Annak a ‘Naipabulod’—Kasano Kasirib Dayta nga Aramid?
“KAS PAGAAMMOM, Daniel, nagadu ti annakko,” kuna ti kasinsin ni Daniel. “Gapu itoy naikeddengko nga iwaras ti dadduma kadakuada kadagiti kakabagiak.” Itudtudona ti maysa nga agtutubo a babai nga inkuyogna, kuna ti kasinsin: “Daytoy ket isut’ para kenka.”
“Pagyamanan,” kuna ni Daniel. Ngem, iti un-unegna, immanges ti adalem. Nawadwad metten ti bilang dagiti mismo nga annakna ket dina kayat wenno kasapulan ti mainayon pay. Ngem sigun iti lokal a kustombre, ti panagkitakit iti dayta a tukon ti maibilbilang a nakaro a basol-di mapampanunot! Itan adda manen maysa nga anak a babai a taripatuen ni Daniel.
Kadagiti adu a rumangrang-ay a dagdaga, nangnangruna idiay Africa, gagangayen para kadagiti nagannak nga ipabulod dagiti annakda kadagiti kakabagian wenno gagayyem iti sumagmamano a bulan, tawen-ken no dadduma di nakedngan a panawen. Ti ugali kasla karkarna iti lapayag dagiti taga Laud, ngem iti prinsipio daytat’ umas-asping iti ugali a panangibaon ti annakda kadagiti pagkaseraan nga eskuelaan wenno kadagiti mababayag a kampo no kalgaw. Ngem, ania, ti addat’ likudan ti kustombre a panangipabpabulod ti annak? Nainsiriban aya dayta nga aramid?
No Apay Ipabulodda ti Annakda
Nupay dagiti tradisional nga ipatpateg ti agbalbaliwen, kadagiti Africano, dagiti annak ket saanda a naipamaysa a sanikua dagiti nagannak. Imbes ketdi, kua met ida ti kasilpuan ti pamilia. Dagiti ikit, uliteg, lelong ken lelang, ken dadduma pay ti maipagarupda amin nga addaan kadagiti kalintegan ken autoridad kadagiti ub-ubbing. Kas kunaen ti maysa a proverbio iti Makinlaud nga Africa: “Maymaysa a tao ti agpasngay, ngem adu ti makibiang iti ubing.”
Kas resultana, no rumsua dagiti naganat a kasasaad, kas ti ipapatay ti nagannak ti ubing, sisasagana ken situtulok dagiti kakabagian a mangala iti naulila nga ubing. Ti kangrunaan a rason iti panangipabulod kadagiti ubbing kadagiti kakabagian, nupay kasta, ket masansan a gaput’ kuarta. No napanglaw ti pamilia ken nagadu dagiti ubbing, patien dagiti nagannak a ti maysa wenno ad-adu pay kadagiti agtutubo ti magunggonaan babaen iti pannakipagtaengda kadagiti nabakbaknang a kabagianda. Irasonda a nalaklaka para kadagiti kabagianda a bayadan ti babayadan idiay eskuelaan, ti pagkawesda, agas, ken ti taraonda. Gapuna saan a gaput’ kinakurang ti ayat dagiti nagannak, no di ket, daydiay tarigagay a mangipaay ti kasayaatan para kadagiti nagannak, no di ket, daydiay tarigagay a mangipaay ti kasayaatan para kadagiti annakda ti mangtignay ti sumagmamano a nagannak nga italek ida kadagiti dadduma.
Ti sabali pay a rason ket isut’ tarigagay para iti annak a makagun-od ti nasaysayaat nga edukasion. Nalabit ti kaasitgan nga eskuelaan ti nakaad-adayo met manipud iti pagtataengan ti pamilia. Yantangay mabalin nga imposible wenno narigat para iti intero a pamilia nga umakar, mabalin nga irason ti nagannak a nasaysayaat laengen nga ibaon ti anakda kadagiti kakabagian nga aggigian idiay asideg ti pageskuelaan.
Kaaduanna maragsakan dagiti kabagian nga umawat kadagitoy nga annak. Maysa kadagiti magapu, a ta ti sabali pay a ngiwat a pakanen kaipapananna met ti kanayonan nga ima nga agaramid kadagiti obra iti uneg ti balay. Ken no maminsan dagiti nagannak tumulongda iti gastos babaen ti panagipatulodda ti kuarta wenno taraon.
Bambanag a Masapul nga Usigen
Nupay pudno met nga addada sumagmamano nga edukasional ken material a bentaha ti panangipabulod ti maysa nga anak kadagiti dadduma, addada pay met dadduma a banag a maikari iti naannad a panangusig. Umuna, kasanot’ pannakibagay ti ubing kadagiti baro a manangaywanna, ken kasanonto met ti pannakibagayda iti ubing? No maminsan agkurri ti kasta nga urnos, ket dagiti agtagibi a baro a nagannak makapandayda ti maysa a napigsa, naayat a relasion iti tarakenda nga ubbing. Kas pangarigan, maysa a panglakayen a Kristiano idiay Sierra Leone ti nangala iti naulila a kaanakanna a lalaki. Idi napagsaludsodan adu a tawen kamaudiananna maipapan iti tinarakenna nga anak a lalaki, insungbatna: “Diak ibilbilang ni Desmond kas taraken nga ubing-isut’ anakko. Isut’ lasag ken darak.”
Ngem, saan amin, matmatmatanda ti tarakenda nga ubbing iti kastoy a pamay-an. Kas panangiyilustrar, iti maysa a siudad iti Makinlaud nga Africa adda napasamak a panagderraaw. Agtatayab dagiti bala. “Darasenyo!” impukkaw ti maysa nga asawa a babai kadagiti dua nga annakna a babassit: “Arthur, kumlebka iti sirok ti katre! Sika, Sorie, tuman-awka iti bintana ket ibagam kadakami no aniat’ mapaspasamak!” Ni Arthur ket isut’ pudpudno nga anakna, ngem ni Sorie, isut’ taraken nga ubing.
Gagangayen a mait-ited ti nangnangruna a panangipateg iti natural nga anak iti pamilia. Kas resultana, ti matartarigagayan unay a material a gunggona masansan saan a maragragpat. Masansan dagiti taraken matiltiltilda iti trabaho, mapaglibakan iti edukasion, ket isudat’ maudi iti linea nga umawat ti pagkawes agraman medikal ken dental a pannakaasikaso. Kuna ti maysa a misionero a nagtartrabahon idiay Africa iti nasuroken a 23 años: “Dagiti taraken ti ngangngani kanayon agbalinda a segunda-klase nga annak.”
Sabali pay a punto nga usigen: No ti maysa nga ubing ket pumanaw iti pagtaengan, masansan nga addada dagiti emosional a nginana. Ti isip ken puso dagiti ubbing ti sensitibo ken nalaka a mamolde. Manipud kinamaladaga il-iliwendan ti nam-ay ken talged ti nasinged a pannakirelasion iti dadakkelda. Ti panangparut kadagiti annak manipud pagtaenganda a mapan ken agtaeng kadagiti aktual nga estranghero ti agbalin a nakarigrigat unay para kadakuada.
Idiay Sierra Leone maysa a babai nga agnagan Comfort ket naibaon a makipagtaeng iti ikitna idi isut’ siam ti tawenna. Malaglagipna pay: “Dagiti tawtawen a binusbusko nga adayo manipud balaymi ti nakarigrigatda. Mailiwak unay iti pamiliami-nangnangruna kadagiti kakabsatko a lallaki ken babbai. Arigna lat’ pinisangdak nga inyadayo manipud iti rebbeng nga ayanko koma ket inkabildak idiay saanko rebbeng nga ayan. Numan pay nagsayaat ti panangtrato ti ikitko kaniak, saanak a makagpagsao a siwayawaya kenkuana kas pannakisaok iti mismo nga inak. . .. Uray no kasano karigat ti pagbalinan ti kasasaadmi, diak pulos ibabaon dagiti annakko a makipagian kadagiti sabsabali.”
Ni Francis, maysa met a taga Makinlaud nga Africa ti dimmakkel met iti maysa a pagtaraknan, ket kastoy ti maibagana: “Pagbabbabawiak ti diak pulos pannakaraman ti nasinged a pannakirelasion iti pudpudno nga inak. Gapu itoy, mariknak a naikapiskami a dua iti maysa a banag a nakapatpateg.”
Dagidiay Nasken a Naespirituan a Kasapulan
Ti kangitingitan unay a banag kadagiti isuamin, nupay kasta, ket isu ti naespirituan a pagimbagan ti ubing. Ket ti Dios iti kinasiribna imbilinna a dagiti nagannak mismo ti mangasikaso kadagiti naespirituan a pagkasapulan ti annakda. Iti panagsaona kadagiti nagannak nga Israelita, ti balakad ti Dios ket: “Ket dagitoy a sasao nga inbilinko kenka iti daytoy nga aldaw agyandanto ita pusom; ket isuromto a siaagawa dagitoy kadagiti annakmo ket dagitoy ti sasawem kadakuada no situtugawka iti balaymo ken no magmagnaka iti dalan ken no agiddaka ken no bumangonka.” (Deuteronomio 6:6, 7) Ni apostol Pablo ti umas-asping a nangbilin met kadagiti amma a Kristiano: “Dikay ruroden dagiti annakyo, no di ket padakkelenyo ida iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova.”—Efeso 6:4.
Ngem kasano a mapadakkel ti maysa nga ubing “iti disiplina ken panangiturong-panunot ni Jehova” no isut’ maibaon a makipagian kadua ti di manamati a kakabagian? Anian a nagkuritengen, ngarud, ti panangisakripisio kadagiti naespirituan nga intereses ti maysa nga ubing a maipaay kadagiti namaterialan wenno edukasional a gunggona!
Ket ti ngay panangibaon ti maysa nga ubing a makipagian kadua dagiti kapammatian? Nupay nasaysayaat dayta ngem ti panangipabulod kadagiti di kapammatian, kadagiti adu a pamay-an uray daytoy ket saan met a matarigagayan. Ti ubing ti kaskasdi a makibagay kadagiti dadakkel a sosial, emosional, ken sikolohikal a panagbalbaliw. Dadduma nga ubbing naawanandat’ namnama wenno natnagda iti kinadakes ken di umiso a pannakikadkadua. Dadduma napukawda amin a panangipategda kadagiti naespirituan a bambanag.
Kas pagaammo a naimbag dagiti nagannak, sapulenna ti kinalaing, anus, ken adu a tiempo a mangipasagepsep iti maysa nga ubing ti panagayat ken ni Jehova. No ti kasta a trabaho narigat pay para iti natural a nagannak ti maysa nga ubing, a makaammon a nakasingsinged iti anakna a lalaki wenno babai manipud pannakaiyanakna, anian a narigrigat pay para iti pagassawaan a mangpadakkel ti maysa nga ubing a saanda a kukua! Yantangay ti biag nga agnanayon ti maysa nga ubing ket nakataya, masapul ngarud nga usigen a siseserioso ken sikakararag dagiti nagannak no ti panangipabulodda ti anakda iti maysa a tao ket maikari kadagita amin a risgo.
Nupay kasta, masapul met nga ikeddeng dagiti Kristiano a nagannak para iti bagbagida no kasanoda nga itungpal ti balakad idiay 1 Timoteo 5:8: “Ngem no adda saan a mangtaraon kadagiti adda iti aywanna, ket nangruna kadagiti kabbalayna met laeng, naglikudanna ti pammati ket dakdakes ngem iti saan a mammati.” No saanda a maipaay a personal dagiti material a kasapulan ti maysa nga ubing, kitaenda koma a dagiti kasayaatan a pamay-an nga ingganat’ mabalin iti sidong ti adda a sirkumstansia.
Nagsurat ti salmista: “Dagiti annak ket sagutda a naggapu iti Dios; isuda ti panggunggonana.” (Salmo 127:3, The Living Bible) Gapuna dungnguenyo dagiti babassit nga annakyo, ket pagbalinenyo naasidegda kadakayo. Ayatenyo ida, ket bay-anyo nga ayatendakayo met. Tulonganyo ida nga agbalin a naespirituan a lallaki ken babbai, ta iti panangaramid iti dayta agbunganto iti agnanayon a pakabendisionanda. Nalabit maikunayonto, kas kinuna ni Juan kadagiti naespirituan nga annakna: “Awan dakdakkel a pagrag-oak ngem iti pannakangngegko a dagiti annakko magmagnada iti kinapudno.”—3 Juan 4.