PADI

Kadagiti pudno a managdaydayaw ni Jehova sakbay ti pannakabuangay ti kongregasion Kristiano, dagiti papadi ti opisial a nagannong kas pannakabagi ti Dios kadagiti umili a nagserbianda, nga insuroda ida maipapan iti Dios ken iti linlintegna. Kalpasanna, nagakemda met kas pannakabagi dagiti umili iti sanguanan ti Dios, a nagidatonda kadagiti sakripisio kasta met a nagserbida kas manangibabaet ken isuda ti nagpakpakaasi maipaay kadagiti umili. Ilawlawag ti Hebreo 5:1: “Ti tunggal nangato a padi a maala kadagiti tattao madutokan maigapu kadagiti tattao iti bambanag maipapan iti Dios, tapno mangidaton kadagiti sagut ken kadagiti sakripisio maipaay iti basbasol.” Ti Hebreo a termino a naipatarus a “padi” ket ko·henʹ; ti Griego, hi·e·reusʹ.

Kadagiti Nagkauna a Tiempo. Kadagidi panawen dagiti patriarka, ti ulo ti pamilia ti nagserbi kas padi maipaay iti pamiliana, a dayta nga annongen naipasa iti inauna nga anak a lalaki no matay ti ama. Gapuna, kadagidi nagkauna unay a tiempo, makitatayo a ni Noe nagannong kas padi maipaay iti pamiliana. (Ge 8:20, 21) Ni Abraham nga ulo ti pamilia ket addaan idi iti dakkel a sangakabbalayan a kaduana a nagdaliasat iti nadumaduma a lugar, a nagibangon kadagiti altar ken nagisakripisio ken Jehova iti nadumaduma a disso a nagpakarsuanna. (Ge 14:14; 12:7, 8; 13:4) Kinuna ti Dios maipapan ken Abraham: “Isu naam-ammok tapno mabilinna ti annakna ken ti sangakabbalayanna a sumaruno kenkuana iti kasta salimetmetanda ti dana ni Jehova tapno aramidenda ti kinalinteg ken panangukom.” (Ge 18:19) Sinurot da Isaac ken Jacob ti isu met laeng a pagtuladan (Ge 26:25; 31:54; 35:1-7, 14), ket ni Job, maysa a di Israelita ngem mabalbalin nga adayo a kabagian ni Abraham, regular a nagidaton kadagiti sakripisio ken Jehova maigapu kadagiti annakna, a kinunkunana: “Mabalin a nagbasol ti annakko ken nailunodda ti Dios iti pusoda.” (Job 1:4, 5; kitaenyo met ti 42:8.) Nupay kasta, saan nga espesipiko nga awagan ti Biblia dagitoy a lallaki iti ko·henʹ wenno hi·e·reusʹ. Iti sabali a bangir, ni Jetro, ti ulo ti pamilia ken katugangan ni Moises, ket naawagan iti “padi [ko·henʹ] ti Midian.”​—Ex 2:16; 3:1; 18:1.

Ni Melquisedec nga ari ti Salem ket naisangsangayan unay a padi (ko·henʹ). Awan rekord nga ipaay ti Biblia maipapan iti kapuonanna, pannakayanakna, wenno ipapatayna. Ti kinapadina ket saan a babaen iti panagtawid, awan sinunuanna ket awan met ti nangsuno kenkuana iti dayta nga akem. Inikutan ni Melquisedec agpadpada ti akem ti Ari ken ti padi. Ti kinapadina dakdakkel ngem iti Levitico a kinapadi, ta arigna a nagbayad ni Levi kadagiti apagkapullo ken Melquisedec, yantangay adda pay laeng idi ni Levi kadagiti lomo ni Abraham idi nangidiaya ni Abraham kadagiti apagkapullo ken Melquisedec, a kalpasanna ni Melquisedec binendisionanna ni Abraham. (Ge 14:18-20; Heb 7:4-10) Kadagitoy a banag, ni Melquisedec inladawanna ni Jesu-Kristo, ti “padi iti agnanayon maitunos iti kasasaad ni Melquisedec.”​—Heb 7:17.

Nabatad a dagiti ulo ti pamilia ti nagakem kas papadi kadagiti putot ni Jacob (Israel) agingga nga impasdek ti Dios ti Levitico a kinapadi. Gapuna, idi a ti Dios indalanna dagiti umili nga agturong iti Bantay Sinai, imbilinna: “Kasta met ti papadi a regular nga umas-asideg ken Jehova santipikarenda koma ti bagbagida, tapno saan a bumusor kadakuada ni Jehova.” (Ex 19:22) Daytoy ket sakbay ti pannakaipasdek ti Levitico a kinapadi. Ngem nupay saan pay idi a nadutokan kas padi, napalubosan ni Aaron a sumang-at iti bantay iti sumagmamano a distansia a maikuyog ken Moises. Daytoy a kasasaad timmunos iti pannakadutok ni Aaron ken dagiti putotna kas papadi idi agangay. (Ex 19:24) No us-usigen, daytoy ket nasapa a pasimudaag a ti adda idi iti panunot ti Dios isu ti panangsukat iti daan nga urnos (ti kinapadi ti ulo ti pamilia) babaen iti kinapadi ti balay ni Aaron.

Iti Sidong ti Linteg ti Tulag. Idi a dagiti Israelita addada iti pannakaadipen idiay Egipto, sinantipikar ni Jehova agpaay kenkuana ti tunggal inauna nga anak a lalaki ti Israel idi tiempo a dinadaelna dagiti inauna ti Egipto iti maikasangapulo a saplit. (Ex 12:29; Nu 3:13) Gapuna, kukua ni Jehova dagitoy nga inauna, a maaramat laeng iti naisangsangayan a panagserbi kenkuana. Ti Dios mabalinna koma nga intuding dagitoy amin nga inauna a lallaki ti Israel kas papadi ken agaywan iti santuario. Imbes ketdi, ti panangala kadagiti lallaki a kameng ti tribu ni Levi maipaay itoy a panagserbi ket mayanatup iti panggepna. Gapu itoy, impalubosna iti nasion a dagiti Levita a lallaki ti agbalin a sandi maipaay kadagiti inauna a lallaki ti dadduma a 12 a tribu (a dagiti putot ti annak ni Jose a da Efraim ken Manases naibilangda kas dua a tribu). Iti maysa a panagsensus, ad-adu iti 273 dagiti inauna a di Levita nga annak a lallaki manipud maysa a bulanna ken agpangato ngem dagiti Levita a lallaki, gapuna kinalikaguman ti Dios ti gatad ti subbot a lima a siklo ($11) maipaay iti tunggal maysa kadagiti 273, a ti kuarta nayawat ken Aaron ken iti annakna. (Nu 3:11-16, 40-51) Sakbay daytoy a panangibayad iti subbot, inlasinen ni Jehova dagiti lallaki a kameng ti pamilia ni Aaron iti tribu ni Levi kas mangbukel iti kinapadi ti Israel.​—Nu 1:1; 3:6-10.

Iti nabayag a tiempo, ti Israel laeng ti addaan iti gundaway a mangipaay kadagiti agbalin a kameng ti “maysa a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion.” (Ex 19:6) Ngem dayta a gundaway a nagpaay laeng kadakuada ket nagpatingga gapu ta dayta a nasion linaksidna ti Anak ti Dios.​—Idiligyo ti Mt 21:43; 1Pe 2:7-10.

Idi damo, ni Jehova ti Ari ti Israel. Idi agangay, imbilin ni Jehova a ti kinaari maited iti linia ni David. Ni Jehova latta ti di makita nga Arida ngem inusarna ti Davidiko a linia kas pannakabagina, no maipapan iti naindagaan a panangituray. Ngarud, naikuna a dagitoy a naindagaan nga ar-ari agtugawda iti “trono ni Jehova.” (1Cr 29:23) Ngem kaskasdi a napagtalinaed a naisina ti kinapadi, iti linia ni Aaron. Gapuna, iti dayta laeng a nasion ti nakaipaayan ti pagarian ken ti kinapadi ni Jehova a Dios agraman ti “sagrado a panagserbi” dayta.​—Ro 9:3, 4.

Pannakainagurar ti kinapadi. Ti pannakadutok ti maysa a padi masapul nga aggapu iti Dios; saan nga alaen ti maysa a tao dayta a saad iti bukodna a kananakem. (Heb 5:4) Maitunos iti dayta, ni Jehova dinutokanna ni Aaron ken ti balayna maipaay iti kinapadi “agingga iti tiempo a di nakedngan,” nga inlasinna ida manipud iti pamilia dagiti Cohatita, maysa kadagiti tallo a kangrunaan a benneg ti tribu ni Levi. (Ex 6:16; 28:43) Umuna ti amin, nupay kasta, ni Moises a Levita, kas manangibabaet iti Linteg ti tulag, imbagianna ti Dios iti panangsantipikar ken Aaron ken iti annakna ken iti panangpunno iti im-imada iti pannakabalin tapno agserbida kas papadi, a ti pamay-an ket nadeskribir iti Exodo kapitulo 29 ken Levitico kapitulo 8. Ti pannakaisaadda nalawag a sinaklawna ti pito nga aldaw a periodo ti Nisan 1-7, 1512 K.K.P. (Kitaenyo ti PANNAKAISAAD.) Dagiti kaisasaad a kameng ti kinapadi nangrugi ti panagserbida maipaay iti Israel iti simmaganad nga aldaw, iti Nisan 8.

Kualipikasion. Imbinsabinsa ni Jehova dagiti kualipikasion maipaay kadagidiay agtaud iti linia ti pamilia ni Aaron nga agserbi iti altar ti Dios. Tapno agbalin a padi, ti maysa a tao masapul a nasalun-at iti pisikal ken normal ti langana. Ta no saan a kasta, saanna a mabalin ti umadani iti altar buyogen dagiti daton ken saanna a mabalin ti umasideg iti kortina iti nagbaetan ti Nasantuan ken Kasasantuan a benneg ti tabernakulo. Nupay kasta, dayta a tao ket maikari nga umawat iti sustento manipud iti apagkapullo ken mabalinna ti makipaset iti “nasantuan a bambanag” a naipaay kas pagtaraon ti kinapadi.​—Le 21:16-23.

Saan nga espesipiko a naibaga ti edad no kaano a ti maysa mabalinnan ti sumrek iti kinapadi, nupay iti panagsensus kadagiti Cohatita, a naaramid idiay Bantay Sinai, nairaman dagidiay manipud 30 agingga iti 50 ti tawenda. (Nu 4:3) Ti panagserbi dagiti Levita iti santuario nangrugi iti edad a 25 (naibaba iti 20 idi tiempo ni Ari David). (Nu 8:24; 1Cr 23:24) Ti panagretiro dagiti di papadi a Levita manipud inkapilitan a panagserbi iti santuario ket iti edad a 50 a tawen, ngem awan panagretiro nga agpaay iti papadi.​—Nu 8:25, 26; kitaenyo ti PANAGRETIRO.

Pannakasustento. Saan a naipaayan ti tribu ni Levi iti benneg ti daga kas tawid, no di ket ‘naiwarawarada iti Israel,’ nga immawatda iti 48 a siudad a pagnaedanda agraman pampamiliada ken bakbakada. Sangapulo ket tallo kadagitoy a siudad ti naited kadagiti papadi. (Ge 49:5, 7; Jos 21:1-11) Ti maysa kadagiti siudad a pagkamangan, ti Hebron, ket siudad ti papadi. (Jos 21:13) Awan rehion nga inawat dagiti Levita kas tawid ti tribu agsipud ta, kas kinuna ni Jehova, “Siak ti binglaymo ken tawidmo iti tengnga ti annak ti Israel.” (Nu 18:20) Inaramid dagiti Levita ti naipaannong a trabaho mainaig iti panagserbida ket tinaginayonda dagiti balayda ken dagiti pagpaaraban kadagiti siudad a naituding kadakuada. Taripatuenda met ti dadduma a daga a mabalin nga ipaay dagiti Israelita a maaramat iti santuario. (Le 27:21, 28) Impaay ni Jehova ti kasapulan dagiti Levita babaen ti panangyurnosna nga umawatda iti apagkapullo ti isuamin nga apit ti daga manipud iti dadduma a 12 a tribu. (Nu 18:21-24) Manipud iti daytoy nga apagkapullo, wenno apagkasangapulo, ited met dagiti Levita ti apagkasangapulo ti kasasayaatan kas maysa nga apagkapullo maipaay iti kinapadi. (Nu 18:25-29; Ne 10:38, 39) Ngarud, dagiti kameng ti kinapadi umawatda iti 1 porsiento manipud iti apit ti nasion, tapno mabalinanda nga ipamaysa ti isuamin a tiempoda iti naituding a panagserbida iti Dios.

Daytoy a probision nga agpaay iti kinapadi, nupay naruay, ket naiduma iti kinaluho ken pinansial a pannakabalin a magunggun-odan idi dagiti kameng ti kinapadi dagiti pagano a nasion. Idiay Egipto, kas pagarigan, adu a benneg ti daga ti tinagikua dagiti papadi (Ge 47:22, 26) ket babaen iti sinisikap a panagimaniobra, nagbalinda a kababaknangan ken kabibilgan a tattao iti Egipto idi agangay. Iti A History of the Ancient Egyptians (1908, p. 355, 356, 431, 432), inlanad ni James H. Breasted a bayat ti maaw-awagan Maikaduapulo a Dinastia, ti Faraon nagbalin a madikdiktaran laengen. Dagiti kameng ti kinapadi ti nangtagikua iti Nubia a pagilian ti balitok ken ti dakkel a probinsia ti Makinngato a Nilo. Ti nangato a padi ti kapatgan a piskal nga opisial ti estado, sumaruno iti mismo a panguluen a tesorero. Isu ti komandante dagiti amin a buyot ken makin-iggem iti paggamengan. Kadagiti monumento, isu nalatlatak ngem ti Faraon.

Idi laeng nagbalin a nalulok ti Israel iti panagdaydayawda ken nagliwayda iti panagbayad kadagiti apagkapulloda a nagsagaba ti kinapadi, agraman dagiti di papadi a Levita, ta kasapulan nga agbirokda iti sabali a trabaho tapno maipaayanda ti pamiliada ken ti mismo a bagida iti kasapulanda. Kalpasanna, gapu iti daytoy a dakes a kababalin maipaay iti santuario ken iti pannakataginayon dayta, ad-adda pay a nagsagaba ti nasion gapu iti kinaawan ti espiritualidad ken pannakaammo ken Jehova.​—Ne 13:10-13; kitaenyo met ti Mal 3:8-10.

Ti kinapadi immawat iti: (1) Regular nga apagkapullo. (2) Kuarta a pangsubbot iti inauna nga anak a lalaki wenno animal. No maipapan iti inauna a toro, kalakian a kordero, wenno kalding, inawatda ti lasag maipaay a taraon. (Nu 18:14-19) (3) Kuarta a pangsubbot iti lallaki ken bambanag a nasantipikar kas nasantuan ken kasta met iti bambanag a naipaayen ken Jehova. (Le 27) (4) Sumagmamano a paset ti nadumaduma a daton nga inyeg dagiti umili, kasta met iti tinapay ti pamarang. (Le 6:25, 26, 29; 7:6-10; Nu 18:8-14) (5) Magunggona manipud kadagiti daton a kasayaatan iti umuna a naluom a bungbunga ti bukbukel, arak, ken lana. (Ex 23:19; Le 2:14-16; 22:10 [ti “sangsangaili” iti naud-udi a teksto tumukoy iti maysa a tao a saan a padi]; De 14:22-27; 26:1-10) Malaksid iti sumagmamano a nayespesipiko a paset a ti laeng papadi ti mabalin a mangan (Le 6:29), ipalubos ti linteg a mabalin a makiraman ti annakda a lallaki ken babbai ken, iti sumagmamano a kaso, ti sangakabbalayan ti padi, uray dagiti adipen. (Le 10:14; 22:10-13) (6) Maysa a bingay manipud iti maikatlo-a-tawen nga apagkapullo, daydiay agpaay idi kadagiti Levita ken kadagiti napanglaw. (De 14:28, 29; 26:12) (7) Samsam a naala iti gubat.​—Nu 31:26-30.

Kawes. No aramidenda idi dagiti opisial nga annongenda, sakasaka a nagserbi ti papadi, maitunos iti kinapudno a ti santuario ket nasantuan a daga. (Idiligyo ti Ex 3:5.) Kadagiti pammilin iti panangaramid kadagiti naisangsangayan a kawes maipaay iti papadi, saan a nadakamat dagiti palloka. (Ex 28:1-43) Tapno mataginayon ti moral a kinatakneng, nagaramatda kadagiti sapin a lienso manipud padingpading a dumanon agingga kadagiti luppo, iti kasta ‘maabbongan ti lamolamo a lasag . . . tapno saanda a makaaramid iti biddut ket sigurado a matayda.’ (Ex 28:42, 43) Parutapanda daytoy iti napino a lienso a nagayad a pagan-anay, a napairutan a naipalikmut iti bagi babaen iti lienso a sintas. Ti uklopda ‘naibaredbed’ kadakuada. (Le 8:13; Ex 28:40; 39:27-29) Daytoy nga aruat iti ulo agparang a naiduma iti turbante ti nangato a padi, a mabalin a nadait a kasla maibalabal ti pormana ken maisaad iti ulo ti nangato a padi. (Le 8:9) Agparang a kadagidi naud-udi a tiempo, no dadduma nangikawes dagiti katulongan a papadi iti efod a lienso, nupay dagitoy ket saan a kas iti efod ti nangato a padi a nalabor ti pannakabordana.​—Idiligyo ti 1Sm 2:18.

Al-alagaden ken annongen. Nakalikaguman a taginayonen ti papadi ti kinadalus iti lasag ken ti nangato a moral a pagalagadan. No sumrekda idi iti tolda ti gimong ken sakbay a mangidatagda iti daton iti altar, bugguanda ti im-ima ken saksakada iti palanggana nga adda iti paraangan “tapno saanda a matay.” (Ex 30:17-21; 40:30-32) Buyogen ti umasping a pammakdaar, naibilin kadakuada a saanda nga uminum iti arak wenno makabartek nga inumen no agserbida iti santuario. (Le 10:8-11) Saanda a mabalin a tulawan ti bagbagida babaen iti panangsagid iti maysa a bangkay wenno babaen iti panagleddaang maigapu iti natay; mamagbalin daytoy kadakuada a temporario a narugit maipaay iti panagserbi. Nupay kasta, ti katulongan a papadi mabalinda nga aramiden ti kasta (ngem saan a mabalin iti nangato a padi) maigapu iti nasinged unay a kameng ti pamilia: ina, ama, anak a lalaki, anak a babai, kabsat a lalaki, wenno birhen a kabsat a babai a nasinged kenkuana (nalawag a makipagnanaed kenkuana wenno agnanaed iti asidegna); kasta met, mabalin a nairaman ti asawa a babai kas maysa a nasinged kenkuana. (Le 21:1-4) Asinoman a padi a nagbalin a narugit, gapu iti kukutel, gapu iti panagpasayasay, wenno gapu iti maysa a bangkay wenno sabali pay a narugit a banag, saanna a mabalin ti mangan kadagiti nasantuan a banag wenno mangaramid iti panagserbi iti santuario no isu saan pay a nadalus, di la ket ta matay.​—Le 22:1-9.

Naibilin kadagiti papadi a saanda a kiskisan dagiti uloda wenno dagiti pingir ti barbasda, saanda met a sugatsugaten ti bagbagida, ta dayta ket kaugalian dagiti pagano a papadi. (Le 21:5, 6; 19:28; 1Ar 18:28) Ti mabalin laeng nga asawaen ti nangato a padi ket maysa a birhen a babai; nupay kasta, dagiti katulongan a papadi mabalinda ti mangasawa iti balo, ngem saan a mabalin no ti babai ket naidiborsio wenno balangkantis. (Le 21:7, 8; idiligyo ti Le 21:10, 13, 14.) Nabatad, dagiti amin a kameng ti pamilia ti nangato a padi rebbeng nga itandudoda ti nangato a pagalagadan ti moralidad ken ti dayaw a maiparbeng iti saad ti padi. Gapuna, mapapatay idi ti agbalangkantis nga anak a babai ti maysa a padi, ket mapuoran kalpasanna kas nakarimrimon iti Dios.​—Le 21:9.

Idi addada idiay let-ang, iti tiempo ti iyaakar ti pakarso, ni Aaron ken ti annakna annongenda idi nga abbongan ti nasantuan nga alikamen ken ar-aruaten iti tolda ti gimong sakbay a napalubosan a sumrek ti dadduma a Cohatita tapno awitenda dagita, iti kasta saan a matay dagiti Cohatita. Kasta met, isuda ti mangikkat iti abbong dagitoy a banag ken mangisaad kadagita iti uneg ti tolda iti baro a pagpakarsuanda. (Nu 4:5-15) Iti panagmartsa, ti papadi ti nangawit iti lakasa ti tulag.​—Jos 3:3, 13, 15, 17; 1Ar 8:3-6.

Ti papadi ti makinrebbeng iti pannakapuyot dagiti nasantuan a trumpeta, iti kasta mangipaayda iti nalawag a panangidaulo kadagiti umili mainaig iti panangipasdek wenno iti panangrakrak iti pakarso, panangummong, pannakibakal, wenno panangrambak iti piesta maipaay ken Jehova. (Nu 10:1-10) Ti papadi ken dagiti Levita saanda a mairaman a maipasalista iti militar, nupay nagserbi dagitoy kas mangpuypuyot kadagiti trumpeta ken kas kumakanta iti sanguanan ti buyot.​—Nu 1:47-49; 2:33; Jos 6:4; 2Cr 13:12.

No agan-annong idi ti papadi iti santuario, karaman kadagiti annongenda ti panangparti kadagiti sakripisio nga inyeg dagiti umili, panangiwarsi iti dara iti altar, panangrangrangkay kadagiti sakripisio, panamagtalinaed a sumsumged ti apuy iti altar, panangluto iti karne, ken panangawat iti amin a sabsabali pay a daton, kas kadagiti daton a bukbukel. Tamingenda ti bambanag mainaig kadagiti kinarugit a naala dagiti indibidual, kasta met kadagiti naisangsangayan a karida, ken dadduma pay. (Le kap 1-7; Le 12:6; kap 13-15; Nu 6:1-21; Lu 2:22-24) Isuda ti nangasikaso kadagiti mapuoran a daton iti bigat ken rabii ken amin a sabsabali pay a sakripisio a regular a naaramid iti santuario, malaksid kadagiti sakripisio a ti pannakaidaton dagita ket annongen ti nangato a padi; nagpuorda iti insienso iti nabalitokan nga altar. (Ex 29:38-42; Nu 28:1-10; 2Cr 13:10, 11) Gineppenganda ti pabilo dagiti pagsilawan ket pinagtalinaedda a naabastuan dagitoy iti lana (Ex 27:20, 21) ken inaywananda ti nasantuan a lana ken ti insienso. (Nu 4:16) Binendisionanda dagiti umili kadagiti nadaeg nga asamblea, iti pamay-an a naibalabala iti Numeros 6:22-27. Ngem awan ti sabali pay a padi a mabalin nga adda iti santuario no sumrek idi ti nangato a padi iti Kasasantuan tapno mangaramid iti panangabbong.​—Le 16:17.

Kangrunaanna a ti papadi ti addaan iti pribilehio a mangilawlawag iti linteg ti Dios, ket napateg ti akemda iti hudisial a sistema ti Israel. Kadagiti siudad a naituding kadakuada, adda papadi a madadaan a tumulong kadagiti ukom, ket nagserbida met a kadua dagiti ukom kadagiti naririkut unay a kaso a di kabaelan a risuten dagiti lokal a pangukoman. (De 17:8, 9) Nakalikaguman nga addada a kadua dagiti lallakay ti siudad kadagiti kaso ti di marisut a pammapatay, tapno masigurado a masurot ti umiso a pamay-an a panangikkat iti panagbasol iti dara manipud iti siudad. (De 21:1, 2, 5) No ti maysa nga agim-imon nga asawa a lalaki akusarenna ti asawana iti naiimed a pannakikamalala, ti babai kasapulan a maipan iti santuario, a sadiay ti padi aramidenna ti naibilin a seremonia tapno makiddaw ti pannakaammo ni Jehova no pudno nga awan basol ti babai wenno no isu nakabasol, maipaay iti direkta a pangngeddeng ni Jehova. (Nu 5:11-31) Iti amin a kaso, maraem idi ti pangngeddeng nga inyetnag dagiti papadi wenno dagiti nadutokan nga ukom; ti inggagara a panagsukir wenno di panagraem agbanag iti dusa nga ipapatay.​—Nu 15:30; De 17:10-13.

Dagiti papadi ket mannursuro iti Linteg kadagiti umili, nga ibasa ken ilawlawagda dayta kadagidiay mapan agdaydayaw idiay santuario. Kasta met, no saanda a batang ti agannong, adu ti gundawayda maipaay iti kasta a panangisuro, iti lugar ti santuario wenno iti dadduma pay a paset ti daga. (De 33:10; 2Cr 15:3; 17:7-9; Mal 2:7) Apaman a nakasubli idiay Jerusalem manipud Babilonia, ni Esdras a padi, a tinulongan ti dadduma pay a papadi agraman dagiti Levita, inummongna dagiti umili ket iti adu nga oras imbasa ken inlawlawagna kadakuada ti Linteg.​—Ne 8:1-15.

Ti panangtarawidwid ti papadi ket nagpaay kas pangsaluad iti nasion iti narelihiosuan a kinadalus kas met laeng iti pisikal a kinasalun-at. Kadagiti kaso a ti kukutel adda iti maysa a tao, kawes, wenno balay, ti padi ti mangngeddeng no ania ti nadalus ken narugit. Siguraduenna a maipatungpal dagiti alagaden iti Linteg maipapan iti panagikuarentinas. Nagannong met maipaay iti pannakadalus dagidiay natulawan gapu iti natay a bagi wenno dagidiay nagbalin a narugit gapu iti makadurmen a panagpasayasay, ken dadduma pay.​—Le 13-15.

Kasano a maikeddeng idi dagiti annongen ti papadi iti Israel maipaay iti panagserbi iti templo?

Kadagiti 24 a benneg wenno batang ti papadi nga impasdek ni Ari David, 16 ti nabukel manipud iti balay ni Eleazar ken 8 manipud iti balay ni Itamar. (1Cr 24:1-19) Nupay kasta, idi damo, ti papadi manipud iti uppat laeng kadagiti benneg ti nagsubli manipud pannakaidestiero idiay Babilonia. (Esd 2:36-39) Adda dagiti mangibagbaga a, tapno agtultuloy ti sigud nga urnos ti pannakaorganisar, nabingbingay dagiti nagsubli nga uppat a pamilia tapno maadda manen ti 24 a batang. Iti The Temple (1874, p. 63), kinuna ni Alfred Edersheim a mabalin a naibanag daytoy babaen ti panangala ti tunggal pamilia iti lima a pannaka-bunot maipaay kadagidiay saan a nakapagsubli, iti kasta nakabukelda manipud kadagiti bunggoyda iti 20 pay a batang a kadagita impanaganda dagidi orihinal a nagan. Ni Zacarias, ti ama ni Juan a Manangbautisar, ket maysa a padi iti maikawalo a benneg, iti benneg ni Abias. Nupay kasta, no pudno ti kasasaad kas nadakamat, mabalin a ni Zacarias ket saan a kaputotan ni Abias​—mabalin a kameng laeng ti benneg a napanaganan iti Abias. (1Cr 24:10; Lu 1:5) Awan maipasdek a natibker a konklusion kadagitoy a punto gapu iti kaawan ti naan-anay nga impormasion.

Iti panagserbi iti templo, naorganisar dagiti papadi iti sidong ti nadumaduma nga opisial. Naaramid dagiti panagbibinnunot iti pannakaituding dagiti espesipiko a panagserbi. Ti tunggal maysa kadagiti 24 a benneg ket addaan batang nga agserbi iti maysa a lawas iti kada gundaway, a mamindua iti makatawen ti panagannongda. Nabatad a nagserbi ti amin a kameng ti kinapadi bayat dagiti panawen ti piesta, panawen a rinibu a sakripisio ti idaton idi dagiti umili, kas iti inaramidda idi maidedikar ti templo. (1Cr 24:1-18, 31; 2Cr 5:11; idiligyo ti 2Cr 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Mabalin nga agserbi ti maysa a padi iti sabali pay a tiempo, no la ket ta saanna a masinga ti naituding a panagserbi dagiti madama nga agan-annong a papadi. Sigun kadagiti rabbiniko a tradision, nakaad-adu ti papadi idi tiempo ti panagbiag ni Jesus ditoy daga, iti kasta ti panagserbi iti maysa a lawas nabingbingay pay iti nadumaduma a pamilia a mangbukel iti dayta a benneg, a ti tunggal pamilia nagserbi iti maysa wenno ad-adu pay nga aldaw sigun iti bilangda.

Ti panagpuor iti insienso iti nabalitokan nga altar nalabit naibilang a kadadayawan kadagiti inaldaw a panagserbi. Naaramid daytoy kalpasan a naidaton ti sakripisio. Bayat ti pannakapuor ti insienso, maummong dagiti umili iti ruar ti santuario maipaay iti panagkararag. Iti rabbiniko a tradision, naaramid ti panagbibinnunot maipaay itoy a panagserbi, ngem daydiay kalkalpasna a nagannong saan a napalubosan a makipaset malaksid no ti isuamin nga adda iti dayta a gundaway nakapagannongda idin iti dayta a panagserbi. (The Temple, p. 135, 137, 138) No kasta ti kasasaad, kadawyanna a ti maysa a padi maminsan laeng a maaddaan iti kasta a pribilehio iti intero a panagbiagna. Daytoy a panagserbi ti madama nga ar-aramiden ni Zacarias idi nagparang kenkuana ni anghel Gabriel tapno ipakaammona a ni Zacarias ken ti asawana a ni Elisabet maaddaanda iti anak a lalaki. Idi rimmuar ni Zacarias iti santuario, ti bunggoy a naguummong sadiay masinunuoda babaen iti langana ken iti saanna a pannakapagsao a ni Zacarias nakakita iti karkarna a buya iti santuario; iti kasta, dayta a pasamak ket naammuan ti adu.​—Lu 1:8-23.

Agparang nga iti tunggal aldaw ti Sabbath, naaddaan ti papadi iti pribilehio a mangsukat iti tinapay ti pamarang. Iti Sabbath met nga agleppas ti panagserbi ti benneg ti papadi maipaay iti dayta a lawas ket ti baro a batang mangrugi nga agannong maipaay iti sumaganad a lawas. Dagitoy ken ti dadduma pay a nasken nga annongen ket aramiden idi ti papadi nga awan pannakasalungasing ti Sabbath.​—Mt 12:2-5; idiligyo ti 1Sm 21:6; 2Ar 11:5-7; 2Cr 23:8.

Kinasungdo. Idi simmina ti sangapulo a tribu manipud iti pagarian iti sidong ni Rehoboam ket impasdekda ti makin-amianan a pagarian iti sidong ni Jeroboam, tinaginayon ti tribu ni Levi ti kinasungdo ket nagtalinaed iti dua-tribu a pagarian ti Juda ken Benjamin. Nangdutok ni Jeroboam kadagiti di Levita a lallaki nga agserbi kas papadi maipaay iti panagdaydayaw kadagiti nabalitokan a kigaw a baka, ket pinagtalawna ti papadi ni Jehova, ti annak ni Aaron. (1Ar 12:31, 32; 13:33; 2Cr 11:14; 13:9) Idi agangay, nupay adu kadagiti papadi idiay Juda ti di nagmatalek iti Dios, adda dagiti gundaway a dagiti papadi sibibileg nga inimpluensiaanda ti Israel tapno makapagtalinaed a matalek ken Jehova. (2Cr 23:1, 16; 24:2, 16; 26:17-20; 34:14, 15; Zac 3:1; 6:11) Idi tiempo ti ministerio ni Jesus ken dagiti apostol, nagbalin a rinuker unay dagiti nagsaad kas nangato a padi, ngem adu ti papadi a naimbag ti panagpuspusoda maipaay ken Jehova, ta di nagbayag kalpasan ti ipapatay ni Jesus “maysa a dakkel a bunggoy ti papadi ti nangrugi nga agtulnog iti pammati.”​—Ara 6:7.

Dadduma pay a pakayaplikaran ti termino a “padi.” Iti Salmo 99:6, naawagan ni Moises iti padi gapu iti akemna kas manangibabaet ken gapu iti pannakadutokna a mangaramid iti panangsantipikar a serbisio idiay santuario, nga iti dayta ni Aaron ken ti annakna naisaadda iti kinapadi. Nagakem ni Moises kas manangibabaet maipaay iti Israel, ket immawag iti nagan ni Jehova. (Nu 14:13-20) Ti sao a “padi” masansan met a naaramat a tumukoy iti maysa a “teniente” wenno “panguluen a ministro wenno opisial.” Iti listaan dagiti panguluen nga opisial a nagserbi iti sidong ni Ari David, kunaen ti rekord: “No maipapan iti annak ni David, nagbalinda a papadi.”​—2Sm 8:18; idiligyo ti 2Sm 20:26; 1Ar 4:5; 1Cr 18:17.

Ti Kristiano a Kinapadi. Inkari ni Jehova a no salimetmetan ti Israel ti tulag ti Dios, agbalinda Kenkuana a “maysa a pagarian ti papadi ken maysa a nasantuan a nasion.” (Ex 19:6) Nupay kasta, agtultuloy ti kinapadi ti linia ni Aaron agingga laeng iti iyaay ti dakdakkel a kinapadi nga iladladawan dayta. (Heb 8:4, 5) Agtalinaed dayta agingga iti panagpatingga ti Linteg ti tulag ken iti pannakainagurar ti baro a tulag. (Heb 7:11-14; 8:6, 7, 13) Ti panagserbi kas papadi ni Jehova iti urnos ti Pagarian nga inkari ti Dios ket immuna a naitukon iti Israel laeng; idi agangay, naitukon met dayta kadagiti Gentil.​—Ara 10:34, 35; 15:14; Ro 10:21.

Maysa a natda laeng kadagiti Judio ti immawat ken Kristo, ngarud saan a nagballigi ti nasion a mangpataud kadagiti agbalin a kameng ti pudpudno a pagarian ti papadi ken ti nasantuan a nasion. (Ro 11:7, 20) Gapu iti di kinamatalek ti Israel, pinakdaaran ida ti Dios maipapan iti daytoy babaen ken mammadtona nga Oseas adu a siglo a nasaksakbay, a kinunana: “Agsipud ta sika linaksidmo ti pannakaammo, laksidenkanto met manipud panagserbi a kas padi kaniak; ket agsipud ta liplipatem ti linteg ti Diosmo, lipatekto ti annakmo, siak a mismo.” (Os 4:6) Umas-asping iti dayta, imbaga ni Jesus kadagiti panguluen a Judio: “Ti pagarian ti Dios maikkatto kadakayo ket maited iti nasion a mangpatpataud kadagiti bungana.” (Mt 21:43) Nupay kasta, yantangay adda ni Jesu-Kristo iti sidong ti Linteg bayat ti kaaddana ditoy daga, binigbigna a maipapaalagad pay laeng ti Aaroniko a kinapadi, ket imbilinna kadagidiay inagasanna iti kukutel a mapanda iti padi ket idatagda ti makalikaguman a daton.​—Mt 8:4; Mr 1:44; Lu 17:14.

Idi aldaw ti Pentecostes iti tawen 33 K.P., nagpatingga ti Linteg ti tulag ket nainaguraran ti “nasaysayaat a tulag,” ti baro a tulag. (Heb 8:6-9) Iti dayta nga aldaw, ti Dios imparangarangna daytoy a panagbalbaliw babaen ti pannakaiparukpok ti nasantuan nga espiritu. Kalpasanna, inlawlawag ni apostol Pedro kadagiti adda idi a Judio a naggapu iti adu a nasion a ti pannakaisalakanda agpannuray itan iti panagbabawi ken panangawatda ken Jesu-Kristo. (Ara 2; Heb 2:1-4) Idi agangay, nagsao ni Pedro maipapan kadagiti Judio a managibangon a nanglaksid ken Jesu-Kristo kas bato a pasuli ket kalpasanna kinunana kadagiti Kristiano: “Ngem dakayo ket ‘maysa a napili a puli, maysa a naarian a kinapadi, maysa a nasantuan a nasion, maysa nga ili nga agpaay a naisangsangayan a sanikua.’”​—1Pe 2:7-9.

Inlawlawag met ni Pedro a ti baro a kinapadi ket “maysa a naespirituan a balay maipaay iti panggep ti nasantuan a kinapadi, tapno mangidatonkayo kadagiti naespirituan a sakripisio a makaay-ayo iti Dios baeten ken Jesu-Kristo.” (1Pe 2:5) Ni Jesu-Kristo ti naindaklan a Nangato a Padida, ket kas iti annak ni Aaron, isuda ti mangbukel iti katulongan a kinapadi. (Heb 3:1; 8:1) Kaskasdi, saan a kas iti Aaroniko a kinapadi nga awan pasetna iti kinaari, napagtipon ti kinaari ken kinapadi iti daytoy a “naarian a kinapadi” ni Kristo ken dagiti makipagtawid kenkuana. Iti libro ti Biblia nga Apocalipsis, ni apostol Juan dakamatenna dagiti pasurot ni Jesu-Kristo kas ‘naluk-atan . . . manipud basbasoltayo babaen ti bukodna a dara’ ken kunaenna a “pinagbalinnatayo a pagarian, papadi iti Dios ken Amana.”​—Apo 1:5, 6.

Daytoy a maudi a libro ti Biblia ipalgakna met ti bilang a mangbukel iti bagi dagiti katulongan a papadi. Dagidiay pinagbalin ni Jesu-Kristo “kas pagarian ken papadi iti Diostayo” naipakita a kankantaenda ti maysa a baro a kanta nga iti dayta kunaenda a nagatangda iti dara ni Kristo. (Apo 5:9, 10) Kanayonanna pay, dagidiay mangkankanta iti baro a kanta nadakamat ti bilangda kas 144,000 a tattao a “nagatang . . . manipud iti sangatauan kas umuna a bungbunga iti Dios ken iti Kordero.” (Apo 14:1-5) Kamaudiananna, naipakita a dagidiay mangbukel iti daytoy a katulongan a kinapadi napagungarda nga agturong idiay langit ken makikadua ken Jesu-Kristo iti turayna, nga agbalinda a “papadi ti Dios ken ni Kristo” ken makipagturayda ken Kristo “kas ar-ari” bayat ti Sangaribu a Tawen a Panagturayna.​—Apo 20:4, 6.

No idilig ti kinapadi ti Israel, kasta met dagiti panagtignayna ken dagiti gunggona a maipaayna kadagiti umili iti dayta a nasion (Heb 8:5), maaddaantayo iti pamalatpatan kadagiti gunggona ken bendision nga awaten dagiti tattao ditoy daga manipud iti perpekto ken agnanayon a kinapadi ni Jesu-Kristo ken ti bagi dagiti katulonganna a papadi bayat ti nagkaykaysa a panangiturayda iti daga iti sangaribu a tawen. Pribilehiodanto nga isuro dagiti tattao maipapan iti linteg ti Dios (Mal 2:7), nga ibanagda ti naan-anay a pannakapakawan dagiti basol maibatay iti subbot a sakripisio ti naindaklan a Nangato a Padi (a mangipakat kadagiti gunggona ti sakripisio ni Kristo). Ipagtengda met ti pannakapaimbag dagiti amin nga an-annayen (Mr 2:9-12; Heb 9:12-14; 10:1-4, 10), a paglasinenda ti nadalus ken narugit iti imatang ti Dios ket ikkatenda ti isuamin a kinarugit (Le 13-15), nga ukomenda dagiti tattao buyogen ti kinalinteg, ken siguraduenda a ti nalinteg a linteg ni Jehova maipaalagad iti intero a daga (De 17:8-13).

Ti kadaanan a tolda ti gimong idiay let-ang ket disso idi a pagnanaedan ti Dios iti tengnga dagiti tattao, maysa a santuario a sadiay mabalinda ti umadani kenkuana. Kastanto met laeng bayat ti sangaribu a tawen, a ti tolda ti Dios addanto manen iti sangatauan iti nasingsinged, ad-adda a manayon ken makagunggona a pamay-an. Ti Dios makilangento kadagiti tattao babaen iti pannakabagina, awan sabali, ti naindaklan a Nangato a Padina, ni Jesu-Kristo, ken dagiti 144,000 a makipagserbi ken Kristo kas katulongan a papadi iti naindaklan a naespirituan a templo nga iladladawan dayta a sagrado a tabernakulo. (Ex 25:8; Heb 4:14; Apo 1:6; 21:3) Babaen iti kasta a naarian a kinapadi, sigurado a naragsakto dagiti tattao, kas idi iti Israel, idi a ti pagarian ken kinapadi nagmatalek iti Dios, a bayat dayta a tiempo “ti Juda ken ti Israel aduda, kas kadagiti binukel ti darat nga adda iti igid ti baybay ti kinaaduda, a mangmangan ken umin-inum ken agragrag-oda” ken agnanaedda iti “kinatalged, tunggal maysa iti sirok ti bukodna a puon ti ubas ken iti sirok ti bukodna a kayo a higos.”​—1Ar 4:20, 25.

Pagano a Papadi. Dagiti kadaanan a nasion addaanda idi iti papadi, a babaen kadagitoy immadanida iti didiosda. Dagitoy a tattao ket pinadpadayawan unay dagiti umili ken kankanayon a dakkel ti impluensiada, yantangay kadawyanna a karamanda kadagiti mangiturturay, wenno nasingedda a mammagbaga kadagiti agtuturay. Dagiti kameng ti kinapadi isuda dagiti edukado unay, ken kadawyanna a pinagtalinaedda nga awanan pannakaammo dagiti tattao. Iti kastoy a pamay-an, ginundawayanda ti kinamanagan-anito dagiti umili ken ti panagbutengda iti di am-ammo. Kas pagarigan, idiay Egipto, dagiti umili naituggodda nga agdaydayaw iti Karayan Nilo kas dios, a minatmatanda ti papadida kas addaan iti nadibinuan nga autoridad iti naipanapanawen a panaglippiasna, a dayta ti nagpannurayan dagiti apitda.

Daytoy a panangiparegta iti inaanito a kinakuneng ket naan-anay a naiduma iti papadi ti Israel, a patinayon a nangibasa ken nangisuro iti Linteg iti intero a nasion. Ti tunggal tao masapul nga ammuenna ti Dios ken ti lintegna. (De 6:1-3) Makabasa ken makapagsurat dagiti umili, yantangay binilin ida ni Jehova nga ibasa ken isuroda ti lintegna kadagiti annakda.​—De 6:4-9.

Saan a pagtuladan maipaay iti kinapadi ti Israel. Iti laksid dagitoy a kinapudno, adda dagidiay mangikuna a ti kinapadi ti Israel ken ti pannakabukel ti adu kadagiti alagadenna ket naitulad iti kinapadi ken al-alagaden ti Egipto. Irupirda a ni Moises, ti manangibabaet iti Linteg ti tulag, ket inimpluensiaan unay ti panagbiagna idiay Egipto, ti pannakasanayna iti palasio ni Faraon, ken ti pannakaisurona “iti isuamin a kinasirib dagiti taga Egipto.” (Ara 7:22) Nupay kasta, ti argumentoda saanna nga ikabilangan ti kinapudno a nupay ni Moises ti nausar a mangidanon iti Linteg iti Israel, saan nga isu ti nangaramid iti linteg. Ti Manangted-Linteg ti Israel isu ni Jehova a Dios (Isa 33:22), a dagiti anghel ti inaramatna a mangyallatiw iti Linteg babaen iti ima ti manangibabaet a ni Moises.​—Ga 3:19.

Ti Dios ti nangibalabala iti tunggal detalye ti panagdaydayaw ti Israel. Naited ken Moises dagiti plano maipaay iti tolda ti gimong (Ex 26:30), ket naisurat a naibilin kenkuana: “Siguraduem nga aramiden amin a bambanag maitunos iti pagtuladan kadakuada a naiparang kenka idiay bantay.” (Heb 8:5; Ex 25:40) Ni Jehova ti nagtaudan ti isuamin a panagserbi iti santuario ken isu ti nangiwanwan iti dayta. Daytoy ket maulit-ulit nga ipasigurado kadatayo ti rekord babaen iti panangdakamatna a ni Moises ken ti annak ti Israel “inar-aramidda ti maitunos iti isuamin nga imbilin ni Jehova ken Moises. Inaramidda ti kasta met laeng.” “Maitunos iti isuamin nga imbilin ni Jehova ken Moises, kasta ti panangaramid ti annak ti Israel iti isuamin a panagserbi. Ket nakita ni Moises ti isuamin a gapuanan, ket, adtoy! inaramidda dayta kas iti imbilin ni Jehova. Kasta ti panangaramidda.” “Ket inaramid ni Moises ti maitunos iti isuamin nga imbilin kenkuana ni Jehova. Inaramidna ti kasta met laeng.”​—Ex 39:32, 42, 43; 40:16.

Sigun kadagiti Egiptologo, adda sumagmamano a banag iti kawes ti papadi ti Egipto nga umas-asping iti kawes ti papadi ti Israel, kas iti panagaramatda iti lienso; adda panangkiskis iti bagi ti papadi ti Egipto, kas met kadagiti Levita (nupay dayta ket saan nga inaramid ti papadi ti Israel; Nu 8:7); adda dagiti panagbuggo. Ngem dagitoy a sumagmamano a panagkakaasping paneknekanda kadi a maymaysa ti namunganayanda, wenno ti maysa nagtaud kadi iti daydiay maysa? Iti intero a lubong, adda agkakaasping a material ken pamay-an a maar-aramat iti panagaramid iti pagan-anay, balbalay, ken patpatakder, kasta met iti panangaramid kadagiti inaldaw-aldaw nga annongen, kas iti panagbuggo, ngem adda met dakkel a nagdudumaan iti estilo ken pamay-an. Ditay kunaen a ti maysa nagtaud iti sabali, wenno ti kawes wenno ti tignay addaan iti isu met laeng a narelihiosuan wenno simboliko a kaipapanan.

No maipapan iti kawkawesda ken iti panagannongda, awan ti aniaman a pagpadaan ti Israelita a papadi ken ti papadi ti Egipto. Kas pagarigan, nupay sakasaka a nagserbi ti Israelita a papadi, ti papadi ti Egipto nagaramatda kadagiti palloka. Naan-anay a naiduma ti disenio dagiti nagayad a pagan-anay ti papadi ti Egipto, ket ti kawes ken ramramit dagitoy addaanda kadagiti simbolo ti panagdaydayaw iti ulbod a didiosda. Kiniskisanda dagiti uloda, idinto ta saan nga inaramid dayta ti papadi ti Israel (Le 21:5), ket sigun kadagiti kitikit a nasarakan kadagiti monumento idiay Egipto, nagusarda kadagiti peluka wenno nagaramatda iti uklop a naan-anay a naiduma iti uklop ti papadi ti Israel. Kanayonanna pay, imbatad ni Jehova a saan nga annuroten ti Israel ti aniaman kadagiti kaugalian ti Egipto wenno ti dadduma a nasion, uray iti panagdaydayaw wenno iti hudisial nga aramid.​—Le 18:1-4; De 6:14; 7:1-6.

Gapuna, awan nakaibatayan ti argumento nga indatag dagiti mangitantandudo iti teoria a ti kinapadi ti Israel ket nabulod iti Egipto. Laglagipentayo koma a ti Dios ti orihinal a nagtaudan ti konsepto ti panagisakripisio ken kinapadi, ken imparangarang dagiti matalek a tattao a kas kada Abel ken Noe sipud pay idi punganay; iti kagimongan dagiti patriarka, dayta ket inar-aramid ni Abraham ken ti dadduma pay. Ngarud, amin a nasion adda natawidda iti daytoy a pannakaammo, nupay naballikug dayta iti adu a porma agsipud ta binaybay-anda ti pudno a Dios ken ti pudno a panagdaydayaw. Addaan dagiti pagano a nasion iti nainkasigudan a tarigagay nga agdaydayaw ngem awananda iti panangiwanwan ni Jehova. Gapuna, nakapatanorda iti adu a nakillo ken nakababain pay ketdi a seremonia, nga amin dagita ket nangiturong kadakuada a bumusor iti pudno a panagdaydayaw.

Makarimon nga ar-aramid dagiti pagano a papadi. Dagiti papadi ti Egipto idi kaaldawan ni Moises binusorda ni Moises iti saklang ni Faraon, a babaen ti panagsalamangka inkagumaanda nga ibabain ni Moises ken ti Diosna a ni Jehova. (Ex 7:11-13, 22; 8:7; 2Ti 3:8) Ngem napilitanda a sumuko gapu iti pannakaabak ken pannakaibabain. (Ex 8:18, 19; 9:11) Dagiti managdaydayaw ni Molec ti Ammon insakripisioda ti annakda a lallaki ken babbai babaen ti panangipuorda kadakuada iti apuy. (1Ar 11:5; 2Ar 23:10; Le 18:21; 20:2-5) Dagiti Canaanita a managdaydayaw ken Baal sinurotda ti isu met laeng a nakarimrimon nga aramid, a sinugsugatda pay ti bagbagida ken nagaramidda kadagiti naalas, makarimon, ken imoral a seremonia. (Nu 25:1-3; 1Ar 18:25-28; Jer 19:5) Dagiti papadi ti Filisteo a dios a ni Dagon ken dagiti papadi da Marduk, Bel, ken Ishtar ti Babilonia inan-annurotda ti panagsalamangka ken panagpadles. (1Sm 6:2-9; Eze 21:21; Da 2:2, 27; 4:7, 9) Nagdaydayawda amin iti ladladawan a naaramid iti kayo, bato, ken metal. Uray ni Ari Jeroboam iti sangapulo-tribu a pagarian ti Israel nangisaad iti papadi a mangiwanwan iti panagdaydayaw kadagiti nabalitokan a kigaw a baka ken kadagiti “sukog-kalding a sairo” tapno malapdan dagiti umili a makipaset iti pudno a panagdaydayaw idiay Jerusalem.​—2Cr 11:15; 13:9; kitaenyo met ti MIKIAS Num. 1.

Dagiti di naautorisaran a kinapadi kinondenar ti Dios. Awan panagbalbaliwna a binusor ni Jehova dagitoy amin a kita ti panagdaydayaw ken ar-aramid nga aktual a naibilang a panagdaydayaw kadagiti sairo. (1Co 10:20; De 18:9-13; Isa 8:19; Apo 22:15) Naibabain dagitoy a didios wenno dagiti kameng ti kinapadi a mangibagi kadakuada kaanoman a kumaritda ken Jehova. (1Sm 5:1-5; Da 2:2, 7-12, 29, 30; 5:15) Masansan a naglak-am dagiti papadida ken dagiti mammadtoda iti ipapatay. (1Ar 18:40; 2Ar 10:19, 25-28; 11:18; 2Cr 23:17) Ket yantangay awan bigbigen ni Jehova a kinapadi malaksid iti kinapadi ti balay ni Aaron bayat ti kaadda ti Linteg ti tulag, nalawag a ti inladawan ti akem ni Aaron​—ti kinapadi ni Jesu-Kristo, a dakdakkel a Nangato a Padi maitunos iti kasasaad ni Melquisedec​—isu ti kakaisuna a dalan iti iyaadani ken Jehova. (Ara 4:12; Heb 4:14; 1Jn 2:1, 2) Dagiti pudno a managdaydayaw iti Dios masapul a liklikanda ti aniaman a kinapadi a bumusor iti daytoy a dinutokan ti Dios nga Ari-Padi ken ti katulonganna a papadi.​—De 18:18, 19; Ara 3:22, 23; Apo 18:4, 24.

Kitaenyo ti NANGATO A PADI.