Ti Panagdaliasat ni Pablo Idiay Berea

Idi agarup 50 K.P., nakabalballigi ti trabaho ti dua a misionero, isu a dakkel nga umariwekwek ti nagbalin a manamati. Kalpasanna, adda bunggoy dagiti managderraaw a bimmusor kadakuada isu a naikeddeng nga iti tengnga ti rabii, masapul a pumanawen a dagus dagitoy dua a misionero tapno saanda a madangran ken saan a maapektaran ti kabubuangay a kongregasion. Gapuna, manipud iti sangladan ti Tesalonica idiay Macedonia, nagdaliasat da Pablo ken Silas a napan iti sumaganad a pangasabaanda nga isu ti Berea.

ITI pangadaywen, no ti Berea (Véroia) ket matmatan ti sangaili kadagitoy nga aldaw, kas iti sangaili idi un-unana, makitana nga adda dayta iti makindaya a sakaanan ti naraber a Bantay Bermios. Ti Berea ket agarup 65 a kilometro iti abagatan a laud ti Tesalonica ken agarup 40 a kilometro manipud iti kosta ti Baybay Ageano. Iti abagatan isu ti ayan ti Bantay Olympus a pagnanaedan kano dagiti kangrunaan kadagiti didiosen sigun iti sarsarita dagiti Griego.

Makapainteres ti Berea kadagiti agad-adal iti Biblia. Ngamin, adu sadiay ti kinasabaan ken kinomberte ni Pablo iti Kristianidad. (Aramid 17:10-15) Subliantayo dagiti napanan idi ni Pablo ken sukimatentayo ti nagkauna a pakasaritaan dayta a siudad.

Nagkauna a Pakasaritaan

Awan ti makasigurado no kaano a naipasdek ti Berea. Dagiti immuna nga umilina a nalabit nagtaud iti tribu dagiti Frigiano ket pinapanaw dagiti taga-Macedonia idi agarup maika-7 a siglo K.K.P. Tallo a siglo kalpasanna, bimmaknang ti Macedonia kalpasan dagiti panagballigi ni Alejandro a Dakkel. Naibangon dagiti nangayed a pasdek ken pader, agraman dagiti santuario da Zeus, Artemis, Apollo, Athena, ken dadduma pay a didiosen dagiti Griego.

Iti panaglabas dagiti siglo, ‘napateg ti naaramidan ti Berea agpadpada iti aglawlawna ken iti dadduma pay a paset ti makin-amianan a Grecia,’ sigun iti maysa a libro ti historia. Limmatak unay dayta a siudad kabayatan ti panagturay ti kaudian a dinastia ti Macedonia a dagiti Antigonid (306-168 K.K.P.), a pinadisi ti Roma idi agangay.

Idi inabak ti Roma ni Ari Philip V idi 197 K.K.P., “nariribuk ti dati nga urnos ti panangituray isu a ti Roma ti naan-anay a nagturay iti makindaya a Mediteraneo,” sigun iti Encyclopædia Britannica. Idi 168 K.K.P., idiay Pydna, sumagmamano a kilometro iti abagatan ti Berea, naan-anay a nangabak ti maysa a heneral ti Roma kontra kenni Perseus, ti kaudian a nagturay iti Macedonia. Kas impadto ti Biblia, ti Roma ti simmublat iti Grecia, kas ti kabilgan a turay iti lubong. (Daniel 7:6, 7, 23) Kalpasan dayta a gubat, ti Berea ti maysa kadagiti kaunaan a siudad ti Macedonia a simmuko iti Roma.

Idi umuna a siglo K.K.P., ti Macedonia ket nagbalin a disso a paggugubatan iti nagbaetan da Pompey ken Julius Caesar. Kinapudnona, impasdek ni Pompey ti hedkuarter ken buyotna iti kaparanget ti Berea.

Irarang-ay iti Sidong ti Turay ti Roma

Kabayatan ti Pax Romana, wenno Talna iti Roma, dagiti sangaili iti Berea makasarakda kadagiti kinabite a dalan a naintaran kadagiti kolonada. Ti siudad ket addaan idi kadagiti pangpubliko a pagdigusan, teatro, libraria, ken pasilidad agpaay kadagiti salip dagiti gladiador. Ti inumen a danum ket naipaayus kadagiti tubo, isu a ti siudad ket naaddaan iti sistema a pagayusan ti danum. Limmatak ti Berea kas maysa a sentro ti komersio nga ayuyang dagiti negosiante, artist, ken atleta, idinto ta dagiti managbuya ket umay dumar-ay kadagiti paay-ayam ken dadduma pay a pabuya. Makasarak idi dagiti ganggannaet iti lugar a pagdayawanda a mabalin a pangaramidanda kadagiti ritual dagiti mismo a relihionda. Wen, iti dayta a siudad ti ayan dagiti kulto iti intero a masakupan idi ti Roma.

Dagiti natayen nga emperador ti Roma a napagbalin a dios ket karaman kadagiti didiosen a pagdaydayawanda idiay Berea. Nalabit gagangayen dayta kadagiti taga-Berea agsipud ta nairugi ti panagdayaw iti emperador idi naidaydayaw ni Alejandro a Dakkel, a naibilang kas maysa a dios. Kastoy ti sagudayen ti maysa a libro dagiti Griego: “Yantangay nakaugaliandan nga ibilang a dios ti maysa nga ari bayat a sibibiag, dagiti Griego iti makindaya nga Imperio siraragsak a dinayawda met dagiti emperador ti Roma . . . Naikitikit kadagiti sensilioda ti nakakorona nga emperador, nga imbilangda a dios. Agkararagda kenkuana a kas iti iyaadanida iti maysa a dios, a napakuyogan kadagiti himno ken kanta.” Naaramid dagiti altar ken templo, ken nagidatonda kenkuana kadagita a lugar. Uray dagiti emperador ket dimmar-ayda kadagiti narelihiosuan a piesta iti imperio, a pakaibilangan ti salip dagiti atleta, artist, ken mannurat.

Apay a ti Berea ket nagbalin a sentro ti pinapagano a panagdayaw? Agsipud ta dayta ti ayan ti Koinon ti Macedonia. Dayta ket maysa nga asamblea dagiti delegado manipud kadagiti siudad ti Macedonia. Dagita a delegado ket regular a nagtataripnong idiay Berea tapno pagsasaritaanda dagiti banag maipapan iti siudad ken probinsia sada tamingen dagita babaen ti panangiwanwan ti Roma. Maysa kadagiti kangrunaan nga annongen ti Koinon ket ti panangaywanna iti panangangay ti imperio kadagiti rambak a panagdayaw kadagiti didiosen.

Dayta ngarud ti kasasaad idi ti siudad a napanan da Pablo ken Silas kalpasan a nagtalawda manipud Tesalonica. Iti dayta a tiempo, ti Berea ket dua a siglo nga iturturayanen ti Roma.

Ti Naimbag a Damag Nakadanon Idiay Berea

Inrugi ni Pablo ti panangasabana idiay Berea kadagiti sinagoga ti siudad. Ania ngay ti reaksionda iti mensahena? Sigun iti salaysay, dagiti Judio sadiay “nataktakneng ti panagpampanunotda ngem kadagiti adda idiay Tesalonica, ta inawatda ti sao buyogen ti napalalo unay a kinagagar ti panunot, a siaannad a suksukimatenda ti Kasuratan iti inaldaw no agpayso dagitoy a banag.” (Aramid 17:10, 11) Gapu ta “nataktakneng ti panagpampanunotda,” saanda nga intultuloy lattan nga inalagad dagiti tradisionda. Nupay kabbaro kadakuada ti nangngegda, saanda a nagsuspetsa wenno nasuron. Imbes a laksidenda ti mensahe ni Pablo, dimngegda a naimbag, sada inanag ken inamiris dayta a mensahe.

Kasano a naamiris dagidiay a Judio a pudno ti isursuro ni Pablo? Sinukimatda ti nangngegda babaen ti panangusarda iti mapangnamnamaan a giya. Siaannad ken sigagaget nga inadalda ti Kasuratan. Kastoy ti konklusion ti eskolar iti Biblia a ni Matthew Henry: “Yantangay nakirinnason ni Pablo manipud iti Kasuratan, ken ginutugotna ida a paneknekanda ti imbagana babaen ti Daan a Tulag, inusigda dagiti Bibliada, kinitada dagiti teksto a dinakamatna, binasada ti konteksto, ken inusigda ti kababagas dagita, sada indilig iti dadduma a paset ti kasuratan, a sinukimatda no natural ken pudno dagiti inlawlawag ni Pablo manipud kadagita ken no makakombinsir met laeng dagiti argumentona, sada nangaramid kadagiti konklusion maitunos kadagita.”

Saan a parparawpaw dayta a panagsukimat. Sigagaget ken nagtultuloy a nagadal dagiti taga-Berea, nga inwayaanda nga inaramid dayta iti inaldaw, saan laeng nga iti aldaw ti Sabbath.

Ket panunotenyo ti imbungana. Adu a Judio idiay Berea ti immawat iti mensahe ken nagbalinda a manamati. Namati met ti adu a Griego, nalabit a pakairamanan ti dadduma a Judio a proselita. Ngem adda dagiti nakadlaw. Idi nadamag dayta dagiti Judio idiay Tesalonica, nagdardarasda a napan idiay Berea “tapno gargarien ken riribukenda ti adu a tattao.”​—Aramid 17:4, 12, 13.

Napilitan ni Pablo a pimmanaw idiay Berea, ngem intultuloyna ti nangasaba iti sabali a lugar. Naglugan itan iti barko a nagpa-Atenas. (Aramid 17:14, 15) Nupay kasta, mabalinna latta ti agrag-o agsipud ta naipasdek ti Kristianidad idiay Berea kas resulta ti trabahona. Ket ita, rumangrang-ayen dayta.

Wen, adda pay la tattao idiay Berea (Véroia) a siaannad nga agsuksukimat kadagiti Kasuratan tapno ‘siguraduenda dagiti amin a banag’ ken ‘siiirut a kumpetda’ iti sursuro a sititibker a naipasdek ken pudno. (1 Tesalonica 5:21) Dua a rumangrang-ay a kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti siudad ti makipaspaset iti trabaho a panangasaba kas iti inaramid idi ni Pablo, nga iranranudda ti mensahe ti Biblia iti sabsabali. Birbirokenda dagiti tattao a napudno ti panagpuspusoda ken makirinrinnasonda kadakuada manipud iti Kasuratan, a palpalubosanda a ti manggutugot a puersa ti Biblia ti tumulong kadagiti amin a mayat a mangammo iti pudno a Dios a ni Jehova.​—Hebreo 4:12.

[Mapa iti panid 13]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Paset ti maikadua a panagdaliasat ni Pablo kas misionero

MISIA

Troas

Neapolis

Filipos

MACEDONIA

Ampifolis

Tesalonica

Berea

GRECIA

Atenas

Corinto

ACAYA

ASIA

Efeso

RODAS

[Ladawan iti panid 13]

Pirak a sensilio nga addaan iti ladawan ni Alejandro a Dakkel a naibilang kas dios dagiti Griego

[Credit Line]

Sensilio: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ladawan iti panid 14]

Maysa a ruangan nga agturong iti purok dagiti Judio idiay Berea (Véroia)

[Ladawan iti panid 15]

Kadaanan a sinagoga iti moderno a Berea (Véroia)