BALAY

Ti sao a “balay” kas naaramat iti Biblia (Heb., baʹyith; Gr., oiʹkos wenno oi·kiʹa) ket adda nadumaduma a kaipapananna, a mabalin a tukoyenna ti (1) sangakabbalayan wenno isuamin a kaputotan ti maysa a tao (Ge 12:1; 17:13, 23; Abd 17, 18; Mik 1:5); (2) pagnanaedan a balay (Ge 19:2-4); (3)  pagbaludan wenno, iti piguratibo a pamay-an, pagilian a nakaadipenan (Ge 40:4, 14; Ex 13:3); (4) disso a pagnanaedan ti an-animal ken tumatayab (Job 39:6; Sal 104:17); (5) saput ti lawwalawwa (Job 8:14); (6) naarian a pagtaengan wenno palasio (2Sm 5:11; 7:2); (7) linia ti papadi (1Sm 2:35); (8) naarian a dinastia (1Sm 25:28; 2Sm 7:11); (9) tabernakulo wenno templo ni Jehova, agpada a literal ken kas natukoy iti mangiladawan a pamay-an (Ex 23:19; 34:26; 1Ar 6:1; 1Pe 2:5); (10) disso a pagnanaedan ni Jehova, ti mismo a langit (Jn 14:2); (11) santuario ti maysa nga ulbod a dios (Uk 9:27; 1Sm 5:2; 1Ar 16:32; 2Ar 5:18); (12) agrupsa a pisikal a bagi ti tattao (Ec 12:3; 2Co 5:1-4); (13) di agrupsa a naespirituan a bagi (2Co 5:1); (14) gagangay a tanem (Job 17:13; Ec 12:5); (15) timpuyog dagiti trabahador nga adda iti isu met laeng a propesion (1Cr 4:21); ken (16) patakder a pakaidulinan dagiti opisial a rekord ti estado (Esd 6:1).

Ti maysa a porma ti Hebreo a sao maipaay iti balay (baʹyith) ket masansan a paset ti piho a nagan, kas iti Bethel (kaipapananna ti “Balay ti Dios”) ken Betlehem (kaipapananna ti “Balay ti Tinapay”).

Materiales a Pagbangon, Pamay-an iti Panagbangon. Idi un-unana, kas iti agdama, adda nadumaduma a kita ti pagnaedan. Agduduma dagiti pamay-an iti panagbangon sigun iti periodo ti tiempo, ekonomiko a kasasaad ti agibangbangon, ken magun-odan a materiales. Dagiti nangibangon iti Babel, kas pagarigan, nagusarda iti ladrilio imbes a bato, ket ti “bitumen nagserbi nga argamasa maipaay kadakuada.”​—Ge 11:3.

Adu kadagiti Israelita ti nangrugi a nagnaed iti balbalay dagiti napaksiat a Canaanita ket mabalin nga iti las-ud ti adu a tawen kalpasanna nagaramatda kadagiti umasping a pamay-an iti panagbangon. (De 6:10, 11) Nalawag a kaykayatda idi dagiti bato a balay (Isa 9:10; Am 5:11), ta nalaglagda ken nataltalged dagitoy manipud kadagiti manangserrek no idilig iti balbalay a naibangon iti pila a ladrilio. Dagiti balay a naaramid iti pitak ket nalaka a serken dagiti mannanakaw babaen laeng ti panangtubtobda iti pader. (Idiligyo ti Job 24:16.) Nupay kasta, kadagiti patad a daga, a sadiay bassit laeng ti magun-odan a nasayaat-kalidadna nga apug a bato ken panaraten a bato, naaramat no dadduma ti naibilag ken nagebba-iti-pugon a pitak a ladrilio kas diding dagiti pagtaengan. Naaramat ti sikomoro, parwa, ken, nangnangruna iti nasaysayaat a balbalay, sedro nga aw-awanan ken pasanggir.​—Sol 1:17; Isa 9:10.

Nakabakab dagiti arkeologo ti rebrebba ti sumagmamano a kita dagiti kadaanan a pagnaedan iti Palestina. Masansan nga adda urno iti paraangan ken no dadduma adda met bubon wenno pagurnongan ti danum. (2Sm 17:18) Ti rebrebba ti balbalay a nasarakan ipasimudaagda a nadumaduma ti kadakkel dagitoy. Agarup 5 m (16 pie) kuadrado laeng ti maysa, idinto ta nagrukod iti 32 por 30 m (104 por 97 pie) ti sabali pay. Masansan nga agarup 3.5 agingga iti 4.5 m (12 agingga iti 15 pie) kuadrado ti rukod dagiti siled.

Ti sumagmamano a balay ket naibangon iti tuktok dagiti akaba a pader ti siudad. (Jos 2:15) Ngem nangnangruna a naibangon dagitoy iti rabaw ti dakkel a bato (Mt 7:24), ket kaaduanna a ti aramid a pila a ladrilio saan a nairugi agingga nga umuna pay a maisaad ti dua wenno tallo nga intar ti bato. No ti balay saan a mabalin nga ipatakder iti rabaw ti dakkel a bato, masansan nga adda solido a pamuon a naisaad, a ti kaunegna iti daga ket katupag ti katayag ti maipatakder a pader a bato. Ti sumagmamano a pamuon naaramid iti dadakkel a di nataga a batbato, ket dagiti rekka naselselan iti babassit a bato; ti dadduma naaramid iti natikapan a batbato. Ti rebrebba ti maysa a balay a pila a ladrilio a nakabakab dagiti arkeologo ket addaan iti aramid a bato a nasurok a 0.5 m (1.5 pie) ti katayagna; iti sabali pay, dagiti naaramat a bato nagtayagda iti agarup 1 m (3 pie). Agarup 1 m (3 pie) ti kapuskol ti padpader ti sumagmamano a balay. Masansan nga adda naipinas a maysa a kita ti pangpapuraw nga apug iti makinruar a parupa ti pader (Eze 13:11, 15), ket ti pila a ladrilio a padpader iti igid ti kalsada no dadduma namurumoran kadagiti bagging tapno masaluadan ti parupada.

Ti pagbangon a batbato ket napagiintar ken napagdedekket babaen iti naannad pannakapalanasna ken pannakaisulbongna a batbato a pasuli. (Idiligyo ti Sal 118:22; Isa 28:16.) Ti napaggampor a pila ken garami ket kadawyan a nagpaay kas argamasa. No dadduma daytoy a gampor ramanenna ti apug, dapdapo, natumek a ribak ti damili, nabegbeg a kulintipay, wenno apug a bato. Naipinas dayta kadagiti ladrilio wenno batbato tapno mapagdedekket dagita, ken nausar met kas palitada kadagiti makin-uneg a parupa ti diding. (Le 14:41, 42) Ngem iti sumagmamano a kaso, apag-isu unay ti pannakataga dagiti bato ta saanen a kasapulan ti argamasa.

Suelo. Dagiti suelo, agraman dagiti suelo ti paraangan, ket buklen ti nasedsed a daga wenno nabaldosaan iti bato, ladrilio, wenno apug a palitada. Ti maysa a likkaong iti suelo kadawyanna a nagpaay kas paginuduan, ngem naaramat dagiti danikag tapno mapapudot dagiti nasaysayaat a pagtaengan. (Jer 36:22, 23) Ti asuk rummuar iti maysa nga abut iti atep. (Os 13:3) Dagiti siled ti pimmalasio a balbalay nalabit addaanda kadagiti kayo a suelo, kas iti templo.​—1Ar 6:15.

Tawtawa. Dagiti rektanggulo a gutbaw kadagiti pader nagpaayda kas tawtawa. Ti kadakkel ti sumagmamano kadagitoy ket umanay a lumasatan ti tao. (Jos 2:15; 1Sm 19:12; Ara 20:9) Nangnangruna a dagiti tawa a sisasango iti kalsada ket naikkan kadagiti barandilias.​—Uk 5:28; Pr 7:6.

Ridridaw. Dagiti ridaw ket gagangay a naaramid iti kayo ken agpuligos kadagiti pagpusiposan (Pr 26:14) a nayusok kadagiti susulbongan iti makinngato a hamba a kayo wenno bato ken iti arsadanan. Ti dua a sitatakder a kayo a bautek nagpaayda kas hamba. (Ex 12:22, 23) Nupay ti sumagmamano a balay addaanda iti dua a pagserkan, kadawyanna a maysa laeng ti ridaw nga agturong iti paraangan manipud iti kalsada, a manipud iti dayta a ridaw, mabalin ti sumrek iti amin a siled ti balay.

Makin-uneg nga ar-arkos ken muebles. Kadagiti naluho a pagtaengan, ti padpader dagiti siled ket nadidingan iti sedro wenno sabsabali pay a nangingina a kayo ken napulagidan iti bermelion. (Jer 22:14; Hag 1:4) “Dagiti balay a marfil” ti sumagmamano a babaknang nabatad nga addaan silsiled a nadidingan iti kayo a nakalupkopan iti marfil. (1Ar 22:39; Am 3:15) Malaksid iti nadumaduma nga aruaten a pagluto, basehas, labba, ken dadduma pay a banag a pagtagibalay, dagiti alikamen iti pagtaengan mabalin a ramanenda dagiti pagiddaan wenno idda, tugtugaw, bangkito, lamisaan, ken pagsaadan ti silaw. (Idiligyo ti 2Sm 4:11; 2Ar 4:10; Sal 41:3; Mt 5:15.) Ti muebles kadagiti pagtaengan ti sumagmamano a nabaknang a tattao ket napapintas iti naikalupkop nga aramid a marfil, balitok, ken pirak.​—Idiligyo ti Est 1:6; Am 3:12; 6:4.

Atep ken makinngato a siled. Lantag ti kaaduan nga atep, ket kinalikaguman ti Linteg a ti at-atep dagiti Israelita mapalawlawan iti barandilias tapno malapdan dagiti aksidente. (De 22:8) No ti atep mapaundayas bassit, daytoy ti mamagayus iti tudo. Ti atep naiparabaw kadagiti nalagda a kayo nga awanan a naisaad manipud iti maysa a pader agingga iti kasumbangirna a pader. Adda babbabassit a kaykayo a pasanggir a naipaballasiw kadagitoy nga awanan ket, kalpasanna, naatepan iti sangsanga, runruno, ken iti umasping kadagita. Sumaruno naikabil ti maysa a palunapin ti daga a sumagmamano a pulgada ti kapuskolna a nakalupkopan iti nabengbeng a palitada a pila wenno napaglaok a pila ken apug. Nalaka a mabuttawan ti kasta a damili nga atep, kas iti inaramid dagiti lallaki a nangikagumaan a mangipan iti sanguanan ni Jesus iti maysa a paralitiko tapno mapaimbag. (Mr 2:4) Ti aw-awanan ti atep masansan a naisadag iti maysa nga intar dagiti nakapatakder a kayo a teddek a naisaad kadagiti puon a bato. Mabalin nga adda agtubo a ruot kadagitoy nga atep (Sal 129:6), ket narigat a mapagtalinaed dayta a di agtedted. (Pr 19:13; 27:15; Ec 10:18) Nalabit sakbay ti panangrugi ti panagtutudo, matarimaan ken mapalanas idi dagiti atep tapno nasaysayaat ti panagayus ti danum.

Dagiti atep ket lugar a pakaibanagan ti adu nga aramid agpadpada kadagiti tiempo ti talna ken didigra. (Isa 22:1; Jer 48:38) Manipud kadagita, mabalin nga aramiden ti panagiwaragawag wenno ti sumagmamano a tignay mabalin a sidadaras a maipakaammo iti publiko. (2Sm 16:22; Mt 10:27) Ti lino maibilag idi kadagiti pangatepan (Jos 2:6), ket sadiay dagiti tattao mabalinda ti agsasarita (1Sm 9:25), agpagnapagna iti nalamiis a rabii (2Sm 11:2), makipaset iti pudno wenno ulbod a panagdaydayaw (Jer 19:13; Sof 1:5; Ara 10:9), wenno maturog pay ketdi (1Sm 9:26). Bayat ti Piesta ti Panagurnong, naipatakder dagiti abong-abong iti rabaw dagiti pangatepan ken kadagiti paraangan ti balbalay.​—Ne 8:16.

Masansan nga adda naaramid a siled iti pangatepan wenno makinngato a siled iti tuktok ti balay. Daytoy ket makaay-ayo, napariir a siled a masansan a nagpaay kas siled ti sangaili. (Uk 3:20; 1Ar 17:19; 2Ar 1:2; 4:10) Siempre, ti sumagmamano a pagtaengan ket dua-kadsaaran a patakder nga addaan iti kadawyan a makinngato a kadsaaran. Iti maysa a dakkel a makinngato a siled, mabalin a siled iti pangatepan wenno siled iti makinngato a kadsaaran, rinambakan ni Jesus ti maudi a Paskua a kaduana dagiti adalanna ket inyussuatna ti pananglaglagip iti Pangrabii ti Apo. (Lu 22:11, 12, 19, 20) Ket idi aldaw ti Pentecostes, 33 K.P., agarup 120 nga adalan ti nalawag nga adda iti makinngato a siled ti maysa a balay idiay Jerusalem idi naiparukpok kadakuada ti espiritu ti Dios.​—Ara 1:13-15; 2:1-4.

Gagangay a dagiti makinruar nga agdan wenno, kadagiti napangpanglaw a pagtaengan, dagiti mayakar-akar a pagagdanan ti pagulian manipud paraangan agingga iti atep. Gapuna, no kasapulan, ti maysa a tao nga adda iti tuktok ti balay makapanaw idi a saanen a sumrek iti mismo a balay. Yantangay adu a pagtaengan ti nabangon nga agaassideg, masansan a posible ti magna manipud pangatepan nga agturong iti sabali a pangatepan. Dagitoy nga aspeto mabalin nga adda pakainaiganda iti kaipapanan ti pammatigmaan ni Jesus iti Mateo 24:17 ken Marcos 13:15. Kadagiti nasaysayaat a pagtaengan adda makin-uneg nga agdan nga agturong iti makinngato a kadsaaran.

Ti Linteg Sinaluadanna Dagiti Kalintegan iti Sanikua. Panggep ni Jehova a dagiti natulnog a tattaona maaddaanda iti rag-o nga agnaed iti bukodda a balbalay. (Idiligyo ti Isa 65:21.) Ti panagnaed ti sabali a tao iti balay ti nangbangon iti dayta ket maysa a didigra a dumteng idi kadagidiay nasukir. (De 28:30; Un 5:2) Ket ti lalaki a saanna pay a nainaguraran ti baro a balayna saan a naobligar iti panagserbi iti militar.​—De 20:5, 6.

Ti sumagmamano a probision ti linteg ti Dios iti Israel sinaluadanda dagiti kalintegan iti sanikua. Ti Linteg kinondenarna ti panangagum iti sansanikua ti sabali, agraman ti balayna (Ex 20:17), ket ni Jehova, babaen kadagiti mammadtona, kinondenarna ti di nainkalintegan a panagagaw iti balbalay. (Mik 2:2; idiligyo ti Ne 5:1-5, 11.) Ti maysa a nagpautang saanna a mabalin nga ipilit ti sumrek iti balay ti nakautang kenkuana ket mangagaw iti tani. (De 24:10, 11) Ti maysa nga Israelita a ti balayna sinantipikarna agpaay ken Jehova mabalinna a gatangen a bawyen dayta babaen ti panangibayadna iti santuario iti 120 porsiento iti napattapatta a gatad dayta. (Le 27:14, 15) Kasta met, dagidiay agkasapulan a mangilako iti balbalayda nataginayonda dagiti kalintegan a mangsaka, mabalbalin nga iti sumagmamano a tiempo. Ti balbalay kadagiti di napaderan a purok mabalin a gatangen a bawyen dagiti sigud a makinkukua kadagita ket kasapulan a maisubli kadakuada iti tawen a Jubileo. Ngem ti balbalay kadagiti napaderan a siudad nagbalin a permanente a sanikua ti nanggatang no saan a nagatang a nabawi iti las-ud ti naituding a periodo a maysa a tawen, a bayat dayta nagtultuloy nga adda bileg ti kalintegan a mangsaka. Permanente ti kalintegan a mangsaka no iti kaso ti balbalay nga adda kadagiti napaderan a siudad dagiti Levita. No saan a nasapsapa a nagatang a nabawi, amin a balbalay a sigud a kukua dagiti Levita kasapulan a maisubli kadagiti sigud a makinkukua kadagita iti tawen a Jubileo.​—Le 25:29-33.

Lugar Maipaay iti Naespirituan a Pannakaisuro. Manipud kadagidi nagkauna a tiempo, ti pagtaengan nagserbi kas maysa a sentro ti panangisuro iti nadalus a panagdaydayaw. Ti linteg ti Dios iti Israel espesipiko a binilinna dagiti amma nga isuroda ti annakda no agtugtugawda iti balay, kasta met iti dadduma pay a tiempo. (De 6:6, 7; 11:19) Mainayon pay, ti linteg ti Dios maisurat, nalawag nga iti piguratibo a pamay-an, kadagiti bautek ti balbalayda (De 6:9; 11:20), ket ti pagtaengan mapagtalinaed a siwayawaya iti amin a ramramit ti idolatria. (De 7:26) Maigapu iti kinapudno a ti pagtaengan naaramat maipaay iti kasta a sagrado a panggep, marugpo idi ti balbalay a naimpektaran iti “makapapatay a kukutel.” (Kitaenyo ti KUKUTEL.) Ti linteg maipapan iti balbalay nga addaan kukutel impalagipna la ketdi kadagiti Israelita a makapagnaedda kadagiti laeng pagtaengan a nadalus iti panangmatmat ti Dios.​—Le 14:33-57.

Idi naipasdek ti Kristianidad, ti panangasaba ken panangisuro iti binalaybalay ket nagbalin a nalatak a paset ti pudno a panagdaydayaw. (Ara 20:20) Inaprobetsar dagiti pasurot ni Jesus ti kinamanagpadagus nga impakita kadakuada ‘dagidiay maikari’ wenno ‘gagayyem ti talna,’ ket nagyanda iti balbalay ti kakasta a tattao agingga a nairingpasda ti ministerioda iti maysa a siudad. (Mt 10:11; Lu 10:6, 7; kitaenyo ti MANANGASKASABA, PANANGASABA [“Iti Binalaybalay”].) Masansan a dagiti bunggoy wenno kongregasion dagiti Kristiano regular a nagtataripnongda iti balbalay tapno usigenda ti Sao ti Dios. (Ro 16:5; 1Co 16:19; Col 4:15; Flm 2) Ngem asinoman a timmallikud iti sursuro ni Kristo saan a maawat kadagiti pribado a pagtaengan.​—2Jn 10.