nga ur-urayentayo ti pannakaampon kas annak, ti pannakaluk-at manipud iti bagbagitayo babaen ti subbot.” (Ro 8:14, 23) Gapuna, kalpasan ti panangparmekda iti lubong babaen ti kinamatalek agingga ken patay, awatenda ti naan-anay a kaitungpalan ti panagbalinda kas annak babaen ti pannakapagungarda kas espiritu nga annak ti Dios ken “kakabsat” ti Kangrunaan nga Anak ti Dios, ni Kristo Jesus.​—Heb 2:10-17; Apo 21:7; idiligyo ti Apo 2:7, 11, 26, 27; 3:12, 21.

Dagidiay a naespirituan nga annak ti Dios, a naayaban iti daytoy a nailangitan a pannakaayab, ammoda a kasta ti kasasaadda, ta ti ‘espiritu [ti Dios] mangsaksi buyogen ti espirituda nga isuda ket annak ti Dios.’ (Ro 8:16) Nabatad a kayat a sawen daytoy a ti espirituda nagakem kas mangtignay a puersa iti kabibiagda, a manggutugot kadakuada nga agtignay a sipopositibo maitunos kadagiti ebkas ti espiritu ti Dios babaen iti naipaltiing a Saona iti panangdakamatna iti kasta a nailangitan a namnama ken kasta met kadagiti pannakilangenna kadakuada babaen iti dayta nga espiritu. Gapuna addaanda iti pammasiguro nga isuda ket pudno a naespirituan nga annak ti Dios ken agtawid.

Nadayag a Wayawaya ti Annak ti Dios. Sawen ti apostol ti maipapan iti “dayag a maipanayagto kadatayo” ken kasta met iti “sigagagar a panagsegga ti sangaparsuaan . . . [nga] agur-uray iti pannakaipanayag ti annak ti Dios.” (Ro 8:18, 19) Yantangay nailangitan ti dayag dagitoy nga annak, nalawag a ti kasta a “pannakaipanayag” ti dayagda ket kalpasan la ketdi ti pannakapagungarda iti nailangitan a biag. (Idiligyo ti Ro 8:23.) Nupay kasta, ipatuldo ti 2 Tesalonica 1:6-10 a saan a daytoy laeng ti nairaman; sawenna ti maipapan iti “pannakaipanayag ni Apo Jesus” kas mangyeg iti hudisial a pannusa kadagidiay inukom ti Dios iti nakaro a pamay-an, nga aramidenna ti kasta “iti tiempo nga iyaayna tapno maipadayag mainaig kadagiti sasantona.”​—Kitaenyo ti PALGAAK, PALTIING, PANNAKAIPANAYAG.

Yantangay kuna ni Pablo a “ti sangaparsuaan” agur-uray iti daytoy a pannakaipanayag, ket kalpasanna “mawayawayaanto iti pannakaadipen iti panagrupsa ken maaddaan iti nadayag a wayawaya ti annak ti Dios,” nalawag nga adda sabsabali pay malaksid kadagitoy a nailangitan nga “annak ti Dios” nga umawat iti gunggona manipud pannakaipanayagda iti dayag. (Ro 8:19-23) Ti Griego a termino a naipatarus a “sangaparsuaan” mabalin a tumukoy iti aniaman a parsua, tao wenno animal, wenno iti sapasap a sangaparsuaan. Ditoy tukoyen ni Pablo dayta kas adda iti “sigagagar a panagsegga,” kas ‘agur-uray,’ kas “naipasakup iti kinabarengbareng, [nupay] saan a babaen ti bukodna a nakem,” kas ‘mawayawayaan iti pannakaadipen iti panagrupsa [tapno] maaddaan iti nadayag a wayawaya ti annak ti Dios,’ ken kas “agas-asug a sangsangkamaysa” no kasano a dagiti Kristiano nga “annak” agasugda iti unegda; amin dagitoy a sasao sibabatad nga ipatuldoda ti tattao a parparsua, ti natauan a pamilia, ngarud saan nga iti sapasap a sangaparsuaan, a pakairamanan ti an-animal, mulmula, ken dadduma pay a parsua, agpadpada dagiti addaan biag ken dagiti awanan biag. (Idiligyo ti Col 1:23.) Ngarud, kayat a sawen la ketdi daytoy a ti pannakaipanayag dagiti annak ti Dios iti dayag luktanna ti dalan tapno ti sabsabali pay iti natauan a pamilia makastrekda iti pannakirelasion iti Dios kas aktual nga annak ken mangtagiragsak iti wayawaya a kakuykuyog dayta a pannakirelasion.​—Kitaenyo ti DAKKEL A BUNGGOY; IDEKLARA A NALINTEG (Dadduma Pay a Nalinteg).

Yantangay ni Kristo Jesus daydiay naipadto nga agbalin nga “Agnanayon nga Ama” (Isa 9:6) ken yantangay dagiti Kristiano nga “annak ti Dios” agbalinda a ‘kakabsatna’ (Ro 8:29), kaawatan nga adda la ketdi sabsabali pay iti natauan a pamilia a makagun-od iti biag babaen ken Kristo Jesus. Ngem saan a makipagtawid kenkuana dagitoy, saanda met nga agserbi kas kakaduana nga ar-ari ken papadi, no di ket iturayanna ida kas sakupna.​—Idiligyo ti Mt 25:34-40; Heb 2:10-12; Apo 5:9, 10; 7:9, 10, 14-17; 20:4-9; 21:1-4.

Mapaliiw met a dakamaten ni Santiago (1:18) dagitoy a nayanak-iti-espiritu nga “annak ti Dios” kas “maysa a kita ti umuna a bungbunga” dagiti parsua ti Dios, sasao nga umasping iti daydiay naaramat maipapan iti “sangagasut uppat a pulo ket uppat a ribu” a “nagatang . . . manipud iti sangatauan” kas nailadawan iti Apocalipsis 14:1-4. Ti “umuna a bungbunga” ipasimudaagna nga adda sabsabali pay a bunga a sumaruno, ket ngarud ti “sangaparsuaan” iti Roma 8:19-22 nabatad nga agaplikar iti kakasta a ‘sumaruno a bungbunga’ wenno ‘segundario a bungbunga’ ti sangatauan. Inton kamaudiananna, babaen iti pammati ken Kristo Jesus, magun-odanda ti kasasaad kas annak iti sapasap a pamilia ti Dios.

Iti panagsaona maipapan iti masanguanan a “sistema ti bambanag” ken “iti panagungar kadagiti natay” nga agturong iti biag iti dayta a sistema, kinuna ni Jesus a dagitoy agbalinda nga “annak . . . ti Dios babaen ti panagbalinda nga annak ti panagungar.”​—Lu 20:34-36.

Manipud iti isuamin a nadakamaten nga impormasion, makita a ti ‘kasasaad dagiti tattao kas annak’ no mainaig iti Dios ket mamatmatan manipud nadumaduma nga aspeto. Iti tunggal kaso, ngarud, ti kasasaad kas anak masapul a mamatmatan sigun iti konteksto tapno masinunuo no ania ti saklawen dayta ken ti apag-isu a kita ti relasion kas anak.

Kristo Jesus, ti Anak ti Dios. Ti salaysay ti Ebanghelio ni Juan nangnangruna nga ipaganetgetna ti panagbiag ni Jesus sakbay a nagbalin a tao kas “ti Sao” ket ilawlawagna a “ti Sao nagbalin a lasag ken nakipagnaed kadatayo, ket naimatangantayo ti dayagna, maysa a dayag a kas iti kukua ti maysa a bugbugtong nga anak manipud iti maysa nga ama.” (Jn 1:1-3, 14) Manipud mismo a sasao ni Jesus, kas idi kinunana, “Sawek no ania ti bambanag a nakitak iti Amak” (Jn 8:38, 42; idiligyo ti Jn 17:5, 24), kasta met manipud dadduma pay a nabatad a sasao dagiti napaltiingan nga apostolna, matarusan a ti kasasaadna kas anak saan a nangrugi iti pannakayanakna kas tao.​—Ro 8:3; Ga 4:4; 1Jn 4:9-11, 14.

“Bugbugtong.” Ti sumagmamano a komentarista supiatenda ti pannakaipatarus ti Griego a sao a mo·no·ge·nesʹ iti Ingles a sao nga “only-begotten,” naipatarus iti Iloko kas “bugbugtong.” Ipatuldoda a ti naud-udi a paset ti sao (ge·nesʹ) saan a nagtaud iti gen·naʹo (iyanak) no di ket iti geʹnos (kakikita), ngarud ti termino tumukoy iti ‘kakaisuna iti maysa a klase wenno kakikita.’ Gapuna ti adu a patarus dakamatenda ni Jesus kas ti “kakaisuna nga Anak” (RS; AT; JB) imbes a ti “bugbugtong nga anak” ti Dios. (Jn 1:14; 3:16, 18; 1Jn 4:9) Nupay kasta, nupay dagiti elemento a mangbukel iti daytoy a sasao saanda nga iraman ti berbo nga anag ti pannakayanak, ti pannakaaramat ti termino nabatad a saklawenna ti kapanunotan maipapan iti kapuonan wenno pannakayanak, ta ti Griego a sao a geʹnos kaipapananna ti “kapuonan ti pamilia; kakabagian; putot; puli.” Naipatarus dayta kas “puli” iti 1 Pedro 2:9. Ti Latin a Vulgate ni Jerome ipatarusna ti mo·no·ge·nesʹ kas unigenitus, kayatna a sawen “bugbugtong” wenno “kakaisuna.” Bigbigen ti adu a leksikograpo a daytoy a termino adda pannakainaigna iti pannakayanak wenno kapuonan.

Ti Greek and English Lexicon of the New Testament (1885, p. 471) ni Edward Robinson ilanadna ti kayulogan ti mo·no·ge·nesʹ kas: “kakaisuna a nayanak, bugbugtong, kayatna a sawen, kakaisuna nga anak.” Ti Greek-English Lexicon to the New Testament ni W. Hickie (1956, p. 123) ilanadna met ti: “bugbugtong.” Kuna ti Theological Dictionary of the New Testament, nga inurnos ni G. Kittel: “Ti μονο- [mo·no-] saanna nga ipatuldo ti gubuayan no di ket ti kasasaad ti panagtaud. Gapuna ti μονογενής [mo·no·ge·nesʹ] kaipapananna ti ‘maymaysa a putot,’ kayatna a sawen, awanan kakabsat a lallaki wenno babbai. Ipaay daytoy kadatayo ti anag a kinabugbugtong. Ti matuktukoy isu ti kakaisuna nga anak dagiti nagannak, kangrunaanna a daydiay nainaig kadakuada. . . . Ngem ti sao mabalin met nga ad-adda a gagangay a maaramat a saan a matuktukoy ti panagtaud iti anag a ‘naisalsalumina,’ ‘awan kapadpadana,’ ‘awan pakaipadisanna,’ nupay saan koma a pagkamalian a ti matuktukoy isu ti pamay-an ken ti klase wenno kakikita.”​—Nangipatarus ken nangurnos, ni G. Bromiley, 1969, Tomo IV, p. 738.

No maipapan iti pannakausar ti termino iti Kristiano a Griego a Kasuratan wenno “Baro a Tulag,” daytoy naud-udi a libro (p. 739-741) kunaenna: “Kayatna a sawen ti ‘bugbugtong.’ . . . Iti [Juan] 3:16, 18; 1 Jn. 1Ju 4:9; [Juan] 1:18, ti relasion ni Jesus saan laeng a nayasping iti relasion iti nagbaetan ti kakaisuna nga anak ken ti amana. Dayta ti relasion iti nagbaetan ti bugbugtong ken ti Amana. . . . Iti Jn. 1:14, 18; 3:16, 18; 1 Jn. 4:9, ad-adda pay ti ipasimudaag ti μονογενής ngem ti kinanaisalsalumina wenno kinaawan kapadpada ni Jesus. Kadagitoy amin a bersikulo Isu silalawag a naawagan iti Anak, ket Isu naibilang a kasta iti 1:14. Iti Jn., ti namunganayan ni Jesus ti ipasimudaag ti μονογενής. Isu ket μονογενής kas ti bugbugtong.”

Gapu kadagitoy a sasao ken gapu iti nabatad a pammaneknek ti mismo a Kasuratan, awan ti rason iti panangsupiat kadagiti patarus a mangipakpakita a ni Jesus saan laeng a naisalsalumina wenno awan kapadpadana nga Anak ti Dios no di ket kasta met a ‘bugbugtong nga Anakna,’ ngarud naggapu iti Dios iti anag nga isu pinataud ti Dios. Daytoy ket patalgedan dagiti panangtukoy dagiti apostol iti daytoy nga Anak kas “inauna iti isuamin a parsua” ken kas “Daydiay nayanak [porma ti gen·naʹo] manipud iti Dios” (Col 1:15; 1Jn 5:18), kasta met a kinuna a mismo ni Jesus nga isu ti “pangrugian ti panamarsua ti Dios.”​—Apo 3:14.

Kas kaunaan a parsua ti Dios, ni Jesus ti “inauna” ti Dios (Col 1:15), naawagan “ti Sao” iti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao. (Jn 1:1) Ti sao a “punganay” iti Juan 1:1 saan a mabalin a tumukoy iti “punganay” ti Dios a Namarsua, ta isu ket agnanayon, awan pangrugianna. (Sal 90:2) Ngarud, tumukoy la ketdi iti panangrugi ti panamarsua, idi a ti Sao pinataud ti Dios kas inauna nga Anakna. Ti termino a “punganay,” a naipatarus kas “damo” iti nadumaduma a sabsabali pay a teksto, naaramat met a pangdeskribir iti panangrugi ti maysa a periodo wenno karera wenno dana, kas idi dinakamat ni Juan kadagidiay nangituronganna iti umuna a suratna ti maipapan iti Nakristianuan a karera nga inawatda idi “damo” (1Jn 2:7; 3:11), ti rebelioso a dana ni Satanas nanipud pay idi “damo” (1Jn 3:8), wenno ti “damo” nga isisiasi ni Judas manipud kinalinteg. (Jn 6:64; kitaenyo ti JUDAS Num. 4 [Dimmakes].) Ni Jesus ti ‘bugbugtong nga Anak’ (Jn 3:16) ta isu ti kakaisuna kadagiti annak ti Dios, espiritu wenno natauan, a pinarsua ti Dios nga is-isuna, ta ti amin a sabsabali pay ket naparsua “babaen” iti dayta nga inauna nga Anak.​—Col 1:16, 17; kitaenyo ti BUGBUGTONG; JESU-KRISTO (Panagbiagna Sakbay a Nagbalin a Tao).

Pannakayanak iti espiritu, isusubli iti nailangitan a kasasaad kas anak. Siempre, nagtultuloy ni Jesus kas Anak ti Dios idi nayanak kas tao, kas met laeng iti kasasaadna iti panagbiagna sakbay a nagbalin a tao. Ti pannakayanakna saan nga imbunga ti pannakayinaw babaen iti bin-i, wenno semilia, ti asinoman a natauan a lalaki a nagtaud ken Adan, no di ket babaen ti panagtignay ti nasantuan nga espiritu ti Dios. (Mt 1:20, 25; Lu 1:30-35; idiligyo ti Mt 22:42-45.) Binigbig ni Jesus ti kasasaadna kas anak ti Dios, nga idi agedad iti 12 a tawen kinunana kadagiti naindagaan a nagannakna, “Saanyo aya nga ammo a masapul nga addaak iti balay ni Amak?” Saanda a natarusan ti kababagas daytoy, nalabit impagarupda nga iti panangikunana iti ‘Ama’ tuktukoyenna ti Dios iti laeng anag a kas iti gagangay a panangusar dagiti Israelita iti dayta a termino, kas immun-unan a nausig.​—Lu 2:48-50.

Nupay kasta, agarup 30 a tawen kalpasan ti pannakayanakna kas tao, idi isu intaneb ni Juan a Manangbautisar, ti espiritu ti Dios immay ken Jesus ket nagsao ti Dios, a kunkunana: “Sika ti Anakko, ti dungdungnguen; inanamonganka.” (Lu 3:21-23; Mt 3:16, 17) Nabatad a ni Jesus, ti tao, ‘nayanak manen’ tapno agbalin a naespirituan nga Anak nga addaan iti namnama nga agsubli iti biag idiay langit, ket napulotan babaen ti espiritu tapno agbalin nga ari ken nangato a padi a dinutokan ti Dios. (Jn 3:3-6; idiligyo ti 17:4, 5; kitaenyo ti JESU-KRISTO [Ti Pannakabautisarna].) Adda umasping a sasao nga insawang ti Dios idi nagbalbaliw ti langa ni Jesus idiay bantay, nga iti dayta a sirmata nakita a ni Jesus adda iti dayag ti Pagarian. (Idiligyo ti Mt 16:28 ken 17:1-5.) Mainaig iti pannakapagungar ni Jesus manipud kadagiti natay, inyaplikar ni Pablo ti maysa a paset ti Salmo 2 iti dayta a pasamak, nga inadawna ti sasao ti Dios a, “Sika ti anakko, nagbalinak nga Amam itoy nga aldaw,” ket inyaplikarna met ti sasao manipud iti tulag ti Dios ken David, awan sabali: “Siak agbalinakto nga amana, ket isu agbalinto nga anakko.” (Sal 2:7; 2Sm 7:14; Ara 13:33; Heb 1:5; idiligyo ti Heb 5:5.) Babaen ti pannakapagungarna manipud kadagiti natay agturong iti espiritu a biag, ni Jesus “naideklara nga Anak ti Dios” (Ro 1:4), “naideklara a nalinteg iti espiritu.”​—1Ti 3:16.

Gapuna, makita a, no kasano a ni David kas nataenganen a tao ‘makapagbalin nga anak ti Dios’ iti naisangsangayan a kaipapanan, kasta met ngarud a ni Kristo Jesus ‘nagbalin nga Anak ti Dios’ iti naisangsangayan a pamay-an, idi tiempo ti pannakabautisarna ken iti pannakapagungarna, ken kasta met, nabatad nga idi tiempo ti iseserrekna iti naan-anay a dayag ti Pagarian.

Ulbod a pammabasol a panagtabbaaw. Gapu kadagiti panangtukoy ni Jesus iti Dios kas Amana, ti sumagmamano a bumusbusor a Judio indatagda maibusor kenkuana ti pammabasol a panagtabbaaw, a kunkunada, “Nupay maysaka a tao, pagbalinem ta bagim a maysa a dios.” (Jn 10:33) Ti kaaduan a patarus sawenda ditoy ti “Dios”; ti patarus ni Torrey ilanadna ti sao iti babassit a letra kas “dios,” idinto ta ti naibal-et iti linia a sao-por-sao a pannakabasa ti The Emphatic Diaglott sawenna ti “maysa a dios.” Ti pammasingked maipaay iti patarus a “maysa a dios” kangrunaanna a masarakan iti mismo a sungbat ni Jesus, nga iti dayta nagadaw iti Salmo 82:1-7. Kas makita, daytoy a teksto saanna a tinukoy ti tattao kas maaw-awagan “Dios,” no di ket “didios” ken ‘annak ti Kangatuan.’

Sigun iti konteksto, dagidiay inawagan ni Jehova iti “didios” ken ‘annak ti Kangatuan’ iti daytoy a salmo ket Israelita nga uk-ukom a mangar-aramid iti di kinahustisia, iti kasta kalikagumanna a ni Jehova a mismo mangukom itan ‘iti tengnga ti kakasta a didios.’ (Sal 82:1-6, 8) Yantangay dagitoy a termino inyaplikar ni Jehova kadagidiay a lallaki, pudno unay a saan a nakabasol ni Jesus iti panagtabbaaw iti panangikunana, “Siak ti Anak ti Dios.” Idinto ta ti ar-aramid dagidiay a hudisial a “didios” libakenda ti panagbalinda kas ‘annak ti Kangatuan,’ ti ar-aramid ni Jesus awan panagbalbaliwna a nangpaneknek kenkuana kas naikaykaysa, addaan pannakitunos ken pannakirelasion, iti Amana.​—Jn 10:34-38.