PANNAKAAMMO

Kangrunaanna, ti pannakaammo ket kinapamiliar kadagiti impormasion a nagun-odan babaen ti personal a kapadasan, kapaliiwan, wenno panagadal. Idagadag unay ti Biblia ti panagsapul ken panagurnong iti umiso a pannakaammo, a dayta ti irekomendana imbes a balitok. (Pr 8:10; 20:15) Inggunamgunam ni Jesus ti kinapateg ti pudpudno a panangammo kenkuana ken iti Amana, ken maulit-ulit a naipaganetget ti pannakaammo kadagiti libro ti Kristiano a Griego a Kasuratan.​—Jn 17:3; Fil 1:9; 2Pe 3:18.

Gubuayan ti Pannakaammo. Iti kinapudnona, ni Jehova ti kangrunaan a Gubuayan ti pannakaammo. Siempre, naggapu kenkuana ti biag ket kasapulan ti biag iti pananggun-od ti maysa a tao iti aniaman a pannakaammo. (Sal 36:9; Ara 17:25, 28) Kanayonanna pay, ti amin a bambanag ket pinarsua ti Dios, gapuna ti natauan a pannakaammo ket naibatay iti panangadal iti gapuanan ti Dios. (Apo 4:11; Sal 19:1, 2) Impaltiing met ti Dios ti naisurat a Saona, a pakaadalan ti tao iti nadibinuan a pagayatan ken pangpanggep. (2Ti 3:16, 17) Ngarud ni Jehova ti sentro ti isuamin a pudno a pannakaammo, ket ti maysa a tao nga agsapsapul iti dayta rebbeng nga addaan iti panagbuteng iti Dios a dayta ti mamagannad kenkuana a saan nga agaramid iti mamagluksaw ken Jehova. Ti kasta a panagbuteng isu ti punganay ti pannakaammo. (Pr 1:7) Ti kasta a nadiosan a panagbuteng tulonganna ti maysa a tao a manggun-od iti umiso a pannakaammo, idinto ta dagidiay saan a mangikabilangan iti Dios kamali a panangipapan ti mabukelda a dagus iti bambanag a mapaliiwda.

Ti Biblia masansan a pagnaigenna ni Jehova ken ti pannakaammo, nga isu awaganna iti “Dios ti pannakaammo” ken deskribirenna kas “naan-anay iti pannakaammo.”​—1Sm 2:3; Job 36:4; 37:14, 16.

Kasta unay ti kinapateg ti papel nga intuding ni Jehova iti Anakna iti pannakaibanag ti pangpanggepna ta mabalin a kunaen maipapan ken Jesus: “Ti siaannad a naitalimeng kenkuana ket amin a gameng ti sirib ken pannakaammo.” (Col 2:3) No ti maysa a tao saanna a watwaten ti pammati ken Jesu-Kristo kas Anak ti Dios, saanna a maawatan ti pudpudno a kaipapanan ti Kasuratan ken makita no kasano a maitungtungpal ti pangpanggep ti Dios maitunos iti impadtona.

Ad-adda pay a mabigbig ti maysa a tao ti kaipapanan ken kinapateg ti pannakaammo no sukimatenna ti Hebreo ken Griego a sasao a masansan a naipatarus kas “pannakaammo” kasta met no utobenna ti panagkanaig ti pannakaammo ken sirib, pannakaawat, pannakabael nga agpanunot, ken panangilasin.

Kaipapanan ti Termino. Iti Hebreo a Kasuratan, ti sumagmamano a sao (nombre) a mabalin nga ipatarus a “pannakaammo” ket nainaig iti berbo a ya·dhaʽʹ, ipasimudaagna ti “ammuen (babaen ti pannakaibaga),” “ammuen (babaen ti panangpaliiw),” “ammuen (babaen ti personal a pannakaam-ammo wenno kapadasan),” wenno “agbalin a batido, nasigo.” Masapul nga ikeddeng babaen ti konteksto no ania ti apag-isu a kaipapananna, ken nangnangruna no kasano ti wagas a rebbeng a panangipatarus iti tunggal sao. Kas pagarigan, kinuna ti Dios nga ‘ammona [wenno, am-ammona]’ ni Abraham isu a masiguradona a dayta a tao nga addaan pammati mabilinna a siuumiso dagiti putotna. Saan laeng nga ibagbaga ni Jehova nga adda Abraham no di ket am-ammona unay ni Abraham, ta napaliiwna ti kinatulnog ken pannakaseknan ni Abraham iti pudno a panagdaydayaw iti adun a tawen.​—Ge 18:19, NW, La; Ge 22:12; idiligyo ti JEHOVA (Nagkauna a Pannakaaramat ti Nagan ken ti Kaipapananna).

Kas iti berbo a ya·dhaʽʹ (ammuen), ti kangrunaan a Hebreo a sao a naipatarus a “pannakaammo” (daʹʽath) ket gagangay a kaipapananna ti panangammo iti bambanag wenno pananggun-od iti impormasion, ngem no dadduma ad-adda pay ngem iti dayta ti ramanenna. Kas pagarigan, kuna ti Oseas 4:1, 6 nga adda idi tiempo nga awan ti “pannakaammo iti Dios” iti Israel. Saan a kayat a sawen dayta a di pagaammo dagiti umili a ni Jehova ket Dios ken inispalna ken inturongna dagiti Israelita iti napalabas. (Os 8:2) Ngem gapu ta nangpappapatayda, nagtaktakawda, ken nakikamkamalalada, impakitada a linaksidda ti pudpudno a pannakaammo agsipud ta saanda nga agtigtignay maitunos iti dayta.​—Os 4:2.

No dadduma, ti ya·dhaʽʹ adda kaipapananna a seksual a panagdenna, kas iti Genesis 4:17, a sadiay literal nga ipatarus dayta ti sumagmamano a managipatarus kas “naam-ammo” (KJ; RS; Ro), idinto ta mayanatup a kunaen ti dadduma a ni Cain “nakidenna” ken asawana. (AT; Mo; NW) Kasta met laeng ti pannakaaramat ti Griego a berbo a gi·noʹsko iti Mateo 1:25 ken Lucas 1:34.

Idi nanganen da Adan ken Eva iti naiparit a bunga (Ge 2:17; 3:5, 6), kinuna ni Jehova iti kaduana iti aramidna a panagparsua (Jn 1:1-3): “Adtoy ti tao nagbalin a kas maysa kadata a makaammo iti naimbag ken dakes.” (Ge 3:22) Nalawag a saan a kayat a sawen daytoy nga ammoda laeng no ania ti naimbag ken no ania ti dakes maipaay kadakuada, ta siguden nga adda kasta a pannakaammo ti immuna a lalaki ken babai gapu ta binilbilin idan ti Dios. Kanayonanna pay, ti sasao ti Dios iti Genesis 3:22 ket saan a tumukoy iti pannakaammoda itan no ania ti dakes gapu ta napadasanda dayta, ta kinuna ni Jehova a nagbalinda a kas kenkuana idinto ta saanna a nasursuro no ania ti dakes babaen ti panangaramidna iti dayta. (Sal 92:14, 15) Nabatad a naisangsangayan ti kaipapanan ti pannakaammo da Adan ken Eva no ania ti naimbag ken dakes, ta kayatna a sawen a maikeddengdan a mismo no ania ti naimbag ken dakes. Idolatroso nga impangpangrunada ti bukodda a pangngeddeng ngem iti pangngeddeng ti Dios, a sisusukir a pinagbalinda dayta a kasla lintegda imbes a nagtulnogda koma ken Jehova nga agpadpada nga addaan kalintegan ken sirib a kasapulan iti panangikeddeng iti naimbag ken dakes. Gapuna ti bukodda a pannakaammo, wenno pagalagadan, iti naimbag ken dakes ket saan a kas iti ik-ikutan ni Jehova. Imbes ketdi, pannakaammo dayta a nangiturong kadakuada iti ladingit.​—Jer 10:23.

Iti Kristiano a Griego a Kasuratan adda dua a sao a kadawyan a naipatarus a “pannakaammo,” ti gnoʹsis ken e·piʹgno·sis. Agpada a nainaig dagita iti berbo a gi·noʹsko, a kaipapananna ti “ammuen; tarusan; awaten.” Nupay kasta, sigun iti wagas a pannakaaramat daytoy a berbo iti Biblia, mabalin a tumukoy daytoy iti nasayaat a relasion ti maysa a persona ken ti “am-ammona.” (1Co 8:3; 2Ti 2:19) Ti pannakaammo (gnoʹsis) ket nakasaysayaat ti pannakaaramatna iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Nupay kasta, saan nga amin nga awagan dagiti tattao iti “pannakaammo” ket maiparbeng a sapulen, ta adda dagiti pilosopia ken panangmatmat a “barengbareng pannakaawagna kas ‘pannakaammo.’” (1Ti 6:20) Ti maisingsingasing a pannakaammo ket maipapan iti Dios ken iti pangpanggepna. (2Pe 1:5) Saan laeng a panagikut kadagiti impormasion ti nairaman iti daytoy, a dayta ti ik-ikutan ti adu nga ateista; nairaman iti daytoy ti personal a debosion iti Dios ken ni Kristo. (Jn 17:3; 6:68, 69) Nupay ti panagikut iti pannakaammo (impormasion laeng) mabalin nga agbanag iti pannakarikna iti kinatan-ok, ti panangammotayo iti “ayat ti Kristo a manglab-aw iti pannakaammo,” kayatna a sawen, panangammo iti daytoy nga ayat babaen ti kapadasan agsipud ta tultuladentayo a mismo ti naayat a daldalanna, isu ti mangtimbeng ken mangipaay iti nasayaat a panangiwanwan iti panangaramattayo iti aniaman nga impormasion a mabalin a nagun-odantayo.​—Efe 3:19.

Ti e·piʹgno·sis, napadegdeg a porma ti gnoʹsis (e·piʹ, kaipapananna ti “kanayonan”), masansan a makita manipud iti konteksto a kaipapananna ti “apag-isu, umiso, wenno naan-anay a pannakaammo.” Gapuna insurat ni Pablo nga adda sumagmamano nga agad-adal (manggunggun-od iti pannakaammo) ngem “kaskasdi a saanda a pulos makagteng iti umiso a pannakaammo [“pudpudno a pannakaammo,” TC; “personal a pannakaammo,” Ro; “nalawag, naan-anay a pannakaammo,” Da ftn] iti kinapudno.” (2Ti 3:6, 7) Inkararagna met a dagidiay adda iti kongregasion idiay Colosas, a nabatad nga addaan iti pannakaammo iti pagayatan ti Dios, ta nagbalinda a Kristiano, “mapno[da] koma iti umiso a pannakaammo iti pagayatanna iti isuamin a sirib ken naespirituan a pannakaawat.” (Col 1:9) Rebbeng a sapulen dagiti amin a Kristiano ti kasta nga umiso a pannakaammo (Efe 1:15-17; Fil 1:9; 1Ti 2:3, 4), ta napateg dayta iti panangikawes “iti baro a personalidad” ken iti pananggun-od iti talna.​—Col 3:10; 2Pe 1:2.

Nainaig a Galgalad. Iti Biblia, masansan a ti pannakaammo ket nainaig iti dadduma pay a galad kas iti sirib, pannakaawat, panangilasin, ken pannakabael nga agpanunot. (Pr 2:1-6, 10, 11) Ti panangtarus kadagiti kangrunaan a nagdudumaan dagitoy paglawagenna unay ti adu a teksto. Nupay kasta, masapul a bigbigen a dagiti naaramat nga orihinal a sasao ket saan a mabalin a kunaen a kanayon nga isu met laeng nga Iloko a sasao ti kaibatoganda. Ti kaipapanan ti maysa a sao ket agpannuray iti kasasaad ken pannakaaramat dayta. Uray pay kasta, madlaw ti maysa nga adda makapainteres a nagdudumaanda no paliiwenna dagiti panangtukoy ti Biblia iti pannakaammo, sirib, pannakaawat, panangilasin, ken pannakabael nga agpanunot.

Sirib. Ti sirib ket pannakabael a mangyaplikar wenno mangaramat iti pannakaammo, ti nalaing a panangikurri iti nasursuro. Mabalin nga adu ti pannakaammo ti maysa a tao ngem saanna nga ammo no kasano nga usaren dayta gapu ta awanan iti sirib. Impakita ni Jesus a ti sirib adda nakainaiganna iti nairingpas a trabaho idi kinunana: “Ti kinasirib mapaneknekan a nalinteg babaen iti ar-aramidna.” (Mt 11:19) Saan laeng a pannakaammo ti kiniddaw ken naawat ni Solomon manipud iti Dios, no di ket kasta met ti sirib. (2Cr 1:10; 1Ar 4:29-34) Iti kaso ti dua a babbai nga agin-innagaw a mangtagikua iti maymaysa nga ubing, adda pannakaammo ni Solomon maipapan iti panangipateg unay ti maysa nga ina iti anakna; impakitana ti sirib babaen ti panangaramatna iti pannakaammona a mangrisut iti riri. (1Ar 3:16-28) “Ti sirib isu ti kangrunaan a banag,” ta no awan dayta bassit ti pateg ti pannakaammo. (Pr 4:7; 15:2) Aduan ni Jehova iti pannakaammo ken sirib, ket agpadpada nga ipaayna dagita.​—Ro 11:33; San 1:5.

Pannakaawat. Ti pannakaawat isu ti pannakabael a mangkita no kasano nga agkakanaig dagiti paset wenno benneg ti maysa a banag, mangkita iti intero a pakabuklan ti banag imbes nga iti sumagmamano laeng a paset dayta. Ti kangrunaan a kaipapanan ti Hebreo a berbo a bin ket “isina” wenno “ilasin,” ket masansan a maipatpatarus dayta kas “awaten” wenno “lasinen.” Umasping dayta iti Griego a sy·niʹe·mi. Gapuna iti Aramid 28:26 (a panangadaw iti Isa 6:9, 10) mabalin a kunaen nga adda nangngeg dagiti Judio ngem saanda a naawatan, wenno saanda a napagnanaig. Saanda a natarusan no kasano nga agtutunos dagiti punto wenno kapanunotan tapno adda kaipapananna kadakuada. Ti panangikuna ti Proverbio 9:10 a ti “pannakaammo iti Daydiay Kasasantuan isu ti pannakaawat” ipakitana a ti pudno a pannakaawat iti aniaman a banag ramanenna ti panangtarus iti nakainaigan dayta iti Dios ken iti pangpanggepna. Gapu ta ti maysa a tao nga addaan iti pannakaawat kabaelanna nga inaig ti baro nga impormasion kadagiti sigud nga ammonan, maikuna nga “iti daydiay mannakaawat nalaka a banag ti pannakaammo.” (Pr 14:6) Agkanaig ti pannakaammo ken pannakaawat, ken agpada a rebbeng a sapulen.​—Pr 2:5; 18:15.

Panangilasin. Ti maysa a Hebreo a sao a masansan a naipatarus kas “panangilasin” (tevu·nahʹ) nainaig iti sao a bi·nahʹ, a naipatarus a “pannakaawat.” Agpada nga agparang iti Proverbio 2:3, ket kastoy ti panangipatarus ti The Jewish Publication Society: “No agpukkawka maipaay iti pannakaawat, ket ipigsam ta timekmo maipaay iti panangilasin . . . ” Umasping iti pannakaawat, ti panangilasin ramanenna ti panangkita wenno panangbigbig iti bambanag, ngem nangnangruna ti panangilasin iti paspaset, panangtimbang wenno panangtingiting iti maysa a banag maibasar iti sabsabali. Ti maysa a persona a makabael a mamagtipon iti pannakaammo ken panangilasin masaluadanna ti panagsaona ken nalamiis ti espirituna. (Pr 17:27) Daydiay bumusbusor ken Jehova ket awanan iti panangilasin. (Pr 21:30) Babaen iti Anakna, mangipaay ti Dios iti “panangilasin” (naan-anay a pannakaawat wenno pannakatarus).​—2Ti 2:1, 7, NW, NE.

Pannakabael nga agpanunot. Ti pannakaammo ket nainaig met iti sao a no dadduma maipatarus kas “pannakabael nga agpanunot” (Heb., mezim·mahʹ). Ti Hebreo a sao ket mabalin nga aramaten iti dakes a kaipapanan (dakes a kapanunotan, gandat, pamuspusan) wenno iti nasayaat a kaipapanan (kinasaririt, kinaaliwatek). (Sal 10:2; Pr 1:4) Ngarud ti isip ken pampanunot mabalin a maiturong iti makaay-ayo, nalinteg a pagtungpalan, wenno iti mismo a kasunganina. Babaen ti napasnek a panangpalpaliiw iti wagas a panangaramid ni Jehova iti bambanag ken babaen ti panangyallingag ti maysa kadagiti lapayagna iti amin a nadumaduma nga aspeto ti pagayatan ken pangpanggepna, masaluadan ti maysa a tao ti bukodna a pannakabael nga agpanunot, nga iturong dayta kadagiti umiso a kalasugan. (Pr 5:1, 2) No umiso ti pannakaaramat ti pannakabael nga agpanunot, nga itunos dayta iti nadiosan a sirib ken pannakaammo, masaluadanto ti maysa a tao tapno saan a masiluan kadagiti imoral a pakasulbogan.​—Pr 2:10-12.

Panagannad iti Pananggun-od iti Pannakaammo. Nalawag a negatibo ti inted ni Solomon a kaipapanan ti pannakaammo idi kinunana: “Ta iti kinaruay ti kinasirib adda kinaruay ti panagluksaw, iti kasta daydiay mangpaadu iti pannakaammo paaduenna ti ut-ot.” (Ec 1:18) Agparang a maisupiat daytoy iti pangkaaduan a panangmatmat iti pannakaammo a masarakan ti maysa a tao iti Biblia. Nupay kasta, igunamgunam manen ditoy ni Solomon nga ubbaw dagiti panagregget ti tattao iti amin a bambanag malaksid iti panangitungpal iti bilbilin ti Dios. (Ec 1:13, 14) Ngarud, ti maysa a tao mabalin a makagun-od iti pannakaammo ken sirib iti adu a paglaingan, wenno mabalin nga adalenna a naimbag ti maysa a naisangsangayan a paglaingan, ket mabalin nga umiso met ti kasta a pannakaammo ken sirib, nupay awan direkta a nakainaiganda iti naipakaammo a panggep ti Dios. Nupay kasta, gapu iti umad-adu a pannakaammo ken siribna mabalin nga ad-adda la ngarud a maamiris ti tao a nagbassit ti gundawayna a mangaramat iti dayta a pannakaammo ken siribna maigapu iti kinaababa ti biagna ken maigapu kadagiti parikut ken kadagiti dakes a kasasaad a maipasango ken mangkontra kenkuana iti imperpekto a kagimongan ti tao. Makapaladingit daytoy, a mangpataud iti pannakarikna iti nasaem a pannakapaay. (Idiligyo ti Ro 8:20-22; Ec 12:13, 14; kitaenyo ti ECLESIASTES.) Ngarud, kasta met ti pannakaammo a nagun-od babaen ti ‘debosion iti adu a libro,’ “makapakil iti lasag” malaksid no naisinggalut dayta iti pannakaitungpal ti bilbilin ti Dios ken no maaramat iti dayta a banag.​—Ec 12:12.