PANAGKUGIT, PANNAKAKUGIT

Ti panangikkat iti makinsango a kudil ti mabagbagi ti lalaki. Ti Hebreo a berbo a mul (kugiten) ket naaramat a literal ken piguratibo. Ti Griego a nombre a pe·ri·to·meʹ (pannakakugit) literal a kaipapananna ti “panangpellas iti aglikmut.” (Jn 7:22) Ti “di pannakakugit” ket naipatarus manipud Griego a termino nga a·kro·by·stiʹa, a naaramat iti Griego a Septuagint a naipatarus manipud iti Hebreo a sao maipaay iti “makinsango a kudil.”​—Ro 2:25; Ge 17:11, LXX.

Imbilin ni Jehova a Dios ti inkapilitan a panagkugit ni Abraham idi 1919 K.K.P., makatawen sakbay a mayanak ni Isaac. Kinuna ti Dios: “Daytoy ti tulagko a salimetmetanyonto . . . Tunggal lalaki kadakayo masapul a makugit.” Karaman iti daytoy ti tunggal lalaki iti sangakabbalayan ni Abraham, dagiti kaputotanna ken amin nga adda iti balayna. Gapuna, kas “pagilasinan ti tulag,” daytoy ti inaramid ni Abraham, ti anakna a ni Ismael a 13 ti tawenna, ken amin nga adipenna. Kasapulan met idi a makugit dagiti kabbaro nga agbalin nga adipen. Sipud idin, ti asinoman a lalaki iti sangakabbalayan, adipen wenno siwayawaya, ket makugit iti maikawalo nga aldaw kalpasan ti pannakayanak. Asinoman a saan a mangikabilangan iti daytoy a bilin ti Dios ket madusa iti ipapatay.​—Ge 17:1, 9-14, 23-27.

Ti panagkugit ket maar-aramid idi idiay Egipto, kas makita kadagiti naipinta a ladawan iti pader ken kadagiti napreserba a bangkay, ngem saan a masigurado no kaano a nangrugi a naaramid iti dayta a pagilian ken no kasano kasaknapna. Adda dagiti mangibagbaga a ni Jose, kas administrador ti taraon, ti nangirugi iti panagkugit idiay Egipto. Kunaen met ti dadduma a sigun ken Herodotus, binulod laeng ni Abraham dayta a kaugalian kadagiti Egipcio. Kastoy ti kuna ni W. M. Thomson maipapan iti daytoy a panangipapan: “No maipapan iti sasao ni Herodotus, a dimteng iti Egipto sangapulo ket lima a siglo kalpasanna, nga aduan pannakaammo ken nasirarak, ket masansan a nakaad-adu ti insursuratna nga awan kaes-eskanna. Diak pulos nga ipada dayta iti isu met laeng a kategoria iti insurat ni Moises. Ti naindaklan a namangon iti pagilian dagiti Judio​—ti nairekord a katan-okan a manangted-linteg​—nayanak ken dimmakkel idiay Egipto, ibagana dagiti kinapudno mainaig iti pannakairugi ti panagkugit kadagiti kailianna. Ti maysa nga agdaldaliasat laeng ken historiador​—maysa a ganggannaet ken Griego​—a dimteng kalpasan ti nabayag pay a tiempo, ket nangdakamat iti sasao a saan nga amin ket pudno, ken biddut ti dadduma, kas ipakita ni Josephus iti sungbatna ken Apion; ket kalpasanna dagiti managduadua nga autor, a naud-udi ngem ni Herodotus iti nasurok a duapulo a siglo, idatagda dagiti di umiso a sasaona. Ket iti panangtiritir ken panangnayonda iti kaipapanan dagita a sasao, pinadpadasda a paneknekan a ni Abraham ket saan nga immawat iti bilin ti Dios a makugit (kas sibabatad a kinuna ni Moises), no di ket nagtaud dayta kadagiti Egipcio! Saanda a kabaelan a ballikugen ti kinaumiso ti insurat ni Moises babaen kadagita a panagrasrason.”​—The Land and the Book, rinebisar ni J. Grande, 1910, p. 593.

Saan laeng a dagiti Egipcio ti nagpakugit no di ket kasta met dagiti Moabita, dagiti Ammonita, ken dagiti Edomita. (Jer 9:25, 26) Idi agangay, nagpakugit met dagiti Samaritano a nangsurot kadagiti makalikaguman a nailanad iti Pentateuko. Iti sabali a bangir, saan a nagpakugit dagiti Asirio, dagiti taga Babilonia, dagiti Griego, ken nangnangruna dagiti Filisteo. Ti manglais nga awag kas “di nakugit” ket tumukoy a nangnangruna kadagiti Filisteo saan ket a ti kaaduan a Canaanita. Iti pannakirupak idi kadakuada, dagiti makinsango a kudilda ti naala kas tropeo.​—Uk 14:3; 15:18; 1Sm 14:6; 17:26; 18:25-27; 2Sm 1:20; 1Cr 10:4.

Ti tulag ti panagkugit ket simamatalek a sinalimetmetan dagiti kaputotan ni Abraham babaen kada Isaac ken Jacob. “Ni Abraham kinugitna ni Isaac nga anakna idi walo nga aldawnan, kas iti imbilin kenkuana ti Dios.” (Ge 21:4; Ara 7:8; Ro 4:9-12) Dagiti appoko ni Abraham iti tumeng imbagada ken Siquem ken kadagiti kailianna: “Saanmi a mabalin . . . nga ited ti kabsatmi a babai [ni Dina] iti maysa a lalaki nga addaan iti makinsango a kudil . . . Iti daytoy laeng a kondision a mabalinmi ti umannugot kadakayo, nga agbalinkayo a kas kadakami, babaen ti pannakakugit ti tunggal lalaki kadakayo.” (Ge 34:13-24) Nalawag a gapu ta naliwayan ni Moises a kugiten ti anakna, napagpungtotna ti Dios agingga a ti asawana a ni Zipora ti nangaramid iti dayta maipaay kenkuana.​—Ex 4:24-26; kitaenyo ti ZIPORA.

Panagkugit iti Sidong ti Linteg. Ti panagkugit ket nainget a kalikaguman idi ti Mosaiko a Linteg. “Iti maikawalo nga aldaw [kalpasan ti pannakayanak ti maysa a lalaki] makugitto ti lasag ti makinsango a kudilna.” (Le 12:2, 3) Nakapatpateg idi dayta, ta no ti maikawalo nga aldaw ket maitumpong iti nainget ti pannakaannurotna a Sabbath, maaramid latta ti panagkugit. (Jn 7:22, 23) Ti sumagmamano a pagarigan dagiti nagannak nga adda iti sidong daytoy a Linteg a simamatalek a nangpakugit kadagiti annakda iti maikawalo nga aldaw ket dagiti nagannak da Juan a Manangbautisar, Jesus, ken Pablo. (Lu 1:59; 2:21; Fil 3:4, 5) Kinalikaguman met ti Linteg a makugit dagiti ganggannaet sakbay a mapalubosanda a mangan iti paskua.​—Ex 12:43-48.

Apay nga espesipiko a dinakamat ti Linteg a maaramid ti panagkugit iti maikawalo nga aldaw?

Saan nga inlawlawag ni Jehova ken saan met a kasapulan nga ilawlawagna dayta. Kankanayon a nalinteg ti daldalanna; dagiti rason no apay nga imbilinna dayta, isu ti kasayaatan. (2Sm 22:31) Nupay kasta, kadagiti kallabes a tawen naadal ti tao ti sumagmamano kadagiti makagapu a pagsayaatan ti bagi no apay a ti maikawalo nga aldaw ket nasayaat a tiempo ti panagkugit. Ti normal a kaadu ti maaw-awagan bitamina K (ti elemento a mamagbalay iti dara) ket awan iti dara iti maikalima agingga iti maikapito nga aldaw kalpasan ti pannakayanak. Ti sabali pay a mamagbalay a sangkap a pagaammo kas prothrombin ket adda iti maikatlo nga aldaw. Ti normal a kaadu dayta ket agarup 30 porsiento laeng, ket ad-adu dayta iti maikawalo nga aldaw ngem iti aniaman a sabali pay a tiempo iti biag ti ubing​—a ti normal a kaaduna ket agingga iti 110 porsiento. Gapuna, dakkel a tulong ti panangsurot kadagiti bilin ni Jehova tapno maliklikan ti peggad ti panagpadara. Kas kapaliiwan ni Dr. S. I. McMillen: “No ikabilangan ti kaadda ti bitamina K ken ti prothrombin, ti kasayaatan nga aldaw a panangaramid iti panagkugit ket ti maikawalo nga aldaw . . . [ti] aldaw a pinili ti Namarsua ti bitamina K.”​—None of These Diseases, 1986, p. 21.

Ti panagkugit ket gagangay nga aramiden idi ti ulo ti sangakabbalayan, nupay saan met a kanayon. Kadagiti naud-udi a tiempo, maysa nga opisial ti nadutokan ken nasanay iti daytoy a panagopera. Idi umuna a siglo, nagbalinen a kaugalian ti panangnagan iti ubing iti aldaw a pannakakugitna.​—Lu 1:59, 60; 2:21.

Bayat ti 40 a tawen a panagallaalla idiay let-ang, saan a naaramid ti panagkugit kadagiti maladaga a lallaki. Isu a kalpasan a nakaballasiwda iti Jordan, pinakugit ni Josue ti amin a lallaki babaen kadagiti imuko a pamulinawen idiay Gilgal, ket sinalakniban ida ni Jehova agingga nga immimbagda.​—Jos 5:2-9; kitaenyo ti UMSI.

Kalpasan ti Pannakaidestiero. Dua a siglo kalpasan a nagsubli dagiti Judio manipud Babilonia, nagsaknapen ti panangimpluensia dagiti Griego iti Makintengnga a Daya, ket adu a tattao ti saanen a nagpakugit. Ngem idi a ni Ari Antiochus IV (Epiphanes) ti Siria imparitna ti panagkugit, naduktalanna nga adda dagiti inna a Judio a situtulok a matay imbes a saan a maaramid ti “pagilasinan ti tulag” kadagiti annakda. (Ge 17:11) Tawtawen kalpasanna, kasta met laeng ti napasamak idi a ti Romano nga Emperador Hadrian imparitna kadagiti Judio a makugit dagiti annakda a lallaki. Nupay kasta, ti sumagmamano nga atleta a Judio a nagtarigagay a makipaset kadagiti Helenistiko a paay-ayam (a dagiti tumataray awan pagan-anayda) pagparangenda a kasla “saanda a nakugit” babaen iti maysa nga operasion tapno maisubli ti sigud a langa ti makinsango a kudil iti kasta saanda a malais ken mauyaw. Mabalin a ti kasta a kaugalian ti tuktukoyen ni Pablo idi binalakadanna dagiti Kristiano: “Ti asinoman a tao naayaban aya a nakugit? Saan koma nga agbalin a di nakugit.” (1Co 7:18) Ti Griego a berbo a naipatarus ditoy nga “agbalin a di nakugit” (e·pi·spaʹo·mai) ket literal a kaipapananna ti “iguyod,” nabatad a tumukoy iti panangiguyod nga agpasango iti makinsango a kudil tapno agparang a kasla di nakugit.​—Idiligyo ti Int.

Saan a Makalikaguman Kadagiti Kristiano. Idi impakita ni Jehova nga inawatna dagiti Gentil iti kongregasion Kristiano, ken yantangay adu ti nangipangag iti pannakaikasaba ti naimbag a damag manipud kadagiti nasion, nasken a mangaramid idi ti bagi a manarawidwid idiay Jerusalem iti maysa a pangngeddeng mainaig iti saludsod a, Nasken kadi nga agpakugit iti lasag dagiti Gentil a Kristiano? Ti pangngeddeng ket: Ti panagkugit ket saan a nairaman kadagiti “nasken a banag,” agpadpada kadagiti Gentil ken kadagiti Judio.​—Ara 15:6-29.

Di nagbayag kalpasan a nairuar dayta a bilin, ni Pablo kinugitna ni Timoteo, ngem dayta nga inaramidna ket awan pakainaiganna iti pammati, no di ket tapno maliklikan ti saan a panangawat kadakuada dagiti Judio a mapanda kasabaan. (Ara 16:1-3; 1Co 9:20) Dinakamat ti apostol ti maipapan iti pannakakugit iti sumagmamano a suratna. (Ro 2:25-29; Ga 2:11-14; 5:2-6; 6:12-15; Col 2:11; 3:11) Insurat ni Pablo kadagiti Gentil a Kristiano idiay Filipos: “Datayo dagidiay addaan iti pudno a pannakakugit [ti puso], a mangipapaay iti sagrado a panagserbi babaen iti espiritu ti Dios.” (Fil 3:3) Ket ti insuratna kadagidiay adda idiay Corinto: “Ti pannakakugit awan aniaman a kaipapananna, ket ti di pannakakugit awan aniaman a kaipapananna, no di ket ti panagtungpal iti bilbilin ti Dios ti adda kaipapananna.”​—1Co 7:19.

Piguratibo a Pannakausar. Ti sao a “pannakakugit” ket piguratibo a naaramat iti adu a pamay-an. Kas pagarigan, kalpasan ti pannakaimula ti maysa a kayo idiay Naikari a Daga, naikuna nga “agtultuloyto a di nakugit” iti tallo a tawen; ti bungana naibilang a “makinsango a kudilna” ket saan a mabalin a kanen. (Le 19:23) Ni Moises kinunana ken Jehova: “Adtoy! Saan a nakugit dagiti bibigko, gapuna kasano koma nga umimdengto kaniak ni Faraon?” (Ex 6:12, 30) Iti piguratibo a pamay-an, “dagidiay di nakugit” ket nadeskribir kas makapasugkar ken maum-umsi, maikarida laeng a maitabon iti gagangay a disso a kadua dagidiay nababa unay a kita ti tattao a napapatay.​—Eze 32:18-32.

Ti pannakakugit ti puso ket maysa kadagiti kalikaguman ti Dios, uray pay kadagidi Israelita a nakugiten iti lasag. Kinuna ni Moises iti Israel: “Ket masapul a kugitenyo ti makinsango a kudil dagiti pusoyo ket saanyon a patangkenen dagiti lengngesyo.” “Kasapulanto a kugiten ni Jehova a Diosmo ta pusom ken ti puso ti putotmo, tapno ayatem ni Jehova a Diosmo buyogen ti isuamin a pusom ken isuamin a kararuam maipagapu iti biagmo.” (De 10:16; 30:6) Kasta met laeng ti impalagip ni Jeremias iti dayta a nasukir a nasion idi kaaldawanna. (Jer 4:4) Ti ‘panangkugit iti puso’ ket kaipapananna ti panangikkat ti maysa a tao ti aniaman a banag nga adda iti panunot, rikrikna, wenno motibona a saan a makaay-ayo ken narugit kadagiti mata ni Jehova a mamagbalin iti pusona a di mangipangag. Iti umasping a pamay-an, dagiti lapayag a saan a sensitibo wenno di mangipangag naibilangda kas “saan a nakugit.”​—Jer 6:10; Ara 7:51.