‘Aniat’ Oras Idi?’

‘ANIAT’ orasen?’ Kasano kasansan a naiyimtuodyon dayta? Iti napartak panagtarayna a moderno a tiempotayo, kanayon a maseknantay iti oras. Kaaduan kadagiti inaldaw nga aramidtayo​—ibabangon iti agsapa, ipapan iti trabaho, pannangan, panangsabet kadagiti gagayyem ken dadduma pay​—ti siiirut nga iwanwanwan ti oras. Ken agpannuraytay iti pempen dagiti aruaten​—pagorasan, relo, alarma, radio​—a mangibaga kadatayo no aniat’ orasen.

Kadagiti ngay tiempo ti Biblia idi nga awan pay relo dagiti tattao a kas iti adda kadatayo ita? Kasanot’ panagbilangda ti oras? Ti kadi rekord ti Biblia mangted pangripiripan iti daytoy? Ti panangammo ti oras iti aldaw no maaramid ti maysa a pasamak ti Biblia maipaayna kadakayo ti baro a pannakaawat iti Sao ti Dios ken nayonanna ti panangtagiragsakyo ti panagadalyo ti Biblia.

Dagiti Inted-Dios a Pagorasan

Idi umuna a tiempo ti oras ti maysa a pasamak gagangay a namarkaan babaen ti panangpaliiwda iti init wenno ti bulan, “ti dua a dakkel a silaw” nga inkabil ti Namarsua iti langit “tapno mapaglasin ti aldaw ken rabii.” (Genesis 1:14-16) Kas pangarigan, idi nga “agbannawagen” a dagiti dua nga anghel dinagdagda ni Lot ken ti pamiliana a panawanda ti nailunod a siudad ti Sodoma. (Genesis 19:15, 16) Ket “agarup malemen” idi simmangpet ti matalek nga adipen ni Abraham iti bubon a nakakitaanna ken Rebecca.​—Genesis 24:11, 15.

No dadduma, dagiti mas eksakto a panangituding ti oras ti naited. Kas pangarigan, ni Abimelec, naranggas nga anak ni Ukom a Gideon, nabalakadan a rautenna ti siudad ni Siquem “iti agsapa . . . no sumingisingen ti init.” (Oc-ocom 9:33) Nalawag adda nasiglat a rason iti likudan daytoy. Ti purar ti lumlumgak nga init iti likudan ti puersa ni Abimelec pinagbalinna a narigat para kadagiti manangdepensa ni Siquem a madlaw dagiti rumaraut nga armada “kadagiti anniniwan dagiti bantay.”​—Oc-ocom 9:36-41.

Dagiti Idiomatiko nga Ebkas ti Tiempo

Nagusar dagiti Hebreo iti sasao nga agpadpada a namaris ken makapainteres a mangtukoy iti tiempo. Saanda laeng nga iyeg kadatayo ti kasasaad ti aglawlawtayo ken dagiti kustumbre no di ket kasta met nga ipanayagda ti maysa a banag maipapan iti sirkumstansia ti pasamak.

Kas pangarigan, ti Genesis 3:8 ibagana kadatayo nga “agarup iti naangin a paset ti aldaw” idi nagsao ni Jehova kada Adan ken Eva idi aldaw a nagbasolda. Kaawatan a daytoy ket dandanin lumnek ti init no tumaud ti nalamiis a pul-oy, a mangyeg bang-ar manipud pudot ti aldaw. Gagangay, bayat nga agngudon ti aldaw, daytat’ orasen ti panagpaliwa ken panaginana. Kaskasdi, di impalubos ni Jehova a maitantan ti serioso a panangukom iti sumuno nga aldaw no adda pay oras a tamingen dayta.

Iti sabali a bangir, ti Genesis 18:1, 2 ipakitana a dagiti anghel ni Jehova napanda iti tolda ni Abraham idiay Mamre “iti agarup kapudot ti aldaw.” Iladawanyo ti umap-apuy nga init iti agmatuon a nakabatog kadagiti turod ti Juda. Ti pudot mabalin a makadangran. Daytat’ nakairuaman a tiempo ti pannangan ken panaginana. (Kitaenyo ti Genesis 43:16, 25; 2 Samuel 4:5.) Maitutop unay, ni Abraham adda a “situtugaw iti ruangan ti tolda,” a sadiay adda bassit paluyupoy ti angin, nalabit agpalpalpa. Maapresiartayo unay ti kinamanagpadagus daytoy a lakayen no mabasatayo a “nangrugi a nagtaray tapno sabtenna” dagiti sangaili ken napan a “sidadaras iti tolda” tapno ibagana ken Sara a mangisagana iti tinapay, ket kalpasanna “nagtaray a napan iti arbanna” ken “sipapartak nga insaganana dayta.” Isuamin dagitoy bayat iti kapudot ti aldaw!​—Genesis 18:2-8.

Dagiti Oras ti Rabii dagiti Hebreo

Nalawag a biningay dagiti Hebreo ti rabii iti tallo a benneg, a naawagan “panagbantay.” Tunggal maysa sinaklawna ti kakatlo ti tiempo iti nagbaetan ti ilelennek ken ileleggak ti init, wenno agarup uppat nga oras, depende iti panawen. (Salmo 63:6) Daytat’ “pangrugian ti tengnga iti rabii a panagbantay,” a mangrugi iti agarup alas dies iti rabii aginggat’ agarup alas dos ti parbangon, a ni Gideon rimmaut iti kampo ti Midian. Ti iraraut iti kasta nga oras kinellaatna unay dagiti guardia. Sigurado, ni nasiglat a Gideon mabalin a saanen a nangpili iti mas estratehiko a tiempo iti irarautna!​—Oc-ocom 7:19.

Iti tiempo ti Exodo, ni Jehova “sinubana ti baybay babaen iti napigsa nga angin ti daya iti agpatnag,” a nangipalubos kadagiti Israelitas a lumasat iti namaga a daga. Idi tiempo a kimmamakam dagiti Egipcio kadakuada, “agbannawagen a panagbantay,” ket riniribuk ni Jehova ti pakarso dagiti Egipcio, a dinadaelna ida kamaudiananna babaen iti “panangisublina iti danum idi aglawagen.” (Exodo 14:21-27) Gapuna nga agarup nagpatnag a nabisngay ti baybay ket binallasiw dayta dagiti Israelitas.

Idi Umuna a Siglo

Idi umuna a siglo, inusar dagiti Judio ti panagbilang iti 12 nga oras iti aldaw. Daytoy ti gapuna nga iti maysa nga ilustrasionna, kinuna ni Jesus: “Adda sangapulo ket dua nga oras ti aldaw, awan kadi?” (Juan 11:9) Nabilang dagitoy manipud ileleggak aginggat’ ilelennek ti init, wenno nalabit alas seis iti bigat aginggat’ alas seis iti rabii. Gapuna, “ti maikatlo nga oras” ti agarup alas nuebe iti bigat. Iti daytoy nga oras iti aldaw ti Pentecostes a naibukbok ti nasantuan nga espiritu. Idi impato dagiti tattao a dagiti adalan “nabartekda iti arak,” dagdagus a pinagpatingga ni Pedro dayta nga akusasion. Awan la ketdi ti mabartek iti kasta a kasapa!​—Aramid 2:13, 15.

Umas-asping, ti sasao ni Jesus a “ti taraonko isut’ panangaramidko iti pagayatan ti nangibaon kaniak” nayonanna ti kaipapananna no usigenyo ti nainaig a ramit ti tiempo. “Ti oras ket agarup maikanem,” sigun ti Juan 4:6, wenno agarup agmatuon. Kalpasan ti ilalasatna iti naturod a pagilian ti Samaria iti intero a bigat, mabisin ken mawawen ni Jesus ken dagiti adalanna. Daytoy ti makagapu no apay a dinagdag dagiti adalanna a mangan idi nangisangpetda iti taraon. Dida ammo ti inawat ni Jesus a pigsa ken pannakataraon manipud panangaramidna iti trabaho ni Jehova. Ti sasao ni Jesus ti di pagduaduaan ad-adda pay ngem piguratibo a pagsasao. Literal a napapigsa babaen ti panangaramidna iti trabaho ti Dios uray no nabayagen a nangan.​—Juan 4:31-34.

Bayat nga agbalbaliw ti ileleggak ken ilelennek ti init sigun ti tiempo ti tawen, kaaduanna a ti laeng mapattapatta nga oras ti pasamak ti naited. Gapuna, masansan a makabasatayo kadagiti pasamak a maar-aramid iti maikatlo, maikanem, wenno maikasiam nga oras​—masansan kaipapananna agarup kakasdiay nga oras. (Mateo 20:3, 5; 27:45, 46; Marcos 15:25, 33, 34; Lucas 23:44; Juan 19:14; Aramid 10:3, 9, 30) Nupay kasta, no nasken iti salaysay ti detalye ti panawen, dagiti mas espisipiko a sasao ti tiempo ti naited. Kas pangarigan, iti daydiay tao a magagaran a makaammo no talaga met laeng a naagasan ti anakna a lalaki babaen ti pannakabalin ni Jesus, dagiti adipen simmungbatda: “Idi kalman iti maikapito nga oras [agarup ala una iti malem] awanen ti gurigorna.”​—Juan 4:49-54.

Pannakabingaybingay ti Rabii

Idi panawen ti panagturay ti Roma, kasla binaliwan dagiti Judio ti Griego ken Romano a panangbingay iti rabii iti uppat a panagbantay imbes a ti tallo nga immun-una nga inusarda. Idiay Marcos 13:35 nalawag a tinukoy ni Jesus dagiti uppat a benneg. Ti “malem” a panagbantay mangrugi iti ilelennek ti init aginggat’ agarup alas nuebe iti rabii. Ti maikadua a panagbantay, ti “tengnga ti rabii” a panagbantay, nangrugi iti alas nuebe ken agngudo iti tengnga ti rabii. Ti “panagtaraok ti kawitan” sinaklawna manipud tengnga ti rabii aginggat’ agarup alas tres. Ket ti maudi a panagbantay, “ti agsapa,” nagngudo iti parbangon, wenno agarup alas seis.

Ti “panagtaraok ti kawitan” a panagbantay ti nangruna a makatukay gapu kadagiti sasao ni Jesus ken Pedro idiay Marcos 14:30: “Sakbay nga agtaraok a mamindua ti kawitan, namitlonakton nga inlibak.” Nupay dadduma a managkumento ipilitda a ti “mamindua” tukoyenna ti espisipiko a paset ti tiempo​—tengnga ti rabii ken parbangon, nga agsaruno​—ti A Dictionary of Christ and the Gospels, nga insagana ni James Hastings, ipasimudaagna a “kinapudnona agtaraok ti kawitan iti rabii, idiay Daya kas iti sabali a lugar, iti di regular a daras manipud tengnga ti rabii nga agpatuloy.” Nabatad, di agsasao ni Jesus iti espisipiko a tiempo no kaano nga isut’ ilibak ni Pedro. Imbes ketdi, isut’ mangipapaay iti maysa a senias a mangipalagip kadagiti saona ken ni Pedro, a siuumiso a natungpal iti dayta met laeng a rabii.​—Marcos 14:72.

Dayta ket “iti maikapat a tiempo ti panagbantay iti rabii”​—iti nagbaetan ti alas tres ken alas seis iti bigat​—a ni Jesus, magmagna iti rabaw ti danum ti Baybay ti Galilea, napan kadagiti adalanna, nga adda idi iti maysa a barangay “ginasgasut a yarda manipud iti igid ti baybay.” Daytat’ nalabit, nalaka a maawatan no apay a dagiti adalan “naglagawda, a kunkunada: ‘Al-alia daytoy!’ Ket nagikkisda iti buteng.” (Mateo 14:23-26) Iti sabali a bangir, ipakpakita daytoy a nabayag bassiten a nagkarkararag ni Jesus nga is-isuna idiay bantay. Gapu ta nabiit pay daytoy kalpasan ti panangputol ni Herodes iti ulo ni Juan a Mammautisar ken kasakbayan unay ti Paskua, a nangmarka iti pangrugian ti maudi a tawen ti naindagaan a ministerio ni Jesus, sigurado nga adut’ mennamennaenna iti personal a kararagna iti Ama.

Agraman dagiti uppat a panagbantay, maysa a 12-oras a panagbilang iti rabii ti nausar met. Tapno makuyog a sitatalged ni Pablo nga agturong idiay Cesarea, ni Claudio Lysias a kumander ti militar imbagana kadagiti opisialesna a mangisaganada iti bunggoy dagiti 470 a soldado “iti maikatlo nga oras ti rabii.” (Aramid 23:23, 24) Ngarud sitatalged a naipanaw ni Pablo manipud Jerusalem a nailinged iti sipnget ti rabii.

Ammuenyo ti Tiempo ti Aldaw

Ti panangbasa ken panangmennamenna kadagiti salaysay no aniat’ napasamak kadagiti tattao ti Dios idi ugma ket maysa a gubuayan ti ragsak ken naespirituan a bileg. No mairamanyo ti ramit ti panawen iti panangusigyo, sigurado a nayonannanto ti rag-o ti panagadalyo ti Biblia. Apay a kasta? Agsipud ta iti daytoy a pamay-an nasaysayaat ti pannakaipakaammo kadakayo ti maipapan ti Sao ti Dios. Dagiti publikasion kas ti Insight on the Scriptures ken ti New World Translation of the Holy Scriptures With References ket nakapatpateg a katulongan iti daytoy a banag (agpada nga impablaak ti Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.). Dagitoy tulongandakayo a makasarak iti sungbat no saludsodanyo ti bagiyo: ‘Aniat’ oras idi?’