SISTEMA TI BAMBANAG

Ti sasao a “sistema ti bambanag” iyebkasna ti kaipapanan ti Griego a termino nga ai·onʹ iti nasurok a 30 kadagiti panagparangna iti Kristiano a Griego Kasuratan.

Maipapan iti kaipapanan ti ai·onʹ, kuna ni R. C. Trench: “Kas iti [koʹsmos, lubong] addaan dayta [ai·onʹ] iti pamunganayan ken pisikal a kaipapanan, ken kas kanayonan, addaan iti segundario ken etikal a kaipapanan. Iti pamunganayan [a kaipapananna], ipamatmatna ti tiempo, ababa wenno atiddog, a di agsarsarday; . . . ngem kangrunaanna, ti tiempo kas ti kasasaad nga iti sidong dayta adda ti amin a naparsua a bambanag, ken ti kapaut ti kaaddada . . . Yantangay mangipamatmat iti tiempo, iti agdama ipamatmatna ti isuamin nga adda iti lubong iti sidong dagiti kasasaad ti tiempo; . . . ken kasta met, ad-adda pay mainaig iti etika, ipamatmatna ti turongen ken pagannayasan ti ar-aramid daytoy a lubong.” Kas panangsuporta iti daytoy naud-udi a kaipapanan, adawenna ti Aleman nga eskolar a ni C. L. W. Grimm kas mangipapaay itoy a kayulogan: “Ti pakabuklan daydiay sipapanayag a mangiparangarang iti kinaisuna iti panaglabas ti tiempo.”​—Synonyms of the New Testament, London, 1961, p. 202, 203.

Ngarud, ti pamunganayan a kaipapanan ti ai·onʹ ket “panawen,” wenno “periodo ti kaadda,” ket iti Kasuratan masansan a tumukoy iti nakaun-unday a tiempo (Ara 3:21; 15:18), agraman ti awan patinggana a periodo ti tiempo, kayatna a sawen, agnanayon, awan inggana. (Mr 3:29; 11:14; Heb 13:8) Ditoy, usigentayo ti kaipapanan ti termino a naibinsabinsa iti maud-udi a paset ti kayulogan a naadaw iti immun-una a parapo.

Kas tulong iti panangtarus iti daytoy a kaipapanan, mabalin a lagipentayo ti sumagmamano nga usar ti termino a “kaaldawan,” “panawen,” ken “kapanawenan.” Mabalin a sawentayo ti panawen, wenno kapanawenan kas kaipapananna ti maysa a periodo ti tiempo iti pakasaritaan nga addaan naisalsalumina nga itatanor ti paspasamak wenno panagsasaganad dagita wenno mailasin babaen ti pannakainaig iti maysa a nalatak a tao wenno gagangay nga aspeto ti maysa a kasasaad wenno dagiti kasasaad. Mabalin a sawentayo ti maipapan iti “Panawen ti Panagsukisok,” a tumukoy iti tiempo da Columbus, Magellan, Cook, ken dadduma pay a managsukisok nga agdaldaliasat iti baybay, wenno iti “Panawen ti Feudalismo,” kadagiti “Nalidem a Panawen,” iti “Panawen ni Reyna Victoria,” wenno, iti kallabes unay, iti “Panawen ti Law-ang.” Iti tunggal kaso, saan unay a napateg ti mismo a periodo ti tiempo no di ket ti aspekto wenno dagiti aspekto a mangisalumina wenno agpaay kas pakabigbigan iti dayta a periodo ti tiempo. Dagidiay nga aspekto ipaayda dagiti pangsinunuo a banag, wenno linia, a mangtanda iti pangrugian, kapaut, ken pagnguduan ti periodo. No awan dagita, ti periodo ket tiempo laeng, saan a maysa a masinunuo a kapanawenan, panawen, wenno kaaldawan.

Gapuna, ti Greek-English Lexicon da Liddell ken Scott ilanadna kas maysa a kayulogan ti ai·onʹ: “kaunday ti tiempo a silalawag a nasinunuo ken namarkaan, kapanawenan, kaaldawan.” (Rinebisar ni H. Jones, Oxford, 1968, p. 45) Ket kunaen ti Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words (1981, Tomo 1, p. 41): “maysa a kaaldawan, panawen . . . ipamatmat [dayta] ti maysa a periodo a di nakedngan ti kapautna, wenno tiempo a namatmatan mainaig iti mapaspasamak iti dayta a periodo.”

Gapu itoy a rason, no sadino a ti nalatlatak a kababagas iti maysa nga espesipiko a teksto isu dagiti mangisalumina nga aspekto ti maysa a periodo imbes a ti tiempo a mismo, ti ai·onʹ mabalin a mayanatup a maipatarus kas “sistema ti bambanag” wenno “annayasan.” Ti kinaumiso ti panangaramid iti daytoy ket nayilustrar iti Galacia 1:4, a sadiay insurat ti apostol: “Intedna ti bagina maipaay iti basbasoltayo tapno maispalnatayo manipud agdama a nadangkes a sistema ti bambanag [porma ti ai·onʹ] maitunos iti pagayatan ti Dios ken Amatayo.” Ditoy, adu a patarus ti mangipatarus iti ai·onʹ kas “panawen,” ngem nabatad a ti subbot a sakripisio ni Kristo saan a nagpaay a mangispal kadagiti Kristiano manipud iti maysa a panawen wenno kaunday ti tiempo, ta nagtultuloyda a nagbiag iti isu met laeng a panawen a kas iti dadduma pay iti sangatauan. Nupay kasta, nailasatda manipud iti annayasan wenno sistema ti bambanag nga adda bayat dayta a periodo ti tiempo ken nagpaay kas pakabigbigan iti dayta.​—Idiligyo ti Tit 2:11-14.

Ti apostol insuratna kadagiti Kristiano idiay Roma: “Dikay agpaisukogen iti daytoy a sistema ti bambanag, no di ket agbalbaliwkayo babaen ti panangpabaroyo iti panunotyo.” (Ro 12:2) Saan a ti mismo a periodo ti tiempo ti nangipasdek iti estilo, padron, wenno pagtuladan maipaay iti tattao iti dayta a tiempo, no di ket dagiti pagalagadan, annuroten, kannawidan, kaugalian, wagas, panangmatmat, estilo, ken dadduma pay a banag a nagpaay kas pakabigbigan iti dayta a periodo ti tiempo. Iti Efeso 2:1, 2, ti apostol kinunana kadagidiay sinuratanna: “Nataykayo kadagiti labsing ken basbasolyo, a nagnaanyo idi naminsan maitunos iti sistema ti bambanag [“kas panangsurot iti wagas,” JB; “kas panangsurot iti turongen,” RS] daytoy a lubong.” Iti panagkomentona maipapan iti daytoy a teksto, ipakita ti The Expositor’s Greek Testament (Tomo III, p. 283) a ti tiempo saan nga isu ti kakaisuna wenno kangrunaan a banag nga iyeb-ebkas ditoy ti ai·onʹ. Kas panangsuportana iti pannakaipatarus ti ai·onʹ a “turongen,” kunana: “Dayta a sao ipaawatna ti tallo a kapanunotan, ti annayas, itatanor, ken limitado a panagtultuloy. Daytoy a turongen ti maysa a lubong a dakes ket dakes a mismo, ket ti panagbiag a mayalubog iti dayta kaipapananna ti panagbiag kadagiti salungasing ken basbasol.”​—Inurnos ni W. Nicoll, 1967.

Dagiti Panawen, Annayasan, Sistema ti Bambanag. Adda nadumaduma a sistema ti bambanag, wenno agraraira nga annayasan ti bambanag, a timmauden wenno tumaud pay laeng. Nabatad a dagidiay pinataud ti Dios babaen iti Anakna ket nalinteg a sistema ti bambanag.

Kas pagarigan, babaen iti Linteg ti tulag, inyam-ammo ti Dios ti mabalin nga awagan ti sumagmamano kas Kapanawenan dagiti Israelita wenno dagiti Judio. Nupay kasta, ditoy manen, ti nangisalumina iti daytoy a periodo ti pakasaritaan (no maipapan kadagiti pannakilangen ti Dios iti sangatauan) isu ti annayasan ti bambanag ken dagiti mangilasin nga aspekto a pinataud ti Linteg ti tulag. Dagidiay nga aspekto ramanenda ti kinapadi; maysa a sistema dagiti panagisakripisio ken al-alagaden iti taraon kasta met iti panagdaydayaw iti tabernakulo ken iti templo buyogen dagiti piesta ken dagiti sabbath, nga amin dagitoy buklenda dagiti naimpadtuan a simbolo ken ladawan; ken kasta met ti maysa a sistema ti intero a nasion, a pakairamanan ti maysa a natauan nga ari idi agangay. Nupay kasta, idi nangipadto ti Dios iti maysa a baro a tulag (Jer 31:31-34), ti daan a tulag arigna a nagpaso, nupay impalubos ti Dios nga agtultuloy nga agandar dayta iti periodo a sinigsiglo kalpasan dayta. (Heb 8:13) Kalpasanna, idi 33 K.P., ti Dios pinagpatinggana ti Linteg ti tulag babaen ti panangilansana iti dayta, arigna, iti kayo a pagtutuokan ti Anakna.​—Col 2:13-17.

Nabatad a gapu itoy a rason, kuna ti Hebreo 9:26 maipapan ken Kristo nga “imparangarangna ti bagina a namimpinsanen iti panungpalan ti sistema ti bambanag tapno iwaksina ti basol babaen ti panangisakripisio iti bagina.” Nupay kasta, dagiti mangisalumina nga aspekto dayta a kaaldawan wenno kapanawenan ket naan-anay a nagpatingga idi 70 K.P., idi nadadael ti Jerusalem ken ti templona ken nawarawara dagiti Judio. Daytoy a didigra​—nupay ti kaudian a salindeg ti Judea (idiay Masada) natnag kadagiti Romano tallo a tawen kalpasanna, wenno idi 73 K.P.​—permanente a pinagpatinggana ti Judio a kinapadi, dagiti sakripisio, ken panagdaydayaw iti templo kas naibilin iti Linteg; pinagpatinggana met ti impasdek ti Dios nga urnos dagiti Judio kas maysa a nasion. Awan duadua a daytoy ti makagapu a ti apostol, adu a tawen kalpasan ti ipapatay ni Kristo, ngem sakbay a ti Roma dinadaelna ti Jerusalem, insalaysayna ti maysa a napalabas a pakasaritaan dagiti Israelita ket kinunana: “Ita dagitoy a banag napagteng kadakuada kas pagulidanan, ket naisuratda a pammakdaar kadatayo a nadatngan dagiti panungpalan dagiti sistema ti bambanag.”​—1Co 10:11; idiligyo ti Mt 24:3; 1Pe 4:7.

Babaen iti subbot a sakripisiona ken iti baro a tulag a pinasingkedan dayta, ni Jesu-Kristo ket inaramat ti Dios a mangyeg iti naiduma a sistema ti bambanag, maysa a kangrunaanna a manginaig iti kongregasion dagiti napulotan a Kristiano. (Heb 8:7-13) Daytoy ti nangtanda iti panangrugi ti maysa a baro a kapanawenan, a mailasin babaen kadagiti pudpudno a kaitungpalan nga inladawan ti Linteg ti tulag. Babaen iti dayta, nairugi ti maysa a ministerio ti pannakikappia, ad-adda a napalawa dagiti panagtignay ti nasantuan nga espiritu ti Dios, ti panagdaydayaw babaen iti naespirituan a templo buyogen dagiti naespirituan a sakripisio (1Pe 2:5) imbes nga iti maysa a literal a templo ken sakripisio nga an-animal; ken nangyeg kadagiti palgaak maipapan iti panggep ti Dios ken iti pannakirelasion iti Dios a kaipapananna ti baro a wagas ti panagbiag maipaay kadagidiay adda iti baro a tulag. Amin dagitoy ket aspekto nga agpaay a pakabigbigan iti dayta a sistema ti bambanag nga inyam-ammo ni Kristo.

Nakillo a Panawen, Wenno Sistema ti Bambanag. Idi a ni Pablo nagsurat ken Timoteo maipapan kadagidiay “babaknang itoy agdama a sistema ti bambanag,” awan duadua a saan a ti Judio a sistema ti bambanag, wenno kapanawenan, ti tuktukoyenna, ta iti ministeriona nakilangen ni Timoteo saan laeng a kadagiti Judio a Kristiano no di ket kasta met iti adu a Gentil a Kristiano, ket ti kinabaknang ti asinoman kadagitoy a Gentil a Kristiano saan la ketdi a maisinggalut iti Judio a sistema ti bambanag. (1Ti 6:17) Umasping iti dayta, idi tuktukoyenna ni Demas kas daydiay nangpanaw kenkuana “agsipud ta inayatna ti agdama a sistema ti bambanag,” nabatad a saan a kayat a sawen ni Pablo nga inayat ni Demas ti Judio a sistema ti bambanag no di ket inayatna ti agraraira nga annayasan ti bambanag iti lubong iti pangkaaduan ken ti nailubongan a wagas ti panagbiag.​—2Ti 4:10; idiligyo ti Mt 13:22.

Ti nailubongan nga ai·onʹ, wenno sistema ti bambanag, addan uray pay sakbay ti pannakaiserrek ti Linteg ti tulag. Nagtultuloy dayta a kagiddan ti ai·onʹ dayta a tulag, ket nagpaut iti labes pay ti panagpatingga ti ai·onʹ, wenno annayasan ti bambanag, nga inyam-ammo ti Linteg ti tulag. Ti nailubongan nga ai·onʹ nabatad a nangrugi maysa a tiempo kalpasan ti Layus, idi a timmanor ti nakillo a wagas ti panagbiag, maysa a mailasin babaen iti basol ken panagrebelde iti Dios ken iti pagayatanna. Gapuna, mabalin met a sawen ni Pablo ti maipapan iti “dios daytoy a sistema ti bambanag” kas mangbulbulsek iti pampanunot dagiti di manamati, nabatad a tumuktukoy ken Satanas a Diablo. (2Co 4:4; idiligyo ti Jn 12:31.) Kangrunaanna, ti panangituray ken impluensia ni Satanas ti nangsukog iti nailubongan nga ai·onʹ ken nangipaay iti dayta kadagiti mangisalumina nga aspektona ken espirituna. (Idiligyo ti Efe 2:1, 2.) Iti panagkomentona maipapan iti Roma 12:2, kuna ti The Expositor’s Greek Testament (Tomo II, p. 688): “Uray ti nakadidillaw wenno pammarang a pannakitunos iti maysa a sistema nga iturturayan ti kasta nga espiritu, ad-adda pay iti aktual nga iyaannurot iti daldalanna, ket makadadael iti Nakristianuan a panagbiag.” Ti kasta a nailubongan nga ai·onʹ agtultuloy idi iti napaut pay a tiempo kalpasan ti kaaldawan ti apostol.

Kas pagarigan, iti Mateo 13:37-43, iti panangilawlawagna iti maysa a pangngarig, kinuna ni Jesus a “ti talon isu ti lubong [koʹsmos]; . . . Ti panagani ket panungpalan ti sistema ti bambanag [porma ti ai·onʹ] . . . Gapuna, no kasano a naummong dagiti dakes a ruot ken napuoran iti apuy, kastanto inton panungpalan ti sistema ti bambanag.” Ti sumagmamano a patarus, kas ti King James Version, aramatenda ti “lubong” a pangipatarus agpadpada iti koʹsmos ken ai·onʹ kadagitoy a bersikulo. Nupay kasta, nalawag a ti mannalon iti pangngarig saanna a puoran ti “talon,” a mangiladawan iti “lubong,” no di ket dagiti laeng “dakes a ruot.” Gapuna, ti agpatingga, wenno ‘manungpal,’ ket saan a ti “lubong” (koʹsmos) no di ket ti “sistema ti bambanag” (ai·onʹ). Iti patarus ni George Campbell, dagitoy a benneg ket naipatarus kas: “Ti talon isu ti lubong . . . ti panagani isu ti panungpalan daytoy nga annayasan . . . kastanto met iti panungpalan daytoy a kasasaad.”​—The Four Gospels, London, 1834.

Impakita ni Jesus a dagiti trigo irepresentarda dagiti pudno a napulotan a Kristiano, pudpudno nga ad-adalan, idinto ta dagiti dakes a ruot irepresentarda dagiti sinsinan Kristiano. Gapuna, ti panungpalan ti sistema ti bambanag, a nailadawan ditoy kas tiempo ti panagani, saan a tumukoy iti panungpalan ti Judio a sistema ti bambanag. Iti daytoy a kaso, saan met a tumukoy iti panungpalan ti “annayasan” nga iti dayta dagiti “trigo” ken dagiti “dakes a ruot” agpadpadada a dumakkel a di magargaraw, no di ket tumukoy la ketdi iti panagpatingga ti isu met laeng a sistema ti bambanag kas tinukoy ti apostol idi agangay, a dayta ket, ti “agdama a sistema ti bambanag” a mailasin babaen ti Sataniko a panangituray. (1Ti 6:17) Kasta met laeng iti kanayonan a pangngarig nga impaay ni Jesus maipapan iti iket ken iti panamaglalasin kadagiti ikan, a mangipakpakita a “kastanto inton panungpalan ti sistema ti bambanag: rummuarto dagiti anghel ket ilasinda dagiti nadangkes manipud kadagiti nalinteg.” (Mt 13:47-50) Awan duadua a dagitoy a sasao ni Jesus ti adda iti pampanunot dagiti adalan idi nga, iti maysa a tiempo kalpasanna, inyimtuodda ti saludsod maipapan iti ‘pagilasinan ti kaaddana ken ti panungpalan ti sistema ti bambanag.’ (Mt 24:3) Kasta met, ti kari ni Jesus nga isu addanto a kadua dagiti adalanna iti trabahoda a panagaramid iti adalan agingga iti panungpalan ti sistema ti bambanag tumukoy la ketdi iti panungpalan ti annayasan ti bambanag nga imbunga ti panangituray ni Satanas.​—Mt 28:19, 20.

Ti dadduma pay a pagarigan kadagiti teksto a sadiay ti ai·onʹ tumukoy iti kasta a nadangkes a sistema ti bambanag ramanenda ti Lucas 16:8; 1 Corinto 1:20; 2:6, 8; 3:18; Efeso 1:21.

Ti Um-umay a Sistema ti Bambanag. Iti Mateo 12:32, nadakamat a kunkunaen ni Jesus a ti asinoman nga agsasao maibusor iti nasantuan nga espiritu saanto a mapakawan iti daytoy a “sistema ti bambanag wenno uray iti daydiay umayto.” Mabalin a tarusan daytoy kas tumukoy iti Judio a sistema ti bambanag ken ti masanguanan idi a sistema ti bambanag nga iyeg ni Kristo babaen iti baro a tulag. Nupay kasta, ipasimudaag ti pammaneknek a tuktukoyenna la ketdi ti agdama a nadangkes a sistema ti bambanag ken ti maysa a sistema ti bambanag a maaddanto iti panungpalan dayta a nadangkes a sistema ti bambanag. Tinukoyna dayta met laeng a masanguanan a kasasaad idi inkarina a dagidiay mangpanaw iti pagtaengan ken pamilia maigapu iti Pagarian ti Dios umawatdanto iti “adu a daras nga ad-adu iti daytoy a las-ud ti tiempo [porma ti kai·rosʹ, kayatna a sawen “naituding a tiempo”], ken iti um-umay a sistema ti bambanag [porma ti ai·onʹ] agnanayon a biag.” (Lu 18:29, 30) Dayta nga um-umay a sistema ti bambanag agpaay met a mangtanda iti periodo ti tiempo nga iti dayta umawat dagiti tattao iti pannakapagungar buyogen ti gundaway a maibilang kas karaman kadagiti annak ti Dios. (Lu 20:34, 35) Ti pangadu a porma ti ai·onʹ ket naaramat iti Efeso 2:7 iti panangtukoy kadagiti “mapasungad a sistema ti bambanag” nga iti dayta dagiti napulotan a Kristiano mapasaranda ti manglab-aw unay a pannakaiparangarang ti di kaikarian a kinamanangngaasi ti Dios maipaay kadakuada “a maikaykaysa ken Kristo Jesus.” (Idiligyo ti Efe 1:18-23; Heb 6:4, 5.) Ipasimudaag daytoy nga addanto dagiti sistema ti bambanag, wenno annayasan, iti las-ud ti intero nga “um-umay a sistema ti bambanag,” no kasano a ti sistema ti bambanag a nasaklaw iti sidong ti Linteg ti tulag ket agkakanaig, agkakapanawenan a sistema, kas naipakitan.

Ti Dios ‘Iyurnosna’ Dagiti “Sistema ti Bambanag.” Kuna ti Hebreo 11:3: “Babaen iti pammati matarusantayo a dagiti sistema ti bambanag [pangadu a porma ti ai·onʹ] nayurnos babaen ti sao ti Dios, tapno ti makita napaadda manipud iti bambanag a saan nga agparang.” Adu ti agkuna a ti teksto iti Hebreo 1:2 ket pumadpada iti panangusarna iti pangadu a porma ti ai·onʹ; kunana a ni Jehova nagsao babaen iti Anakna, ni Jesu-Kristo, “a dinutokanna nga agtawid iti amin a bambanag, ken babaen kenkuana inaramidna dagiti sistema ti bambanag.” Agduduma idi ti panangtarus iti espesipiko a kaipapanan ti Griego a sao nga ai·onʹ kadagitoy a dua a bersikulo.

Ti maysa a pamay-an iti panangtarus kadagita isu ti panangmatmat iti Griego a termino kas tumukoy kadagiti mangisalumina wenno mangilasin nga aspekto ti maysa a periodo ti tiempo. Iti Hebreo kapitulo 11, ibinsabinsa ti napaltiingan a mannurat no kasano a, babaen iti pammati, “dagiti tattao kadagidi un-unana a tiempo naipaayanda iti panangsaksi.” (Heb 11 Ber 2) Kalpasanna, iti sumaganad a sasaona, mangidatag kadagiti ulidan ti matalek a lallaki idi panawen sakbay ti Layus, idi kapanawenan dagiti patriarka, ken iti periodo ti tulag a pannakirelasion ti Israel iti Dios. Bayat dagitoy amin a naisalsalumina a periodo, ken babaen kadagiti panagrang-ay a napataud, nabukel, ken naibanag kadagita, ti Dios itungtungpalna idi ti panggepna a mangikkat iti panagrebelde ken mangipaay iti dalan maipaay iti pannakaikappia kenkuana dagiti maikari a tattao babaen kadagiti agsasaganad a “sistema ti bambanag.” Gapuna, dagidiay a tattao idi ugma kasapulan a maaddaanda, ken pudno a naaddaanda, iti pammati a ti di makita a Dios pudno nga iturturongna ti bambanag iti naurnos a pamay-an. Patienda nga isu ti di makita a Nangpataud iti nadumaduma a sistema ti bambanag ket ti kalat a ragragpatenda idi, “ti kaitungpalan ti kari,” naan-anay a sigurado iti naikeddeng a tiempo ti Dios. Buyogen ti pammati, kimmitada iti masanguanan iti kanayonan pay a pannakaibanag ti panggep ti Dios, a mangiraman iti sistema ti bambanag a pinataud ti baro a tulag a naibatay iti sakripisio ni Jesus.​—Heb 11:39, 40; 12:1, 18-28.

Ti sabali pay a pamay-an iti panangtarus iti usar ti ai·onʹ iti Hebreo 1:2 ken 11:3 isu ti kinapudno a dayta ket katupag ti Griego a termino a koʹsmos kas kaipapananna ti lubong wenno uniberso, ti pakadagupan ti naparsua a bambanag a pakairamanan ti init, bulan, bitbituen, ken ti daga a mismo. Daytoy a panangmatmat ket nabatad a suportaran ti sasao iti Hebreo 11:3 a “ti makita napaadda manipud iti bambanag a saan nga agparang.” Mabalin met a maibilang daytoy a bersikulo kas tumukoy iti salaysay ti Genesis maipapan iti panamarsua, a lohikal a sarunuen dagiti panangtukoy ni Pablo kada Abel (ber 4), Enoc (ber 5, 6), ken Noe (ber 7). Gapuna, mabalin a palpalawaen idi ni Pablo ti impaayna a kayulogan ti pammati babaen ti panangtukoyna iti kaadda ti uniberso a buklen ti init, bulan, ken bitbituen kas nabatad a pammaneknek nga adda Namarsua.​—Idiligyo ti Ro 1:20.

Iti Hebreo a Kasuratan. Ti Hebreo a termino a cheʹledh ket umasping ti kaipapananna iti ai·onʹ, nga iti sumagmamano a teksto tumukoy iti “kapaut ti biag” (Job 11:17; Sal 39:5), ngem iti sumagmamano a kaso, dagiti aspekto ti periodo ti tiempo agparang nga isu ti kangrunaan a naipamatmat, iti kasta mabalin a maipatarus dayta kas “sistema ti bambanag.” (Sal 17:13, 14; 49:1) Ti sumagmamano a patarus aramatenda ti sao a “lubong” a pangipatarus iti daytoy a termino kadagitoy naud-udi a teksto, ngem daytoy a patarus gistay saanna nga ikabilangan ti naipasimudaag a kaipapanan, awan sabali, ti agtultuloy a tiempo.